XIII—XVI асрларда Хиндистон - История - Рефераты

XIII—XVI асрларда Хиндистон

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

212 KB

XIII — XVI асрларда Хиндистон Режа: 1. Деҳли султонлиги даврида феодал туаумининг узига хос хусусиятлари. 2. Жанубий Ҳиндистон давлати — Бахмани ва Вижаянагар. 3. Шимолий Ҳиндистоннинг Бобир томонидан босиб олиниши.

Деҳли султонлиги. 1206 йилда Ғазна султонларидан мустақил бўлиб олган Деҳли султонлиги XIII ва XIV аср давомида анча катта давлат сифатида яшади. Деҳли султонлиги айниқса XIII аср охири ва XIV аср бошла-рида кенгайди, бу вақтда унинг составига Шимолий Ҳиндистондан ташқари, Марказий Ҳиндистон вилоятлари ва Декан ясси тоғлигидаги кўпчилик давлатлар кирарди. Декан 1306—1310 йилларда султон Оловиддин Хилжий томонидан босиб олинди. Нав-батдаги султонлардан бириМуҳаммад Туғлақ (1325—1351) деярли бутун Ҳиндистонни бўйсундириб, ҳатто Эрон билан Хитойни ҳам забт этишни орзу қилган эди. Аммо султонликнинг кен-гайиши мустаҳкам характерга эга эмас эди. XIV аср ўрталарида Декан ажралиб чиқди, кўп ўтмай Деҳлидан шимолдаги кўпгина вилоятлар, шу жумладан, Бенгалия ажралиб кетди. Деҳли сул тонлиги составига кирган кўпчилик вилоятлар XIV асрнинг ик-кинчи ярмида мустақил давлатга айланиб олди. Султон Деҳли-нинг ўзида унча мустаҳкам ҳокимиятга эга эмасди, чунки у ерда феодалларнинг турли гуруҳлари ўртасида ҳокимият учун узлук сиз кураш борарди. Деҳли султонлиги даврида феодал туаумининг узига хос хусусиятлари. XIII — XVI асрларда Ҳиндистонда феодал тузуми ўзига хос тарзда ривожланди. Бир томондан , Ҳиндистонда мусумон ер эгалиги системаси қарор топиб , шу туфайли бутун ерлар давлат бошлиғи султонниниг мулкидеб қараларди . Келгинди му - сулмон феодаллари султоннинг ҳарбий хизматчиси бўлиб , ундан иқта вақтинча ва умрбод фойдаланиш учун ер олардилар . Улар аҳолидан ( деҳқонлардан ) рента ундириб олиш ҳуқуқига эга эдилар. Иккинчи томондан, мамлакатда маҳаллий феодаллар князлар (рожалар) сақланиб қолган эди. Улар ўз вилоятларини амалда мустақил равишда бошқариб, султонга муайян миқдорда бож тўлардилар. Ғрта ва майда ҳинд феодаллари

рожапутлар ва бошқалар қисман мерос бўлиб қолган феодал мулкчилиги ҳуқуқи асосида, қисман ҳарбий хизматни ўтаб турган пайтда вақтинча бериладиган инъом тариқасида ерга эгалик қилардилар. Вақт ўтиши билан келгинди иқтадорлар ҳам ернинг меросхўр эгаларига айланиб бордилар, аммо бу жараён XIV асрнинг охиригача ҳам тугалланмади. Ерларнинг катта қисми ҳар иккала дин маҳаллий, ҳинд дини (эски ибодатхона ер эгалиги) ҳамда янги, мусулмон (вақф ерлари) динидаги руҳонийларнинг қўлида эди. Бу даврда Ҳиндистондаги феодал тузумининг яна бир хусу-сияти — жамоачи деҳқон хўжаликларининг илгаригидек устун бўлиб қолганлигидир. Маҳаллий ҳинд ва келгинди турк-мусулмон феодалларининг ўзлари одатда хўжалик билан шуғулланмас, балки қарам деҳқонлардан озиқ-овқат рентаси, қисман пул рентасини ундириб олардилар. Баршчина ишлари мавжуд бўлган жойларда асосан қуллар ва паст табақа деҳқонлар меҳнатидан фойдаланиларди. XIII — XIV асрларда Ҳиндистон феодал тузумининг характер; ли хусусияти—шаҳар ҳаётининг анча интенсив ривожланишидир". Қадимги тарих давридаёқ мавжуд бўлган шаҳарлар қаторига султонлар ва уларнинг набиралари феодалларнинг ре зиденциям сифатида вужудга келган кўпгина янги шаҳарлар қўшилди. Деҳли шаҳрининг ўзи ана шундай феодал-пойтахт шаҳ-ри учун мисол бўла олади. Бу ерда жуда кўплаб сарой аҳли ва хизматчилари, аскарлар, амалдорлар ва шу сингарилардан таш-қари, кўпгина ҳунармандлар ва савдогарлар яшаб, улар султон саройи ҳамда пойтахтдаги бошқа феодалларнинг иқтисодяй эҳтиёжларини қондирардилар. Ана шу шаҳар резиденциялар ёки «шаҳар қароргоҳлар»дан ташқари, Ҳиндистонда XIII — XIV асрларда Бенгалия қўлтиғи би лан Араб денгизи соҳилида жойлашган ҳамда халқаро савдо-сотиқ билан боғланган кўпгина денгизбўйи шаҳарлари муваффақиятли ривожланди. Булар орасида, хусусан, Малабар соҳилида Гоа ва Каликут, Камбай қўлтиғи соҳилида Камбай ажралиб турарди. Шим олий Ҳиндистонда.карв он савдоси билан боғлиқ бир қанча Гохдарбиш Шодяр орасида Агра, Панипа, Лахор, Мультан энг

муҳимларидир. Ҳинд ҳунармандларининг маҳсулоти бўлган жуда кўплаб буюмлар (аввало юқори сифатли ҳинд газламалари), шунингдек, турли зираворлар Европага ва Шимолий Африкага мунтазам юбориб туриларди. Ҳиндистонга йилқи, қалайи, мис, олтин, кумуш пуллар ва шу сингарилар ташиб келтириларди. Темур ҳужуми XIV асрда Ҳиндистон тамомила тарқоқ фео дал мамлакат эди. Жуда кўп мусулмон ва ҳинд феодал давлатлари бирирлари билан узлуксиз кураш олиб борардилар.50 ва60-йиллар давомида султоннинг вассал рожалар билан олиб борган урушлари натижасида Бенгалия, Синд, Орисса ва Гужарат ғоят хонавайрон бўлган эди. 1366 йилда Гужаратдаги қўзғолон бостирилган, султон Феруз қўзғолонининг асосий ўчоқларида ҳиндларни батамом қириб ташлаш ҳақида буйруқ берди. Шаф-катсиз феодал эксплуатацияси ва тўхтовсиз ички феодал уруш лари Деҳли султонлиги таназзулининг асосий сабаблари бўлди. 70—80йилларда Деҳли султони ўз қўлида қолган озгина ерларни ҳам ҳимоя қилишга қодир эмасди. Марказий ҳокимиятнинг бу заифлиги ёмон оқибатларга олиб келди, Ҳиндистонни янги чет эл ҳужумларига қарши қаршилик кўрсата олмайдиган қилиб қўйди. XIII аср охири ва XIV аср бошларидаёқ айрим мўғул отрядлари Шимолий Ҳиндистон ерларига бостириб кирди ва ҳатто Лоҳур ва Деҳли каби катта шаҳарларнингдар возаларигачакела бошлади. Кўчманчиларнинг ҳужумлари, дийинчилик билан бўлсада, қайтариларди. Аммо шимолий ўлкаларнинг вайрон қилиниши, аҳолининг таланиши ва бунинг натижасида қишлок хўжалиги, саноат ва савдонинг тушкунликка юз тутиб кетиши" Ҳиндистоннинг иқтисодий аҳволига тобора емон таъсир қилди. XIV аср охирларида Ҳиндистон Темурнинг босқинчи галалари томонидан яна ҳам даҳшатлироқ хароб ва хонавайрон

эга бўлган Кичик Осиёдаги Усмон туркларига қарши юриш би лан) банд бўлган Темур Ҳиндистонни ўз ҳолига ташлаб қўя қолди. Темур вафотидан кейин Ҳиндистон чет эл зулмидан қутулиб, ўзининг бақувват, мустақил давлатини тузиши мумкиндек туюларди. Аммо XV асрда Ҳиндистонни бирлаштириш яна ҳам қи-йинлашди. Доимо бирлаштириш маркази бўлиб қолган Шимолий Ҳиндистон Темур ҳужуми туфайли нена ўн йиллар давомида қат - тиқ иқтисодий кризисни бошидан кечирди . Аммо Темур ҳужу - мининг бошқа бир оқибати ҳам бўлди . Темур ҳужумидан кейин мусулмон феодаллари бйлан ҳинд феодаллари ўртасидаги ўзаро кураш яна ҳам кучайди . Илгари вақтларда катта таъсирга эга бўлган шимолий мусулмон князлари энди заифлашиб , аввалги ге - гемонликларини қўлда сақлай олмай қолдилар . Жанубдаги ҳинд рожалари , гарчи бир қадар кучайган бўлсаларда , ўз кучлари би лан бирлаштириш даражасида етарли қудратга эга эмасдилар . Икки гуруҳ ҳинд феодалларининг кураши Ҳиндистоннинг ши - моли билан жанубидаги миллий ва социал - иқтисодий фарқни акс эттириб , бир - бирига қаттиқ душман бўлган икки хил диний ( ислом ва ҳинду ) идеология кураши формасига айланди ҳамда самарасиз тарзда жуда чўзилиб кетиб , мамлакатни яна чет эл интервенцияси хавфи остида қолдирди . Жанубий Ҳиндистон давлати Бахмани ва Вижаянагар. XIV — XV асрларда Ҳиндистоннинг жанубида анча йирик давлат лар мавжуд эди. Улардан бири Бахмани давлати Ғарбий Декан территориясида жойлашган бўлиб, унинг пойтахти йирик шаҳар Бидар эди. Бу давлат 1347 йилда Деҳлидан ажралиб, ташкил топди. У 1482 йилгача яшади ва шундан кейин бир неча княз- ликка бўлиниб кетди. Рус савдогари, сайёҳ Афанасий Никитин худди шу давлатда 1469—1472 йилларда (у энг гуллаган пайтда) бўлиб, Ҳиндистоннинг бу қисмидаги феодаллар ва оддий халқ турмушини ёрқин, ажойиб тарзда баён қилди. Бахманидан жанубда жойлашган яна бир давлат Вижая нагар давлати эди. Бу давлатга тахминан 1336 йилда асос солиниб, 1486 йилгача яшади. Унинг тарихи қўшни Бахмани билан деярли тухтовсиз уруш ол'иб борищ билан

ўтди. Бу урушлар ҳар иккала давлатни заифлаштириб, ударнинг янада майдароқ князликларга бўлиниб кетишини тезлаштирди. Вижаянагарга қарай-диган Малабар соҳили Ғарбий Европа мустамлакачйлари кириб келган дастлабки территория бўлди. Бахмани билан Вижаяна гар ўртасидаги ўзаро урушлар, шунингдек, XV аср охирларида кучайган феодаллар ўртасидаги ўзаро низолар Ғарбий Европа мустамлакачиларига Малабар соҳилидаги бир қанча таянч пунктларини деярли тўсиқсиз ишғол қилиш имконини берди. Бу пунктлар европаликларнинг шундан кейин Жанубий ва Шарқий Осиёда мустамлакаларни босиб олишларида жуда катта роль ўйнади. Ҳиндистонда европаликларнинг пайде булиши. 1498 йилда Васко да Гама эскадраси Малабар қирғоғида пайдо бўлиб, Кали ку? шаҳрига тушди. Португаллар XVI аср бошларидаёқ Ҳиндис тоннинг ғарбий ва жанубий қирғоқларида бир қанча жойларни эгалладилар. Португаллар Ҳинд океани, Форсқўлтиғи ва Қизил денгизда ҳукмрон бўлиб олдилар. Улар кенг суратда денгиз қароқ-чилиги билан шуғулланардилар, ҳинд кемаларига ҳужум қилиб, уларни талардилар. Улар босиб олган территория умуман Тоа шаҳри, Цейлон ороли ва яна бошқа бир неча жойдангина ибо-рат бўлса-да, талончилик экспедициялари мамлакатнинг анча ич-карисига кириб борар эди. Португаллар европаликлар ичида Ҳиндистонни мустамлакачилик эксплуатациясига биринчи бў либ дучор қилдилар. Кейинчалик, XVI аср охири ва XVII аср бошларида уларга голландлар ва инглизлар келиб қўшилди. Деҳли султонлигининг тушкунликка учраши. XV аср мобай-нида Деҳли султонлиги буюк давлат бўлмай қолган эди. Деҳли шаҳри ва унинг атрофидаги ерлар ҳукмрони. Деҳлининг буюк султони деган дабдабали унвонга эга бўлса ҳам, у Шимолий Ҳин-дистондаги оддий давлат-князликлардан бири эди. Энг йирик давлат сўшни Бенгалия князлиги эди, бироқ у ҳам лоақал Ши молий Ҳиндистон учун гегемонлик ролиниўз

зиммасига ололмас эди. Феодал тарқоқлиги,қўшни князлйкларнинг рақобати ва ўза ро урушлари, айрим хусусий феодаллар ҳам, кўпдан-кўп майда ҳукуматлар ҳам ундириб оладиган солиқларнинг ўсиши шароитида мамлакат меҳнаткаш аҳолисини эксплуатация қилиш янада кучайди. Деҳқонлар солиқ ва рента тўлашдан бош тортишар, ўрмонларга қочиб, давлат солиқларини йиғувчилардан ва ўз феодалларининг зўравонлигидан ящиринишар эди.Баъзан қа-ҳатчилик ва очарчилик натижасида деҳқонларнинг стихияли ғалаёнлари бўлиб турарди. Тарқоқ, синфий кураш кескинлащган, мусулмон ва ҳинд фео-далларидан иборат бир-бирига душман икки гуруҳга бўлинган Ҳиндистон мўғул- туркларнинг янги ҳамласи олдида тамомйла ҳимоясиз бўлиб қолган эди. Шимолий Ҳиндистоннинг Бобир томонидан босиб олиниши. 1526 йилда Темурнинг эвараси амир Бобир афғон тоғ йўлла-ри орқали Ҳиндистонга кириб борди. Аввал Бобир Самарқанд шаҳрида ҳукмрон эди, аммо у ердай маҳаллий феодал зодагонлари томонидан ҳайдалди. Мовароуннаҳрдан ҳайдалган Бобир Афғонистонни ва кисман Шарқий Эрон (Хуросон)ни босиб олди. Қобул ва Ғазна шаҳарлари унинг қўлига ўтди. Бу ердан Бобир асосан Урта Осиё турклари, хуросонликлар ва афғонлардан ибо - рат 20 минг кишилик қўшин билан Шимолий Ҳиндистонга ҳу жум қилди. Ҳиндистон учун қатъий жанг Панипат текислигида (Деҳлидан шимол томонда) 1526 йил 21 апрелда бўлди. Деҳли нинг Лоди династиясидан бўлған Деҳлининг сўнгги султони Иб-роҳим бу жангда ўлдирилди. Шундан кейин Бобир Деҳлини бо сиб олиб, ўзини Хиндистон императори (тўғрироғи шоҳ) деб эълон килди. Келгуси 1527 йилда мусулмон ва ҳинд князлари коалииняси сон жиҳатидан Бобир қўшинидан бир неча марта кўп келадиган, 100 минг кишилик жуда катта қўшин тўплади. Лекин Бобир Агра шаҳри яқинидаги Канваг ёнида бўлган жангда коалицияни тор-мор қилишга муваффақ бўлди.

Фойдаланилган адабиётлар 1. Урта асрлар тарихи. В.Ф. Семёнов. Т., 1973. 2. Дневник путешествие к двору Тимура. Ри Гонзелеса де Клавихо. (1403- 1406). М., Наука 1990. 3. Истории италии. В 3 т. М., Наука.1970. Т.1. 4. Культура эпоха Возрождения М., - "Наука" 1986. 5. Урта асрлар тарихи В.Н. Семёнов, М., - 1971. 6. Культура эпоха Возрождения и Рефорфации Л., 7. Урта асрлар тарихи. В.Ф. Семёнов. Т., 1973. 8. Дневник путешествие к двору Тимура. Ри Гонзелеса де Клавихо. (1403- 1406). М., Наука 1990. 9. Истории италии. В 3 т. М., Наука.1970. Т.1. 10. www.ziyonet.uz

Похожие

XIII—XVI асрларда Хитой

Илк урта асрларда Хиндистон

XVI-XVII асрларда Туркия

XVI-XVII асрларда Польша

XVI—XVII асрларда Эрон