Sun`iy so`g`orishga asoslangan dehqonchilikning paydo bo`lishi va rivojlanishi - История - Рефераты

Sun`iy so`g`orishga asoslangan dehqonchilikning paydo bo`lishi va rivojlanishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

31.5 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. Sun`iy sug`orish inshoatlari. 2. Qadimgi Xorazmda dehqonchilik madaniyati.

www.arxiv.uz Miloddan avvalgi I ming yillikning boshlariga kelib, Xorazmda siyosiy voqealar yuz berdi. Ibtidoiy jamao tuzumi sinfiy jamiyat bilan almashindi. Quldorlik davlatiga asos solildi. Bu hol esa Xorazm ahalosining xalq sifatida shakllanishida muhim ahamiyat kasb etdi. Xorazmda qudratli davlat hokimiyatining barpo bo`lishi dehqonchilik va sun`iy sug`orish ishlarini rivojlantirib yubordi. Endilikda kanal qazish, damba qurish, Yangi yer o`zlashtirish kabi hayotiy zarur vazifalarni hal qila oladigan ana shunday xokimiyat vujudga kelgandi. Shu munosabat xorazmda sug`orma dehqonchilik ham o`z taraqqiyotining navbatdagi bosqichga o`tdi. Ekin maydonlari bevosita daryodan tortilgan kanallar yordamida sug`orilgan bo`ldi. Shu sababli kichik ariqlar keskin kamayib, yirik kanallar qurildi. Xorazmda antik irrigatsiya xo`jaligining taraqqiyot etishi Qang`ay darida, ya`ni miloddan avvalgi I ming yillikning o`rtalari va milodning boshlariga to`g`ri keladi. Bu davrda xorazm quldorlik davlatining iqtisodiy, siyosiy va harbiy qutrati yuksaldi. Xorazm Eron, Hindiston va Xitoy davlatlari bilan iqtisodiy, savdo aloqalarini keng y`olga qo`ydi. Qadimgi xorazmda o`nlab yirik kanallar qurildi va u kanallar atrofida Jonbos qal`a, Tuproqqal`a, Olma otishgan qal`a kabi o`nlab shaharlari qad ko`tardi. Xorazmda qadimda qurilgan kanallar orasida 70 km.gacha chozilgan Gavhura kanali, Bozor qal`a, Qirqqiz kanali, uzunligi 200 km. gacha Chirmaniyon kanali, Hayqonik (Polvoyop) Madra (G`azovot) va Vadak (Shovot) kanallari alohida ahamiyatga ega. Bu kanallardan qum sahrolari xisobdan suv chiqarib, o`zlashtirish imkonini bergan. S. P. Tolstoyning fikricha, o`sha davrda Xorazmda Amudaryo va Sirdaryo oralig`idagi keng maydonlarga suv chiqariladi va shu yerlarda dehqonchilik qilingan. Bu vaqtga kelib Xorazmda sug`oriladigan maydonlar hozirgidan uch barobar ko`p bo`lgan. Faqat Amudaryoning quyi oqimida 1m3 mln.ga dan 700 ming gektargacha maydonga suv chiqarilgan. Biroq so`nggi asrlarda ana shu maydonlarning ko`pchilik qismi ma`lum ijtimoiy – siyosiy sabablar tufayli ishdan chiqadi. Arxeologik tekshirishlar shuni ko`rsatadiki, antik Xorazmda qishl;oq xo`jaligida dehqonchilik, polizchilik va bog`dorchilik tarmoqlari ancha taraqqiy etgan.

www.arxiv.uz Xorazmning antik davr irrigatsiya xo`jaligiga xos xususiyat shu endiki, chiqarilgan kanallar sathi juda sayoz, eniga bo`lsa, nihoyatda keng qilib quriladi. Buning shu ediki, kanallar sayoz bo`lsa. Uning keng bo`lishi juda foydali edi. Agar kanallarning eni keng bo`lmasa, toshqin suvlar sig`mas edi. Kanal o`zining keng bo`lishi toshqin suvningbir maromda bug`lanib turishini ham ta`minlagan. Bel, ketmon, o`roq, omoch, ot arava, chiqir va boshqalar qadimiy xorazmliklarning dehqonchilik va irrigatsiya qurilishida qo`llanib, qilingan asosiy mehnat qurollari bo`lib, ulardan keyingi asrlarda ham keng foydalanib kelingan. Miloddan avvalgi IV – VI asrlariga kelib Xorazmning ijtimoiy – siyosiy hayotida jiddiy o`zgarishlar yuz berdi. Quldorlik tuzumi feodal tuzum bilan almashadi. Bu o`zgarish ijtimoiy hayotida keskin ichki ziddiyatlar va tashqi hujumlarning kengayishi bilan qo`shilib ketadi. Ana shunday ziddiyatlarning ko`chayishi tufayli shahar hayoti izdan chiqib, savdo va hunarmandchilik rivojlanishi susayadi. Bu vaqtda kelib Xorazmning rivoj topgan Anqo qal`a, Qirqqiz qal`a, Tuproqal`a kabi antik qal`alari o`z mavqeini batamom yo`qotadi. VII asr boshlariga kelib Xorazmda birmuncha siyosiy barqarorlik yuzaga keladi. Iqtisodiy va madaniy hayotda yana qayta ko`tarilish sezila boshlandi. Eski kanallar qayta tiklandi, ishga tushurildi. Bir qancha u qadar katta bo`lmagan kanallar bunyod etildi. Ana shu atrofida Butgut qal`a, Qavat qal`a kabi mustahkam va hashamatli qol`alar qad ko`tardi. Bu xol Xorazmning qishloq xo`jaligiga ham ta`sir etdi. Suv xo`jaligining texnik jihatidan ham takomilashadi. Antik davrdagi sayoz va o`zan keng kanallari ancha chuqur, lekin satxi birmuncha keng kanallar o`z xususiyatlariga ko`ra, Xorazmning xozirgi zamon magistral kanallari chuqurlashuvi bilan sug`orishda yana bir murakkab muammo vujudga keladi. Bu ham bo`lsa pastdan oqayotgan suvni yuqoriga ko`tarib ekin maydonlariga yetkazib berish muammosi edi. Ariqdagi suvni yuqoriga ko`tarib tarqatadigan maxsus qurilma chigir ixtiro qilganlar. Chiqir – bu yog`ochadan ishlangan bo`lib, uning yaratilishi o`sha davr irrigatsiya tarixiga buyuk kashfiyot edi.

www.arxiv.uz Ya. G`ulomovning ta`kidlashicha, ko`xna Xorazmda chiqirdan foydalanish, miloddan avvalgi VI – VII asrlariga to`g`ri keladi. Xorazmda eng qadimiy chiqirlar mamlakati bo`lib, ulardan foydalanish asrimizning 30 yillari oxiricha davom etadi. Xullas, sun`iy sug`orish ishlarining rivojlanishi mamlakatni obodonlshtirishda, ijtimoiy – siyosiy hayotning barqarorlashishiga katta ijobiy ta`sir ko`rsatdi.

www.arxiv.uz Adabiyotlar: 1. Karimov I.A. Ma`naviyat yuksalish yo`lida T., “O`zbekiston” 1998. 2. Arsikovskiy A. Arxeoloogiya asoslari. T., 1970. 3. Arxeologlar hikoya qiladi. Mualliflar jamaosi T., 1976. 4. История Хорезма . T., “Fan” 1977. 5. Norqulov N. Beruniy va Xorazm. T., “Fan” 1973. 6 G`ulomov Ya.Xorazmning sug`orish tarixi .t.1959.

Похожие

Yozuv, uning paydo bo`lishi, taraqqiyoti va yozuv vositalari

O`RTA OSIYODA MUSTAQIL DAVLATLARNING PAYDO BO`LISHI

Buxoro amirligining tashqi iqtisodiy aloqalari va tadbirkorlik (19-20 asr boshlari)

Ota urug`i davri

Misr va Nubiya saltanati