XVIII asr oxiri va XX asr boshlarida Lotin Amerikasi mamlakatlari - История - Рефераты

XVIII asr oxiri va XX asr boshlarida Lotin Amerikasi mamlakatlari

Загружено в:

26.09.2022

Скачано:

0

Размер:

143 KB

XVIII asr oxiri va XX asr boshlarida Lotin Amerikasi mamlakatlari Reja: 1. Lotin Amerikasida mustaqil davlatlarning tashkil topishi. 2. Lotin Amerikasi mamlakatlarining ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti. 3. Braziliya,Argentina va Markaziy Amerika davlatlari.

Lotin Amerikasida mustaqil davlatlarning tashkil topishi Lotin Amerikasi xalqlari atamasi bugungi kunda Kanada va AQSHdan tashqari, Amerika qit`asini egallagan barcha mamlakatlarga tegishli bo`lib, ispan, portugal tillarida so`zlashuvchi xalqlarni nazarda tutadi. Qadimgi Rimda lotin tili asosiy til bo`lib, keyinchalik undan yuqorida nomlari keltirilgan tillar vujudga kelgan. Lotin Amerikasi xalqlarining kelib chiqishida yevropaliklar, hindular va afrikaliklar (zanjilar) hal qituvchi rol o`ynaganlar. Ular o`rtasida xristian dinining katolik mazhabi keng tarqalgandi. Yangi davr boshlangan paytda Vest-Indiya, Markaziy va Janubiy Amerikaning deyarli hamma mamlakatlari Ispaniyaning mustamlakasi Janubiy Amerikaning yarmisini egallagan Braziliyagina Portugaliyaning mustamlakasi edi. Vest-Indiyadagi Katta Gaiti oroli 1804-yilgacha Fransiyaga qarashli Gaitida qullar inqilobi. Gaiti orolini Kolumb kashf etgan bo`lib, u shu yerda yevropaliklarning Amerikadagi birinchi mustamlakasiga asos solgan edi. So`ngra bu orolda fransuz qaroqchilari o`rnashib olib, shu yerdan savdo kemalariga hujum qilar edilar. Keyinchalik orol Fransiyaga o`tdi. Х VIII asrning oxiri—XIX asrning birinchi yarmida Lotin Amerikasi Mahalliy hindularning ko`pchiligi kasallikka chalinib nobud bo`ldi, hamda Vest-Indiyaning boshqa orollaridagi mahalliy aholi kabi qirib tashlandi. Shu sababli Gaitidagi shakarqamish dalalarida ishlash uchun Afrikadan qora tanli qullar keltirildi.XVIII asr oxiriga kelib Gaitidagi fransuz yerlarida 400 mingdan ko`proq qora tanli qul bor edi. Ular o`z mehnatlari bilan plantatorlar boyligini ko`paytirar edilar. Orolda anchagina oq tanli fermerlar va hunarmandlar ham bor edi. Qullar tez-tez qo`zg` olon ko`tarib turar edilar. 1791 -yilda boshlangan katta qo`zg`olon qullarning tarixda ilk bor g`alaba qozonishi edi. Qullar hokimiyatni qo`lga olib, o`zlarining kichik bo`lsa-da, mustaqil davlatlarini

barpo etdilar. Qullar va oq tanli kambag`allarning birgalikdagi harakatlari muvaffaqiyat garovi bo`ldi. Tussen-Luvertyur boshchiligidagi qo`zg`olon g`alaba bilan tu-gadi. U qullar ozod etilganligi va plantatorlardan tortib olingan yerlar ularga berilishini e`lon qildi. Bir necha yillardan so`ng Napoleon Bonapart buyrug`iga binoan Gaitiga fransuz qo`shinlari yetib keldi, Tussen asir olinib Fransiyaga jo`natildi va ko`p o`tmay o`sha yerdagi qamoqxonada vafot etdi. Ammo Fransiya Yevropadagi urushlar bilan bandligi tufayli gaitiliklar fransuz qo`shinlarini hay dab yubordilar va 1804-yilda mustaqillikni qo`lga kiritdilar. Orolda Gaiti Respublikasi tuzildi. U yerdagi eng yaxshi yerlar asta-sekin badavlat mulkdorlar qo`liga o`tdi. Keyinchalik orolning sharqiy qismi Gaiti Respublikasidan ajralib chiqib, mustaqil davlatga aylandi. Nisbatan rivojlangan madaniyatga ega bo`lgan hindu xalqla-ridan Meksikadagi asteklar va Janubiy Amerikadagi Jnklar uzoq vaqt davomida ispanlarga qarshilik ko`rsatdilar, ko`pgina hindular halok bo`ldilar. Endilikda Lotin Amerikasi aholisining katta qismini hindular hamda ular bilan oq tanlilarning avlodi - 7 _metislar tashkil etadi. Hindularga nisbatan yevropaliklarning haddan tashqari zo`ravonliklar qilishlari, ularning boyliklarini talon-toroj qilishlari ular o`rtasida norozilikni nihoyatda kuchaytirib yubordi. Xonavayron bo`lgan dvoryanlar, savdogarlar va boylik izlov-chilar oltin, kumush payida Markaziy va Janubiy Amerika mamlakatlariga yopirilib keldilar, Ispan va portugal istilochilari mavjud oltin, kumush va qimmatbaho tosh zaxiralarini bosib olgach, kumush, oltin va olmos konlariga asos sola boshladilar. Dvoryanlar va cherkov mulozimlari eng yaxshi yerlarni qo`lga olib shakarqamish, kofe va tamaki ekinzorlari barpo qildilar. Ular ot, qo`y, qoramol boqa boshladilar. Yerdan mahrum bo`lgan hindular yarim qaram mardikorlarga aylantirildilar. Ularga katta o`lpon solinar, ispan cherkov mulozimlari ularning ibodatxonalarini buzib, hindularni xristian cherkovlari qurishga va shu dinga e`tiqod qilishga majbur etar edilar. Hindularning ko`pchiligi qirib tashlanganligi sababli mustamlakachilar

Yamayka, Kuba, Braziliya ekinzorlarida ishlatish uchun Afrikadan negr qullar keltira boshladilar. XVIII asrda hindular ko`p marta qo`zg`olon ko`tardilar. Masalan, ularning sardori Tupak Amaru 1781-vilda Peruda ispanlarga tjarshi qo`zg`olonga boshchilik qildi, qullikni bekor qildi, ispan amaldorlarini haydab yubordi. Biroq, mustamlakachilar deyarli qurollanmagan 60 ming hindularni tor-mor qildilar. Tupak Amaruni ushlab, tilini sug`urdilar va otga bog`lab tilka-pora qildilar. Jspanlar Lotin Amenkasidan oltin, qand, shakar, paxta olib ketishar va u yerga sanoat mollari keltirib, mustamlakalarda savdo-sotiq va mahalliy sanoat rivojiga turtki berdilar. XVIII asrda Ispaniyaning Amerikadagi mustamlakalari ko`p miqdorda teri va tuzlan Ј an_go`shtni chetga chiqarib sotar, po^abzal, shisha, quroITporox ishlab chiqarar, kichik kemalar qurar, gazlama to`qifedilar.` Shu bilan bir qatorda mustamlakalar iqtisodiy jihatdan rivojlangani sayin, mahalliy xalqning tobora ezilgani sari milliy-ozodlik hamkatlari ham kuchayib bordi. Ispaniyadan yuborilgan amaldorlar, general va zobitlar mustamlakalarda hukmronlik qilib, ko`p boylik jamg`ardilar. Ular ispanlarning ilgariroq kelib qolgan avlodlari kreoliarga mensimay qarar edilar,. Kreollar orasida pomeshchiklar, savdogarlar, monaxlar va ruhoniylar hukmron tabaqa edi. Ispan amaldorlari kreollarni oliy lavozimlarga yo`latmas, ular bilan takabburona muomala qilar edilar. Pomeshchik va savdogar kreollar Ispaniya xazinasiga to`lana-digan og`ir soliqlardan, mustamlakachi amaldorlarning bebosh-ligidan va Ispaniya ma`muiiari boshqa davlatlar bilan mustamlakalarning savdosini taqiqlab qo`yganligidan, bu esa ispan savdogarlarining o`z mollari narxini o`zboshimchalik bilan yashirishlariga imkon berishidan g`azablanar edilar. XIX asr boshlarida mustamlakalarga yashirin yo`l bilan ko`p miqdorda ingliz mollari keltirildi. Angliya mustamlakalarda o`z savdosi uchun Ispaniya hukmronligining yo`q bo`lishini xohlardi. Shu sababli kreol vatanparvarlar ingliz savdogarlarining madadiga umid bog`lar edilar.

Mustamlakachilik zulmi qishloq xo`jaligi va savdo-sotiqni kengaytirish uchun asosiy to`siq bo`lib qoldi, shu sababli mus- tamlakalarda mustaqil milliy davlatlar tuzishga intilish kuchaydi, Ispaniyaning mustamlakachilik zulmiga qarshi ozodlik harakatlari ko`tarildi. Inkvizitsiyaning ta`qiblariga qaramay, Ispaniyaning Ame-rikadagi mustamlakalariga fransuz ma`rifatparvarlarining inqilobiy asarlari kirib kela boshladi, kreollardan chiqqan ma`lumotli pomeshchiklar, ayniqsa harbiylar orasida ozodlik g`oyalari keng tarqaldi. Mustamlakalarda burjuaziyaning hamkorligi tufayli kreol dvoryanlardan chiqqan inqilobchilar ozodlik harakatlariga boshchilik qildilar. O`z navbatida yarim qaram dehqonlar pomeshchiklar bilan sudxo`rlarning zulmidan ozod bo`lib, o`zlari mehnat qilayotgan yerning egasiga aylanishni orzu qilar edilar. Biroq, pomesh-chiklar, savdogarlar, cherkov mulozimlari o`z chorbog`larini va qullikni, dehqonlar bilan hunarmandlarni o`zlariga qaram holda saqlab qolishni istar edilar. Shu sababli milliy-ozodlik harakati ichida turli tabaqalar o`rtasida turli yo`nalishlar mavjud edi. Ammo ozodlik harakatining eng inqilobiy kuchlari hindular, metislar, ulardan chiqqan dehqonlar, himarmandlar va ularni qo`llab-quvvatlaydigan, ozod bo`lishga umid bo`lagan negr qullar edi. Meksikadagi kurash 1810-yilda mustamlakalarda ommaviy qo`zg`olon boshlanib ketdi. Amerika xalqlari orasidan ozodlik uchun olib borilgan kurashlarda ko`pgina ajoyib vatanparvarlar yetishib chiqdi. Meksika xalqi ozodlik kurashining shonli qahramonlari, kambag`al dehqonlar qo`zg`olon- larining yo`lboshchilari Migel Idalgo va Xose Morelos ning nomlarini hozir ham hurmat bilan eslaydi. Qishloq ruhoniysi Idalgo hindular tilini bilardi. U 1810-yilda dehqonlar tabaqasiga mansub bo`lgan hindular bilan metislarni mustaqillik uchun kurashga va o`zlaridan tortib olingan yerlarni qaytarib olishga chaqirdi. Hindular uni nihoyatda hurmat qilishar, Idalgo ham doi mo ul ar bil an bir ga edi. Qo`zg`olon ko` targan hi ndul ar va metislardan butun bir armiya tuzildi. Qo`zg`olon mamlakatning katta qismiga yoyildi. Idalgo quldorlarga o`zlarining hamma qullarini

10 kun ichida ozod qilishni buyurdi va hindu jamoalari mustamlakachi ma`murlarga to`lab kelgan o`lponni bekor qildi. Ispaniya ma`murlari Idalgoga taslim bo`lish-ni taklif qildilar va uni kechirishni va`da berdilar. «Kechirish,— deb javob qaytardi Idalgo,-- vatan himoyachilariga emas, 6alkijinoyatchilargakerak». Ispaniyaning mustamlakachi qo`shinlari Idalgo lashkarlari-ni qirib tashladilar. Idalgoning o`zini asir olib, 1811-yilda otib tashladilar, uning kallasini temir qafasga solib hammaga ko`rmadigan joyga osib qo`ydilar. Idalgoning eng yaqin safdoshi, diiradgorning o`g`li Morelos_unin Ј ishini davom ettirdi. Morelos qishloq ruhoniysi edi. Morelos yirik pomeshchiklarning yerlarini tortib oldi, qullik yo`q qilinganini tasdiqladi, qiynoqlami bekor qildi, hindularning tortib olingan erlarini qaytarib berishni talab qildi. U aholining, ayniqsa hindular bilan negrlarning ahvolini yaxshilash uchun qattiq kurashdi. Morelosni 40 ming hindu qo`llab-quvvatladi, uning qo`shinlari safida bir necha ming negr ham bor edi. Biroq, Ispaniyaning muntazam qo`shinlari yirik pomeshchiklarni o`z tarafiga og`dirib olib, qo`zg`olonchilarni tor-mor etdilar va Morelosni otib tashladilar. Uzoq olib borilgan kurashlardan so`ng Meksika xalqi 1821__yilda mustaqillikni qo`lga kiritdi. Keyinchalik Meksikia respuHIka debe`lon qilmdi. Simon Bolivar Janubiy Amerika xalqlarining eng mashhur qahrambni hisoblanadi. U venesuelalik badavlat kreol-pomeshchik va savdogar oila-sida tug`Jidi. Juda yaxshi ma`-lumot oldi, Yevropa bo`ylab ko`p safar qildi, Volter, Russo asarlarini qiziqib o`qidi. Simon Bolivar Venesuelada ozodlik armiyasini tuzdi. Ispan qo`shinlariga qarshi janglardagi muvaffaqiyati uchun general unvoni va Xaloskor degan faxriy nom oldi. Bolivar birgina kreollarnigina emas, hindular, negrlarni ham ozodlik kurashiga otlantirdi. Qora tanli tjullarning bir qismini o`z qo`shinlariga jalb etdi, hindu dehqonlarga urush tamom bo`lishi bilan yer va`da qildi. Qullik bekor qilinganini e`lon qildi.

Bolivar Yevropaning ilg`or jamoatchiligiga murojaat qilib, yordam so`radi. Uning da`vatiga binoan mustamlakachilikka qarshi kurashish uchun irlandlar, inglizlar, nemislar, italyanlar, polyaklar, ruslar Bolivar huzuriga keldilar. 1819-yilda Venesuela mustaqil deb e`lon qilmdi. O`sha yili Bolivar qo`shinlari And tog`larining cho`qqilaridan o`tib, katta viloyat - - Yangi Grenadaning ispanlardan ozod bo`lishiga yordam qo`lini cho`zdi. Bolivar boshchiligidagi qo`shin niho-yatda matonat, qahramonlik ko`rsatdi. Ular tog`lar, o`rmonlar, timsohlar to`la azim daryolardan o`tdilar, jangchilar tepasida baland tog`larda qor yog`ib turar, havo yetishmasligidan odam- lar hushidan ketar, jarlarga tushib ketar edi. Bunday qiyin-chiliklarga qaramay S. Bolivar qo`mondonligidagi qo`zg`olonu chilar ispan qo`shinlari ustidan g`alaba qozondilar: Yangi Grenada Venesuela bilan birlashdi va Bolivar birlashgan respublika - Buyuk Kolumbiya Prezidenti bo`ldi. Simon Bolivar qo`shinlarining And tog`laridan o`tishi. Bolivar mamlakatda bir qancha islohotlar o`tkazdi: hindulardan olinadigan o`lponni bekor qildi, yirik pomeshchiklarning yerlarini musodara qilishga qaratilgan qonun loyihasini ishlab chiqdi, Ammo bu tadbir boylarning qarshiligiga duch kelib amalga oshmay qoldi. Bolivar Ispaniyadan ozod qilingan barcha Amerika yerlarini birlashtirishni orzu qilar edi. U hatto AQSHni kelgusida Lotin Amerikasi mamlakatlariga rahna solishini ko`ra bildi va AQSHning bosqinchilik rejalaridan ogohlantirib, shunday deb yozdi: «Shimoldagi amerikaliklar biz uchun ajnabiylardir. Shu sababli men bizning amerikacha ishlarimizni tartibga solish uchun ularni mamlakatimizga taklif etishga hech qachon rozi bo`lmayman». Xose San- Martin qo`mondonligidagi qo`shinlar Argentinani ozod qildi. So`ngra bu qo`shin And tog`laridan o`tib, Chili bilan Peruning ham ozod bo`lishiga yordam berdi. ajralib chiqdi. 1 824-yilda Bolivar armiyasi Ayakucho yassi tog`ligida Peruni mustaqillikdan mahrum qilmoqchi bo`lgan ispan qo`shinlarini tor-mor etdi. Peru uzil- kesil Ispaniya zulmidan ozod bo`ldi. 1825-yil yangi respublika Boliviya barpo

etildi, bu davlat mustamlakachilikka qarshi kurashda katta xizmatlar ko`rsatgan Bolivar nomi bilan shunday atala boshladi. Bu mamlakatlarda (Braziliyadan tashqari barchasida) respublika tuzumi o`rnatildi, ba`zilarida qullik tugatildi. Shu bilan birga ko`p dehqonlar yer ololmadi. Katta yer egaliklari - latifundiyalar hali saqlanib qoldi, iqtisodiy qoloqlikka barham berilmadi. Mustamlakachilar zulmidan ozod bo`lgan Janubiy Amerika mamlakatlarida yuz bergan muhim voqealar: 1821-yiI Meksika va Peru o`z mustaqilligini qo`lga kiritdi. 1822-yil - - Braziliya Portugaliyadan ajralib chiqdi. 1822-yil - - Ekvador mustaqillikni qo`lga kiritdi. 1825-yil - - Boliviya o`z mustaqilligini e`lon qildi. 1830-yilga kelib Janubiy Amerikamng barcha xalqlari Yevropa mustamlakachilari hukmronligidan ozod bo`ldilar. Shunday qilib, Lotin Amerikasidagi mustaqillik uchun bo`lgan urushlar yakunlandi. Ispan zulmi ag`darib tashlandi va bir qancha yangi mustaqil milliy davlatlar vujudga keldi. Lotin Amerikasida milliy mustaqil davlatlarning vujudga kelishi kelgusida bu davlatlarning rivojlanishi uchun asosiy omil bo`lib xizmat qildi. Lotin Amerikasi mamlakatlarining ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti Lot i n Am er i kasi dagi si yosi y j i hat dan m ust aqi l bo` l gan davlatlarning tashkil topish jarayoni 1870 - yilga kelib asosan tugallangan edi. Argentina, Meksika, Chili, Umgvay, Venesuela va Kolumbiya Ispaniya hamda Portugaliya zulmiga qarshi uzoq vaqt o`z mustaqillikJarini saqlash va monarxiyani ag`darib tashlash uchun kurashdilar. Bu davlatlar milliy jihatdan ma`lum darajada birlashishga va mustahkamlanib olishga erishdilar. Lotin Amerikasi mamlakatlarining ko`pchiligida XIX asrning oxirgi choragida sanoat taraqqiyoti endigina boshlangan edi. Ularning iqtisodiyotida kapitalistik munosabatlar bilan bir qatorda qulchilik qoldiqlari va hindularning sodda urug`-qabilachilik jamoalari ham mavjud edi. Bu mamlakatlarning asriy

qoloqligidan Angliya, Fransiya, AQSH va Germaniya kabi davlatlarning yirik monopolistlari foydalanib qoldilar, XIX asrning oxirlariga kelib Lotin Amerikasi mamlakatlari amalda yarim mustamlakalarga aylangan edi. Iqtisodiyotda chet el kapitalining hukmronlik qilishi ularning aholisini asosiy oziq-ovqat mahsulotlariga muhtoj qilib qo`ydi. 1875- yilga qadar iqlim va tuproq sharoitlari qulay bo`lgan Braziliya, Kolumbiya, Peru, Boliviya va boshqa mamlakatlarda bug`doy ham, javdar ham, sholi ham ekilmas edi. Lotin Amerikasining qishloq xo`jaligida ko`p tarqalgan narsa bu qarz asorati tufayli dehqon va batraklarni qul qilish yoki majburan qullarcha ishlatish edi. Lotin Amerikasining barcha mamlakatlarida pomeshchiklar va cherkov diktaturasi rejimi hukm surardi. Hukmron sinflarning yuqori tabaqalari va chet el monopoliyalari xizmatida bo`lgandiktatorlar hokimiyati cheklanmagan edi. Ular vahshiyona shafqatsizlik bilan idora qilar, o`zboshimchalik bilan konstitutsiyani o`zgartirar, milliy boyliklarni chet elliklarga sotar, davlat yerlarini talon-toroj qilish hisobiga boylik orttirardilar. Ularning hokimiyatni egallash uchun kurashlari doimo isyon, fitna, to`ntarishlar shaklidayuz berardi. 1873- yilgi Angliyadagi inqirozdan so`ng Lotin Amerikasiga ingliz kapitali to`xtovsiz oqib kelaverdi. Eng ko`p mablag` Argentinaga (857,7 mln. funt sterling), Braziliyaga (233,9 mln. fimt sterling), Meksikaga (159 mln. funt sterling), Chiliga (63,9 mln. funt sterling) qo`yilgan edi. Asosiy mablag`lar portlarga olib boradigan temir yo`llar qurilishiga, portlar qurishga, banklarga hamda tropik o`simliklarni o`stirishga va go`sht sanoatiga sarflanardi. XIX asr oxirida Lotin Amerikasiga AQSH kapitali ham kirib kela boshladi. 1897- yili AQSH Lotin Amerikasiga 250—300 mln. dollar kapital qo`ygan bo`lsa, 1913- yili bu kapital 1,5 mlrd. dollarga у etdi. 1868—1878- yillarda Kuba xalqi qo`liga qurol olib mustaqillik va ozodlik uchun mustamlakachilik zulmi va qullikka qarshi kurash olib bordi. Partizan otryadlariga mulat Antonio Maseo va negr Merkado yo`lboshchilik qildilar. Kubaliklarkurash davo- гшсГа ozodlik armiyasini tuzdilar. Ispaniya qo`zg`olonchilar

bilan Sanxon sulhi tuzishga majbur bo`ldi va Kubada qulchilikni bekor qildi (1880- yil). Puerto-Riko xalqi ham mustamlakachilar zulmiga qarshi qo`zg`olon ko`tarib, 1883- yili qulchilikning bekor qilinishiga erishdi. Endilikda Kubada, Puerto-Rikoda Ispaniyaning mavqei zaiflashgan edi. Bundan AQSH foydalanmoqchi bo`ldi. 1889- yilda AQSH uchinchi marta Ispaniyaga murojaat qilib, Kubani sotishni taklif qildi, lekin Ispaniya bu taklifmi yana rad etdi. Bu taklifga Kuba vatanparvarlari ham qarshi chiqib, mamlakatning to`la mustaqilligi uchun kurashdilar. 1895- yili Kubada Xose Marti va Maksimo Gomes boshchiligida qo`zg`olon boshlandi. Uch yil davomida ispan mustamlakachilariga qarshi shiddatli kurash olib borildi. AQSH Ispaniya mustamlakachilarini bo`ysundirish maqsadida Kubadagi urushga aralashish uchun qulay payt poyladi. 1898- yil 25- aprelda Ispaniya bilan AQSH o`rtasida urush boshlanib ketdi. AQSH Ispaniya floti va armiyasini juda tez tor-mor qildi. Kubadagi milliy ozodlik harakatini bostirdi. 1898- yil dekabrda Parijda sulh shartnomasi imzolandi. Kuba «mustaqil» deb e`lon qilindi, biroq, amalda AQSH ning protektorati bo`lib qoldi. Kubaning Guantanamo gavani bilan birga hududining bir qismi AQSH ning doimiy harbiy dengiz bazasiga aylantirildi. Kuba Konstitutsiyasiga amerikalik senatorning taklifi bilan yangi modda - «Platt tuzatishi» kiritildi. Bunga ko`ra, AQSH Kubaning ichki ishlariga istagan paytda aralashish va uning tashqi siyosatini belgilash huquqini oldi. 1872- yilning 18- iyulida Meksika Prezidenti Benito Xuares to`satdan vafot etdi. Prezidentlik lavozimini uning safdoshi Sebastian Lerdo de Texada (1872 —1876) egalladi. Lerdo de Texada Liberal partiyaning pomeshchiklar va cherkov bilan kelishishini istardi. Uning hukumati faqat tashqi siyosat sohasidagina Meksikaning milliy manfaatlarini himoya qilib, Xuares yo`lini davom ettirdi. AQSH Meksikaning o`ziga chegaradosh shimoliy rayonlarida Am eri ka kor xonal ar i va t em i r yo` l l ar quri sh uchun Meksi ka hukumatidan ruxsat so`radi. Tabiiyki, Lerdo de Texada bu murojaatni rad etdi. Shakarqamish

plantatsiyasi egasi, AQSH va mahalliy hukmron kuchlarga tayangan P. Dias 1876- yilda davlat to`ntarishi qilib, o`zini prezident deb e`lon qildi. Porfirio Dias Meksika Prezidenti lavozimida 1911- yilgacha turdi, faqat 1880 —1884- yillar o`rtasidagi davrdagina u prezidentlik qilmagafi, bu davrda prezident kursisida Diasning o`zi ko`targan general Manuel Gonsales o`tirgan edi. Dias Meksikada yirik pomeshchiklar, bankirlar va yuqori tabaqa ruhoniylarning chet el kapitali qo`llab- quvvatlab turgan harbiy-politsiyachi diktaturasini o`rnatdi. Dias diktaturasi davri Meksikani chet el monopoliyalarining yarim mustamlakasiga aylantirish davri bo`ldi. Chet el kapitali uning tabiiy boyliklarini, butun sanoat va savdoni o`z nazoratiga oldi. Dias idora qilgan davrning oxiriga borib, AQSH ning Meksi-kaga qo`ygan kapitali 1 mlrd. dollardan oshib ketdi, holbuki, bu vaqtda ingliz kapitali 350 mln, dollardan oshmas edi. AQSH Meksikaning neft konlarini o`z qoiiga oldi, kon-mda sanoatida mustahkam o`rnashib oldi va tashqi savdoning 90 foizini o`z nazoratiga bo`ysundirdi. Neft, ko`mir, kumush, mis, oltin qazib chiqarishning deyarli hammasi Amerika va ingliz kapitalistlari qo`lida edi. Sanoatda Meksika kapitalining hissasi nihoyatdakam edi. Ingliz - - amerika kapitalistlari Meksika hududining 16,2 foizini egallab olgan edilar. 1910- yilda ajnabiylardan faqat 269 kishi 32 mln. gektar yerga egalik qilardi. 1907- yilda AQSH da boshlangan iqtisodiy inqiroz Meksikaga ham jiddiy ta`sir ko`rsatdi va tashqi savdoni keskin qisqartirib yubordi, 1909- yili Meksikada hosil bo`lmadi. Bir qator shtatlarda dehqonlar ocharchilikdan jafo chekayotgan va o`layotgan bir paytda pomeshchiklarning omborlariga g`alla sig`may qolgan edi. Dehqonlar g`alayoni kuchaya-verdi. Ular pomeshchiklar qo`rg`oniga hujum qilar, o`t qo`yar, yerlarni bo`lib olardilar. Meksika janubidagi Morelos shtatida dehqonlar g`alayoni ayniqsa katta bo`ldi, bu yerda Emiliano Sapata (1877-1919) guruhi harakat qilardi. 1909- yil sentabrida Sapata dehqonlarni himoya qilish xuntasi tuzdi, uning shiori «Yer va ozodlik» degan chaqiriqdan iborat edi. Diktaturadan norozilik burjuaziya orasida ham o`sib bordi, ular pomeshchiklar hokimiyatini cheklashni talab qildilar. Cho`yan quyuvchi zavod va paxta

plantasiyalarming egasi bo`lgan Fransisko Madero muxolifatga «bosh» bo`ldi. 1908- yilda u siyosiy broshyura nashr qilib, unda konstitutsiyaga muvofiq, qonuniy saylov yoli bilan hokimiyatni almashtirish zarurligini isbot qildi. 1910- yil iyulida Meksikada prezidentlikka saylovlar bo`ldi. Diasni prezidentlikka qayta saylashga qarshi turgan ko`p-chilik Madero atrofida birlashdi va «qayta saylashga qarshilar» partiyasi vujudga keldi. 1910- yil aprelida Mexikoda bu partiyaning syezdi bo`lib, unda milliy sanoatni himoya qilish va konstitutsiyaviy erkinliklar berish talab qilib chiqildi. Prezidentlikka saylovda Madero o`z nomzodini qo`ydi. Uning tarafdorlari Prezident saroyi oldida katta miting uyushtirdilar. Saylov oqibatlaridan qo`rqqan P. Dias Maderoni San-Luis-Potosi shahridagi turmaga tashladi. Saylovlar tinch o`tib, odatdagidck, Dias yana «g`alaba qozondi». Oradan biroz vaqt o`tgach turmadan bo`shatilgan Madero AQSHga qochdi va 1910- yil 15- oktabrda u yerda «San-Luis-Potosi rejasi» deb atalgan o`z dasturini e`lon qildi. U saylovlarning soxtaligini oshkor qilib, o`zini qonuniy prezident deb e`lon qildi. Diktatura davrida hindulardan g`ayriqonuniy tortib olingan yerlarni qaytarib berishga va`da qildi. «San- Luis-Potosi rejasi» xalqni qo`zg`olonga chaqirdi. 1911- yil 10- mayda Mader oni yoql agan gur uhl ar AQSH ga chcgar adosh Xuar i s shaharchasini qattiq hamla bilan egalladilar va Maderoga o`z tarafdorlari bil an Meksikaga kiri shga yor dam berdil ar. 1911- yi l 24- m ayda Mexikoda ishchilar, talabalarning Diasning istefo berishini talab qilgan katta namoyishi bo`lib o`tdi. Ikki kundan so`ng Dias Meksikadan qochdi. 1911 - yil 7- iyunda Madero poytaxtga kirib keldi. Madero prezidentlik lavozimiga erishgach, Dias «oyoq osti qilgan» 1857-yilgi liberal konstitutsiyaga sodiqlik to`g`risidagi quruq va`dadan nariga o`tmadi. U cherkovning reaksion tabaqa boshliqlari va pomeshchiklar bilan kelishish yo`lini tutdi. Pomeshchiklarning yerlarini tortib oluvchi dehqonlarga qarshi kurashdi, partizan otryadlarini qurolsizlantirib, tarqatib yuborish to`g`risida buyruq berdi. Pomeshchiklarga qarashli yerlarning bir qismini haq to`lash evaziga dehqonlarga berishni va`da

qildi. Biroq, bunga pomeshchiklar qarshilik ko`rsatdilar va hukumat o`z va`dasini bajarmadi. Dehqonlar harakatining markazi Morelos shtati edi. U yerda dehqonlar rahbari, iste`dodli sarkarda E. Sapata armiyasining asosiy qismlari joylashgan edi. Sapata Maderoning qurolli guruhlarni tarqatish to`g`risidagi buyrug`iga bo`ysunmay, hukumat qo`shinlariga qarshi kurash boshladi. «Yer va ozodlik» shiori butun Meksikaga yoyildi. 1911- yi l 28- noyabr da Sapat a o` zi ni ng agr ar dast ur i ni «Ayal rejasi»ni e`lon qildi. Bu reja hindulardan tortib olingan yerlarni qaylarib berish, barcha yerlarni musodara qilish va ularni yersiz dehqonlarga berishdan iborat edi. Fransisko Vilya (1877—1923) rahbarligidagi Shimoldagi dehqonlar harakatining o`z dasturi yo`q edi, lekin «Yer va ozodlik» shiori hamma bayroqlarga yozilgan edi. Madero hukumati eski taqiqlarni bekor qilib, ishchilarning kasaba uyushmalarini rag`batlantirdi, barcha joylarda kasaba uyushmalari va federatsiyalar tuzila boshladi. Ish tashlash harakatlari kuchaya bordi. 1912- yilda 70 dan ortiq ish tashlash bo`lib o`tdi. Madero hukumati «yon berib», ish kunini 10 soatgacha cheklab qo`ydi va ishlab chiqarishda jarima tizimini bekor qildi. Ammo ishchilar 8 soatlik ish kuni joriy qilishni, oz ahvollarini yaxshilashni qattiq talab qilaverdilar. Hukumat ishchilarni tinchitish uchun mehnat departamenti huzurida «Katta ishchi ligasi»ni tuzdi. Bu katolik ishchilar tashkiloti bo`lib, ishchilar unga ishonchsizlik bildirdilar. Madero hukumati chet el kapitalini cheklamoqchi va milliy iqtisodiyotni himoya qilmoqchi bo`ldi. Maderoning «yon bosish» Fransisko Vilya va uning safdoshlari va kelishuvchilik siyosati nafaqat mehnatkashlarni, balki reaksiyani ham qanoatlantirmadi. Uni har ikkala tomon qat`iyatsizlikda aybladi. Meksika neftini ekspluatatsiya qilayotgan AQSH Maderoning milliy siyosatiga «dushmanlik ko`zi bilan» qaradi va diktator Diasning maslakdoshi general Uertani Maderoga qarshi gij-gijlay boshladi. AQSH ning qo`llashidan

ruhlangan Ueorta davlat to`ntarishi qilib, Maderoni otib tashladi va Meksikada AQSH monopoliyalariga tayangan pomeshchiklar va cherkov diktaturasini tikladi. Uerta diktaturasi (1913- yil fevral - - 1914- у il iyul) Meksika-dagi ahvolni yanada og`irlashtirdi. Faqat oddiy xalq emas, balki milliy burjuaziya va burjualashgan pomeshchiklarning bir qismi ham Uertaga qarshi chiqdi. Kaula shtatining gubernatori, yirik chorvador pomeshchik Karransa Ueitaga qarshi qo`zg`olon ko`tarishga va konstitutsiyani himoya qilishga chaqirdi. Mamlakatda fuqarolar urushi avj oldi. Shunday qaltis paytda AQSH o`z flotini Meksikaga yubordi. Flot Meksikaning asosiy porti bo`lgan Verakrus shahrini egalladi. Bu holat fuqarolar urushini yanada kuchaytirib yubordi. Turli kuchlar birlashib, general Uerta diktaturasini ag`darib tashladilar. Braziliya, Argentina va Markaziy Amerika davlatlari Braziliya va Argentina Janubiy Amerikadagi yirik davlatlardan bo`lib, ulardagi ahvol boshqa davlatlarga ham xos edi. Braziliya abolisi 15 mln bo`lib, eng qoloq mamlakatlardan edi. Braziliyada qullik, qashshoqlik, jaholat va huquqsizlik keng avj olgan edi. Qullarni sotadigan bozorlar, o`z oilasiga, o`z uyiga ega bo`lish huquqidan mahrum bo`lgan kishilarni sotish, zahmatkash qulni nazoratchilar tomonidan qamchilab ishlatish 70 - - 80- yiilarda odatiy hoi edi. Bu mamlakatning iqtisodiy taraqqiyotiga asosiy g`ov edi. 70—80- yiilarda Minas- Jerays, Seara Amazonas va Riu-Grandi-du-Norti viloyatlarida qullar qo`zg`oloni bo`lib o`tdi. Eng so`nggi yirik qo`zg`olonlardan biri Riu-Grandi-du-Norti viloyati- da Bonifasio degan qulning rahbarligi ostida shakarqamish plantatsiyalarida ko`tarilgan qullar qo`zg`oloni boidi. Qullar o`zlarining negr respublikalarini e`lon qildilar va Bonifasioni uning prezidenti qilib sayladilar. Respublikaning asosi) vazifasi qullarni ozod qilish, deb hisoblagan Bonifasio viloyat poytaxti Natal shahriga yurish boshladi. Biroq, imperator qo`shinlari yo`lda unga yetib oldi va tor- mor qildi. Negrlar ozodlik kurashining kuchayishi va abolitsionistik harakatning kengayishi 1871 - yil 18- sentabridagi «Tug`Ugandan boshlab ozod qilish»

qonunining chiqarilishiga yordam berdi. Qul ayollardan tug`ilgan bolalar erkin bo`lib qoldi. Kop o`tmay, 60 yoshga to`lgan qullar ozod qilindi. Qullar tez-tez o`z quldorlaridan o`rmon va tog`larga qochib ketar, ozod negrlar qullar bilan o`zaro yordam tashkilotlari tuzar pul yig`ar va haq to`lab qullarni ozod qilar edilar. Negr Andres Rebusaz Braziliyaning kozga ko`ringan muhandisi va Riode- Janeyrodagi qulchilikka qarshi bo`lgan konferensiyaning tashkilotchisi edi. 1883- yilda u do`sti, publitsist Joze va Patrosino biian birga odamlarni qullikdan ozodlikka chaqiruvchi «Ozodlik manifesti»ni yozdi. Burjualashgan plantatorlar abolitsionistik harakatni quv-vatladilar. Eng yirik plantator Antonio Predo o`z qullarini ozod qilib yubordi, u saroy vaziri bo`lgach, hamma qullarni ozod qilish haqida taklif kiritdi. Kasalligi uchun Yevropada yashayotgan mamlakat hukmdori Pedru II o`rnida vaqtincha turgan regent-malika Izabel 1888- yil 13- mayda Braziliyada qullarni ozod qilish haqidagi «Oltin qonun» nomi bilan mashhur qonunga qo`l qo`ydi. Mamlakatda bu paytda 750 ming qul bor edi. Qulchilikning bekor qilinishidan faqat xalq ommasi, savdogar yoki kapitalistlargina emas, balki eksport uchun ko`plab tovar ishlab chiqargan plantatorlar ham manfaatdor edilar. 70- yillardan boshlab Braziliyada sanoatning milliy tarmoqlari: to`qimachilik, konchilik, tamaki, go`sht, vino sanoatlari taraqqiy eta boshladi. Braziliya tovarlari - kofe, paxta, kauchukni eksport uchun yetishtirish tez o`sib bordi. 1903- yilga kelib Braziliyada 143 ta to`qimachilik fabrikasi bor edi. Qulchilikni bekor qilish harakati ayni vaqtda monarxiyaga ham qarshi qaratilgan edi. Monarxiyaga qarshi kayfiyatlar, ayniqsa armiyada kuchli edi. Ilg`or zobitlar qulchilikni bekor qilish harakatida faol qatnashdilar. Qulchilik bekor qilingach, respublika uchun kurash kuchayib ketdi. Respublikachilar orasida ikki oqim; radikal va konservativ oqimlar aniq bo`lib qoldi. 1889- yil 14- iyulda, Bastiliya olinganligining 100 yilligi kunida Rio-de- Janeyroda respublika tarafdorlarining katta namoyishi bo`lib o`tdi. Namoyishda

talabalar, hunarmandlar, savdogarlar va shaharliklar qatnashdilar. Politsiya namoyishni tarqatishga urinib ko`rdi va uning boshliqlarini turmaga tashladi. Bu namoyishdan armiyada marshal Deodoru de Fonseka rahbarligida isyon ko`targan respublikachilar foydalandilar. 1889-yil 19- noyabrda Pedru II taxtdan voz kechib, ingliz kemasida Portugaliyaga jo`nab qoldi. Hokimiyat harbiylar qo`liga o`tdi. Deodoru de Fonseka boshchiligidagi hukumat Respublika e`lon qildi. Braziliya 1891- yilda qabul qilingan yangi respublika konstitutsiyasiga binoan Braziliya Qo`shma Shtatlari deb ataladigan bo`ldi. U 20 ta shtatdan va respublikaning markazi Rio-de-Janeyro federal okrugidan iborat edi. Konstitutsiyaga ko`ra, imtiyozlar bekor qilindi, barcha fuqarolarning qonun oldida tengligi e`lon qilindi. XX asr boshlarida marshallar - - Deodoru de Fonseka va Floreano Peyshatu parlamentni tarqatib yuborib, mamlakatni diktatorlik usuli bilan idora qila boshladilar, mamlakatning iqtisodiy ahvoli og`ir ekanligidan ingliz, fransuz, german va Shimoliy Amerika hukmron doiralari foydalandilar. Ular sanoatning hal qiluvchi tarmoqlarini egallab oldilar. 1910- yilda chet el kapitali 3 mlrd. dollaiga yetdi. Plot va armiyada oddiy askarlarning ahvoli ham nihoyatda og`ir edi. Ular hukumatdan tan jazosini bekor etishni talab qildilar, ta`qiblaiga qaramay maqsadlariga erishdilar. Braziliyaning sanoati juda sekin taraqqiy etdi. 1907- yilgi hisob bo`yicha mamlakatda 150841 ishchisi bo`lgan atigi 3250 sanoal korxonasi bor edi. Korxonalarning ko`pi ishlovchilar soni 20 ta dan oshmagan fabrikalar edi. Mamlakada malakali ishchilar deyarli yo`q edi. 1870 yilda Argentinaning katta hududida hammasi bo`lib 2 mln. aholi yashardi. Uzoq davom etgan ichki kurash, Paragvay bilan olib borilgan vayronagarchilik urushi (1870- yil martida) endigina tugagan, mamlakat xarob holda edi. 1871- yilning boshida Aigentinada sariq, bezgak epidemiyasi tarqaldi, natijada Buenos-Ayresning o`zida 13,000 kishi o`ldi, iqtisodiy hayot deyarli to`xtab qoldi. Federalistlar (viloyatlarga keng muxtoriyat berish tarafdor- lari)ning liberal dotrasi vakili bo`lgan Samento hukumati (1868- -1874) ichki ahvolni

barqarorlashtirishda katta muvaffaqiyatlarga erishdi. 1872- yilda Buenos-Ayresda milliy bank ochildi. Hukumat immigrantlar kelishiga sharoit yaratdi. Sarmento prezidentligi davrida Argentinaga 300.000 kishi ko`chib kelgan edi. Yevropadan kelgan kolonistlar imtiyozli shartlar bilan davlatdan yer olardilar. Uning davrida ko`plab shaharlar, yoilar qurilib, kengaytirildi, maorif va fan lez rivojlana boshladi. 1873- yilda Argentinada fuqarolik kodeksi qabul qilinib, shu vaqtgacha sud Argentinadagi ahvol muassasalarida hukm surib kelgan o`zboshimchalik va tar- tibsizliklarga chek qo`yildi. Cherkovning maorif va madaniyat sohasidagi ta`siri ham cheklab qo`yildi. Katolik maktablarming ko`pi yopildi va ularning o`rniga dunyoviy maktablar ochildi. Buenos-Ayresda piyoda askarlar va harbiy dengiz maktabi ochilib, harbiy ta`limga asos solindi. Sarmentoning izdoshlari bo`lgan prezidentlar Aveiyaneda (1874-1880), Roka (1880-1886) vaXuares (1886-1890) davrida reaksion kuchlar yana bosh ko`tarib chiqdilar. Hatto, Aveiyaneda hukumatiga ta`sir o`tkazib, uni o`zlariga bo`ysundirdilar. Roka esa hokimiyatni po m e sh ch i k l a r m a nf a at i n i ko` zl ab bo sh qa r d i va i k ki m ar t a prezidentlikka saylandi. Uning davri davlat yerlarini talon-toroj qilish, tub aholi bo`lgan hindularni shafqatsizlik bilan qirish va ularning yerlarini tortib olish davri bo`ldi. 1876- yili immigratsiya va kolonizatsiya to`g`risida qonun qabul qilindi. Qonunga ko`ra, hali aholi band qilmagan davlat yerlari 80 gektardan oshmaydigan uchastkalarga bo`linib, monopolistlarga sotiladigan bo`ldi. Bundan faqat katta puldorlar foydalandilar va yerlarni arzonga sotib olib, chorvachilik xo`jaliklari tashkil etdilar. Hindularni yerlaridan haydab, ularni butunlay qirish jarayoni avj oldi. Hukumat hindularga qarshi 1872, 1878, 1879 va 1886-yillarda katta harbiy ekspeditsiyalar yubordi. Hindularning hosildor yerlari tortib olinib, zobitlar va askarlarga bepul bo`lib berildi. Askarlar o`z yerlarini boylarga sotardilar. Mamlakatda tovar dehqonchiligi va chorvachiligi nihoyatda tez rivojlandi. 1870- yilda ekin maydonlari 1 mln. gektarga yetmagan bo`lsa, 1895- yilda 4,9 mln. gektarga, 1908- yilda esa 16,3 mln. gektarga yetdi. Argentina 1875- yilda

chetdan bug`doy sotib olishni to`xtatdi. 90- yillarda esa bug`doy eksport qilish bo`yicha dunyoda eng yirik davlatga aylandi. Chorvachilik va qishloq xo`jaligi hamma sohalardan tez rivojlandi. Go`sht eksport qilish yil sayin o`sdi. 1895- yilda 21,7 mln., 1908- yilda qariyb 30 mln. bosh qoramol bor edi. Qo`ylar soni 1870- yili 40 mln. bo`lgan bo`lsa, 1895- yilgakelib 78 mln. dan oshdi. Go`sht va don yetishtirishning o`sishi bilan birga oziq-ovqat sanoatining yangi tarmoqlari - - qand, vino, spirt ishlab chi-qaradigan tarmoqlar paydo bo`ldi. Fabrikalar 2 tadan 10 tagacha ishchi bo`lgan yarim kustar korxonalar edi. 1887- yilda Bucnos-Ayresda 42.321 ishchiga ega boigan 10.349 fabrika mavjud edi. 1895- yili fabrikalar soni 8.439 taga qisqardi. Ishchilar soni 73 ming kishiga yetib, fabrikalar yirik korxonalarga aylantirildi. Argentina aholisi immigrantlar hisobiga ko`paydi. 1870- yildan 1900- yilgacha mamlakatga 2 mln. dan ortiq kishi ko`chib keldi. 1889-1890- yillarda qimmatchilik va mehnat sharoitining og`irligi tufayli port ishchilari, temir yo`lchilar, novvoylar, duradgorlar va boshqa ishchilar ish tashladilar. Namoyishchilar 8 soatlik ish kunini talab qildilar. 1895-yilda Sotsialistik partiya tuzildi. Partiya 8 soatlik ish kuni, diniy ta`limni bekor qilish, yagona soliq joriy qilish, kasaba uyushmalarni birlashtirish va namoyishlarga ruxsat uchun kurash olib bordi. 18 yoshga to`lgan erkak fuqarolarga (ruhoniy va harbiylardan tashqari) umumiy saylov huquqini berish to`g`risida qonun chiqardi. Iqtisodiy jihatdan Argentina urush arafasida Lotin Ameri-kasidagi eng ilg`or davlat edi. Urush yillarida Argentina betaraflikka rioya qilib, dehqonchilik va chorvachilik mahsulotlarini eksport qiluvchi yirik mamlakat bo`lib qoldi. Bug`doy eksport qilish yiliga 15—20 mln. sentnerga yetdi. Makkajo`xori eksport qilish bo`yicha dunyoda birinchi o`rinni egalladi. Argentinadan Yevropaga ko`plab go`sht va go`sht mahsulotlari yetkazib berilardi. To`qimachilik, oyna, sement, metall ishlovchi va kemasozlik sanoatlari tez rivojlandi. Angliyaning 1914- yilda Argentinaga qo`ygan kapitali qariyb 1,5 mlrd. dollarga yetdi. Argentina tashqi savdosi ham ingliz monopolistlari nazorati ostida edi. Markaziy Amerika

davlatlarining 1870-yildan 1914 yilgacha davom etgan yarim asrga yaqin tarixining xususiyati shundaki, u yerda ichki janjallar, to`ntarishlar va o`zaro urushlar bo`lib turdi. Bular bir-biriga dushman bo`lgan guruhlar kura-shining oqibati edi. Davlatlar o`rtasidagi janjal ularning ichki ishlariga AQSH hukumatining aralashuvi tufayli yanada kuchayib ketdi. AQSH monopolistlari bu kichik respublikalardagi xalqlarni bir-biriga dushman qilib qo`yar, bir hukmron guruhni ikkinchisiga qarshi gij-gijlar va Markaziy Amerika xalqlarini asoratga solish uchun shu yo`sinda o`zlariga yo`l ochardilar. Markaziy Amerikaning boshqa mamlakatlariga qaraganda, Gvatemala va Kosta-Rika nisbatan osoyishtalik sharoitida taraqqiy etdi. Rufuno Barrios (1873—1885) Gvatemalaning mustaqilligiga asos soldi. U «qattiqqo`l» diktator sifatida mamlakatdagi tez-tez bo`lib turgan to`ntarishlarni yo`qotdi. U eksport uchun tovar ishlab chiqarish maqsadida xo`jalikni taraqqiy ettirgan burjualashgan pomeshchiklarga tayanib diniy ordenlarni tugatdi. Lekin uning butun Markaziy Amerikani oz hukmronligi ostida birlash-tirmoqchi bo`lganligi oqibatida o`zaro janjallar yana boshlanib ketdi. Hokimiyat yirik pomeshchik Estrada Kabrera (1898—1920) qo`liga oldi. Uning davrida ichki kurashlar natijasida «holdan toygan» Gvatemala AQSH ga juda ham qaram bo`lib qoldi. Gonduras, Salvador va Nikaragua o`zaro janjal va torti-shuvlardan so`ng 1895 —1896- yillarga yagona davlat - - Buyuk Markaziy Amerika Respublikasi bo`lib birlashdilar. Uch davlat ittifoqida rahbarlik rolini Nikaragua diktatori Selaya (1883 —1909) o`ynadi. U AQSH ning bu mamlakatlarga qilgan ekspansiyasiga birmuncha qarshilik ko`rsatdi. AQSH monopoliyalari bu mamlakatlardagi klerikal- feodal guruhlarga tayanib, Buyuk Markaziy Amerika Respublikasini tarqatib yubordilar. 1907- yili ular Nikaragua bilan Gonduras o`rtasida harbiy janjal uyushtirdilar. Bu janjaida ular Selayani aybladilar va Nikaraguadagi uning dushmanlariga yordam berib, uni «ag`darib» tashladilar. Xalq bundan norozi bo`ldi va qo`zg`olon boshladi. Selaya tarafdorlariga qarshi kurashish bahonasi bilan AQSH Nikaraguaga dengiz piyoda a sk ar l a r i ni o l i b ki r di va bu m a m l ak at ni Br ay ya n Ch i m or r e shartnomasiga qo`l qo`yishga (1914- yil

avgust) majbur qildi. Shartnomaga muvofiq, Nikaragua hududining bir qismi kanal qurish uchun AQSH ga berildi. AQSH Gaiti bilan Dominikana Respublikasi o`rtasida bo`lib turgan o`zaro janjallardan ham foydalanib qoldi. 1907- yili AQSH Dominikana Respublikasiga o`z soliq to`plovchilari va nazorat-chilarini yubordi. 1914- yil avgustida Panama kanali ochilgach, kanal zonasida Amerika gubernatori o`ziga bo`ysunadigan yirik harbiy kuchlar bilan Markaziy Amerika mamlakatlariga xavf solib turdi.

Adabiyotlar: 1. Karimov LA Tarixiy xotirasiz kelajak yo`q. Т ., "Sharq", 1998. 2. Tursunov B.Yangi tarix. Samarqand- 2001. 3. Farmonov R va boshqalar. Yangi tarix. Т ., "Meros" 2004 4. Lafesov M va boshqalar. Yangi tarix. Т ., "Meros" 2002. 5. Yangi tarix. Elektron darslik. QDU ARM-Kutubxona. 6. Maxsus manbalar .Chernishevskiy N.T Meksikanskiya ekspedisiya PSS.,T.,8. M.,1950. 7. Новая история колониальних стран. М., 1940. 8. Мирошевский В. М Освободительное движение в Американских колониях Испании М-Л. 1946. Альйирович М. С (и др.) об освободительной войне испаниских колоний в Америке (1810-1826). М., 1956. 1. Иванов Г.И Борьба мексиканского народа против американской агрессии.(1846-1848г.г). М.Д957. Фостер У. Очерк политической истории Мексики. М ., М .,1957

Похожие

XVIII asr va XX asr boshlarida Turkiya

XIX asr oxiri XX asr boshlarida Buayot

XIX asr oxiri -XX asr boshlarida Yaponiya

XIX asr oxiri XX asr boshlarida AQSH

XVIII-XX asr boshlarida Afg'oniston