XVII–XIX asr boshlarida xalqaro munosabatlar va diplomatiya - История - Рефераты

XVII–XIX asr boshlarida xalqaro munosabatlar va diplomatiya

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

35.5 KB

XVII–XIX asr boshlarida xalqaro munosabatlar va diplomatiya Reja: 1. O‘ttiz yillik urush va Vestfaliya sulhi. 2. Yevropa 1789 yil fransuz inqilobi va Napoleon urushlari davrida. 3. Shimoliy urush va Rossiyaning kuchayishi. 4. Avstriya-Prussiya urushi. 5. Yetti yillik urush. 6. AQShning tashkil topishi va xalqaro munosabatlar. 7. Muqaddas ittifoq.

O‘ttiz yillik urush va Vestfaliya sulhi. O‘ttiz yillik urush (1618-48) – gabsburglar bloki (Papalik va Rech Pospolita tomonidan qo‘llab-quvvatlangan Ispaniya va Avstriya gabsburglari, Germaniyaning katolik knyazlari) bilan gabsburglarga qarshi koalitsiya (Angliya, Gollandiya va Rossiya quvvatlab turgan german protestant knyazlari, Fransiya, Shvetsiya, Daniya) o‘rtasidagi urush. Gabsburglar bloki katolitsizm tarafida, gabsburglarga qarshi koalitsiya esa (ayniqsa, urushning boshlanish paytida) protestantizm bayrog‘i ostida harakat qilgan. Bu urush bir necha davrlarga bo‘lingan: Chexiya davri (1618–23) – gabsburglarga qarshi Chexiya qo‘zg‘oloni (1618–20) va chexlarning Belaya Gora yaqinida mag‘lubiyatga uchrashi (1620); Daniya davri (1625–29)da gabsburglar bloki qo‘shinlari (qo‘mondonlari A. Vallenshteyn, I. Tilli) Daniyani yengib, Germaniya hududidan daniyaliklarni quvib chiqargan; Shvetsiya davri (1630– 35)da shved armiyasi (qo‘mondoni Gustav II Adolf) Germaniyaga bosib kirib, Breytenfeld (1631), Lyutsen (1632) yonida g‘alaba qilgan, ammo Nyordlingan (1634) yaqinida mag‘lubiyatga uchragan; Fransiya Shvetsiya davri (1635–48)da Fransiya urushga kirishi bilan gabsburglarga qarshi koalitsiyaning ustunligi yaqqol ko‘rindi. Natijada gabsburglarning «jahonshumul imperiya» tuzish va milliy davlatlarni bo‘ysundirish haqidagi rejalari barbod bo‘ldi, siyosiy hukmronlik Fransiya qo‘liga o‘tdi. 1648 yil Vestfaliya sulhi bilan tugagan. Vestfaliya sulhi – Germaniya, Shvetsiya, Fransiya bilan Muqaddas Rim imperiyasi o‘rtasida Vestfaliya (Germaniya)ning Myunster shahrida 1648 yil 24 oktyabrda imzolangan sulh. yevropadagi 30 yillik urushga barham berdi, uning oqibatida yevropada sodir bo‘lgan hududiy o‘zgarishlar, imperiyadagi diniy munosabatlar va siyosiy tuzumga oid masalalarni hal etdi. Shvetsiya va Fransiya imperiyaga qarashli ayrim yerlarni o‘z tasarrufiga oddi, Shveytsariya va Gollandiya imperiya tarkibidan chiqib, mustaqillikka erishdi. Oqibatda Germaniya kuchsizlanib, parchalana boshladi. Yevropa 1789 yil fransuz inqilobi va Napoleon urushlari davrida. 1789 yilda Fransiyada Lyudovik XVI absolyut monarxiyasining qulashiga olib kelgan inqilob ro‘y berdi. Ushbu voqyea inqilobiy Fransiyaga qarshi birlashtirgan butun

yevropani harakatga keltirdi. 1791 yil 27 avgustda Saksoniyaning Pilnits qasrida Avstriya va Prussiya o‘rtasida deklaratsiya imzolandi, 1792 yilning 7 fevralida esa – Fransiyaga qarshi harbiy ittifoq. Shu tariqa Fransiyaga qarshi yevropa davlatlarining birinchi koalitsiyasiga (ittifoqiga) asos solindi. Fransiyaning o‘zida ushbu xabar vatanparvarlik xarakatini keltirib chiqardi. Federatlarning qurollangan otryadlari tuzila boshlandi. Qonun chiqaruvchi majlis “Vatan xavf ostida!” deb e'lon qildi va hujumni kutib o‘tirmasdan, Avstriyaga urush e'lon qildi. Harbiy harakatlar Fransiya uchun muvaffaqiyatsiz boshlandi. Avstriya bilan ittifoqda Prussiya ham harakatlar olib bordi. Uning armiyasi Fransiyaga bostirib kirdi va bir qator qal'alarni ishg‘ol etdi. Biroq, Fransiya qurollanmoqda va safarbarlikni amalga oshirmoqda edi. Va 1792 yilning 20 sentyabridayoq fransuzlar Valmi qishlog‘i yonida pruslarning hujumini qaytarishdi. Ushbu jangdan so‘ng, Fransiyaning inqilobiy armiyasi Belgiyani, Reyn daryosining chap soxilini, Nitssani, Savoyyani egalladi. Ushbu yerlarning bir qismi Fransiyaga qo‘shib olindi. Ammo qirolning qatl qilinishi yevropa monarxlarini hayajonga soldi. Koalitsiyaga Angliya va Ispaniya qo‘shildi. Rossiya emigrantlar armiyasiga moliyaviy yordam ko‘rsatdi. Yakobinchilar diktaturasi o‘rnatilishi bilan, fransuz qo‘shinlari 1794 yilning boshiga kelib o‘z davlatining yerlarini interventlardan tozalashga erishdi va urush dushman hududlariga ko‘chirildi. Iyun oyida Fleryus qishlog‘i (Belgiya) yonida fransuzlar Avstriya armiyasining asosiy kuchlarini tor - mor etishdi. Koalitsiya (ittifoq) mag‘lubiyatga uchradi. Fransiyaning o‘zida esa 9 termidor aksilinqilobiy to‘ntarilishi ro‘y berdi, yakobinchilar diktaturasi quladi. Biroq ushbu xokimiyat almashuvi ham uzoqqa cho‘zilmadi. Direktoriyaning o‘rniga Napoleon Bonapart keldi va o‘zining yakka hokimiyatini o‘rnatdi. Konsullik va Birinchi imperiya davrida Fransiya to‘xtovsiz urushlar olib bordi. Bosib olingan mamlakatlarni fransuz mollari sotiladigan bozorlarga va Fransiya sanoati uchun xomashyo manbasiga aylantirish siyosati olib borildi.

Angliya va Fransiya ushbu shartnomani Qora dengiz bo‘g‘ozlariga oid boshqa bitim bilan almashtirishga harakat qilishdiki, bu yerda ularning ta'siri ustunlikka erishish lozim edi. Angliya Turkiya va Misr o‘rtasida 1839 yilda Yangi urushning boshlanishiga erishdi. Ushbu urushda turklar to‘la mag‘lub bo‘ldilar. Sulton inglizlar ta'siri ostiga ko‘proq tushib bordi. Shu tariqa Usmoniylar imperiyasining hududiy yaxlitligi va Qora dengiz bo‘g‘ozlarining xalqaro huquqiy tartibga oid buyuk davlatlarning birgalikdagi kafolatlar to‘g‘risidagi London konvensiyalari (1840 - 1841 yy.) paydo bo‘ldi. Shimoliy urush va Rossiyaning kuchayishi. Shimoliy urush (1700-21) Rossiya (Shim. Ittifoq tarkibida)ning Boltiq dengiziga chiqish uchun Shvetsiyaga qarshi urushi. Narva ostonasidagi mag‘lubiyat (1700) dan keyin Pyotr I armiyani qayta tuzdi. Boltiq flotini barpo etdi. 1701—04 yillarda rus qo‘shinlari Fin qo‘ltig‘i sohillarida mustahkamlanib olib, Derpt, Narva va boshqalar istehkomlarni egalladi. 1703 yil SanktPeterburgga asos solindi; u Rossiya imperiyasining poytaxtiga aylandi. 1708 yil Rossiya hududiga bostirib kirgan shved qo‘shinlari Lesnaya yaqinida mag‘lubiyatga uchradi. Poltava jangi (1709)da Shvetsiya butunlay tormor etildi va Karl XII Turkiyaga qochdi. Boltiq floti Gangut (1714), Grengam (1720) va boshqalar joylarda g‘alabaga erishdi. Nishtadt sulh shartnomasi (1721) bu urushga yakun yasadi. Unga ko‘ra, Liflyandiya (Riga bilan birga), Estlyandiya (Revel, Narva bilan birga), Kareliyaning bir qismi (Keksgolm bilan birga), Ingermanlandiya (Ijor yeri), Ezel va Dago o.lari Rossiyaga o‘tdi. Rus qo‘shinlari tomonidan bosib olingan Finlyandiya yerlarining ko‘p qismi Shvetsiyaga qaytarildi. Rossiya Shvetsiyaga 2 mln. yefimka (pul birligi) miqdorida tovon to‘ladi, har ikki davlat o‘rtasidagi savdo munosabatlari tiklandi. Avstriya-Prussiya urushi (1866) — Avstriya bilan Prussiya o‘rtasida ko‘pdan beri davom etib kelgan janjalga barham bergan, Germaniyani birlashtirishda qaysi nemis davlati hukmron bo‘lishi mumkin degan masalani hal etgan urush. Prussiya kansleri Bismark urushga diplomatik va harbiy jihatdan

puxta tayyorlik ko‘rib, Fransiya va Rossiyaning bu urushda betaraf bo‘lishi to‘g‘risidagi va'dalarini oldi. Urushning dastlabki kunlaridayok, Avstriyaning ojizligi sezilib qoldi. 1866 yil 3 iyulda Sadova yonida avstriyaliklarga qattiq zarba berildi. Bu bilan Avstriyaning bundan keyin Germaniyani birlashtirish ishiga da'vogar bo‘lmasligi masalasi hal etildi. Avstriya-Prussiya yarash bitimi 26 iyulda Nikolsburgda, sulh shartnomasi esa 23 avg.da Pragada imzolandi. Urush natijasida Prussiya o‘z hududini ancha kengaytirdi va u boshchiligida Shim. german davlatlari ittifoqi tashkil topdi. Avstriya bu ittifoqdan chetda qoldi. Yetti yillik urush (1756-63) – Avstriya, Fransiya, Rossiya, Ispaniya, Saksoniya va Shvetsiya bilan Prussiya, Buyuk Britaniya, Portugaliya o‘rtasida bo‘lgan urush. Angliya va Fransiyaning o‘zga hududlar uchun kurashi hamda Prussiya siyosiy manfaatlarining Avstriya, Fransiya va Rossiya manfaatlari bilan to‘qnashuvi tufayli kelib chiqqan. 1761 yilda Prussiya halokat yoqasida edi, ammo yangi rus shohi Pyotr III u bilan sulh tuzgan (1762) (yekaterina II uni bekor qilgan, birok, urushni davom ettirmagan). Shiddatli kurashlar mustamlakalarda va dengizda ham sodir bo‘lgan. Prussiya Gubertusburg sulhi (1763) ga asosan, Avstriya va Saksoniya b-n Sileziyani o‘ziga qo‘shib olgan. Parij tinchlik bitimi (1763) ga asosan, Fransiyadan Buyuk Britaniyaga Kanada, Sharqiy Luiziana, fransuzlarning Hindistondagi mulklarining ko‘p qismi o‘tgan. ye.y.u.ning asosiy natijasi — Buyuk Britaniyaning Fransiya ustidan mustamlaka va savdo sohasidagi kurashda qozongan g‘alabasi bo‘lgan. AQShning tashkil topishi va xalqaro munosabatlar. 18 asrning 2-yarmiga kelib Shimoliy Amerikada 13 ta mustamlaka mavjud edi. Ular: Yangi Angliya mustamlakalari – Massachusetes, Rod-Aylend, Nyu- Gempshir, Konnektikut; Markaziy mustamlakalar – Pensilvaniya, Nyu-York, Nyu- Jersi, Delaver; Janubiy mustamlakalar – Virjiniya, Merilend, Shim. Karolina, Jan. Karolina va Jorjiya shtatlaridar.

Janubiy shtatlarda qulchilikka asoslangan katta katta plantatsiyalar bo‘lsa, shimolda fermerlik mavjud edi. 1775 yilda Angliya bilan uning Amerikadaga mustamlakalari o‘rtasida urush boshlandi. Virjiniyalik plantator, polkovnik J.Vashington mustamlakalar armiyasining qo‘mondoni bo‘ldi. Mustamlakalar o‘zlarini Angliyadan ajrab chiqqanliklarini e'lon qildilar. Ularning vakillari Filadelfiyada kongress o‘tkazdilar va 1776 yil 4-iyulda «Mustaqillik Dekleratsiyasi» qabul qilindi. Unga ko‘ra mustamlakalar Angliyadan ajralib chiqib, Amerika Qo‘shma Shtatlari deya nomlandi. «Mustaqillik Deleratsiyasi» monarxiya va mustamlakailikka qarshi bo‘lib, xalq hokimiyatining asosi ekanligini ko‘rsatadi. Dastlab yevropa davlatlari AQShga unchalik ishonishmadi. Saratog yonidagi jangda inglizlar mag‘lubiyatga uchragach AQShning xalqaro obro‘yi oshib ketdi. 1778 yil 6 fevralda Franklin Fransiya bilan ittifoq shartnomasi va savdo bitimini tuzdi. 1778 yilda Fransiya, 1779 yilda Ispaniya, 1780 yilda Gollandiya Angliyaga qarshi urushga kirdi, bular AQShning mustaqillikka erishish yo‘lidagi kurashi uchun katta ahamiyatga ega edi. Angliya o‘z kuchlarini bo‘lib yuborishga majbur bo‘ldi. Rossiya be'taraf mamlakatlarning dengiz savdosini qo‘riqlovchi qurolli be'taraflik to‘g‘risida Dekleratsiya e'lon qilganidan keyin (1780y 28 fevra) Angliyaning xalqaro ahvoli yanada og‘irldashdi. Bu bilan xalqaro huquqning yangi prinsipiga asos solindi. Rossiya bu prinsipni himoya qilish uchun O‘rta Dengiz va Shimoliy Dengizgauch eskadra yubordi. Fransiya va Ispaniya ham sirtdan AQShga yordam bermoqchi bo‘lsa ham, aslida Kanada va Shim.Amerikadagi mustamlakalarga egalik qilmoqchi edi. AQSh chegaralarini cheklab, uni yakkalab, o‘zlarining qo‘g‘irchoq davlatlariga aylantirmoqchi edilar. Shuning uchun ham AQSh ularga unchalik ishonmas edi. 1782 yil 30 noyabrda Angli bilan AQSh o‘rtasida dastlabka separat sulh shartnomasi imzolandi. 1783 yil yanvarida Angliya boshqa davlatlar bilan suoh tuzish to‘g‘risida olib borgan muzokaralarini tugalladi., 1783 yil 3 sentyabrda sulh

shartnomalari imzolandi. Qo‘shma Shtatlar mustaqil deya e'lon qilindi. Allegan bilan Missisipi daryolari o‘rtasidagi, Kanada chegaralaridan Floridagacha bo‘lgan hudud AQShga qarashli deb tan olindi. Muqaddas ittifoq. yevropa monarxlari absolyutizm va dvoryanlarning inqilobiy harakatlarga qarshiligini mustahkamlash maqsadida Aleksandr I taklifiga binoan 1815 yilda «Muqaddas ittifoq» deb atalagan ittifoq tuzadilar. Uning qatnashchilari inqilobiy harakatlarni bostirishda bir-birlariga yordam berish, xristian dinini qo‘llab-quvvatlash majburiyatinit oldilar. «Muqaddas ittifoq» to‘g‘risidagi aktni Avstriya, Prussiya, Rossiya so‘ngra yevropa davlatlarining deyarli barcha monarxlari imzoladilar. Anegliya «Muqaddas ittifoq»qa kirmagan bo‘lsa ham, inqilobiy harakatlarni bostirishni qo‘llab-quvvatlab turdi. 1820 yillarning boshlarida Ispaniya, Neapol qirolligi va Pemontda absolyutizmga qarshi ilg‘or ofitserlar boshchiligida burjua inqiloblari boshlandi. «Muqaddas ittifoq»ning qaroriga binoan bu inqiloblar – Italiyada Avstriya qo‘shinlari, Ispaniyada fransuz qo‘shinlari tomonidan bostirildi. Lekin feodal tartiblarni abadiylashtirishning iloji yo‘q edi. Toboro yangi-yangi mamlakatlar va qit'alarni milliy ozodlik urushlari va inqilobiy harakatlar qamrab olaverdi.

Похожие

XX asr boshlarida xalqaro munosabatlar

O‘rta asrlarda xalqaro munosabatlar va diplomatiya

Qadimgi Yunonistonda xalqaro munosabatlar va diplomatiya

Qadimgi sharqda xalqaro munosabatlar va diplomatiya

Qadimgi Gresiya va Rimdagi xalqaro munosabatlar va diplomatiya