Ўрта Осиё билан Ҳиндистон ўртасида XVI аср ўрталаригача бўлган сиёсий –дипломатик муносабатлар - История - Рефераты

Ўрта Осиё билан Ҳиндистон ўртасида XVI аср ўрталаригача бўлган сиёсий –дипломатик муносабатлар

Загружено в:

24.09.2022

Скачано:

0

Размер:

49.5 KB

Ўрта Осиё билан Ҳиндистон ўртасида XVI аср ўрталаригача бўлган сиёсий –дипломатик муносабатлар Режа: 1. Ўрта Осиё билан Ҳиндистон ўртасидаги муносабатлар 2. Ўрта Осиё билан Ҳиндистон халқлари ўртасидаги сиёсий алоқалар

Ўрта Осиё билан Ҳиндистон ўртасидаги муносабатлар жуда қадимий даврлардан бошланган бўлиб, бу муносабатлар дастлаб иқтисодий (савдо) алоқаларда, сўнгра маданий ва сиёсий алоқаларда ўз ифодасини топган. Буюк географ Страбон ва Рим тарихчиси Плиниянинг маълумотларига кўра, энг қадим вақтларда Ҳиндистон ва Хитойда ишлаб чиқариладиган қимматбаҳо товарлар –зира, долчин, нил бўёғи, қора дори, фил суяги, марварид, олмос, ипак газламалари, бронза,чиннилар Ўрта Осиё орқали Византия ва Римга олиб борилган. Страбоннинг ёзишича, македониялик Александр (Искандар Зулқарнайн)нинг Ўрта осиё, Афғонистон ва Ҳиндистонга юришларини кузатиб борган Аристотель Бақтрия (Балх) га яқин ерда Окс (Амударё) дан ўтган (эрамиздан одинги 329 йили) ва у “Окс кемалар қатнаши учун жуда қулай. Бу дарё орқали ҳинд моллари Гиркин (Каспий) денгизи ва бу дарёдан қўшни ўлкалар орқали Эвкин Понтга келтирилади” ¹, деб ёзган. X асрда яшаган араб географи Алмакдиси Россия ва Волгага, бу ердан Ўрта Осиёга ҳамда Хоразм орқали Ҳиндистонга олмахон, оқ савсар, сассиқ кузан, тулки, қундуз ва қуён мўйналари, эчки териси, шунингдек: шам, камон ўқи, оқ терак пўстлоғи, балиқ елими, балиқ тиши, канакунжут мойи, анбар, ошланган тери, асал ва қилич, славян қллар ва бошқа товарлар олиб бориларди, деб кўрсатади. Франциско Лопець де Гомарнинг ёзишича, ҳинд моллари аввал сув йўли – Ҳинд океани орқали, сўнгра Балхгача туяларда ва Окс дарёси орқали Каспий денгизига,у ердан астраханга келтирилган. Астрахандан эса кемаларда Волга орқали Донга, у ердан дарё билан Танга ва денгиз орқали Каф ф ага келтирилган¹. Темур аскарлари томонидан 1395 йили Астраханнинг вайрон қилиниши Ўрта Осиё орқали олиб бориладиган халқаро савдога қаттиқ зарба берди. Айни дамда Васко де Гама Ҳиндистонга Африкани айланиб ўтадиган сув йўлини топди. Бу эса Ўрта Осиё орқали олиб бориладиган халқаро савдонинг тўхтаб қолишига сабаб бўлди. Ўрта Осиё ва қўшни Ҳиндистон, Афғонистон ва Эрон бир –бирлари билан иқтисодий (савдо) алоқаларида бўлиб келдилар. XV-XX асрларда Ўрта Осиё

яна қўшни Шарқ мамлакатларининг Россия билан савдо алоқаларида воситачилик ролини ўйнай бошлайди. Ўрта Осиё билан Ҳиндистон халқлари ўртасидаги сиёсий алоқалар ўзининг минг йиллик тарихига эга. Бу мамлакатнинг қалқлари оғир тарихий даврларда ўзаро сиёсий ҳамжиҳатлик ҳам қилганлар.Бундай сиёсий ҳамжиҳатликни айниқса Чингизхон бошлиқ мўнғул кўчманчи босқинчларига қарши курашда яққол кўриш мумкин. Мўнғуллар Ўтрар, Самарқанд ва Ўрта Осиёдаги бошқа шаҳарларни вайрон қилиб, Хоразм давлати территориясини босиб олганларидан кейин, Хоразм шоҳи Муҳаммад II нинг ўғли Жалолиддин мўнғулларга қарши куч тўплаш мақсадида 1221 йилда Афғонистонга сўнгра Ҳиндистонга бориб афғон ва ҳинд князларидан умумий душманга қарши курашда ёрдам кўрсатишни сўрайди. Бунга жавобан ҳинд ва афғон князлари Аграк Малик, Аъзам Малик(Пешовардан) ва Ямин Малик бошлиқ йигирма минг кишидан ортиқ қўшини билан Жалолиддин бошлиқ катта армияга келиб қўшилади². Ўрта Осиё билан Ҳиндистон ўртасидаги сиёсий алоқалар XV-XVI асрларда ҳам маълум изчиллик билан давом этади. Маълумки, XV асрдан XVI аср бошларигача Ўрта Осиё, ҳозирги Афғонистон ва Эрон территорияси темурийлар давлати составига кирган эди. Темурийлар давлати қўшни мамлакатлар –Хитой, Ҳиндистон ва Туркия султонлиги билан сиёсий алоқа ўрнатган эди. Темурийлар айниқса Шоҳруҳ давлати вақт –вақти билан Ҳиндистоннинг сиёсий ҳаётига аралашиб ҳам турар эдилар. Чунончи, темурийлар давлатининг Ҳиндистонга юборган Камолиддин Абдураззоқ Самарқандий бошлиқ элчилари темурийлар давлати Билан Ҳиндистон ўртасидаги сиёсий алоқаларни мустаҳкамлашда катта роль ўйнади. Машҳур тарихчи ва замонасининг буюк давлат арбоби Камолиддин Абдуазоқ Самарқандий (1413 йили Ҳирот шаҳрида туғилган) Эрон ва Турон ҳокими Шоҳруҳ саройининг яқин кишиларидан ҳисобланиб, кўпинча элчилик вазифасини ўтаган. Абдураззоқ Самарқандий 1442 йили Ҳиндистонга, 1447 йили Гилонга элчи қилиб юборилди. У Шоҳруҳ вафоти олдидан Мисрга элчи қилиб тайинланган бўлса ҳам, аммо Шоҳруҳнинг ўлими ва мамлакатда сиёсий вазиятнинг ўзгариб кетиши натижасида бу шарафли вазифани бажара олмади¹.

Шоҳруҳ давлатининг ички ва ташқи сиёсати билан яқиндан таниш бўлган Абдураззоқ Самарқандий илмий жиҳатдан ката аҳамиятга эга бўлган икки томлик “Матлауссаъдайн ва мажмаул баҳрайн” (“Икки саодатли юлдузнинг чиқиши ва икки денгизнинг қўшилиши”) номли асарини яратди. Маълумки, 1442 йили Шоҳруҳ томонидан Ҳиндистонга элчи қилиб тайинланган Абдураззоқ Самарқандий, элчилик составига кирган бошқа кишилар билан бирга, Ҳиротдан Кермон орқали Жерун (Хўрмуз)² га етиб келади. Бу ерда икки ойча туриб, сўнгра Маскатга яқин Калохот деган жойга келади ва элчилар иссиқдан бетобланиб қолганлиги сабабли, бу ерда тўрт ой туради. Ниҳоят, у ўз одамлари Билан Ўммон (Арабистон) денгизи орқали Ҳиндистоннинг Коликут сомриси (ҳокими) ўз саройида қабул қилади. Бу ҳақда Абдураззоқ Самарқандий шундай деб ёзади: ”.... Мен бошқа ҳиндларга ўхшаш ярим ялонғоч бир кишини (подшоҳни) кўрдим. Ужойнинг подшоҳини сомри дер эканлар …. Мен сомрининг ҳузурига кирганимда, уерда 2 -3 минг ҳинд ўтирган эди, сарой мақтовга арзийдиган даражада ясатилган эди. Коликутда яшовчи мусулмонларнинг каттаси ҳам шу ерда ҳозир бшлиб, у менга жой кўрсатди. Ҳоқон Саид ҳазратлари (Шоҳруҳ) нинг нишонларини сомрига ўқиб бердилар ва мен совғага келтирилган от, тилладўзи кўйлак ва кулоҳи наврузиларни топширдилар”. Абдураззоқ Самарқандий бир неча вақт Коликутда туриб, сўнгра у ердан Бижонагар¹ шаҳрига боради. “Ғоят катта ва обод бир шаҳар , -деб ёзади Самарқандий, -унинг подшоҳи камолга етган салтанатли ҳукмдор экан. Унинг кўп вилоятларининг ери яхши ишланган ва ҳосилдор. 300 дан ортиқ ҳаммаси бир – бирига баравар бандарларга, 1000 дан ортиқ тоғдек баланд ва дев кўринишли филга, 11 лак² лашкарга эга...Бу мамлакатда подшоҳни “рай” деб атайдилар. Брахманлар унинг олдида ҳаммадан кўра муқаддамдирлар… Ўз ҳикояларида рай ва браҳманлар хусусида сўзловчи “Калила ва Димна” китоби шу мамлакат донолари ҳикматларининг натижасидандир... ... Бижонагар шаҳри шундай ўрнашганки, унинг атрофида бир –бирини ўраган етти шаҳар истеҳкоми қурилган. Ташқи истеҳком бўйлаб 50 газ кенгликдаги

ернинг ҳаммасига одам бўйича келадиган тошларнинг ярмини ер юзида қолдириб кўмиб қўйганлар... Бозорлар ниҳоятда кенг ва узун. Гулфурушлар дўконларнинг олдига баланд –баланд тахталар қўйиб, ҳар икки тарафга қараб гул сотадилар. Бу шаҳарга ҳушбўй, янги –янги гулларни узлуксиз келтириб турадилар. Чунки улар гулни зарур таомдек ҳисоблайдилар ва гулсиз сабр –тоқат қилиб тура олмайдилар. Ҳар бир жамоатнинг савдогарлари бир –бирига ёндош дўконларга эгалар. Жавҳарфурушлар ёқут, марварид, олмас, ва зумрадларни бозорда ошкора сота берадилар... Бу мамлакат шундай фаровонки, бунинг шарҳини гапириб тамомлаб бўлмайди. Подшоҳнинг ҳазинасида ҳовузга ўхшаган уйлар бўлиб, уларнинг ҳар бирида эритиб, бир яхлит бўлакка айлантирилган олтин солибқўйилган. Мамлакатнинг барча амалдорлари, авомлари ва бозордаги ҳунармандлари ҳам жавҳарлар ва қимматбаҳо тошларни қулоқларига, гарданларига, билакларига тақиб юрадилар”¹. Бижонагар райи Ҳирот элчиларини жуда яхши қарши олади, у ҳар ҳафтада икки марта Абдураззоқ Самарқандий билан учрашиб, Шоҳруҳ давлати ҳақида, Эрон ва Туронда яшовчи халқлар, уларнинг урф –одатлари ҳақида суҳбатлашади. Абдураззоқ билан рай ва унинг яқин кишилари ўртасида самимий муносабатлар ўрнатилади.Абдураззоқ Самарқандий Бижонагар райининг илтифот билан қараганини мамнуният билан тилга олади. “Мен ҳавонинг иссиқлигидан ва кийимларимнинг кўплигидан терлаб кетган эдим, -деб кўрсатади. Абдураззоқ Самарқандий ўзининг рай билан биринчи учрашгани ҳақида, -у (рай) ўз қўлидаги хитой елпиғичини иноят қилиб менга тутқазди”. Абдураззоқ Самарқандийнинг ёзишича, Бижонагар ҳокими элчиларнинг кундалик ҳаражати учун кўп пуллар бериб турган ва ўз мамлакатига қайтиш олдидан уларга катта тортиқлар қилган. Самарқандий бошлиқ элчилар 1443 йилнинг ноябрида Шоҳруҳ давлатига Бижонагар подшоҳи томонидан тайин қилинган ҳинд элчилари Билан бирга йўлга чиқадилар ва Мангалор –Хўрмуз орқали 1445 йилнинг январида Ҳиротга етиб келдилар.

Абдураззоқ Самарқандий ўзининг “Матлауссаъдайн” асарида Ҳиндистоннинг ижтимоий ҳаётига, ҳиндларнинг урф–одатлари, хўжалик, савдо- сотиқ ишларига оид қимматли маълумотларни келтиради. Унинг ёзишича, XV асрда Ҳиндистоннинг баъзи районларида патриархал қолдиқлари сақланган, подшоҳ ўлгандан кейин унинг тахтини марҳумнинг опа ёки синглисининг болалари эгаллаши шарт бўлган. Бир аёлнинг самури (Samuri) қабиласи ичида бир қанча эрларга хотин бўлиш ҳоллариҳам учраган². Ҳиндлар қорамолни илоҳий куч деб билиб, унга сиғинганлар. Самарқандий ўз китобида Осиё давлатларининг ўзаро яқин иқтисодий – савдо алоқаларида бўлганликлари ҳақида сўзлаб, Жерун (Хўрмуз) бу муносабатларнинг маркази деб кўрсатади. Унинг ёзишича, Жерунга йил сайин бир томондан Миср, Сурия, Рим, Озарбайжон, Эрон, Ироқ, Хуросон, Мовароуннаҳр, Туркистон, Дашти Қипчоқ ва қолмиқлар юртидан, иккинчи томондан, Хитой, Бенгалия ва Целондан савдогрлар келиб, ойлаб савдо-сотиқ ишлари ва мол алмашиш билан шуғулланганлар. Шундай қилиб, Абдураззоқ Самарқандий ўз асарида Ҳиндистон тарихи, экономикаси ва халқларининг маданиятига оид маълумотлар берибгина қолмай, балки Осиё мамлакатлари ўртасида қадим замонлардан буён давом этиб келган иқтисодий ҳамкорлик тўғрисида ҳам оргинал ва қимматли материаллар келтирган. Абдураззоқ Самарқандийнинг Ҳиндистон ҳақида келтирган маълумотлари илмий жиҳатдан қимматли бўлгани учун асарнинг бу қисмини француз тилига (1843 йили Катрмер томонидан) ва инглиз тилига (1872 йили Эллиот томонидан) таржима қилинган. Темурийлар давлати XV аср охирларига келиб инқирозга юз тутди. Ҳозирги Афғонистон, Эроннинг шарқий ва марказий районларида сўнги темурийлардан Ҳусайн Бойқаро султонлик қилаётган замонда Мовароуннаҳр (Ўрта Осиё) да темурий лар ўртасида ўзаро феодаол курашлар кучаймоқда эди. Мовароуннаҳрда марказлашган кучли давлат йўқ эди. Бу ҳол Шайбонийхон бошлиқ ўзбек кўчманчи қабилаларининг Мовароуннаҳрни Бойқаро ўлимидан сўнг

Хуросонни эгаллаб олишларга имкон берди. Шайбонийхонга қарши курашаётган темурийлардан бири –Фарғона ҳокими Бобур курашда енгилиб, Афғонистон томонга қочиб кетишга мажбур бўлди. Бобурнинг Мовароуннаҳрда ўз ҳокимиятини ўрнатиш учун қилган кейинги уринишлари натижасиз тугади . Мовароуннаҳрда шайбонийлар ҳукмронлиги ўрнатилди. Бобур эса Афғонистоннинг Ғозна вилоятида ўрнашиб олиб, у ердан Ҳиндистонга кўп ҳужумлар қилиб турди. Ҳиндистонда ўша вақтда марказлашган давлатнинг бўлмаганлиги (Бобурнинг кўрсатишича, майда раж ва князликларни ҳисобга олмаганда, Ҳиндистон территориясида бешта мусулмон, иккита ҳинд подшоҳи ва князликлари мавжуд бўлган), Бобур қўшинлари томонидан Ҳиндистонни босиб олишни осонлаштирди. Деҳли султонлигининг ерлари 1525 йилда Бобур қўлига ўтди. Шундай қилиб, Ҳиндистонда янги, тарихда “Буюк мўғул империяси” деб аталувчи давлатга асос солинди.

Фойдаланилган адабиётлар : 1. “ Тарихи Туркистон ”, 178-бет. 2. Н.К.Романов, “ Аму и Узбой ”, Самара, 1879, стр. 1-2. 3. Н. К. Романов, “ Аму и Узбой ”, Самара, 1879, стр.3. 4. The History of India by H.M. Elliot, II- том , 399 - бет . 5. А.Ўринбоев, Абдураззоқ Самарқандий ва унинг Ҳиндистон сафари, “Ўзбекистон маданияти”, 1958 йил 2 июль. А.Ўринбоев, Абдураззоқ Самарқандийнинг сафарномаси, Ўзбекистон Фанлар Академияси нашриёти, 1960, 46 -47-бетлар. 6. The History of India, by H? Elliot, IV том, 101-102-бетлар.

Похожие

Ўрта Осиё билан Эрон ўртасидаги сиёсий муносабатлар. Ўрта Осиё ва Эрон халқларининг маданий алоқалари тарихидан

XI аср ўрталаригача Англия

XVI—XVII асрларда Ҳиндистон

XVI аср ва XVII аср бошларида Англия

IV курс битирувчилари учун Ўзбекистон тарихи фанидан давлат имтихони саволлари.