Qadimgi Bobil va qadimgi Yaxudiylar kalendari - История - Рефераты

Qadimgi Bobil va qadimgi Yaxudiylar kalendari

Загружено в:

24.09.2022

Скачано:

0

Размер:

41.5 KB

Qadimgi Bobil va qadimgi Yaxudiylar kalendari Yer yuzida yaratilgan birinchi qamariy Kalendarning vatani deb Bobil hisoblanadi. Bobil kalendari yaratilishi eramizdan avvalgi uch minginchi yillarning о `rtalariga t о `gri keladi. Mesopatamiya – Dajla va Frot oraligining janubiga joylashgan Shumer mamlakatidagi shahar о `z kalendariga ega edi. Bobil podshosi Hammurapi (er.av. 1792-1750 yillar) ikki daryo oraligidagi Uruk, Qish, Ur, Lagosh va boshqa shahar-davlatlarni о `z k о `l ostiga olib, yirik Bobil davlatini tuzdi. Bobil о `sha vaqtda dunyodagi eng kuchli va boy mamlakatlardan biriga, ilm- fan, madaniyat, san`at hamda dengizchilikning markaziga aylangan edi. Bu yerda astronomiya fani ham keng rivoj topdi. Hammurapi podsholigi vaqtida Ur shaxrining kalendari Bobilning rasmiy kalendariga aylanadi. Aslida bu yerning ob-xavosi kuruk va jazirama issik b о `lib, aholining hayoti bevosita baxorda t о `lib oquvchi ikki daryo bilan bog`langan. Qishloq x о `jaligi suv oqimiga aloqador edi. Buning uchun oldindan kakrab yotgan yerlarga suv chiqarish kabi og`ir ishlarni bajarishda kalendar kerak b о `ldi. Kunduz kunlari jazirama Quyosh nurlari ostida ishlab b о `lmas, buning uchun kechqurun ishlab, oy chiqishhi, oy fazalari va qamariy oyni о `rganib boriladi. Avvaliga bu kalendar qamariy kalendar edi: u 29 va 30 kunlik 12 ta iborat b о `lib, har oyning boshlanishi yangi oyning k о `rinishiga t о `gri kelardi. Yilning birinchi oyi hozirgi kalendar b о `yicha taxminan 22 mart – 22 aprelga t о `gri kelgan. Yil esa yetti kunlik haftalarga b о `lingan edi. Yil shunday b о `lib davomiyligi 354 kunni tashkil qilgan. Qoxinlar bu vaqt hisobini 4 ming yil muqaddam tuzganlar. Biroq ular amalda yilning necha kundan iboratligini aniq bilmaganlar. Tezda aniq b о `ldiki, yangi yil 354 kundan keyin kelmadi. Chunki kalendar yilning boshlanishi daryo suvlarining toshishiga ham, yangi oyning k о `rinishiga ham t о `gri kelmaydigan b о `lib qoldi. Qoxinlar bu noaniqlikni t о `grilash uchun vaqti-vaqti bilan kalendarga 13-oyni kiritishdi. Har sakkizta yilning 2, 5, 7-yili 13-oydan, qolgan beshta yil esa 12 oylik yilligicha qoldi. Shunday qilib x о `jalik hayot extiyojlari, turmush tarzidan kelib chiqib qamariy – shamsiy kalendar yuzaga keldi. Bu kalendarda vaqtni oyga

asoslanib hisoblash asosiy о `rin egallasa ham, lekin bu hisob tabiatdagi о `zgarishlarga, quyoshning tabiatdagi harakatiga bog`langan edi. Bobil astronomlari eramizdan avvalgi 380 yillarda 19 yillik siklni kashf etdilar. Shundan s о `ng eramizdan avvalgi IV asr oxirlaridan boshlab bu yerdagi qamariy kalendar – shamsiy kalendarga aylanadi. Qadimgi bobilliklar aniqroq kalendar yaratdilar, ammo, qamariy oyning davomiyligini 29,5 sutka hisoblab, aslida 29,5306 sutkaga teng ekanligini bilmadilar. Bu farq yil davomida 3 sutkaga oshib borgan. Ularning kalendari taxminiy edi. Chunki ular tropik yilning uzunligini (esda tuting: 365 kun 5 soat 48 daqiqa 46 soniya) aniq belgilay olmagan edilar. Ammo bobilliklar kalendari boshqa xalqlarning Oyga qarab vaqtni hisoblashlari uchun asos qilib olingan.Qadimgi Bobilda 1 sutka 24 soatga b о `linib, har soat qandaydir sayyora ta`sirida b о `lgan. (bu haqda vuqorida t о `xtalib о `tgan edik). Shunday qilib bobilliklar uzoq о `tmishda xatto oy va quyosh tutilishlarini ham oldindan aytib berishgan. Bir oyni har biri 7 kundan iborat 4 qismga b о `lishgan. Shu tariqa hafta yuzaga keldi. Sutkani soatlar va daqiqalarga b о `lishgan. Qadimda yaxudiylar oy kalendaridan foydalanishgan. Ularning bir yili 354 kun, 12 oy 29-30 kundan iborat b о `lgan. Yangi kun kech soat oltidan boshlangan. Eramizgacha b о `lgan IV asrda yaxudiylarning oy kalendari oy-Quyosh kalendari bilan almashtirildi. Bu kalendarda har 19 yilning har yetti yiliga 30 kundan iborat 13-oy kiritildi. 13 oyga ega b о `lgan (13 oyda) yil kabisa yilidir. 3, 6, 8, 11, 14, 17, va 19 yillar kabisa hisoblanadi. 19 oy – Quyosh kalendar yili 6936 kunni tashkil etadi. Ammo 19 quyosh yili 6939 kundan iborat. Boshqacha aytganda qadimgi yaxudiylar kalendarining bunday tuzilishi har 19 yilda Quyoshga asoslangan astronomik yildan 3 3 / 4 kun farq qiladi. Bunday farqdan kutilish uchun yilning boshlanishi yakshanba, chorshanba va juma kunlariga t о `gri kelsa bir kundan k о `shilgan. Qadimgi yaxudiylarning diniy e`tikodi b о `yicha yil bu kunlardan boshlanmas edi. Yetmay qolgan kunlarga bir kun q о `shilib yilning boshlanishi bir kun ortga surilgan.

Yaxudiylardan “Olamning yaratilishi erasi” qabul qilingan. Eramizdan avvalgi 3761 yil 7 oqtabrdan bu hisob kiritilgan hozirgi eradan 3760 yil katta. Eramizdan avvalgi III asr oxirigacha qadimgi yaxudiylar yili baxordan boshlangan. III asr oxirlarida esa yilning boshlanishi kuzga k о `chirilgan. Hozirgi paytda ham yaxudiylarning dinida, diniy bayramlarning qachon kelishini hisoblash uchun Isroil davlatida qamariy - shamsiy kalendar k о `llaniladi. U bir muncha murakkab kalendar hisoblanadi: unda yil har biri 29-30 kunlik 12 qamariy oydan iborat b о `lsada, lekin Quyoshning harakatini hisobga olish uchun vaqti-vaqti bilan q о `shimcha 13-oyga ega b о `lgan kabisa yili q о `shib turilgan, bu Kalendarning oddiy ya`ni 12 oylik yillari 353-354 yoki 355 kundan kabisa ya`ni 13 oylik yillari esa 383-384 yoki 385 kundan iborat b о `ladi. Shu y о `l bilan har oy boshlanishi ya`ni oy tugilishiga deyarli aniq t о `gri kelishiga erishib boriladi.

Adabiyotlar ro`yxati : 1. K а rim о v I. А .Yukcak ma`naviyat-engilmas kuch.T.,2008. 2. K а rim о v I. А .O`zb е kist о nning o`z istiql о l v а t а r а qqiyot yo`li. T., 1992. 3. K а rim о v I. А .T а rixiy x о tir а siz k е l а j а k yo`q. T., 1998. 4. K а rim о v I. А .J а hon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi, O`zbekiston sharoitida uni bartaraf etishning yo`llari va choralari. T., 2009. va fuqarolik jamiyatini rivojlantirish konsepsiyasi.T.,2010 .

Похожие

Qadimgi Misr kalendari

Qadimgi Xorazm kalendari

Qadimgi Grek va Rim kalendari

Qadimgi Mitanni va Yangi Bobil podsholigi

Old Osiyo qadimda. Qadimgi Bobil podsholigi