XIX asrning I-yarmida Rossiya- O'rta Osiyo munosabatlari - История - Рефераты

XIX asrning I-yarmida Rossiya- O'rta Osiyo munosabatlari

Загружено в:

24.09.2022

Скачано:

0

Размер:

53.5 KB

XIX asrning I-yarmida Rossiya- O`rta Osiyo munosabatlari Reja: 1.O`zaro aloqalar rivojining shart-sharoit va imkoniyatlari 2.Uzoq o`lkalarda rus ekspeditsiyalarining tashkil etilishi 3. Rossiya - O`rta Osiyo siyosatining harbiylashuvi

O`rta Osiyo bilan Sibir o`rtasidagi savdo aloqalari keng rivojlanib, Semipalatinsk va Petropavlovsk muxim savdo markazlari rolini o`ynadi. Ammo karvon yo`llaridagi ko`chmanchilar taloni ma`lum darajada to`sqinlik qildi. Shuning uchun xam Qo`kon xonligi va hukumati ko`chmanchilar talonini bartaraf qilishga harakat kildi. Garchi bu harakat hamma vaqt muvaffaqiyatli bo`lmgan bo`lsa-da, birok u karvon yo`llari xavfsizligini anchz ta`minladi. Bu sohada, ayniqsa, Qozog`iston yerlarida Rossiya ta`siri va egaligining kuchayishi muhim rol o`yg Endilikda savdo karvonlari, ayrim xodisalarni hisobga olmaganda, bemalol har ikki tomonga qatnab turdi. Bu savdo aloqalarini ancha jonlantirdi. Masalan, 1803 yil1 Semipalatinskka 50055 so`mlik Urta Osiyo mollari keltiri-lib, 62606 so`mlik rus mollari olib ketilgan bo`lsaa 1804 yilda o`rta osiyoliklar 80366 so`mlik mol kelti 73981 so`mlik mol olib ketgan. Demak, Sibir Urta Osiyo mollari uchui hamon talabcha! va katta bozor bo`lib qolmoqda edi. Bu bozorda toshkentliv savdogarlar salmokli o`rin egallaganlar. Buni Semipalatinsk mahalliy hokimiyatining toshkentlik savdogarlar kidagi hujjatdarida yaqqol kurish mumkin. Urta Osiyoda Rossiyada ishlab chiqarilgan cho`yan va temir asboblarga ehtiyojning o`sishi rus moldari savdosini ya kuchaytirgan. Bu bilan birga, rus davlati O`rta Osiye tobora ichkarisiga kirib bordi. 1846 yilda rus davlati Ola tov etaklari va Balxash vodiysini egalladi. 1847 yidz Kopol atrofidagi qozoqlar rus davlati tabaaligiga qilindi va u yerda qal`a barpo etildi. Ammo rus hu bu bilan chegaralanmay, 1850 yil bahorida Qaskelen daryosi qirg`og`ida joylashgan To`ychibek nomli Qo`qon qal`asini olish uchun askar yubordi. Lekin rus qo`shinlari mag`lubiyatga uchrab, chekinishga majbur bo`ladi. Faqat 1851 yilnsh yozida rus qo`shinlari ikkinchi martaba hujum qilib, To`ychibek kal`asini oladi va uni vayron qiladi. Bu bilan ] davlati Qo`qon xonligining Ila daryosi orqasidagi mavqegaputur yetkazadi. Qozog`iston yerlarida rus davlati ronligining mustahkamlanishi savdo karvonlari xavfsizigini ta`minlash bilan birga, rus mollarining Urta Osiyoda keng tarqalishi uchun imkoniyat yaratib berdi. Bu hol Sepalatinskdagi rus savdogarlari mablag`larining Urta Osiyo savdogarlari mablag`lariga iisbatan oshib ketishiga olib keldi.S`Huning uchun xam u yerga ioir liniyalaridan kuplao mol-lar keltirilgan.Urta Osiyo mollari Qozonga ko`plab olib ketilgan. Sibir liniyalari, jumladan, Semipalatinsk Urta Osiyo sav-dogarlarining Tatariston territoriyasidagi halqlar bilan savdo kilishida muxim rol o`ynadi.

Petropavlovsk yirik savdo markazlaridan bo`lib, u yerda xam toshkentlik savdogarlar asosiy rol o`ynaganlar. Ammo Petropavlovsqdagi savdoga doir to`la ma`lumotlarga ega emasmiz. Ba`zi arxiv hujjatlarida ko`rsatilishicha, 1800—1811 yillar davomida Petropavlovskka 4114971 so`m-lik mol keltirilib, 4139360 so`mlik mol chetga chiqarilgan. 1811 yilda Urta Osiyodan 4308 ot va tuyada mol keltirilgan va u yerga 3177 st va tuyada rus mollari jo`natilgan. Pet-ropavlovskdan Toshkent, Qo`qon, Buxoro va Qashqarga karvon-lar yuborib turilgan. 1822 yilda Petropavlovskka S. Shonazarov boshchiligida 500 tuyada savdo karvoni kelgan. Shu yili 250 tuyada Urta Osiyo mollari kelgan. Mazkur yilda Petropavlovskdan Qo`qonga 72 tuyada mol yuborilgan. Qo`qon va Qashqardan Petropavlovskka 600 tuyada mol kelganligi haqida ma`lumot bor. Vaqt o`tishi bilan Petropavlovskda savdo-sotiq o`sib bordi. Jumladan, 1848 yilga kelib, keltirilgan mollar 938792 so`mni, chetga chiqarilgan mollar esa 892217 so`mni tashkil etdi. Petropavlovskning, ayniqsa, Toshkent bilan aloqasi kuch-li edi. Chunonchi, 1846 yilda birgina gumashta I. Krestyanin orqali Toshkentga 54952 so`mlik mol jo`natilgan. 1848 yilda esa Toshkentdai 63299 so`mlik turli mollar Petropavlovskka olib kelingan edi. Xullas, Petropavlovskqa Urta Osiyo va Xitoy mollari-ning keltirilishi shu darajada oshib borganki, u 60-yillarga kelib, Sibirda Qyaxtadan so`ng ikkinchi yirik markaziga aylangan. Bu yerga Sibir, Ural va boshqa joylardan turli mollar keltirilgan. Petropavlovskda toshkentlik, buxorolik va Urta Osiyoning boshqa joylaridan kelgan savdogarlarning uy-joylari bor edi. Ular orasida Rossiya tabaaligiga o`tgan kishila xam ancha edi. Bir harbiy kishi Petropavlovskning chegara| shahariga juda ham o`xshab ketishi, uning ko`chalarida turl shevalarda gaplashuvchi o`zbeklarni, shuningdek, fors tilida gavdashadigan buxoroliklarni, rus tilida gaplashuvchi kishilarni ko`rish mumkinligi, u yerda kishilar kiygan libosning ham turli-tumanligi haqida gapiradir.Binobarin, Petropavlovsk tashqi ko`rinishi jihatatdan Urta Osiyo shaharlarini eslatgan. XIX asrning birinchi yarmida o`rta osiyoliklarning Buxtarminskka rovoch keltirganligi haqida ma`lumotlar bor. Bunga ko`ra, Troitsksovsk chegara boshlig`iga Urta Osiyo savdo-garlari bilan rovoch yetkazib berish to`g`risida shartnoma tuzish va uni rus mollariga almashtirib olib, davlat ixtiyo-rig,a topshirish vazifasi yuklatilgan. Birinchi

shartnomaga ko`ra, 1820—1830 yillarda Urta Osiyo savdogarlari 10 ming pud rovoch yetkazib bergan. Bu rovoch evaziga 9065 so`mlik 259 ta Qamchatka qunduz mo`ynasi, 48019 so`mlik 20008 ta tul-ki mo`ytsasi, 6002 so`mlik oqsichqon mo`ynasi, 2898 so`mlik 4241 ta kichik tulki mo`ynasi va 945094 so`mlik olmaxon mo`ynasi berilgan2. 1830—1836 yillarda esa 2832 pud rovoch uchun Urta Osiyo-lik savdogarlarga 45312 so`mlik har xil muynalar topshirilgan.1851 yilda Petropavlovskka: Toshkentdan 4032 tuya va 117 aravada, Xitoydan 126 tuya va 13 aravada, Qozog`iston-dan 572 tuya va 913 aravada; Semipalatinskka: Qo`qondan-41 tuya va 40 aravada, Xitoydan 284 tuya va 943 aravada, Qozog`istondan 3 tuya va 933 aravada; Omskka: Toshkentdan 3 tuya va 24 aravada, Xitoydan 34 tuya va 1 aravada mol keltirilgan.u yerda yana shuni aytish kerakki, Sibir liniyalariga kelgan karvonlarning asosiy qismini Toshkent karvonlari tashkil etgan. Bu narsa Toshkent bilan Sibir liniyalari, ayniqsa, Petropavlovsk o`rtasidagi savdoning ancha rivoj-langanligidan dalolat beradi. Bundan tashqari, Qozog`istondan keladigan savdo karvonlarining tal,ay qismi ham tosh-kentliklarga tegishli bo`lgan. Yuqoridagi ma`lumotga ko`ra, Toshkentdan Semipala-tinskka karvon kelmagan. Lekin bu noto`g`ri bo`lsa kerak. Chunki Semipalatinskda toshkentlik savdogarlarning soni va mablag`lari juda salmoqli bo`lib, ular bu yerda har yili savdo qilganlar. Ma`lumotda toshkentlik savdogarlarning karvonlari Qo`qon yoki Qozog`iston karvonlari nomi bilan berilgan bo`lsa kerak. Ma`lumotda Sibir liniyalariga kelgan karvonlarning joylari ko`rsatilgan. Ammo bu Sibir faqat shu joylar bilan savdo olib borgan degan gap emas, albatta. Chunki karvonlarda Buxoro, Toshkent, Farg`ona vodiysi va ko`chmanchilarning xilma-xil mollari bo`lardi. Sibir liniyalaridan Urta Osiyoga jo`natilgan karvonlar haqidagi ma`lumotlarga ham egamiz. Bunga ko`ra, o`sha 1851 yilda Petropavlovskdan: Toshkentga 1947 tuya va 48 ara- vad,a, Xitoyga 44 tuyada, Buxoroga 9 tuyada, Qozog`istonga 1515 tuya va 221 aravada; Semipalatinskdan: Qo`qonga 48 ara-vada, Xitoyga 3 tuya va 590 aravada, Qozog`istonga 2 tuya va 762 aravada; Omskdan: Toshkentga 14 tuya va 36 aravada, Xi-toyga 95 tuyada, Qozog`istonga 21 aravada mol jo`natilgan212. Sibir liniyalaridan, ayniqsa, Toshkent va ko`chmanchilar joylariga ko`proq savdo karvonlari ketgan. Shuningdek, oz bo`lsa-da,

Buxoroga ham karvonlar qatnagan. Bu narsa Buxo-ro xonligining faqat Orenburg va Astraxan orqaligina emas, balki Sibir liniyasi orqali ham Rossiya bilan savdo kilganligini ko`rsatadi. Shunday qilib, XIX asrning 30—40-yillaridan boshlab` Rossiyadan O`rta Osiyoga tayyor mahsulotlar keltirish tos o`sib bordi. O`rta Osiyodan Rossiyaga esa paxta va kalava singari xom ashyo mollari ko`plab keltirila boshlandi.S`Hu ravishda Urta osiyo asta-sekin Rossiya sanoatining xom-ashyo bazasiga aylanmokda edi.

Adabiyotlar: 1.Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo`q. T., «S`Harq», 1998. 2 . Karimov I.A “Yuksak ma`naviyat- yengilmas kuch”. T.”O`zbekiston” 2008y 3.Azamat Ziyo O`zbek davlatchiligi tarixi: (Eng qadimgi davrdan Rossiya bosqiniga qadar). T., 2000. 4 . Gulomov.X. Diplomaticheskiye otnosheniya gosudarstv Sredney Azii s Rossiyey vXVIII- pervoy polovine XIX veka.-T., 2005. 5. www.ziyonet.uz

Похожие

XVI—XIX asrning birinchi yarmida o'rta osiyo xalqlari tarixshunosligi

XVIII asrda Rossiya –O'rta Osiyo munosabatlari

XVI asr o'rtalarida Rossiya-O'rta Osiyo

Rossiya-O'rta Osiyo aloqalarining tarixiy ildizlari

Rossiya-O'rta Osiyo munosabatlari tarixi kursining maqsad va vazifalari. Eng asosiy manbalar va adabiyotlar