Podsho Rossiyasi tomonidan Buxoro amirligi va Xiva xonligiga qarshi olib borgan harbiy harakatlar - История - Рефераты

Podsho Rossiyasi tomonidan Buxoro amirligi va Xiva xonligiga qarshi olib borgan harbiy harakatlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

23.4228515625 KB

Podsho Rossiyasi tomonidan Buxoro amirligi va Xiva xonligiga qarshi olib borgan harbiy harakatlar Reja : 1.XIX asr 60 yillarida Buxoro amirligida xarbiy siyosiy vaziyat. 2.Amir qo’shinlarining mag’lubiyati, Buxoroning Rossiya vallaliga aylantirilishi. 3.Xiva xonligi xududlarining bosib olinishi,xonlikning Rossiya vassaliga aylantirilishi.

Tayanch so’zlar, iboralar va tushunchalar: XIX asr 60 yillarida Buxoro amirligida xarbiy siyosiy vaziyat.Amir qo’shinlarining mag’lubiyati, Buxoroning Rossiya vallaliga aylantirilishi.Xiva xonligi xududlarining bosib olinishi,xonlikning Rossiya vassaliga aylantirilishi. Dars maqsadi: Talabalarga Chor Rossiyasi tomonidan Buxoro amirligi va Xiva xonligiga qarshi olib borgan xarbiy xarakatlar nomli mavzuning ob’yekti, predmeti va vazifalari borasida tushuncha berish, shuningdek turli davrlarda tadqiqotchilar tomonidan mavzuga doir berilgan ta’riflarni talabalarga tushuntirish, mavzuning dolzarb ekanligidan talabalarni boxabar etish. Dars o’tish vositalari: (Doska, plakat, fan yuzasidan manba va adabiyotlar, tarixiy ma’lumotlar, mavzu yuzasidan har xil testlar, kompyuter, jahon siyosiy xaritasi, izohli lug`atlar) Dars o’tish usullari: Takrorlash, suhbat va savol-javob (mavzuni o`zlashtirishni mustahkamlash), jonli muloqot o`tkazish, erkin fikrlash va so`zlashga o`rgangan holda fikr mulohazalarini bayon qildirish, buning uchun har bir talabaga o`tilgan mavzular, tayanch iboralardan savol tashlanadi. O`qituvchi va talabalar o`rtasida berilgan savollarni tahlil etish. Talabalarga Chor Rossiyasi tomonidan Buxoro amirligi va Xiva xonligiga qarshi olib borgan xarbiy xarakatlar nomli mavzuning ob’yekti, predmeti va vazifalari borasida tushuncha berish. Tarqatma testlar asosida talabaning mavzuni qay darajada o`zlashtirganligini aniqlash. Talabalarni voqyealarni tahlil etishga o`rgatish. Xarita bilan ishlashni talabalarga o`rgatish. Ib o r a l a rni iz o hl a sh v a ung a t a hlil berish.  Darsning xrono kartasi – 80 minut. O’qituvchi dars davomida quyidagi ishlarni bajaradi  Tashkiliy qism: xonaning tayyorgarligi, jihozlanishi, sanitariya holati, talabalarning davomati – 2 minut  Talabalar bilim darajasini aniqlash-8 minut  Yangi mavzu bayoni – 50 minut  Mavzuni o’zlashtirish darajasi – 7 minut  sinov savollar namunasi – 10 minut

 Uyga vazifa berish – 3 minut Podsho Rossiyasining oldiniga Xiva xonligi keyin Qo’qon xonligi xududlariga qilgan xarbiy xarakatlari O’rta Osiyoni Rossiyaning tarkibiy qismiga aylantirish maqsadida amalga oshirilayotganligi xech kimga sir emas edi. Istilodan Buxoro amirligi xam chetda qolmasligi xammaga ayon edi. Shunday bo’lsada Qo’qon xonligi xududlari birin ketin bosib olinayotgan bir paytda birlashishi bir yoqadan bosh chiqarib xarakat qilish o’rniga , Xiva xoni xech narsadan xabari yo’qdek bir burchakda boshini ko’rpaga burkab turgan bo’lsa Buxoro amiri Muzaffar faoliyati , Qo’qon xonligining bosqinchilarga qarshi olib borilgan xarakatga katta ziyon keltirdi. Vaholanki o’sha davrda Turkiston ahlining umidi va ishonchi aynan Buxoroga bog’langan edi. Lekin amir Muzaffar o’zini bu vaqtda nihoyatda ojiz , kaltabin xukmdor sifatida ko’rsatdi va tuzatib bo’lmaydigan xatoliklarga yo’l qo’ydi. Avaz Muxammad Attor Xo’qandiyning «Tarixi Jaxonnomoiy» kitobida yozilishicha uning o’zbilarmonlik bilan kecha kunduz aysh ishratga berilib, xotinbozlik qilib, olamdan g’ofil va xatto o’zidan ketib qolib o’zini fravnu Namruz deb bilardi. Do’stni dushmandan farq etmas edi. Bular xam kamdek, amir qo’shin qudraini oshirish o’rniga zaiflashtiradigan choralarni ko’rdi. Ahmad Donishning so’ziga ko’ra amir askarlarga berilayotgan maoshni 60tiyindan 20 tiyinga tushirdi. U xarbiy boshliqlar maoshini xam kamaytirdi. Amir urushda miltiq va zambarak tovushini eshitmagan kishilarni xarbiy lavozimlarga tayinlagan . Amir Muzaffar shu darajada qobiliyatsiz va ojiz bo’lganki raqobatdan qo’rqib o’z atrofiga bilimdon va kuchli kishilarni emas , aksincha nopok odamlarni to’plagan . U bunday kishilarga tayanib zulm jabrini kuchaytirib, xazinani to’ldirmoqchi bo’ladilar. Ishbilarmon va tajribali xukumat kishilarini jumladan xokimlarni ishdan olib uy joylari va mulklarini musodara qilib, o’zlarini badarg’a ga jo’natadi . Shu tarzda 200dan ortiq uy joylar davlat ixtiyoriga olindilndi. Xotinbozlik bolabozlik va aysh ishratga berilib, mamlakat ishlariga aralashmay xukumat boshqaruvini savodsiz, johil va zolim beklar , sipohlar va xushomadgo’y mullolarga topshiradi. Buxoro mamlakati tanazzuliga sabab bo’ldi. Fuqoroning ixlosi amirdan qaytdi – deb yozgan edi Ahmad Donish.

Amirning kaltafahmligi shu darajaga bordiki , Rossiya Qo’qon xonligiga qanchalik qattiq zarba bersa, shunchalik ko’p mamnun bo’ldi. U dushman qo’li bilan Qo’qonni parchalab mintaqada o’z mavqyeini mustahkamlashni o’yladi xalos. Vaholanki Rossiya Qo’qondan keyin Buxoroni bo’ysindirishni rejalashtirganligi xech kimga sir emas edi. Kaltafxm amirgina buning fahmiga yetmay Qo’qonning asosiy kuchlari dushman bilan kurashayotganda xonlik xududlariga bostirib kirdi va Qo’qonni ikki frontda jang qilishga majbur qildi. Xalq amirning ishlaridan shu qadar norozi Ediki Buxorodagi amir saroyi olomon tomonidan qurshab olinib toshbo’ron qilingan edi. Bu vaqtda Buxoroga qarab yo’lga chiqqan amir shaxarga kirishdan cho’chib Fijduvonda to’xtashga majbur bo’lgan edi. Gen. Chernyayev Toshkent ostonalarida jang qilayotganlarida amirga maktub yo’llab, xonlikning yarmi Rossiya tomonidan egallanganligini, uning janubiy qismiga amir Xudoyorxonni taxtga o’tqazib u orqali boshqarishga Rossiya qarshi emasligini bildirib xat yozadi. Maqsab amirni chalg’itish uning etiborini Toshkentdan Qo’qonga qaratish bo’lgan. Maktub amirga yetib kelmagan bo’lsada uning xatti xarakatlari xudi maktubda yozilganiday bo’ldi.Amir Xo’jandni egalladi va Qo’qon taxtiga Xudoyorxonni o’tqazdi. Shunday qilib gen. Chernyayev amir Muzaffarni chalg’itishga Qo’qon xonligini ittifoqchilaridakn maxrum qilibgina qolmay uni ikki frontda jang qilishga majbur qilishga muvoffaq bo’ldi.. Amirning bu xarakatlari xalq g’azabini qo’zg’adi va Buxorodagi ichki vaziyatni keskinlashtirdi. Vatanparvar kuchlardan iborat muxolifatning shakllanish jarayoni aynan shu vaqtdan boshlanadi. O’rta Osiyodagi asosiy raqibi bo’lgan Qo’qon xonligining kuchsizlanganligi natijasida xududning eng qudratli mamlakatiga aylanganligiga ishongan amir Rossiya bilan yaxshi qo’shnichilik aloqalari o’rnatishga ishonar edi. U 1865 yilda Najmiddinxo’ja boshliq elchilarni Sank Petrburgga jo’natib vujudga kelgan ayrim kelishmovchiliklarni bartaraf qilmoqchi bo’ladi. Ilgari Buxoro elchilari Sank Petrburgda eng aziz mehmonlar sifatida qabul qilinar edi. Ruslar Buxoroning bu xududdagi roli va mavqyeini yaxshi tushunar va shunga yarasha

muomala qilar edi. Endilikda esa Rossiya o’z mavqyeini O’rta Osiyoda juda kuchaytirishga muvoffaq bo’lgan edi. Endilikda Buxoro bilan xisoblashmasa xam bo’lar edi . Buning ustiga Rossiya davlti Buxorga xujum qilishni allaqachon rejalashtirib qo’ygan edi.Shu sababli Buxoro elchilari Sank Pitrburgga qo’yilmay Orenburgda ushlab qolinadi. Bunga javoban amir Muzffar Chernyayev elchilarini qamoqqa oladi va Chernyayevning ularni ozod qilish haqidagi talabiga, rus elchilarining imperator bilan uchrashtirsagina ozod qilishni bildirdi. Elchilarning qamoqqa olinishi gen. Chernyayevning amirlikka qarshi xarbiy xarakatlar boshlashga baxona bo’ldi. Elon qilinmagan bu urush 1866 yil yanvar oyida boshlandi. Chernyayev qo’shinlari Jizzax tomon yurish qildilar. Bu xabarni eshitgan Muzaffar o’zi taxtga o’tqazgan Xudoyorxonga ruslar yo’lini to’sishni buyuradi. Xudoyorxon esa ruslardan qo’rqib bu farmonni bajarmadi. Amir iqo’shinlarining qurollanishi Qo’qon qo’shinlarinikiday bo’lgan. Ruslarning zamonaviy qurollarga ega bo’lgani ko’p jixatdan urush taqdirini xal qildi. Rus zobiti M. Zinovyevning guvohlik berishicha «Ularning (yani amir sarbozlarining ) o’qi , ayrim istisnoli xollarda bo’lmasa, deyarli qo’rg’oshin yalatilgan toshchalarga o’xshaydi. Qo’rg’oshinning qimmatliligi yaxlit o’qlardan foydalanishga imkon bermadi». O’zbek xonlari bugun bo’lmasa ertaga ruslar bilan to’qnashishlarini yaxshi bilganlar. Lekin o’zaro urushlar bilan band bo’lganlari sababli qo’shin Yangi qurollar qurollantirishga mablag’ topa olmaganlar.Amirlik qo’shinining asosini--------------(og’ir qurollangan otliq askarlar) va galabotirlar(piyoda sarbozlar) tashkil qilganlar. Piyoda sarbozlar, odatda tinch sharoitda uylarda yashar, xaftada 4 kun (charshanba va jumadan tashqari) erta tongda eshak bilan Buxoroga kelar va uch to’rt soatlik mashqlarda qatnashib , Yana qaytib ketardi. To’pchiboshi lashkar qo’shinning bosh qo’mondoni hisoblangan. Gen. Chernyayev Jizzaxni osonlik bilan zabt etishga ishongan edi.Lekin Jizzax ximoyachilari 8-9 ming kishidan oshiq bo’lmasa xam ruslarga qaqshatgich zarba beradilar va mag’lubiyatga uchratadilan . Gen. Chernyayev bu yurishni

Sank Petrburgdan ruxsat olmasdan boshlagan edi. Uning bu o’zboshimchaligi ruslar obro’sini tushiradigan mag’lubiyatga olib kelganligi sababli egallab turgan vazifasidan ozod etiladi. Uning o’rniga gen. Raionovskiy tayinlanadi. Lekin ruslarning xududdagi bosqinchilik siyosatida o’zgarish bo’lmadi. Muzaffar yordam so’rab o’z elchilarini Hindistonga inglizlarning vakili Jon Lourens xuzuriga va Istanbulga yuboradi.1842 yilda o’z elchilarining qatl etilganligini bahona qilib rad javobini beradilar va turk sultoniga xam shunday javob berishini maslahat beradi. Buxoro madrasalari talabalari junbushga kelib g’azot elon qilishni amirdan talab qiladilar. Maishatga aysh ishratga berilgan amir o’z turmush tarzini anna shunday og’ir kunlarda ham o’zgartirmadi. Ruslarning Sirdaryo dashtlariga chiqqanini eshitgan amir 30000 kishilik qo’shinni Olloyor yevonbegi qo’mondonligida jangovor marrani egallash uchun dushman qarshisiga yuboradi. O’zi esa Ollyorning 10 yashar qizini xaramiga keltirishni buyuradi. Ertasiga bu qizning so’yilgan murdasi topiladi. Bu mudxish xabarni eshitgan Ollyor jang maydonini qarshiliksiz ruslarga bo’shatib chekinadi. U o’zicha amirdan o’ch oldim deb o’ylaydi. Lekin afsuski uning bu ishi yurt taqdirida salbiy rol o’ynadi. Chekinayotgan qo’shinga ruslar kutilmaganda xujum qilib uni to’zg’itib yuboradilar. O’ratepa bilan Jizzax o’rtasida qarorgoh qurgan amir qo’shinni tashlab qochadi. Erjarda qozonilgan bu qalaba ruslarga xo’jandni qamal qilish imkonini beradi. Shaxar aholisi dushmanga qarshi qaxramonlarcha kurashadi. Lekin bir gurux xoinlar shaxar darvozalarini ochib berganlari sababli ruslar shaxarni egallashga muvoffaq bo’ladilar. Shaxar aholisi ruslar shaxarni bosib olganlariga qaramay qarshilik ko’rsatishni davom ettiradilar. Ruslar 1200 kishi shaxarliklar 2600 kishi talofat ko’radilar. Xo’jand 1866 yil 17 mayda egallangan edi. Navbatdagi jang O’ratepada bo’ladi. 1866 yil 2 oktyabrda boshlangan jangda 30000 amir qo’shinidan yarmi xalok bo’ladi. Lekin dushman to’xtalib mag’lubiyatga uchratiladi. Ertasi kuni yangidan yetib kelgan kuchlarni janga tashlagan ruslar shaxarni egallashga muvoffaq bo’ladilar. Shundan keyin navbat Jizzaxga keladi.Ruslar uni11 oktyabrdan etiboran qurshovga oladilar. Jang 5 kun

davom etadi. Ruslar xech yerda bunchalik qattiq mudofaaga duch kelmagan edi. Ximoyachilardan bir guruxi dushman ustunlikka erishgach taslim bo’lishdan ko’ra o’zlarini portlatishni afzal ko’rganlarini rus tarixchilaridan biri yozgan edi. Anna shunday bir vaziyatda Qo’qon xoni Xudoyorxon xoinona xarakatlar qiladi. U xatto gen.Romanovskiyga Xo’jand va Jizzaxni egallagani munosabati bilan tadrik telegrammasi jo’natgan edi. Unda u 35000 qo’shini bo’lsada turli bahonalar qilib Buxoroliklarga yordam bermaganini yozadi. Gen. Ramanovskiy etiroficha Jizzax mudofaasi vaqtida 2000 kishi o’ldiriladi, 2000kishi asirga olinadi. Yangi istilochilik yurishlari gen. Fon Kaufman nomi bilan bog’liq. Rus qo’shinlari 1868 yil aprelida Samarqand tomon yo’lga chiqadilar. Shu vaqtda Samarqand xokimi bo’lgan Sherali inoq o’zining zolimligi bilan aholining joniga tekkan edi. Shaxarliklar amirga murojaat qilib xokimni almashtirishni so’raydilar. Amir xokimga ishonch bildirib bu iltimosni inobatga olmaydi. Bundan yanada kiborlangan Sherali jabr zulmni yanada avj oldiradi. U xatto Samarqandda turgan shaxzoda Abdumalik to’ra nazoratidan qutilish uchun amirni go’yo taxtga davogarlik qilayapti deb ishontirishga xarakat qiladi. Shaxar oqsaqollari zulmning kuchayganligidan achchiqlanib ruslarga murojaat qilib o’z panohlariga olishni so’raydilar. Bu Kaufmanga qo’l keladi va Samarqand yurishi uchun baxona bo’ladi. O’sha vaqtda amirning 16500 sarbozi bor edi. Ular Cho’ponota tepaligida mudofaada turgan edilar . Tepalikda 40ta to’p o’rnatilgan edi. 1868 yil 1 maydagi jang tafsilotlari manbalarda yaxshi aks ettirilmagan .Xarbiy axborotlarda Cho’ponotadagi jangdan so’ng 2 may Samarqand jangsiz egallanadi. 1868 yil 2 mayda Samarqand sotqinlaridan bir guruxi Kaufman xuzuriga kelib shaxarni topshiradilar va ruslarning tuz bilan shaxar darvozasi oldida kutib oladilar. Aytishlaricha Samarqandning qo’ldan ketganligini eshitgan amir yig’lab yuborib «Xudo meni Samarqanddan maxrum qilganidan ko’ra jonimni olgani yaxshi edi» deb aytgan ekan. Samarqand egallangach Kaufman sulh tuzishni taklif qiladi. Unga ko’ra Samarqand Rossiya tarkibiga Kirishi kerak edi. Mamlakat aholisining dushmanga qarshi kurashish kayfiyatini hisobga olgan amir yangidan kuch to’playdi. 21000 kishidan iborat bo’lgan qo’in Zirabuloq tepaligida o’rnashadi.

Amir qo’shinlari jangda dastlab ustun kela boshlaydilar. Lekin jang avjga chiqqan bir vaqtda asli rus bo’lib musulmonlikni qabul qilgan va oliy martabali lashkarboshilik lavozimini olgan Usmon to’qsabo chekinish karnayini chalib o’z lashkarini orqaga qaytaradi. Urush taqdirini anna shu xoinlik va ruslarning zamonaviy quroli hal qiladi. Ularning soni 2000dan oshmagan bo’lsada texnik ustunlik xal qiluvchi omil bo’ldi. Zirabuloqdagi mag’lubiyat, amirning Qizilqumga qochgani Samarqandda kuchli aks sado berdi. Qarshi va Fuzor xam junbushga keldi. Bu xududdagi vatanparvarlar Abdumalik to’ra atrofida to’planadi. Tez orada amir qo’ygan xokimlar Xisor,Sherobod, Denov, Ko’lob tumanlarida ag’darilib Abdumalik to’ra tarafdorlari tayinlandilar. Shaxrisabz xokimi Xakimbiy, Kitob xokimi Jo’rabeklar xam g’azotga davat qildilar va Abdumalik to’ra tarafiga o’tdilar. Abdumalik to’ra atrofida to’plangan kuch Zirabuloq jangi vaqtida Samarqandni qamal qiladi. Kaufman malumotiga ko’ra qamal qilganlarning miqdori 50000 kishi bo’lgan . Bu xabar ruslardan ko’ra i amirning ko’proq tashvishga soldi. U Kaufmanga sulh tuzishni taklif qiladi. Tuzilgan sulh qamal ishtiokchilarining ruhini tushiradi. Ayrim beklar xatto o’z qo’shinlari bilan Samarqandni tark etadilar. Amir Muzaffar Qarshi va Fuzorlikni jazolash uchun bu xududga qo’shin tortadi. Maqsadiga erisha olmagach ruslardan yordam so’raydi. Gen. Abramov yordamida28 iyunida Qarshi egallanadi va ruslar uni Yana amirga topshiradilar. Bundan bir oycha oldin 1-8 iyun kunlari Samarqand mudofasi nomi bilan mashhur qo’zg’alon bo’lgan edi. Shaxrizabzlikoar Saarqandni qamal qilib xujum qilganlarida ularga Samarqandliklar xayrixoxlik qilib yordam berganlar. Qashqadaryo vohasidan kelganlar qamalni to’xtatib chekinganlaridan so’ng Kaufman buyrug’i bilan shaxar to’pga tutiladi va axolii qirg’in qilinadi. Ayollar, go’daklar, qariyalarni xam ayamasdan maxalliy millatga mansub bo’lganlari uchungina qirib tashlaganlar. Ruslarga berilgan 400 kishilik talofat uchun 49000 ming Samarqandlik o’ldiriladi. Uylar , machitlar, madrasalar kuydiriladi vayronaga aylantiriladi. Qo’shin aholini talashga xam ruxsat oladi. Jazava otiga mingan

Kaufman faqat bir gapni , yani, otib tashlansin degan gapni kun bo’yi takror va takror aytib yurganligini Verashagin takidlagan edi. «Ruslarni yengsam oq otda Petrburgga kirib boraman» deb maqtangan amir Muzaffar 1868 yil 23 iyunda gen. Kaufman bilan sulh tuzib Rossiyaning vassaliga aylanadi. Sulhga ko’ra Buxoro o’z mustaqilligini yo’qotadi. Samarqand, Kattaqo’rg’on va Zarafshonning yuqori qismidagi yerlardan ajraladi. 500000 rubl tovon puli to’laydi. Xorijiy davlatlar bilan mustaqil aloqa o’rnatmaslik majburiyatini oladi. Ruslarning amirlikda erkin savdo qilishlarga do’kon va karvonsaroylar qurishlariga rozi bo’ladilar. Sulxdan norozi bo’lganlar Abdumalik to’ra atrofida to’planib qo’zg’alon ko’taradilar. Amir qo’zg’alonni faqat ruslar yordamidagina bostirishga muvoffaq bo’ladi. Abdumalik to’ra oldin Xiva keyin Afg’oniston amiri Sherali, Qo’qon xoni Xudoyor, Qashqar xukmdori Yoqubbek xuzurlariga bori byordam so’raydilar .Lekin ulardan birortasi xam yordam berish imkoniyati yo’q edi. Abdumalik to’ra panoh izlab Angliyaga tegishli Hindistonga boradi va Peshovar shaxrida qo’nim topadi vash u yerda 1909 yilda olamdan o’tadi. Buxoro bo’ysindirilgach mustamlakachilarga havf solishi mumkun bo’lgan yagona Xiva xonligini bosib olishga tayorgarlik ko’rila boshlanadi. Ruslar Xiva xoni qozoqlarning milliy ozodlik xarakati rahbari Kenesari Qosimovga , Abdumalik to’raga madad berayotganligini yaxshi bilganlar. Bundan tashqari Turkiston ududlarini Rossiyaning , Kavkaz Quyi Volga bo’yi xududlari bilan bog’lovchi eng yaqin yo’llar Xiva xonligi orqali o’tganligi xam etiborga olinadi. 1871 yilning oxirida Sank petrburgda bo’lgan kengashda Xiva xonligini bosib olish xaqida qaror qabul qilinadi .Rejaga ko’ra Xiva xonligiga Orenburg va Kavkaz gubernatorligi ixtiyoridagi qo’shinlar Shimoliy g’arb va g’arbdan Turkiston general gubernatorligi qo’shinlari Sharqdan bostirib kirishlari lozim edi .Xon Rossiyaning bu tajavuzkorona niyatidan yaxshi xabardor edi. Shuning uchun u Angliyaning Hindistondagi visi qiroli huzuriga elchi yuborib , undan i yordam so’ragan edi.Lekin Angliya Rossiya bilan ochiq to’qnashuvdan manfaatdor emas edi vash u sababli yordam Bera olmaganligini bildirdi.

Xiva endilikda faqat o’zigagina ishonishi mumkun edi. O’sha vaqtda xon ihtiyorida 2000 otliq, 4000ta piyoda Askar va 27ta eski zambarak bor edi. Uch yo’nalishdan bostirib kirgan rus qo’shini tarkibida 49 rota , 3200 kazak , 34ta to’p bor edi. Rus qo’shini son jixatidan xam , texnik jixatidan xam katta ustunlikka ega edi. Bundan tashqari Orol flotiliyasi xa ular ixtiyorida edi. Buyuk knyazlardan Nikolay , Konstantin va Yevgeniylarning xarbiy qismlarga qo’mondon qilib tayinlanganligi xam Rossiyaning Xiva istilosia katta etibor berganligini ko’rsatadi. Gen. Fon Kaufman yurish oldidan Xivani yakkalab qo’yish choralarini ko’rdi. U Buxoro amiri va Qo’qon xoniga tahdidli maktublar yo’llab ularni Xivaga yordam bermaslikka chaqirdi. Shunday bo’lsada ular Rossiyani ikki marta mag’lubiyatga uchratgan Xivadan juda hayiqishgan. Asosan o’zbek va turkmanlardan iborat Xiva qo’shini jasorat bilan jang qiladi . Dushmanga qarshi pistirmalar uyushtirib to’satdan qilingan xujumlardan ruslar katta talofatlar ko’radilar. Ruslar yo’lda uchragan xar bir shaxa rva qishloqni talab uylarga o’t qo’yadilar . Ularning ketidan kltepalar va jasadlar qoldi. 1873 yil 29 may ruslarning asosiy kuchlari Xiva ostonalarida paydo bo’ldilar . Xiva xoni ortiqcha qon to’kilishini istamay muzokaralar boshlashni taklif qildi. Ammo fon Kaufman bu taklifni etiborsiz qoldirib xujumga o’tdi. Shaxar aholi va askarlar tomonidan mardonavor ximoya qilinsada uni saqlab qolishning iloji yo’qligini yaxshi tushungan Muxammad Raximxon II shaxardan chiqib turkman o’tovlari sari yo’l oldi .Ana shunday qaltis bir vaziyatda bir yoqadan bosh chiqarib xarakat qilish o’rniga xonning inisi ruslar bilan kelishish uchun o’z tashabbusi bilan muzokaralar boshlaydi. Gen. Kaufman ularga faqat xon bilan sulh tuzishni aytadi. Shaxardagi xon qarindoshlari , amaldorlar shaxarni ruslarga topshirishga qaror qiladilar va 1873 yil 29 mayda ruslar Xivani egallaydi. Kaufman t aklifi bilan Muxammad Raximxon II 2 iyunda Xivaga qaytadi va Gandumkondagi Kaufman qarorgoxida u bilan uchrashadi.

Xivaga kirgan ruslar aholini xon saroyini talab behisob boyliklarni Rossiyaga olib ketdilar . Faqat Qadimiy qo’lyozmalarning o’zigina 300dan ortiq bo’lgan . Tuzilgan shartnomaga ko’ra xon o’zini imperatorni itoatli xizmatkori deb tan oladi Xiva xonligi mamuriyatiningruxsatisiz shartnomalar tuzmaslik , Amudaryoning o’ng qirg’og’i Rossiya ixtiyoriga o’tishi, rus kemalarining Amudaryoda bemalol suzishi , xonlikning barcha shaxarlari rus savdogarlari uchun ochiq bo’lishi , ularning barcha bojlardan ozod etilishi , rus fuqorolariga xonlikda ko’chmas mulk sotib olishga ruxsat berilganligi, Rossiyadan o’zboshimchalik bilan kelganlarni qabul qilmaslik, rus jinoyatchilarini Rossiya mamuriyatiga topshirish, 20 yil davomida 2 mln so’m tovon to’lash majburiyatlarini o’z bo’yniga oladi . Bunday og’ir majburiyatlar qashshoq xalqning ahvolini yanada yomonlashtiradi

Похожие

Turkistonda Chor Rossiyasi mustamlakachiligi davrida idora usuli va boshqaruv

O‘rta Osiyo xonliklarining chor Rossiyasi tomonidan bosib olinishi va mustamlakachilarga qarshi xalq harakatlari

Buxoro amirligi tashkil topishining tarixiy omillari

O'rta Osiyo Rossiya ta'sirini o'tkazish siyosatining faollashuvi. Rossiyaning o'zbek xonliklariga iqtisodiy va siyosiy ta'sirining kuchayishi

Chor Rossiyasining Turkistonda yuritgan mustamlakachilik siyosati