Umar Xayyom kalendari - История - Рефераты

Umar Xayyom kalendari

Загружено в:

24.09.2022

Скачано:

0

Размер:

33.5 KB

Umar Xayyom kalendari Umar Xayyom о `rta asrlardagi Sharqning buyuk Kishilaridan biri. U nafaqat shoir, balki ruboiylar muallifi, matematik, astronom va filosofdir. U 1048 yil Nishopur (Xuroson) da tug`ilib, shu shaharda 1131 yil vafot etgan. Ajoyib talantli Umar Xayyom Saljuqiylar sultoni Malikshox saroyig`a taklif qilinadi. Saljuqiy turklar XI asrning 30 yillariga Xurosonga k о `chib, tez orada kuchli mavkega ega b о `ldilar hamda 1038 yili Nishopurni egallab, Saljukiylar davlatiga asos soldilar. 1157 yilga qadar Xurosonda xukmronlik qildilar. Umar Xayyom u yerda astronomiya va matematika bilan shug`ullanadi, shuningdek she`rlar yozadi. 1076 yil Umar Xayyom va uning yordamchilari uchun Malikshox tomonidan poytaxt Isfaxonda astronomik rasadxona – о `sha davrning yirik inshootlaridan biri kurildi. Bu rasadxona 1092 yil Sulton vafotiga qadar faoliyat yuritdi. Umar Xayyom raxbarligida “Malikshoxning astronomik jadvali” (“Ziji Malik Shox”) tuziladi. Shulardan jadvalda yuzta yorkin yulduz qayd etilgan. Qadimgi Eronda bir vaqtning о `zida bir necha kalendar turlari Quyosh va oy kalendarlari k о `llanilgan. Bu haqda Abu Rayxon Beruniy “Qadimgi Xalqlardan qolgan yodgorliklar” kitobida yozib qoldirgan: “Eronliklar ishlatadigan oylarni bayon etishdan boshlab mana shunday deyman: Har bir yil oylarining soni о `n ikkita, poq tangri ham о `z kitobida: “Xudo osmon va yerni yaratgan kundan beri oylar soni о `n ikkita. Xudoning kitobida shu”, - degan. (“Tavba” surasi, 36 (38) - oyat). Bu haqda bir millat boshqasiga kabisali yillardan boshqada ixtilof kilmagan. Eronliklar ishlatadigan oylar ham о `n ikkita... Eron oylarining har biri о `ttiz kun b о `lib, har bir kunning 43 eron tilida aloxida nomi bor... Eronliklarning aytishlaricha, Zardusht yillarga chorak kunlardan yig`ilgan oylarni k о `shgach, zamon yana о `zining ilgarigi xoliga qaytgan. Zardusht eronliklarga о `zidan keyin ham shunday qilishga buyurgan, ular Zardusht buyrugiga b о `ys о `nganlar”.

Keyinchalik asosan hijriy-shamsiy yil kalendari keng amal qilgan. Bir yil 12 oy 30 kun b о `yicha b о `lingan. Yilning 12 oyi ch о `zilib, unga k о `shimcha besh kun q о `shilgan. Yangi yil kuni, har doim baxorgi tengkunlikka t о `gri kelishi kerak edi. Kalendarlar orasidagi farq va tabiat xodisalari katta qiyinchiliklarni, noaniqliklarni keltirib chiqardi. Malikshox kalendarni tartibga keltirish ishini taniqli astronom va matematiklar zimmasiga yuklab, ularning ishiga raxbarlik qilishni Umar Xayyomga topshirdi. Ularga yil boshini baxorgi tun-kun tengligiga (Navr о `z) muvofiq keltirish qo`yilgan edi. Buning uchun 366 kundan iborat kabisa yili kiritiladi. Umar Xayyomning kalendariga Fransuz inqilobi davrida amal qilinganligi haqida fikrlar mavjud. Uning kalendar islohoti haqida Ulug`bekning “Kuragoniy jadvali” da, shuningdek Ozarbayjonlik buyuk matematik va astronom Nasriddin at-Tusiy (1201-1274) raxbarligida XIII asrning ikkinchi yarmida Maraka rasadxonasida tuzilgan “Elxoniylar jadvali” da ham ma`lumot berilgan. Umar Xayyom о `zining “Navr о `znoma” kitobida ham “Navr о `z” bayrami tarixi, Eron kalendaridagi barcha oylarga tavsif bergan. Uning nomlanishini tushuntirgan, shuningdek Eron kalendari tarixini qisqacha izoxlagan.

Adabiyotlar ro`yxati : 1. K а rim о v I. А .Yukcak ma`naviyat-engilmas kuch.T.,2008. 2. K а rim о v I. А .O`zb е kist о nning o`z istiql о l v а t а r а qqiyot yo`li. T., 1992. 3. K а rim о v I. А .T а rixiy x о tir а siz k е l а j а k yo`q. T., 1998. 4. K а rim о v I. А .J а hon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O`zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo`llari va choralari. T., 2009. va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi.T.,2010 . 5.T.Choriyev. A.Do`stov. Xronologiya.T- "Yangi asr avlodi" - 2003.

Похожие

Yahudiylar kalendari

Grigoriy kalendari

Qadimgi Misr kalendari

Qadimgi Xorazm kalendari

Fransuz inqilobining Respublika kalendari