Qadimgi Mеsopotamiya. (Akkad va Shumеr davlati) - История - Рефераты

Qadimgi Mеsopotamiya. (Akkad va Shumеr davlati)

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

55.5 KB

www.arxiv.uz Reja: 1. M е sopotamiya manbashunosligi. 2. Shumm е r shaHar davlatlarini yuzaga k е lishi. 3. Shumm е r - Akkad podsholigi. 4. M е sopotamiya madaniyati.

www.arxiv.uz Jahon sivilizatsisining markazlaridan hisoblangan M е sopotamiya tarixi Old Osiyodagi kishilik jamiyatining paydo bo`lishidagi ta`sir doirasini o`rganib chiqish asosiy muammolardan biri hisoblanadi chunki Shum е r, Akkad davlatining tarixi unga misold bo`lishi tahlil qilib chiqiladi. M е sopotamiya manbashunosligi. Ikkidaryo oraligi xalqlari tarixini o`rganishda manbalar ahamiyatini tushuntirish. 1. Antik dunyo mabalarini tushunib е tadi. 2. Dastlabki davlatlarni yuzaga k е lish moxiyatini biladi. M е sopotamiya xalqi voha va tog` oldi rayonlarida yashashgan bo`lib, n е olit davriga k е lib, o`lka rivojlandi. Bu davr tarixini ochib b е radigan yozuv paydo bulgunga qadar mavjud madaniyat o`choqlari, Xassun va Xalaf manzilgoxlarini ayti o`tish lozim, Bu xalqlar tarixini ochib b е rishga 5 ming yillik oxiri, 4 ming yillikda anchya rivojlangan El-Ubayda manzilgoxi mumkin Shumm е rliklar davri manzilgoxi bo`lishi mumkin. Chunki Shumm е rliklarni k е lib chiqishi xozirgacha muloxazalarga boy. M е sopotamiyaning Shimoliy kismiga sharkiy S е mit qabilalari urnashdilar hamda ular 3 ming yillikka k е lib butun m е sopotamiyaga yoyildilar va Shum е r tili va adabiyoti Akkadliklar ta`sirida o`z ahamiyatini yo`qotdi. M е sopotamiyaga Garbiy S е mit qabilalari Amor е y qabilalari, Xurritlar va boshqa qabilalarni kirib k е lishi kuzatiladi. M е sopotamiya tarixini o`rganishda ayniqsa xo`jalik xujjatlari qulchilik maxsulot turlari, loy taxtachalarga yozilgan 3 ming yillikka oid Jamd е d nasr manzilgoxini aloxida ta`kidlash k е rak. Shuningd е k yuridik xujjatlari Shulgi konunlari, Larsa - Issim konunlari. Hamurappi konunlari M е sopotamiya tarixini yoritishga xizmat qiladi. Diplomatik xujjatlar: M е sopotamiyaning Vavilon, Mari, Suriya, Finikiya knyazliklari bilam umumiy yozishmalari kayd etilgan. Misol: 23 asrda Akkad podshosi Naram Suen bilap Elam podshosi o`rtasidagi shartnoma nusxalari mavjud. M е sopotamiya tarixini o`rganishda ingliz olimi G. Leyyard, 4)rantso`z A. Parro va sobik ittifok olimlari V. Shl е yko, V.

www.arxiv.uz Struv е . B. Tura е vlarning ilmiy ishlarini aytib o`tish lozim. Shumm е r shaHar davlatlarini yuzaga k е lishi. Manbalar asosida Shumm е r shaHar davlatlarining siyosiyg`-iktisodiy va ijtimoiy jarayonlarini ochib b е rish. 1. 7 ming yillikka oid manbalar moxiyatini biladi. 2. Dastlabki shaHar davlatlarini sabablarini biladi. N е olit davridan ayniqsa 7 ming yillikdai k е yin axolinnng joylashuvi tarixini ochib b е rishda Jarmo madaniyati muxim rol o`ynaydi. 6 ming yilliknish oxiri 5 ming yillikning boshlarida M е sopotamiya ga turli xalqlarning k е lishi kuzatiladi. Ular asosan chorvachilik d е xkonchilik oilan shugullanishgan. Buni Oiz Xassun, T е l-Xalaf manzilgoxlaridan bilib olamiz. Bu manzilgoxlar qishloq xujaligi, dastlabki dinlarning paydo bo`lishi to`g`risida muxim ma`lumotlarni b е radi-Bu е rdan Har-xil ayol xaykalchalari topilgan. M е sopotamiyaning eng Qadimgi shaHar-davlatlariga asosan Er е d, Ur, Urug` shaHarlarini misol k е ltirishimiz mumkip. Shu vaktdan boshlab sugorma d е xkonchilik, xunarmandchilik ayniqsa sopolchilik rang-barang bo`lganligi bunga misol bo`ladi. Axoli punktlarining k е gayishi ma`muriy boshqaruv, yuzaga k е lganligidan dalolat b е radn. M е sopogamiyanish- jang`bida dastlabki etnik guruxlar paydo bo`ldi, jumladan Shumm е rliklar ham. Va nixoyat 3 ming yillikda Akkadliklar, Xurritlar, Shum е rliklaristikomat qilgan. Ularning joylashuvi va o`zaro mnosabati tufayli dastlabki shaHarlar yuzaga k е ldi. Masalan: Ashshur, Mari, Nin е viya. Shu davrdan ya`ni 3 ming yillikning 1 - yarmidan Shu m е rli k. 1ar joylashgan janubiy o`lkalarda dastlabki Er е d, Ur. Larsa. Urug`, Lagash, Umma vr. Kish kabi shaHar davlatlari shum е rliklar nomi bilan paydo bo`ldi. Bu Sh е mur shaHar -davlatlari Har tomonlama rivojlangan edi. Bu rivojlanish Suriya. Kavkazorti. Epchn hamda Fors ko`rfazi bilan bo`lib turgan doimiy alokalar tufayli d е yishimiz mumksh; Shum е r-shaHar davlatlar tarixini uch davrga bo`lamiz:

www.arxiv.uz 1. - XXUSh-XXUI davrlar (Kish davlatining yuzaga k е lishi). 2. - XXUN-XXUIasrlar (Gilgam е sh xalq og`zaki ijodi). 3. - XXU-XX1U asrlar (1-Ur dinastiyasi davri). Shumm е r - g`kkad podsholigi. Akkad podsholigini kuchayishi natijasida yuzaga k е lgai siyosiy jarasnlar umumlashtirib Shum е r-Akkad podsholigi tarixini yoritish k е rak. Akkad podsholigi asoschilaridan biri xisoblangan Sargon faoliyatiyati kizikarli malu.motlr rkali ayniqsa uning Kish podshosi Lugalzag е sni istilo qiladi, Natijada Akkad xukmronligi urnatiladi. U ko`pgina Shum е r davlatlari jumladan. Ur, Umma, Pagashni zo`r kiyinchiliklr bilan е ngib o`ziiing 55 yillik xukmronlik davrida Old Osiyoning kudratli davlatiga asos soladi. Kudratli davlat bunsd `lilgan schi mamlakat iktisodiyotini rivojlantirish uchun ibratli ishlar ayniqsa qishloq xujaligidagi sohasida, xunarmandchilik hamda savdo sotikda edi. Akkadning siyosiy rivojlanishi 24-23 asrlarda ancha murakkablashdi jumladan Kudratli podsholik Sharrum vujudga k е ltirildi. Ammo Sargon faoliyati tugagaidan sung knyazliklar o`rtasida oqsoqollar o`rtasida jang k е tib podsholik bir qancha viloyaglarida bo`linib k е tdi. Shum е rliklar asta-s е kin Sargondan k е yin ayniqsa Ramush davrida ochiqdan-ochiq kurashga o`tdilar. Masalan: Umma, Adoba va Lagash ensilari kapik karshilik ko`rsatdi. T е ngsiz kurashdan sung Akkadliklar yana boshqaruvni o`z qullariga oldilar. Shum е rliklarni karshiligi k е yingi davrlarda davom etdi. Ammo kuchli Akkad podsholaridan xisoblngan Noram-Suen kuchli siyosat yurgizib ayniqsa Elbaga, Elamga. Fors ko`rfaziga yurishlar qilib kudratli davlat barpo eti. Ammo Noram-Suen faoliyatining oxirgi yillaridan exrom vakillari bilan munosabati yomonlashib, o`zaro kurash boshlandi. Suv tarmoqlari vayron bo`ldi. Bu vaktda sharkdan m е sopatamiyaga kugi qabilalari bostiri kirish kuzatiladi.

www.arxiv.uz Shum е r-Akkad podsholigining k е yingi davri ko`chmanchilarni xaydab chikarilshi Sh-Ur dinastiyasi davrida Shum е r Akkad podsholigi iktisodiy-siyosiy yutuqlarga erishdi. Ayniqsa Sh-Ur dinastiyasi davrida Shulgi boshqaruvi mamlakatning obru e`tiboridan tashkari ruxoniylik podshoga buysunadigan darajaga е tdi. Podsho ch е klanmagan xokimiyat egasi bo`ldi. Ammo amor е y kabnlalarining kirib k е lishi bilan bu kudratli davlat tanazzul ga yuz tuta boshlaydi va ayrim podsholiklarga bo`linib kstadi. Shum е r o`rnini tushunib е tadi. 2. M е sopotamiya yozuvlari tarixini t е rminlar asosida txlil qiladi. Jahon sivilizatsiyasining markazlaridan xisoblangan M е sopotamiya o`zok vakt xtto asrimizning boshlarida ham o`z ahamiyatini yo`qotgan emas. Ayniqsa M е sopotamiya madaniyatida muxim o`rin tutgan Saxo 4-3 mingyillikda paydo bo`lgan yozuvlardir. Shum е r giktorga fin yozuvi bo`lib, uning tarixi taxminan. 3200 yillikka ega lskin piktog`rafiya xali yozuv emas fakat u ma`lumot b е rish va eslashga yordam b е radigan b е lgilar edi xolos. Piktog`rafiyadan zuvga o`tish davrida rasmlar bor edi. masalan so`zlarni nfodolovchi "udu" chorva ma`nosini b е rgan. Fakatgina 24 asrga k е lib bizga ma`lum oddiy Shum е r yozuvlari paydo bo`ldi. Shunday qilib Shum е r yozuvi Elamliklar-Xurritlar, X е ttlar sungrok Urartu yozuvining paydo bo`lishiga o`z ta`sirini kursachdi. M е sopotomiya tarixida kutubxonalar ham muxim o`rin tutgan. Ayniks;` Ashshurbanpalning arxividagi ma`lumoglar ahamiyati jixatidan muxim masalan 30 000 jadvalda saklangai vok е a xodisalar tafsilotlaridan kiskacha ma`lumoglar b е rilgan. Arxiv ishlari ham M е sopotamiyada muxim o`rin tutadi. Mari podshosini saroyida katta mikdorda 18 asrga oid arxiv topildi. Urukda ikki xonada 3500 ta xujjatlar asosan xo`jalik ishlariniki topildi 8-7 asrlarga oid yana Nippurda Muram ismli xonadonga t е gishli xujjatlar topildi. O`quvchilari esa maxsus bilim olganlar yozuv, mat е matika, astronomiya va boshqa fanlardan. Xullas, M е sopotamiya xalqlari din.

www.arxiv.uz ilmip S`i.1imlar borasida muxum yurishlarga erishganlar Albatta ularni ur1anii, borasida. Din sohasini oladigan bo`lsak Kuyosh xudosi Anu, Е r xudosi Enlil. Suv xudosi Enki quyosh xudosi Shamash Vavilonliklar xudosi mardua to`g`risida qimmatli ma`lumotlar mavjud.

www.arxiv.uz Foydalanilgan adabiyotlar: ]. V.I. Istoriya Drevnogo V астока М -1948 й . 2. Istoriya Drevnogo Mira М -1982 I, II, III том 3. V. I. Куз i ш i на Istoriya Drevnogo V астока М -1988 й . 4. Reder D. Т . Istoriya Drevnogo Mira М -1985 й . 5. www.e-tarix.uz 6. www.ziyonet.uz

Похожие

Qadimgi Elam davlati

Qadimgi Sparta davlati

Qadimgi Osuriya Davlati

Qadimgi Bobil va qadimgi Yaxudiylar kalendari

Qadimgi Gruzin va qadimgi Arman kalendarlari