XIII-XV асрларда Византия. Константинополнинг қулаши - История - Рефераты

XIII-XV асрларда Византия. Константинополнинг қулаши

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

64 KB

XIII - XV асрларда византия. Константинополнинг қулаши Режа: 1. Флоренция (унияси) иттифоқи 2. Константинополни истило қилишнинг иқтисодий ва сиёсий оқибатлари.

1261 йилдан кейин Византиянинг социал иқтисодий ва сиёсий тараққиёти. 1261 йилда грек Византия империясининг қайтадан тикланиши буюк давлат бўлган Византиянинг ўтмишдаги куч-қудратини қайта тиклаш деган сўз эмас эди Михаил VIII Палеологнинг мулклари фақат Кичик Осиёнинг шимоли-ғарбий бурчагидан, Болқон ярим оролидаги Фракия ва Македониядан, Мореянинг бир қисмидан ва Эгей денгизининг шимолий қисмида-ги баъзи бир ороллардан иборат эди. Константинополь таланган ва қисман вайрон қилинган эди. Унинг савдо соҳасидаги аҳамия-ти йўқолди. Венецияликлар ва генуяликлар Эгей денгизида ҳам, Босфорнинг ўзида ҳам, шунингдек, Қора денгизда ҳам савдо-сотиқ ишларини ўз қўлларига киритиб олган эдилар. Латин-ларнинг ҳукмронлиги Византиянинг бурунги савдо алоқаларини емириб ташлади. Аммо у, айни замонда- Византия давлати идо- расининг эски механизмини ҳам вайрон қилди. Қайта тикланган Византия иқтисодий жйҳатдан ҳам, сиёсий жиҳатдан ҳам бир-бирови билан боғланмаган ҳамда марқазга унча итоат қилмаган, ўзига мустақил округларга тобора кўпроқ бўлиниб борган вило-ятлар йиғиндисигина эди. Кичик Осиё феодаллари Шарқда «мус тақил сиёсат» юргизиб, турк амирлари билан ўзларича шартнома ва битимлар тузар эдилар. Болқон ярим оролида Дуклар, Ангел-лар, Кантакузенларнйнг аристократик хонадонлари Палеологлар билан рақиблашиб юрардилар. XIV асрда Қантакузенлар Палео-логларни тахтдан анча вақтларгача четлатиб, императорлик ҳокимйятини босиб олишга муяссар бўлдилар. Византия тарихи-нинг сўнгги даврйни характерлаб берувчи ўзаро феодал уруш-лари унинг сиёсий ҳаётини издан чиқарди, бу эса Византиянинг ички иқтисодий алоқалари заифлашганлигини билвосита кўрса-тиб берди. Византиянинг кейинроқ даврида натурал хўжаликка ва ишлаб бериш (отработка) рентасига қайтишдек очиқдан-очиқ орқага кетиш (регресс) пайдо бўлди. Қашшоқлашган аҳолининг давлат талаб этган оғир солиқларни тўлашга қурби етмай қолди, ҳолбуки, давлат ўзининг территорияси камайган бўлишим қарамай, номуносиб катта бюрократик аппаратни сақлаб колган

эди. Фақат крепостной деҳқонлар (париклар)1гина эмас, балки шаҳар плебей элементлари ҳам ғоят ночор аҳволда яшардилар. Саноат, савдо-сотиқ, денгизчиликнинг орқага кетиши шаҳар камбағаллари учун ва ҳатто шаҳарликларнинг ўрта табақаси учун ҳам келгусида ишсизлик, очлик ва батамом қашшоқланиш хавфи туғилган эди. Социал муносабатлар тобора кескинлашди, XIV асрнинг 40- йилларида империя бўйлаб шаҳарликларнинг кутилмаган ғоят зўр ҳаракатлари авж олди. Бу ҳаракатлар, Ад* рианополь, Солунь (Фессалоника), Гераклея ва бошқа шаҳар* ларда юз берди. Солундаги етти йил (1342—1349) давом этган ҳаракат айниқса ку,чли ҳаракат бўлди. Зилотлар 1 қўзғолоии номи билан машҳур бўлган бу ҳаракат натижасида қўзғолоНЧИ-лар маҳаллий патриций зодагонларнинг вакилларини қатл ЭТДИ* лар, бу зодагонларнинг молу мулкини мусодара қилдилар, Ита лия шаҳар республикалари типидаги Солунь (Фессалоника) шаҳарини мустақил республика деб эълон қилдилар. Туркларнинг Марица дарёси бўйидаги (1371 й.) ва Косово майдонидаги (1389й.) шунингдек, Никополь ёнидаги 1396ғалабалари. Константинополнинг қулашини муқаррар қилиб қўи-ди. Боязид тезда Византияни забт қилиш ҳақидаги планларшш ҳеч кимдан яширмади. Византия императори Мануил II 1399-1402 йилларда Ғарбий Европага кетиб, у ерда Италиянинг турли ҳукуматларидан, шунингдек, Англия ва Франция королларидац ёрдам олишга уриниши бехуда бўлиб чиқди. Мануил Парижда турган пайтида, ўнга мўғуллар Боязидни тор-мор қилиб ташла* ди, деган хабар етди. Император даҳшатли душмандан батамом қутулибман деган умидда Константинополга қайтиб келдй, «Ангор фалокати» туф^айли Византиянинг ҳалокати ҳақиқатан яна эллик йил орқага сурилди. Империя ҳатто Солунь шаҳари-ни бир оз вақт ўзига қайтариб олди.^</ XV аср бошларида Туркия давлатининг кризиси. Мўғуллар билан тўқнашиш. Туркия давлатининг кенгайиши Темур ҳужу> ми муносабати билан вақтинча тўхтаб қолди. Урта Осиёда улкан империя тузган Темур (Темурланг) 2 Яқин Шарқини ҳам ўзи бўйсундирган эди. 1402 йил ёзида

Темур ғоят катта қўшин билай Кичик Осиёга кирди. Боязиднинг ҳам катта ҳарбий кучлар (120 мингга яқин киши) бор эди, лекин кичик осиёлик турк амир лари султонга хиёнат қилиб, Темур томонига ўтдилар. 1402 ЙИЛ 28 июлда Ангер (ҳозирги Анкара) ёнида қатъий жанг бўлиб^ турклар батамом енгилдилар. Боязид қочиб бораётган маҳалида қўлга олиниб, темир қафасга солинди ва тез орада асирликда вафот этди. Темурланг Туркия давлатини йўқ қилиб юбормади. Унинг флоти бўлмаганлиги учун Европага бормай, Урта Осиёга қайтиб келди. 1405 йилда Темур вафот қилди, шундан кейин унинг им-перияси тезда тарқалиб кета бощлади. Ангор мағлубияти натижасида турк феодаллари лагерида узоққа чўзилган ўзаро урушлар бошланди. Узоқ вақтгача сул-тоннинг ягона ҳокимияти бўлмади. Боязиднинг ўғиллари ўртаси-да султонлик тахти учун қуролли кураш бўлди. 1415—1418 йил-ларда Қичик Осиёда (Анатолияда) турк деҳқонларининг қўз-ғолонлари юз берди. Буларнинг ҳаммаси турклар эътиборини Ви- зантиядан четга тортди. Аммо Туркия давлатининг сиёсий кри-зиси муваққат кризис эди. Туркларда бирор-бир жиддий янги ташқи душман йўқ эди. Византия аввалгидек кучсиз давлат бў-либ қолаверди. XV асрнинг 20- йилларида турклар яна қаддила-рини ростлаб олдилар. Улардаги ички низолар барҳам топди. Кичик осиёлик деҳқонлар ҳаракати бостирилди. Туркия ҳарбий ташкилоти яна анча кучайтирилди, жумладан, турклар бу вақт-да ўзларининг ҳарбий системаларига артиллерия жорий этган эдилар. Уз рақибларини енгган султон Мурод II (1421—1451) 20- йилларнинг бошларида истилоларни яна қайтадан бошлади. 1422 йилда у Константинополни уч марта қамал қилса-да, лекин уни қўлга ололмади. 1430 йилда Солунь олиниб, унинг барча аҳолиси қулларга айлантирилди.

Фло ренция (унияси) иттифоқи. Византия мулклари фақат Константинополь шаҳари ва унга туташган кичик округ билан чегараланган эди. Туркия мулклари ҳалок бўлиб бораётган им-перияни зич ҳалқа билан ўраб олган эди. Византия ҳукумати туркларга қарши зўр бериб католиклар Европасидан ёрдам ах-тарди. Императорлар грек черковини папа ҳокимиятига бўйсун-диришга тайёр эдилар. Папалар бу таклифга қаттиқ ёпишиб олдилар. 1439 йилда Флоренция соборида папа ҳокимияти остида шарқий ва ғарбий черковлар иттифоқи эълон қилинди. Аммо грекларнинг ўзлари иттифоққа кескин қаршилик кўрсатди. Грек флотининг бошлиғи Лука Нотара, Константинополда папа бощ кийимидан кўра, турк салласини кўришни аълорақ кўраман, деб ошкора айтган эди. Шу сабабли унинг фикрига юқори табақа синфлар орасида ҳам, қуйи грек аҳоли оммаси ичида ҳам кўплар қўшилган эди. Қуйи грек аҳоли оммаси салиб юришлари ва Ла-тин империяси замонларидан бошлабоқ Ғарбий Европа феодал-ларига нафрат кўзи билан. қарарди. 1444 йилда туркларга қарши янги салиб юриши уюштирилиб, унда поляклар, чехлар, венгрлар, немислар, қисман французлар ва бошқа Ғарбий европалик рицарлар қатнашган эди. Аммо са-либчиларнинг бу сафарги юриши ҳам муваффақиятсиз бўлиб чиқди. Варна ёнидаги жангда (1444 й. 10 ноябрь) рицарлар яксон қилинди. Шунинг ўзи билан Константинополнинг ҳалокати олдиндан ҳал қилиб қўйилди. Константинополнинг қулаши. Константинополь 1453 йили 29 майда қулади. Сўнгги Византия императори Константин XI (1448—1453) эди. Султон Мурод II нинг тахт вориси — султон Муҳаммад (Меҳмед II ) (1451 — 1481)Константинополни забт этди. Константин XI ихтиёрида арзимаган миқдорда ҳарбий куч-лар 10 мингдан камроқ киши бўлиб, бу кучлар ҳам ёлланган аскарлардан, кўпроқ генуялик солдатлардан ташкил топган эди. Муҳаммаднинг 200 минг аскари бўлиб, унинг 15 мингини танлан-ган

яничорлар ташкил қиларди. Константинополь қамали икки ойча давом этди. Қамалда қолганлар денгиз орқали бир оз вақт мадад қўшинлари, қурол-яроғ ва озиқ-овқат олиб турдилар. Кон стантинополни қуруқликдан ҳам, денгиздаи ҳам ўраб олиш учун Муҳаммад II ёғланган махсус ёғоч тўшамалар ёрдамида кемаларини'ТПГтйн Шоҳга судраб олиб ўтишни буюрди, чунки гаванга кириш йўли улкан занжирлар билан, тўсиб қўйилганли-ги сабабли, унга бошқача йўл билан ўтиб киришнинг иложи йуқ эди. Император Константин ўлдирилди, шаҳар ҳимоячиларининг кўпчилиги қириб ташланди. Истилочилар Византия пойтахтини беармон таладилар. Аммо Константинополни Туркия империя-сининг поитахти қилишга қарор берилгани учун, султон шаҳар биноларига зиён-захмат етказилмасин, деб буйруқ берди. Юсти ниан замонидан қолган машҳур ёдгорлик, яъни аё София собори сақлаб қолдирилди, лекин кейин у «Аё София» номи остида сулоннинг асосий масжидига айлантирилди. Константинополь янги ном Стамбул номини олди. Шу тариқа эски Рим қулагандан кейин, орадан минг йил ўт-гач, иккинчи (Янги Рим), яъни Константинополь ҳам қулади. Жануби-Шарқий Европада узоқ вақтгача ошкора мустабид ҳар бий феодал зулми ва энгоғир миллий зулм режими ўрнатилди.?! Константинополни истило қилишнинг иқтисодий ва сиёсий оқибатлари. Византияни турклар томонидан истило қилиниши Европа халқлари учун ғоят катта оқибатларга сабаб бўлди. Кон стантинополнинг қулаши билан Левантиядаги савдо-сотиқ ишла-ри орқага кетди. Турклар босиб олган мамлакатлар билан савдо-сотиқ қилиш шароитлари кескин ёмонлашди. Турклар осиёлик ва европалик савдогарлардан жуда катта ҳақ ундириб оладиган бўлдилар. Савдо йўллари хавфли бўлиб қолди. Туркларнинг бе- тўхтов олиб борган урушлари Урта денгиз бўйида мунтазам савдо-сотиқ ишларини олиб бориш имкониятидан маҳрум этди. Бундан шу ҳолни

кўрамизки, турк истилоси европалик савдогар-ларни ва денгизчиларни Туркия мулкларини четлаб ўтиб Шарқ-қа, Ҳиндистонга борадиган янги денгиз йўлларини ахтариб то-пиш ҳаракатини кучайтирди. Туркларнинг Константинополни истило қилиши Марказии ва Шарқий Европа учун, шу жумладан, славян мамлакатлари учув ҳам айниқса катта сиёсий аҳамиятга эга бўлди. XVI асрДа Туркия Польша, Чехия, Венгрия, Австрия, Укра-инага қарши агрессия қилди. Турклар 1526 йилда Мохач ёнидаги жангда Ғарбий Европа салибчилари устидан янги ғалаба қозон-ганларидан кейин, Туркия Венгриянинг катта бир қисмини эгал-лади'ва Габсбургларнинг мулкларига бевосита хавф-хатар сол-ди. Туркия солган хавф-хатар, пировардида, Габсбурглар бош-чилигида Урта Дунай бўйида яшаган халқлардан иборат кўп миллатли Австрия давлатининг вужудга келишига имкон берди. Аммо турклар Ғарбий Европага ҳам маълум даражада хавф солмоқда эдил ар' XVI аср бошларида Европа ва Осиё туташган жойда ўзининг составига Мисрдан тортиб то Испаниягача барча шимолий Аф рика соҳилини ҳам киритган ғоят катта тажовузкор давлатнинг ташкил топиши бутун Евроиани туркларнинг бостириб кириш ва пайҳон қилиб ташлашдек жиддий хавф- хатар остида қолдирди. Лекин Европа Туркия масаласида бир фикрга келолмади. Европа давлатларининг бир қисми турклар томонига ўтди. Баъ-зи бир Ғарбий Европа ҳукуматлари, Европадаги ўз рақиблари бўлган бошқа давлатларга қарши курашда Туркия империясига янги иттифоқчи майдонга келди, деб қарадилар. Европада авва-ло Франция Туркия масаласида ана шундай дўстона мавқени эгаллади, чунки Франция Габсбургларга қарши курашда Тур-киядек бир иттифоқчига муҳтбж эди. XVI асрнинг иккинчи ярми-да Яқин Шарқ бозорларини босиб олишга интилаётгаи Англия ҳам Туркия билан яқинлашмоқчи бўлди.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Урта асрлар тарихи. В.Ф. Семёнов. Т., 1973. 2. Дневник путешествие к двору Тимура. Ри Гонзелеса де Клавихо. (1403- 1406). М., Наука 1990. 3. Истории италии. В 3 т. М., Наука.1970. Т.1. 4. Культура эпоха Возрождения М., - "Наука" 1986. 5. Урта асрлар тарихи В.Н. Семёнов, М., - 1971. 6. Культура эпоха Возрождения и Рефорфации Л., 7. Урта асрлар тарихи. В.Ф. Семёнов. Т., 1973. 8. Дневник путешествие к двору Тимура. Ри Гонзелеса де Клавихо. (1403- 1406). М., Наука 1990. 9. Истории италии. В 3 т. М., Наука.1970. Т.1. 10. www.ziyonet.uz

Похожие

XIII—XV асрларда Италия ва Папалик

XIII—XVI асрларда Хитой

XIII—XVI асрларда Хиндистон

VI-XI асрларда Византия империяси

VI—XI Асрларда Византия империяси