Rim Respublikasining qulashi. Rim imperiyasi - История - Рефераты

Rim Respublikasining qulashi. Rim imperiyasi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

45 KB

Rim Respublikasining qulashi. Rim imperiyasi Reja: 1. Respublikaning tushkunligi 2. Provinsiyalarni talanishi 3. Mark Tulliy Sitseron. Gay Verresga qarshi nutq 4. Appian. Fuqarolar urushlari, 1 , 116 – 120 5. Plutarx. Pompey

Mark Tulliy Sitseron (er. avv. 106-43-yillar) ajoyib notiq, huquqshunos, er. avv. 66 yil pretor, er. avv. 65-yil konsul. Uning nutqlari, xatlari, traktatlari Rim davlati va jamiyatining turli sohalarini o`rganish uchun Rim respublikasining qulashi davrini fojeali voqealari to`g`risida qimmatli ma`lumotlar beradi. Sitseronning Gay Verresga qarshi nutqi er. avv. 73-71 yillarda Sisiliyada noibligi davrida uning provinsiyani boyish maqsadida surbetlarcha talaganini fosh qiladi. Mark Tulliy Sitseron er. avv. 106-yilda Rimga yaqin Arpin shahrida tug`iladi. Uning ota-onasi shahar fuqarosining badavlat suvoriylar toifasiga mansub kishilar edi. Sitseron o`z faoliyatini Sulla hukmronligi yillarida (81) boshlaydi. U birinchi marta Publiy Kvintsiy degan oddiy bir dehqonning g`ayri qonuniy yo`l bilan tortib olingan yeri to`g`risidagi da`vo yuzasidan himoyachi sifatida so`zga chiqib, ishning muvaffaqiyatli tugallanishiga erishadi. Sitseron falsafa hamda notiqlik san`atini chuqurroq o`rganish bahonasi bilan Yunoniston safariga jo`naydi va bu yerda o`tkazilgan ikki yillik sayohat davomida Afina bilan tanishadi. Kichik Osiyoning turli shaharlarida bo`ladi va, nihoyat, bir qancha vaqt Rodosda yashab, mashhur faylasuflardan, ulug` notiqlardan ta`lim oladi. Verres ustidan qozonilgan g`alaba xalq o`rtasida Sitseronning mavqeini g`oyat darajada oshirib yuboradi va bundan buyon uning davlat mansablarida tobora yuqori ko`tarilishiga keng yo`l ochadi. Sitseron nihoyat 63-yilda eng oliy davlat lavozimi konsullikka saylanadi va shu kundan boshlab Rim jamiyati davlatmand doiralarining rahnamosiga, demokrat guruhlarning ashaddiy dushmaniga aylanadi. 44-yilda, Sezar o`ldirilganidan keyin, respublika tuzumining yangitdan tiklanishiga chuqur umid bog`lagan Sitseron yana siyosiy faoliyatga qaytadi. Antoniyga qarshi ayovsiz kurash boshlaydi; Antoniyga qarshi yozilgan va Demosfenga taqlidan “Filippiklar” deb atalmish o`n to`rtta maxsus nutqida yangidan bosh ko`tarib kelayotgan istibdod da`vogarining kirdikorlarini va yovuz niyatlarini fosh etadi. Shu nutqlar uchun Sitseronning nomi proskriptsiya ro`yhatiga kiritilib, er. avv. 43-yilda Antoniy odamlari tomonidan kallasi kesiladi.

Qadimgi zamonlarda Sitseronning 150 ga yaqin nutqi nashr etilgan bo`lsa, bizga qadar shulardan 58 tasi yetib kelgan. Bulardan tashqari falsafa mavzularida yozilgan 12 ta asar, notiqlik nazariyasi va tarixiga doir 7 ta risola va 800 ga maktub asrlar to`foniga chap berib omon qolgan. IV. … U eng ko`p sonli va o`zining ayblarining eng muhim dalillari va izlarini Sitsiliya provinsiyasida qoldirdi, qaysiki u uch yil davomida shunday qiynadi va talon-taroj qildiki, uni avvalgi holatida qayta tiklash mutlaqo mumkin emas edi va uni faqat ko`p yildan keyin sotilmas pretorlar yordami bilan biroz qayta tiklash mumkin. (13) Verres pretor bo`lgan vaqtda sitsiliyaliklar uchun ularni o`zlarini qonunlari ham, bizni senatni qarorlari ham, umuminsoniy huquqlar ham yo`q edi. Sitsiliyada har bir kishiga bu odamning cheksiz ochko`zligi va su`istemolidan chetda qolgan narsagina tegishli, - shuning uchunki buni u ko`rmadi, yoki u to`ygan edi. 4. To`rt yil davomida biror-bir sud ishi, uni qosh qoqishisiz hal qilinmadi: ota yoki bobodan meros qolgan biror-bir mulk yo`qki, Verresning amri bilan sud hukmi bilan begonalashtirilmagan bo`lsa. U tomonidan joriy qilingan yangi jinoiy qoidalar asosida yer egalaridan katta miqdorda pullar undirildi; bizning eng sadoqatli ittifoqchilarimiz dushmanlar qatoriga kiritildi Rim fuqarolari go`yoki qullar kabi qiynoq va o`lim hukmiga duchor qilindilar; eng jinoyatkor odamlar sud javobgarligidan pul uchun ozod qilindilar, … hurmatli, beg`araz kishilar ish ko`rilmasdan sirtdan hukm qilindilar va quvg`in qilindilar; ajoyib mustahkamlangan gavanlar va ulkan yaxshi himoyalangan shaharlar, piratlar va qaroqchilarga ochib qo`yildi; Sitsiyalik matroslar va askarlar, bizning do`stlarimiz va ittifoqchilar ochdan o`limga mahkum qilingan edilar; bizga o`ta kerakli bo`lgan ajoyib flot Rim xalqining buyuk sharmandaligi uchun biz tomondan yo`qotilib yo`q qilindi. (14) Bu manfur pretor qadimgi barcha yodgorliklarni bitta qolmay taladi, ularni bir qismi shaharlarni bezatishni istagan boy podsholardan olingan edi, bir qismi bizning imperatorlarimizdan o`z g`alabalaridan keyin, yoki sovg`a qildilar

yoki ularni Sitsiliyani shahar jamoalariga qaytardilar. U buni faqatgina shahar jamoalariga tegishli bo`lgan haykallar va bezaklargagina nisbatan amalga oshirmadi; u muqaddas marosimlarni amalga oshirish uchun xizmat qiladigan barcha ibodatxonalarni taladi; U, agarda uning fikricha, yetarlicha mohirona, shu bilan birga qadimgi ustani qo`li bilan qilingan bo`lsa, ma`budlarni biror-bir tasvirini sitsiliyaliklarga qoldirmadi. Хрестоматия по истории древнего мира. М ., 1991. 226-227 стр Appian. Fuqarolar urushlari, 1 , 116 – 120 Appian (eramizning 90 – yillarda tug`ilgan). Iskandaryalik yunon, rim fuqarosi, suvoriylar tarkibiga kiritildi va yirik amaldorga aylandi. U keksayganda “Rim tarixi” asarini yozdi. Bu asarida Rim tarixini shaharga asos solinishidan eramizning II asrigacha bayon qildi. Uning “Rim tarixi” o`ziga xos qurilgan. Uning 24 kitobidan har biri biror-bir xalq tarixini aks ettiradi. Bizgacha 1-7 kitoblar etib kelgan. Appian Spartak boshchiligidagi qullar qo`zg`olonini Rim davlati uchun jiddiy xavf tug`dirganini aytadi. Spartakni harbiy qobiliyati va dovyurakligini ta`kidlaydi. … Shu vaqt Italiyada Kapuyada teatr tomoshalari uchun o`rgatilayotgan gladiatorlar orasida frakiyalik Spartak bor edi. U ilgari rimliklar bilan jang qilgan, asirga tushib gladiatorlikga sotilgan edi. Spartak o`zini yetmishga yaqin o`rtoqlarini ozodlik uchun tavakkal qilishga, teatrda o`z hayotini xavf ostiga qo`ygandan ko`ra yaxshi ekanligini ularga ko`rsatdi. Qo`riqchilarga hujum qilib, ular ozodlikga chiqdilar va shahardan qochdilar. Tasodifiy yo`lovchilardan tortib olingan taelq va xanjarlar bilan qurollanib gladiatorlar Vezuviy tog`iga yashirindilar. Shu yerda to`da tarkibiga ko`plab qochoq qullarni, qishloqdagi erkin ishchilardan ba`zilarini qabul qilib, Spartak atrof- tevarakga xuruj qila boshladi. Unga yordamchilar gladiatorlar Enomay va Kriks edi. Spartak o`ljani hamma bilan teng bo`lishgani uchun, tezda unda ko`p xalq to`plandi. Boshda unga qarshi Variniy Glabr, keyin Publiy Valeriy yuborildi. Ularda qo`shin fuqarolardan emas, balki har xil tasodifiy kishilardan yuzaki va

yo`l- yo`lakay olingani uchun, rimliklar hali bu haqiqiy urush emas, oddiy qaroqchilik bosqinlari deb hisobladilar - rim lashkarboshilari qullar bilan uchrashuvda yengildilar. Variniydan hatto otni Spartakni o`zi tortib oldi. Rim lashkarboshosi shunday xavfga qoldiki, sal qolsa gladiatorlarga asir tushar edi. Shundan keyin Spartakga yana ko`p xalq qochib keldi, uni qo`shini 70 000 gacha yetdi. Isyonchilar qurollarni tobladilar, oziq – ovqat,aslaha to`pladilar. Rimliklar ularga qarshi konsullarni ikki legion bilan jo`natdilar. Ulardan biri Gargan tog`lari yonida 30 ming kishilik qo`shinga boshchilik qilgan, Kriks tor – mor qilindi. Kriksni o`zi va qo`shinini uchdan ikki qismi jangda halok bo`ldi. Spartakni o`zi Apennin tog`lari orqali Al`pga, u yerdan kel`tlarga qarab tez harakat qildi. Konsullardan biri uni orqasidan quvib yetdi. Shunda Spartak ularga yakka yakka hujum qilib, ikkalasini ham tor – mor qildi. Konsullar to`la tartibsizlikda chekindilar, Spartak halok bo`lgan Kriksga 300 asir rimlikni qurbonlikga keltirdi, 120 000 piyoda bilan shoshilinch Rimga yurdi. U yurishni yengil bo`lishi uchun ortiqcha obozni yoqishga, barcha asirlarni o`ldirishni va yuk hayvonlarini so`yishni buyurdi. Unga kelgan ko`plab qochoqlarni qabul qilmadi. Pisenda konsullar yana qarshilik ko`rsatishga urindilar. Bu yerda ikkinchi katta jang yuz berdi, rimliklar yana yengildilar. Lekin Spartak Rimga yurish qarorini o`zgartirdi. U hali o`zini rimliklarga teng kuchga ega emas deb hisobladi, chunki uning qo`shini yetarlicha jangovar tayyorgarlikga ega emas edi: birorta ham italiyadagi shahar isyonchilarga qo`shilmadi; bular qullar, qochoqlar, qalang`i- qasang`ilar edi. Spartak Furiy atrofidagi tog`ni va shaharni o`zini egalladi. U o`zini odamlari bilan savdo qiladigan savdogarlarga kumush va oltin bilan to`lashni, o`zinikilarga esa qabul qilishni taqiqladi. Isyonchilar faqat temir va misni qimmat narxda oldilar, ularni keltirganlarni esa xafa qilmadilar. Bunday zarur materiallarni olib isyonchilar yaxshi qurollandilar va tez – tez talonchillikga chiqdilar. Yana rimliklar bilan jang qilib, ularni ustdan g`alaba qildilar va o`ljalarni ortib o`zlariga qaytdilar. Bu dahshatli urush uch yil davom etdi, boshida kuldilar va gladiatorlar bilan urush deb birinchi payt mensimadilar.

Lisiniy Krass 1 [124] o`zini kelib chiqishi, boyligi bilan rimliklar ichida taniqli odam qo`mondonlikni qabul qilmaguncha qachonki Rimda boshqa lashkarboshilarni saylovlari belgilanganda hammani qo`rqinch ushlab turdi va hech kim o`z nomzodini qo`ymadi. U olti legion bilan Spartakga qarshi yurdi. Joyga yetib kelib Krass o`z qo`shiniga ikki konsul legionini qo`shib oldi. Bu konsullarni askarlari o`rtasida bir necha marta yengilganlari uchun u tezlik bilan qur`a tashlashga buyruq berdi va o`ninchi qismini o`limga hukm qildi. Boshqalar ish shunday bo`lmagan edi deb taxmin qiladilar, barcha legionlar birlashtirilgandan keyin qo`shin mag`lubiyatga uchradi, shunda Krass qur`a tashlash bo`yicha, har o`ninchi legionerni o`limga hukm qildi, o`ldirilganlarni sonidan hech qanday qo`rqmadi, o`ldirilganlar soni 4000 ming kishi atrofida ekani ko`rindi. Nima bo`lganda ham, o`z askarlari uchun Krass o`zlari yengilgan dushmandan ko`ra qo`rqinchli bo`ldi. Tez orada u o`z qo`shinlaridan qayergadir alohida lager bo`lib turgan 10 000 Spartakchilar ustidan g`alaba qildi. Ularni uchdan ikki qismini yo`q qilib, Krass Spartakni ustiga dadil yurdi. Uni ham tor- mor qilib, Sisiliyga o`tib ketish maqsadida lagerga qochgan isyonchliarni favqulodda qulay ta`qib qildi. Ularga yetishib Krass Spartak qo`shinini xandak, to`siqlar va qo`ra devorlar bilan kesib qamadi. Qachonki Spartak Samnium ga yo`l ochish uchun urinib ko`rishga majbur bo`ldi. Krass tongda dushmanni 6000 ga yaqin kishisini kechqurun ham taxminan shunchasini yo`q qildi, shu vaqtda rim qo`shinlaridan faqat uch kishi o`ldirildi va yetti kishi yarador bo`ldi. Krass joriy qilgan intizom oqibatida qo`shinda shunday o`zgarishlar yuz berdi. Bu o`zgarishlar unga g`alabaga ishoch tug`dirdi. Spartak esa qayerdandir unga kelgan otliqlarni kutib, barcha qo`shini bilan jangga bormadi, lekin qamal qilayotganlarni kichik to`qnashuvlar bilan tez- tez bezovta qilib turdi; u doimo va kutilmaganda ularga hujum qildi, xandakga o`tin bog`lamlarini tashlab, ularni yoqdi, shu yo`l bilan qamalni favqulodda qiyin qildi. U asir rimlikni har ikki qo`shin o`rtasidagi oraliq yo`lakda osishni buyurdi va bu uni qo`shini yengilgan taqdirda nimani kutayotganini ko`rsatar edi. Rimda qamal to`g`risida eshitib va 1

uni sharmandalik deb hisoblab, agar gladiatorlar bilan urush cho`zilib ketsa, endigina Ispaniyadan qaytgan Pompeyni ikkinchi bosh qo`mondon etib sayladilar. Rimliklar Spartak qo`zg`oloni og`ir va jiddiy ekaniga endigina ishonch hosil qildilar. Bu saylov to`g`risida eshitib, Krass g`alaba shuhrati Pompeyga nasib qilishidan xavfsirab, ishni har qanday qilib tezlashtirishga harakat qildi va Spartakga hujum qila boshladi. Spartak ham Pompeyni kelishidan ogohlantirish maqsadida Krassga muzokaraga kirishni taklif qildi. Qachonki u bu taklifni mensimay rad qilganda, Spartak tavakkal qilishga qaror qildi va unga endi yetarli otliqlar bo`lgani uchun butun qo`shinlari bilan okonlar orqali Brundiziy yo`nalishi bo`yicha yugurdi, Krass uni orqasidan tashlandi. Lekin Spartak Brundiziyda Mitridat ustidan g`alabadan keyin qaytgan Lukull turganini bilib, barchasi halok bo`lganini tushundi va Krassga qarshi o`sha vaqtda katta bo`lgan o`z qo`shini bilan bordi. Katta miqdordagi odamlarni qamrab olgan umidsizlikni favqulodda qattiq oqibati ulkan jang bo`ldi. Spartak drotik bilan sonidan yarador bo`lgan edi; tizzalab o`tirib o`z oldiga qalqononi qo`yib, hujum qilayotganlarni ko`p sonli o`zini o`rab turganlar bilan birgalikda halok bo`lmaguncha qaytarib turdi. Uni qolgan qo`shinlari to`la tartibsizlikda bo`lib, yanchib tashlandi. Aytishlaricha o`lganlarni sonini aniqlash mumkin bo`lmadi. Rimliklardan 1000 ga yaqin kishi o`ldi. Spartakni jasadi topilmadi. Spartakchilarni ko`p qismi jangdan keyin qochib tog`larga yashirindi. Krass ularga qarshi yurdi. To`rt qismga bo`linib barchasi halok bo`lmaguncha ular hujumni qaytarib turdilar, 6000 bundan mustasno , qaysiki ular ushlab olinib, Kapuyadan Rimga boradigan yo`l bo`ylab osildilar.

Foydalanilgan qo` llanmalar : 1. Avdiyev V.I. Istoriya Drevnego Vostoka. M. -1948, 1953, 1976. 2. Istoriya Drevnego Vostoka. Pod red. Kuzishina A.YE. M. Visshaya shkola.1979. 3. Istoriya Drevnego Vostoka. Pod red. Kuzishna V.I. M., 2002. 4. Istoriya Drevnego Vostoka. Pod red. G.M.Bongard-Levina. M. Visshaya shkola. T.I 1984, T.II. 1984, T III 2003. 5. D.G.Reder, YE.A.Cherkosova. Qadimgi dunyo tarixi. I-II qism. Toshkent 1974 1975. 6. Qadimgi dunyo tarixi.–Y.S.Krushkol taxriri ostida 2 j. T. 1975. 7. Istoriya Drevney Gretsii. - Pod. Red. V.I.Kuzishina, M. 2002. 8. Istoriya Drevnego Rima – pod.red. V.I.Kuzishina. M. 2002. 9. Xrestomatiya po istorii. Drevney Gretsii. Pod. Red. D.P.Kallistova. M.1964. 10. Xrestomatiya po istorii Drevnego Rima. – Pod. Red. S.L.Utchenko. M.1962.

Похожие

So‘nggi Rim imperiyasi

G‘arbiy Rim imperiyasini qulashi

Rim Respublikasining ijtimoiy-siyosiy hayoti

Ilk Rim imperiyasi Oktavian Avgust hukmronligi prinsipat

Rim adabiyoti