Qadimgi Xorazm kalendari - История - Рефераты

Qadimgi Xorazm kalendari

Загружено в:

24.09.2022

Скачано:

0

Размер:

63.5 KB

Qadimgi Xorazm kalendari Insoniyat tarixida 200 dan ortiq kalendarlar ishlatilgan. Shulardan anchasi mavzularga kiritilib, kalendarlarning vujudga kelish tarixi, tuzilishi о `rganib kelinmoqda. Ba`zi Xalqlarning kalendarlarini k о `klarga k о `tarib, boshqa kalendarlarga asos b о `lgan deb xulosalar chiqarishgan. Vaxolanki yer yuzida yashayotgan millat, Xalqlar xatto oqean ortida b о `lsa ham, bir-birlari bilan aloqada b о `lmagan davrlarda ham har birlari о `zlariga xos turmush tarzlariga ega b о `lganlar. Tabiiy sharoitlari, urf-odatlari, diniy tasavvurlaridan kelib chiqib hayot kechirganlar. “Buyuk ipak y о `li”ning ochilishi, Buyuk geografik kashfiyotlardan keyingi davr svilizatsiyasini falon davlatniki, millatniki deb ajratib k о `rsatishga xojat y о `k. Bu voqealardan keyin xech qaysi xalq, elat boshqa xalqlardan uzilib qolgan, о `z xolicha yashagan emas, aks xolda xech qanday taraqqiyot b о `lmagan b о `lar edi. Shunday b о `lsada har bir Xalq о `z tarixini о `rganar ekan, biz ham о `z tariximiz, buyuk allomalarimiz bilan faxrlansak arziydi. Shu paytgacha boshqa kalendarlar tarixini о `rganib, Qadimgi Xorazm kalendari haqida deyarli ma`lumotga ham ega emas edik. Xorazm qadimgi ilm-fan beshigi, “Avesto” 2700 yilcha mukaddam shu zaminda vujudga kelgan deb xulosa chiqarar ekanmiz, Xorazm kalendari ham shundan uzoqroq vaqtga , tarixga ega. Zardushtiylik dini paydo b о `lgan ekan, uning bevosita rasm-rusumlarini ado etish uchun vaqt hisobini bilish kerak edi, shuning о `zi qadimgi Xorazm kalendariga asos solgan. Ammo, afsuslar b о `lsinki bu kalendar haqidagi ma`lumotlar Xorazm xalqining buyuk farzandi Abu Rayxon Beruniyning “Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar” kitobidan boshqa tarixiy manbalarda saqlanib qolmagan. Turli joydan kelgan boskinchilar О `rta Osiyo xalqlari tarixini izsiz о `chirish, boyliklarini talash, moddiy va madaniy yodgorliklarini y о `q qilib, о `zlarini ustun q о `yishga harakat qilganlar. Shu jarayonda kitoblar qatorida yozma kalendarlar ham y о `k qilib y о `qolib ketdi. Faqat yodda saqlanganlarinigina Beruniy tiklash sohasida xizmat

qildi. Shuning uchun Xorazm kalendarini о `rganishda faqat Abu Rayxon Beruniyning “Osor al-boqiya” asariga suyanamiz: Xorazmning ma`lum b о `lgan qadimiy kalendar tizimi Iskandar Zulqarnayndan 980 yil ilgari b о `lgan. Xorazm davlatining boshlanishida haftani ishlatmaganlar. Ularda haftaning kunlari ma`lum moxiyatga ega deb hisoblangan. Kunlar hafta ichida nomlaridan tashqari bosh nomlarga ham ega b о `lgan. Masalan, xorazmliklar oyning har bir kuniga nom qo`yganlar. Bir oy ichida о `n bir kunning nomlanishi xorazmliklarda va s о `gdiylarda bir xil b о `lgan. Xorazmliklar Oy manzillarini ishlatganlar. Ulardan astronomiyaga oid xukmlar chiqarganlar. Manzillarini, ismlarini yodda saklaganlar. Oy manzillarini 12 burjga taqsimlab, burjlarni о `z tillarida aloxida-aloxida nomlaganlar. Beruniy: “Xorazmliklar burjlarni arablardan yaxshiroq bilganlar” deb qayd etadi. Xorazmliklar bilan s о `gdiylar yil boshini belgilash uchun ortiqcha kunlarni k о `shishda bir xil amal qilganlar. Ular quyosh yili har 115 yilu 365 kundan, 116 yili esa bunga 1 oy va 1 kun k о `shiladi deganlar. Yangi yil Xorazmda navsorjidan boshlangan. “Biror muddat о `tib ketgan yilning avvalidan hisobga olinadigan ma`lum bir muddatga tarix deyiladi… Millatlarning tarixlarni ishlatishda bir-birlaridan farq qilganlari kabi, oylarning avvallari, har bir oyning necha kun b о `lishi va buning sabablari masalasida ham ajraladilar”,- deb yozadi Beruniy. Xorazmliklar ishlatadigan oylar о `n ikkita b о `lib, har biri о `ttiz kundan iborat b о `lgan. Oylarining nomlari mana bulardir: 1 Ruchnofunovsrochi 30 kun 7 Avmriy 30kun 2 Ardusht fvsirx ankom 8 Yonoxn foxsrson rochibk 3 Xrvdod fvikiriy 9 Arvfofimxkobxrfin 4 Jiriy forozoq 1 0 Vsmpfvnofkonj ankom 5 Nmdod 1 Ashmn fvird ankom

1 6 Axshrivriy 1 2 Isfandormajiy fbxshvm Ba`zi xorazmliklar oy nomlarini qisqartirib bunday shaklda berganlar: 1 Novsorjiy 7 Avmriy 2 Ardvst 8 Yonoxi 3 Xrvdot 9 Arv 4 Jiri 1 0 Rimjd 5 Xmdod 1 1 Arshmi 6 Axshrivriy 1 2 Isfandorajiy Ular oyning kunlarini ham mana shunday nomlar bilan yuritganlar: 1 Rimjd 1 1 Axi r 2 1 Rom 2 Azmin 1 2 Mo x 2 2 Voz 3 Ardusht 1 3 Jizi 2 3 Dzu 4 Axshrivriy 1 4 Gvs ht 2 4 Diniy 5 Isfandormajiy 1 5 Dzv 2 5 Arjvxiy 6 Xrvdoz 1 6 Fig 2 6 Ashtoz 7 Xmdoz 1 7 Asr vf 2 7 Asmon 8 Dzv 1 Rsh 2 Ros

8 n 8 9 Arv 1 9 Rvj n 2 9 Mrsbnd 1 0 Yonoxn 2 0 Ari gn 3 0 Avnrg Xorazmliklar isfandorajiy oyining oxiriga k о` shiladigan ortiqcha besh kunning birinchisini oyning birinchi kuni rimjd bilan atab , qolgan kunlarga ham birin - ketin keyingi nomlarini berishlarini va beshinchi kunni isfandorajiy deb atashlarini , undan keyin novsorjiy oyi kunni yana rimjddan boshlanishini A . R . Beruniy aniqlagan . Xorazmliklar oxirgi oyga k о `shiladigan bu besh kunga aloxida nom bermaganlar. “Keyin – deb, yozib о`tadi Beruniy – Qutayba ibn Muslim al-Boxiliy xorazmliklarning kotiblarini xalok etib, bilimdonlarini о`ldirib, kitob va daftarlarini kuydirgani sababli ular savodsiz qolib, о`z extiyojlarida yodlash quvvatiga suyanadigan bо`ldilar. Uzoq vaqt shunday bо`lgach, ular ixtilofli narsalarni unitib, kelishib olganlarini yodda saqlab qoldilar”. Ha, ana shu yodda saqlab bizgacha yetkazilgan oy nomlari aytish qiyin bо`lmasin biz uchun tarix, о`tmish, ajdodlarimiz akl-zakovatining maxsulidir.

Adabiyotlar ro`yxati : 1. K а rim о v I. А .Yukcak ma`naviyat-engilmas kuch.T.,2008. 2. K а rim о v I. А .O`zb е kist о nning o`z istiql о l v а t а r а qqiyot yo`li. T., 1992. 3. K а rim о v I. А .T а rixiy x о tir а siz k е l а j а k yo`q. T., 1998. 4. K а rim о v I. А .J а hon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O`zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo`llari va choralari. T., 2009. 5. va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi.T.,2010 . 6. T.Choriyev. A.Do`stov. Xronologiya.T- "Yangi asr avlodi" - 2003. 7. Mustaqil О `zbekiston tarixi 3 kitob. T- " Sharq" – 2000. 8. Sharqshunoslik. 2- son. T- 1991. 9. Azimboy Sa `dullayev. Xorazm Ma `m и n Akademiyasi.Xiva-2000 10. Al - Xorazmiy muzeyi. Urganch. 2001.

Похожие

Qadimgi Misr kalendari

Qadimgi Bobil va qadimgi Yaxudiylar kalendari

Qadimgi Xorazm ibtidoiy davrda

Qadimgi Xorazm bronza davrida

Qadimgi Grek va Rim kalendari