Главная страница
Рефераты
История
Rim imperiyasining halokati
Rim imperiyasining halokati
Загружено в:
20.09.2019
Скачано:
0
Размер:
72 KB
Скачать
Похожие
Rim Respublikasining qulashi. Rim imperiyasi
Rim adabiyoti
Rim harbiy tashkiloti
Ilk Rim respublikasi
So‘nggi Rim imperiyasi
![www.arxiv.uz Sekst Avreliy Viktor Sezarlar. 39, 17, 19 Avreliy Viktor (er. avv. IV asrda) Karfagenda tug`ilgan. Uning “Sezarlar” asari Oktaviandan Yuliangacha 1 [193] Rim imperatorlarining qisqacha tarjimai hollari to`plamidir. Aynan, qachonki Diokletian Geliand va Amand deb atalgan, qaroqchilarni to`dasini yig`ib keng bo`shliqda dalalarda g`ayrat qilib ko`pgina shaharlarga hujum qilayotganini bilib shu soatdayoq sodiq do`st, yarim dehqon, lekin yaxshi va qobiliyatli harbiy boshliq Maksimanga buyruq berdi. Unga keyinchalik ilohiy e`tiqoddan Gerkuliy laqabi berilgan edi… Galliyaga jo`nab ketib u dushmanlarni tor- mor qildi, taslim bo`lganlarni qabul qildi va tez vaqtda hammani tinchlantirdi. Tatsit Tarix IV kitob Rimning eng mashhur tarixchisi Publiy Korneliy Tatsitdir (taxminan 55- 120 yilllar yashagan). Tatsit o`z zamonasining eng madaniyatli, har tomonlama o`qimishli kishisi bo`lgan, davrining ilm-fan, adabiyot ahllari bilan yaqin va do`stona aloqa tutgan. Bir necha imperatorlar davrida oliy davlat lavozimlarini egallagan. Uning “Germaniya” degan asari qadim zamonlarda Germaniya tuprog`ida yashagan qabilalarning tarixi, madaniyati, ularning tirikchilik usullari haqida hikoya qiladi. Bu risola Yuliy Sezarning “Germaniya urushi xotiralari” asari bilan bir qatorda nemis xalqining qadimgi tarixini o`rganish borasida nodir tarixiy manba hisoblanadi. Shuningdek u “Tarix” hamda, “Solnomalar” deb atalgan ikki yirik tarixiy asarlari muallifi. 14 Qo`zg`olon qilishga qaror qilib, Sivilis 2 [194] rejasini qanchalik uzoqni ko`zlaganini ma`lum vaqtgacha oshkora qilmaslikni maqul ko`rib, voqealarni o`ziga foydali bo`lgan tomonga yo`naltirib, ularni borishini o`zi keyin qanday harakat qilishni ko`rsatadi deb hisobladi. Bu vaqtda Vitelliyni 1 [193] 361-363-yillarda hukmronlik qilgan. 2 [194] batav qabilasi yo`lboshchilaridan biri.](/data/documents/0f23ea59-44cf-41dd-b4b6-b5a1fa98f4a3/page-2.png)
![www.arxiv.uz buyrug`i bo`yicha batav yoshlarini qo`shinga olish o`tkazilayotgan edi. Busiz ham yengil bo`lmagan bu ishda, bu ish topshirilgan odamlarni ochko`zligi va buzuqligi xalaqit berar edi: ular keksalar va mayiblarni bosib olar edilar, keyin ularni to`lov evaziga qo`yib yuborish uchun, yana bu mamlakatda barcha o`smirlar baland bo`yi bilan ajralib turadi chiroyli bolalarni buzuqlikga majbur qilar edilar. Batavlar g`azabga keldilar, deyarli tayyor bo`lgan isyonning ilhomchilari ularni rekrut berishdan bosh tortishga ishontirdilar. Sivilis muqaddas xiyobonga ularni kechki ovqat bilan mehmon qilish bahonasida o`z qabilasining zodagon kishilarni va oddiy xalqdan eng qat`iylarini taklif qildi. Qachonki kechki quvnoq bazm ta`siri ostida ularni hissiyoti avj olgach u so`zlashni boshladi - boshda o`z qabilasini shon-sharafi, keyin Rim hokimiyati ostida haqoratlar va zo`ravonliklarga chidashga to`g`ri kelayotgani to`g`risida so`z yuritdi. “Qachonlardir biz ittifoqchilar edik – dedi Sivilis, endi bizga qul kabi murojaat qiladilar. Rimdan yuborilgan legatlar boshqargan vaqtlar allaqachon o`tdi. Ular ulkan a`yonlar bilan kelar edilar, ular kalondimog` edilar va baribir hozir prefektlar 3 [195] va senturionlarni hokimiyati ostiga berilganimiz yana yomonroq. Ularning har biri iloji boricha ko`proq talashga urinadi, qachonki u bizni qonimizni to`yib ichgandan keyin, uni chaqirib oladilar va uning o`rniga boshqasini yuboradilar, u pora olish uchun yangi har xil hiyla va bahonalar topishga urinadi. Endi bizga bu safarbarlik o`g`ilni ota-onalardan, akani ukadan o`g`irlaydigan o`limga o`xshab yopirildi. Shu bilan birga hech qachon rimliklarni ishi shunday yomon bo`lmagan edi, ularning qishki lagerlarida – faqatgina keksalar yana talangan o`lja bor. Boshingizni ko`taring, atrofga qarang va rim legionlarining baland nomlari oldida titramang. Bizda – qudratli piyodalar va otliq qo`shinlar, germanlar bizning birodarlarimiz, gallar ham biz kabi shuni istaydilar, rimliklar bu urushni o`zlari uchun foydasiz emas deb hisoblaydilar.” … Ammian Marsellin. Tarix XXVIII, 2,yu 3 [195] noib.](/data/documents/0f23ea59-44cf-41dd-b4b6-b5a1fa98f4a3/page-3.png)
![www.arxiv.uz Ammian Marsellin (eramizni IV asri)- Suriya Antioxiyasida tug`ilgan yunon, dastlab vatanida, keyin Rimda yashadi. Uning “Tarix” (yoki “Faoliyatlar”) asaridan 18 (14-31) kitoblar saqlanib qoldi, bu kitoblarda 353- yildan 378-yilgacha bo`lgan davr tasvirlangan. Shu bilan bir vaqtda Galliyada surbet talonchilik umumiy halokat sari yanada kuchaydi; xususan katta yo`llar xatarli bo`lib qoldi, va nimadir qandaydir boylik bo`lib ko`rinsa, u eng qo`pol usullar bilan o`g`irlandi. Bu kamdek, qo`zg`olon Shimoliy Ispaniyaga Idatiya (V asr ) xronikasida bunga qator alohida ko`rsatmalar bor. 441 yil ostida turibdi: Ispaniyaga yuborilgan Asturiy u va boshqa qo`shin yo`lboshchisi Terrakon bagaudlarini ko`pchiligini qirg`in qildilar 4 [196] – jangari kurashchilar. Birinchi bor Galliyaning qishloq aholisi 283-yil va 284-yilda qo`zg`olon ko`targanda bu nomni oldi. Qo`zg`olonning sababi Rim hokimiyatining kuchli zulmi edi. …” 5 [197] Frederik, podsho Teuderinning ukasi Terrakon Bagaudlarini Rimning buyrug`i asosida o`ldiradi” ( Zosimning guvohligi bo`yicha 407-yil bir rim lashkarboshisi Bagaudlardan ularga barcha o`ljani berish bilan Al`p orqali erkin o`tishni sotib olishga majbur bo`ldi. Provinsiyalardagi rimlik noiblarni zulmi Bagaudlarga yangi va yana yangi muxlislarni berdi). Rim imperiyasida (er. avv. III-V asrlari) qullar va kolonlar qo`zg`oloni Sal`vian. Ilohiy hukmdorlik to`g`risida. V, 16-45 Sal`vian - Galliyadagi Massiliya 6 [198] ning yepiskopi. O`zining “Ilohiy hukmdorlik to`g`risida” asarida Rim imperiyasining so`nggi davrida soliq- to`lovlar va har xil majburiyatlarni ko`payishi, hokim-noiblarning su`istemollari natijasida hamda boy magnatlar tomonidan dehqonlar-shahar aholisini ezilishini qoralaydi. Rim fuqarolarining mavjud tuzumdan norozi bo`lib, german qabilalari yashagan hududlarga ommaviy ravishda ko`chib ketishga majbur bo`lganliklari 4 [196] baga-kurash, kelt tilida. 5 [197] 454-yil ostida. 6 [198] hozirgi Marsel shahri.](/data/documents/0f23ea59-44cf-41dd-b4b6-b5a1fa98f4a3/page-4.png)
![www.arxiv.uz va qachonlardir sharafli bo`lgan Rim fuqaroligidan hamda Rim hokimiyatidan voz kechishga intilganlarihini ko`rsatadi. Ozgina kishilar uchun, davlat soliqlari-o`zining o`ljasi bo`lsa, boshqalarni xonavayron qiladi. Fiskka 7 [199] tegishli soliqlarni undirishni, ular o`z shaxsiy daromadlari manbaiga aylantiradilar. Va, buni na faqat oliy, balki eng quyilar ham, na faqat hokimlar, ularga bo`ysunuvchilar ham qiladilar. Faqat shaharlargina emas, shunday munitsipiy va qishloqlar ham borki, u yerda shuncha tiran va kuriallar bo`lmasa? Shuningdek, ular bu unvondan tasodifan foydalanadilar, chunki kuchli unvonga egadek bo`lib ko`rinishi ham kerak… Shu bilan birga kambag`allarni talaydilar, beva va yetimlarni ta`qib qiladilar – bu shunday darajadaki, ularning ko`pchiligi kelib chiqishi urug`i noma`lum bo`lmaganlardan va mo`l-ko`lchilikda tarbiyalanganlar, davlat ta`qibi g`azabidan o`lmaslik uchun, va varvarlarda rim insonparvarligini qidirgandek, chunki rimliklar orasida varvarcha insonni taxqirlashga chiday olmaganlari uchun dushmanlarga qochib ketmoqdalar. Va ular qochib ketayotganlardan urf-odatlari va tillari bilan ajralib tursalarda, hatto men aytishim mumkin, ularga varvar, badani, kiyimlari hidi nafratli bo`lsada rimliklar o`rtasidagi shafqatsiz adolatsizlikdan ko`ra, biroq endi varvarlar ichida o`zlariga yot turmush tarziga chidashni afzal ko`radilar. Shuning uchun, ular hamma joyda yoki gotlarga yoki bagaudlarga yoki qandaydir viloyatlarda hokimiyatga ega bo`lgan boshqa varvarlarga ko`chib bormoqdalar: asir hisoblanadilar, asir erkin bo`lish, erkin hisoblanishni ma`qul ko`radilar. Shuning uchun, ozod bo`lib asir bo`lgandan ko`ra ular o`zlarini asir hisoblanishini, lekin ozod bo`lishni afzal ko`radilar. Shuning uchun ilgari rimlik fuqarolarni nomi na faqat yuqori baholangan, shu bilan birga qimmat narxda sotib olingan, rim fuqarolari nomi bilan, endilikda mensimaydilar va uni chetlab o`tadilar va na faqat kam qiymatli, balki jirkanch hisoblaydilar. Rim zulmini og`irligini shunday dalilidan yaxshisi yo`q. Rimlik mavqesi hashamat va faxr keltirish mumkin bo`lgan ko`pgina obro`li odamlar va zodagonlar, Rim talablarining shafqatsizligidan shunday ahvolga tushdilarki, 7 [199] davlat xazinasi.](/data/documents/0f23ea59-44cf-41dd-b4b6-b5a1fa98f4a3/page-5.png)
![www.arxiv.uz 400 ming ipak ko`ylak, 3000 qizilga bo`yalgan qo`y terisi, 3000 funt qalampir to`lashiga rozi bo`ldi. Shahar xazinasida mutlaqo pul bo`lmagani uchun, senatorlar o`z mulklari hajmiga qarab, unga to`lov pulini yig`im bo`yicha keltirishlari qat`iy zaruriyat bo`ldi. Palladiyga har bir senatorning mulkiy holatiga qarab badalni yig`ish topshirilgan bo`lsada, u yoki mulkdorlar bir qismini yashirganlari uchun, yoki Rim shahri to`xtovsiz va g`arazli yig`imlar oqibatida kambag`allikga duch etilganligini uchun, barcha summani to`liq yig`ib ola bilmadi. … Rimliklar nafaqat xudolar tasvirini liboslaridan mahrum qildilar, yana xudolarni ba`zi oltin haykallarini eritdilar, ularning qatoriga rimliklar “Virtus” 8 [200] deb ataydigan kuch haykallari bor edi. U yo`q qilinishi bilan hali rimliklarda qolgan butun kuch va qahramonlik yo`q bo`ldi; Shu vaqtdan diniy ishlarda, bobolarning odatlarida tajribali bo`lgan odamlarning bashoratlari amalga oshdi. Shunday tarzda to`lov uchun pul yig`ilgandan keyin imperator 9 [201] ga elchilik yuborishni ma`qul topdilar, u bilan bo`lajak tinchlik to`g`risida maslahatlashuv uchun va uni Alarix nafaqat pul, rim zodagonlarini o`g`illarini garov sifatida olishni xohlayotganini va ana shunday shartlarda nafaqat tinchlik, balki imperator bilan harbiy ittifoq ahdini tuzish va rimliklar bilan birgalikda ularga qarshi dushmanlik niyatida bo`lgan har qandaylarga qarshi yurish qilishiga tayyor ekanini ma`lum qilmoqchi bo`ldilar. Hukmdor shunday shartlarda tinchlik ahdini tuzish kerak deb hisoblagani uchun, varvarlarga to`lov puli sanab berildi. Alarix esa Rim shaharliklariga uch kun davomida shahar devorlarini tashqarisidagi bozorga borishga, buning uchun ularga ma`lum darvozalar orqali chiqishga erkinlik berdi, hamda gavandan g`alla olib kelish imkoniyatini berdi. Shundan so`ng rimlik fuqarolar yengil nafas oldilar va ortiqcha narsalarni sotdilar, o`zlariga kundalik zaruriy narsalarni sotib oldilar, yoki ularni boshqa buyumlarga almashtirdilar, varvarlar Rimdan uzoqlashdilar va Toskanani bir necha nuqtalarida lager qilib joylashdilar. Rimdagi qullarga 8 [200] “Qahramonlik”, “Kuch”. 9 [201] Gonoriy.](/data/documents/0f23ea59-44cf-41dd-b4b6-b5a1fa98f4a3/page-8.png)
