O’zbekistonda qadimgi davlatchilikning qaror topishi va rivojlanishi - История - Рефераты

O’zbekistonda qadimgi davlatchilikning qaror topishi va rivojlanishi

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

46 KB

www.arxiv.uz O’zbekistonda qadimgi davlatchilikning qaror topishi va rivojlanishi Tarixiy-huququy va arxeologik tadqiqotlar sug’orma ziroatchilik, metallurgiya, hunarmandchilik, dastlab ayirboshlash, so’ngra pul, quyma shaklidagi savdoda o’z aksini topgan yetarlicha rivojlangan iqtisodiyot paydo bo’lganda, tegishli ijtimoiy guruhlar va sinflar ajralib chiqqan holda mulkiy tabaqalashuv yuzaga kelganda, monarx boshchiligida jamiyatning murakkab iyerarxiyasi, meros qilib qoldirish huquqi qaror topgach va davlatni boshqarish uchun har xil huquqiy hujjatlar tuzishga ko’maklashuvchi yozuv paydo bo’lgachgina davlatchilikning birlamchi shakllari paydo bo’lishi to’g’risida so’z yuritish mumkinligini ko’rsatadi. Quyi Mesopotamiya (Shumer va Akkad), Misr va Sharqiy O’rta dengizning miloddan avvalgi IV mingyillik oxiri - miloddan avvalgi IV mingyillik boshlarida paydo bo’lgan eng ilk davlat tuzilmalarini tavsiflovchi uncha to’liq bo’lmagan asosiy belgilar mana shulardan iborat. Eng qadimgi shahar davlat birlashmalarining birlam chi namunalari hisoblanadi. Egallab turgan xududiga ko’ra juda oz joyga joylashgan shahar- davlatlar ho’jalik, siyosiy va diniy markazlar hisoblangan. Masalan: Quyi Mesopotamiyada atigi 1000 kv.km maydonda bir nechta shahar-davlatlar: Uruk, Larsa, Lagash, Ur joylashgan. Uruk bilan Lagash o’rtasidagi masofa atigi 24 kilometrni tashkil etgan. Keyinchalik bosqinchilik urushlari natijasida ushbu shahar-davlatlarning despotik hokimiyat tizimi o’rnatilgan, bir necha yuz kv.kilometrga yoyilgan yagona, nisbatan katta podshohliklarga birlashtirilishi yuz bergan. Ushbu ilk podshohliklar so’ngra qo’shni podshohliklarning zo’rlik bilan bosib olishi natijasida juda katta hududni egallagan monarhiyalarga aylangan. Davlat taraqqiyoti mantig’i va muayyan sharoitlar ularning ba’zilarini bir necha qit’alar hududiga yoyilgan ulkan jahon imperiyalarga aylantirgan. Buning yorqin misoli Ahamoniylar imperiyasidir. Ushbu imperiya tarkibiga Osiyo, Yevropa va Afrika mamlakatlari kirgan. Yaqin va O’rta Sharqda kelib chiqqan 1

www.arxiv.uz davlat birlashmalari evolyusiyasining asosiy yo’li mana shundan iborat. O’rta Osiyodagi ikki dars oralig’idagi davlat birlashmalari genezisi va evolyusiyasi jarayoni garchi muayyan tarixiy sabablarga ko’ra yuqorida aytib o’tilgan hududlar ayni bir davlatlar tarkibiga kirgan bo’lsa ham (Ahamoniylar imperiyasi, Salavkiylar podsholigi) ulardan farq qiladi. O’rta Osiyodagi ikki daryo oralig’i — alohida tarixiy-geografik va tarixiy- madaniy xududdir, uning sivilizatsiyasi ikki buyuk daryo: Amudaryo (qadimgi Oks) va Sirdaryo (qadimgi Yaksart) tufayli ko’plab ming yilliklar mobaynida mavjud bo’ldi. Bu joyda yuzaga kelgan davlatlar qadimgi davrlarda ham, o’rta asrlarda ham umumiy belgilar bo’lishiga qaramay, o’rta Osiyoning boshqa qismlaridagi davlatlardan ko’plab belgilariga ko’ra ajralib turgan O’rta Osiyodagi ikki daryo oralig’i hududi doirasining o’zida shimoliy viloyatlar (Xorazm) va janubiy viloyatlar (Baqtriya) ayniqsa qadimgi davrlarda etnik va madaniy, til va yozuv, davlat qurilishi tizimi jihatidan bir-biridan farq qilgan. Bu har bir viloyatga xos bo’lgan madaniy-genetik tiplar, darajasi har bir viloyatda turlicha bo’lgan o’troq va ko’chmanchi xalqlarning rag’batlashuvi bilan belgilangan. O’zbekistan hududidagi qadimgi davlatlar rivojlanishini davrlarga bo’lish. O’rta Osiyodagi ikki daryo oralig’ida qadimgi davrda davlatchilik evolyusiyasining miloddan avvalgi II ming-yillikning ikkinchi yarmi, miloddan avvalgi III asrgachadan - yangi eraning IV asri oralaridagi vaqtni qamrab olgan bir necha davrlarni ajratib ko’rsatish mumkin. Davlatchilikning ilk shakli qaror topishi O’zbekiston janubida tarqalgan so’nggi bronza davrining o’troq-dehqonchilik madaniyatida yuz berdi. Uning yakunlanishi O’rta Osiyo xududida yangi eraning III asri birinchi yarmida mavjud bo’lgan Kushon va Parfiya imperiyalari halokati bilan deyarli bir vaqtga to’g’ri keladi. Qang’ davlati taxminan o’sha paytda inqirozga uchraydi. Birinchi davr - miloddan avvalgi II mingyillikning ikkinchi yarmi – O’zbekiston janubida embrional shaklda davlatga o’xshash tuzilmaning qaror topishi. Davlatning bunday namunasi Jarqo’tonda o’z aksini topgan deyish 2

www.arxiv.uz mumkin. Ikkinchi davr - miloddan oldingi I mingyillikning boshi - miloddan avvalgi 539 yil - Baqtriya, So’g’d, Xorazm tarixiy-madaniy viloyatlarining shakllanishi. Ularda siyosiy hokimiyat tizimining shaxobchali tizimiga ega bo’lgan davlatning ilk shakllarini ko’rish mumkin. Jumladan, «Avesto»dan o’rin olgan ma’lumotlar ham bundan dalolat beradi. «Avesto»da: nyman (uy-oila), vis (urug’, urug’ manzilgohi), zantu (qabila), daxyu (viloyat, mamlakat), shuningdek har xil oliy hukmron shaxslar, mamlakat, viloyat egalari (daxyu-patlar), Hukmdorlar, (sastrlar) va boshqalar eslatiladi. Qadimgi Baqtriya va «Katta Xorazm» podsholiklariga o’xshash yirik hududiy yoki saklarda bo’lgani singari (Zarina, To’maris) ayol podsho boshchiligidagi qabilalar konfederatsiyasi ham xuddi shu paytda kelib chiqqanligi ham ehtimoldan yiroq emas. Uchinchi davr - miloddan avvalgi 539 yil - milod dan avvalgi 330 yil - Ahamoniylar bosqini va O’rta Osiyoning Ahamoniylar davlati tarkibiga kirishi tufayli kelib chiqqan mahalliy davlatchilik rivojlanishidagi tanaffus. Ikki yuz yil davomida O’rta Osiyo janubi Ahamoniylar saltanati tarkibiga kirgan. Uning butun hududi satraplarga bo’lingan. Satraplar Ahamoniylar podshola ri raznasiga kumush hisobidan talan to’lab turishgan. O’rta Osiyodagi satraplikdan uchtasi - Baqtriya, So’g’d, Xorazm to’liq yoki qisman hozirgi O’zbekiston hududida joylashgan edi. Saltanatning halokatga uchrashi Aleksandr Makedonskiy kelishi bilan yuz berdi. Aleksandr Makedonskiy miloddan avvalgi 330 yilda Axamoniylarning asosiy kuchlarini tor-mor etib, O’rta Osiyo hududiga Ahamoniylar taxtiga oxirgi talabgor - Baqtriya satrapi Bessning izidan quvib kirdi. Aleksandr Makedonskiy O’rta Osiyoni bosib olishga uch yil (miloddan avvalgi 330-327 yillar) sarflagan. O’rta Osiyo xalqlari, ayniqsa Spitamen boshchiligidagi so’g’dlar uning qo’shinlariga qattiq qarshilik ko’rsatgan. To’rtinchi davr - miloddan avvalgi IV asr oxiri miloddan avvalgi II asrning ikkinchi yarmi boshi -Aleksandr Makedonskiy bosib olgandan boshlab ellinlar 3

www.arxiv.uz siyosiy hukmronligi oxirigacha (Yunon-Baqtriya podsholigining qulashi). Bir vaqtning o’zida mahalliy davlatchilikning tiklanishi jarayoni yuz bergan: miloddan avvalgi IV asrning oxirgi choragada Xorazmda podsholik paydo bo’ladi. Arrian asarlaridan ma’lumki, miloddan avvalgi 329 yilda Marokandda Aleksandr Makedonskiy ittifoqchilik munosabatlari o’rnatish uchun kelgan Xorazm shohi Farasmanni qabul qiladi. Miloddan avvalgi III asr oxirida - miloddan avvalgi II asrda Buxoroda, Dovon (Farg’ona)da, So’g’dda alohida mulklar shakllanadi. Ehtimolki, ayni shu davrda keyinchalik tarkibiga deyarli butun O’rta Osiyodagi ikki daryo oralig’i kirgan Qang’ davlati qaror topishi yuz bergan. Aleksandr vafotidan keyin diadoxlarning shiddatli urushlaridan so’ng O’rta Osiyo janubi Salavkiylar saltanati (miloddan avvalgi 310-250 yillar) tarkibiga kirgan. Biroq miloddan avvalgi III asrning o’rtalaridayoq Salavkiylarning Baqtriyadagi satrapi Diodot metropoliyaga qarshi qo’zg’olon ko’taradi va fanda Yunon-Baqtriya deb nom olgan mustaqil davlat tashkil etadi. Yunon-Baqtriya podsholigi sak qabilalari (asiylar, pasinlar, sakaravllar), so’ngra xunlarning zug’umi bilan Baqtriyaga kelgan yueji-toxarlarning zarbalari ostida qulaydi. Yueji-toxarlar dastlab Shimoliy Baqtriyaga (Uzbekistonning hozirgi Surxondaryo viloyati va Shimo liy Tojikiston) joylashadilar, so’ngra esa Baqtrada (hozirgi Shimoliy Afg’onistondagi Balx) poytaxtga asos solib butun Baqtriyani bosib oladilar. Ular alohida mustaqil mulklardan iborat bo’lgan o’ziga xos konfederativ tipdagi davlat barpo etadilar. Miloddan avvalgi II asrda O’rta Osiyodagi ikki daryo oralig’ida xuddi shunga o’xshash Qang’ davlati shakllanadi. Ushbu davlat, Xouxanshuning ma’lumotlariga kura, beshta mulkdan iborat bo’lgan. Ularning har biri o’z tangasini zarb etgan. Bu ularning mustaqilligidan dalolat berardi. Beshinchi davr - miloddan avvalgi II asrning ikkinchi yarmi - yangi eraning I asri boshi - mahalliy davlatlar: Qanr, Xorazm podsholigi, Buxoro, So’g’d, Dovon mustahkamlanishi va yanada rivojlanishi, Yuechji davlatining qaror topishi va uning hokimiyatining 4

www.arxiv.uz Gandxariga qadar yoyilishi. Ushbu mulklarning deyarli har birida kumush yoki misdan yasalgan tanga zarb qilingan (Dovon bundan mustasno). Mahalliy so’g’d, xorazm yozuvlarining paydo bo’lishi tanga zarb qilish bilan birgalikda rivojlangan davlatchilikning asosiy belgisi hisoblanar edi. Oltinchi davr - yangi eraning I asri boshi - yangi eraning III asri birinchi yarmi - antik davrda mahalliy davlatchilikning ravnaq topishi. O’zbekistan janubining konfederativ Yuechji davlati asosida paydo bo’lgan qudratli Kushon imperiyasi tarkibiga kirishi. Ikki daryo oralig’ida davlat tuzilmalarining mustahkamlanishi va yanada rivojlanishi. Balkim Chochda yangi mulkchilik paydo bo’lishi va o’z mis tangasining zarb qilishi. Xorazmda Afrigidlar sulolasining hokimiyat tepasiga kelishi, bu yerda sulolaviy boshqaruvning an’anaviyligi. Bu, jumladan, davlat ramzi bo’lgan tanganing orqa tomonida otliq suvoriy tasviri berilishida ifodalangan. O’rta Osiyo davlatlarida zarb qilingan davlat ramzi bo’lgan – tamg’a va sulola belgilarining keng yoyilishi Harbiy o’lka, Sharqiy O’rta yer mamlakatlari va Parfiya bilan diplomatik aloqalarning keng avj olishi bilan birgalikda davlat hokimiyatining barqaror va an’analarga ega bo’lgan xususiyatidan dalolat beradi. Miloddan avvalgi II asrning ikkinchi yarmida Xan Xitoyi Chjai-Szyanning tashrifi tufayli o’zi uchun har biy o’lkani, ya’ni O’rta Osiyoni kashf etadi, miloddan avvalgi II asr oxiridan boshlab esa O’rta Osiyo bilan Xitoy o’rtasida muntazam diplomatik va savdo munosabatlari amalga oshiriladi. Sivilizatsiya tarixida bi rinchi marta G’arb va Sharq mamlakatlarini birlashtirgan qit’alararo Buyuk Ipak yo’lining qaror topishi ushbu munosabatlarning buyuk yakuni bo’ldi. Mahalliy antik davrda (milodiy I asrda - milodiy II asrning birinchi yarmi) Shimoliy Baqtriya milodiy I asrning birinchi yarmida yuechji urug’laridan birining dohiysi Kudzula Kadfiz tomonidan asos solingan qudratli Kushon imperiyasi tarkibiga kirdi. Bu davrda o’zida mustaqil davlatni ifodalagan So’g’d (O’zbekistonning Qashqadaryo va Samarqand viloyatlari) ehtimolki, u ham yuechjilardan kelib chiqqan Girkod sulolasi tomoni dan boshqarilar edi. Xorazmda Afrigidlar hokimiyat tepasiga kelgan va 700-800 yil davomida 5

www.arxiv.uz xukmronlik qilgan. Buxoro va Dovon (Farg’ona), shuningdek, ehtimolki, Choch mustaqil davlatlar edi. Chochda (U-shu tipdagi xitoy tanglaridan foydalanuvchi Dovondan tashqari) o’z tangalari zarb qilinganligi ham shundan dalolat beradi. Transoksionning ushbu barcha mulklari Kang’ tarkibiga kirganligi ham istisno emas. Milodiy III- asrlar O’rta Osiyo tarixida qadimgi buyuk imperiyalar - Kushon va Parfiya imperiyalarining halokatga uchrashi, ko’plab mayda mustaqil davlatlarning paydo bo’lishi, xionit va kidarit ko’chmanchi qabilarning bostirib kirishi, qadimgi ijtimoiy formasiyaning yemirilishi, iqtisodiyot, moddiy va ma’naviy madaniyatning muayyan darajada tushkunlikka yuz tutishi bi lan tavsiflanadi. Davlat tuzilmalari tiplari Butun qadimgi davr mobaynida O’rta Osiyodagi ikki daryo oralig’ida davlat birlashmalarining har xil tipla ri mavjud bo’lgan. Genetik belgisiga ko’ra ular orasida avtoxton, ya’ni maxalliy substrat asosida paydo bo’lgan va izchil rivojlangan davlat birlashmalari (Qang’, Xorazm) va yot, ya’ni O’rta Osiyodagi ikki daryo oralig’i to’g’idan-to’g’ri harbiy bosqin natijasida tarkibiga kiritilgan va keyinchalik bo’ysundirilgan davlatlar (Ahamoniylar im - periyasi, Baqtriyaning Yunon davlati) ajralib turadi. Ushbu o’rinda mustahkam va uzoq vaqt o’rnashib qolgan va muayyan darajada substrat aholi bilan aralashib ketgan kelgindi bosqinchilar simbiozi natijasida pay do bo’lgan davlat birlashmalarini ajratib ko’rsatish mumkin. O’rta Osiyodan chiqqan yuechjilar tomonidan milodiy II asr oxirida - milodiy I asr boshida So’g’d va Shimoliy Baqtriyada barpo etilgan davlat birlashmalari mana shunday aralash tipdagi davlatlarga tegishlidir. «Shimoliy qasrlar - Beyshilar tarixi (VII asr)»ga muvofiq Buxoro va Samarqand So’g’di bilan aynan deb qaraladigan An hukmdorlarining Chjaovu xonadoni, ya’ni dastlab O’rta Osiyodagi hozirgi Gansu muzofoti hududidagi Silanshan qoyasining shimoliy tomonida istiqomat qilgan yuechjilar bilan umumiy kelib chiqishga ega edilar. Biroq So’g’dga kelib 6

www.arxiv.uz chiqishi yuechji bo’lgan barcha sulolalarning ko’chib kelishi, bu yerda, shu jumladan Samarqand va Buxoroda o’rnashishi bilan ular «Chjaovu laqabini saqlab qoldilar». Ushbu sulolalar bu yerda VII-VIII asrlargacha hukmronlik qilgan. Jumladan, buxorolik hukmdor Alinga 627 yilda tan imperatori Txatszunga yozgan xatida bunday degan: ««Uning xonadoni yigirma ikkinchi tirsakda avloddan- avlodga podsholik» qilgan. Agar har bir podsholikka o’rtacha 20-30 yil ajratiladigan bo’lsa, Aminganing yuechji xonadoni taxminan 400-600 yil, ya’ni milodiy I asr boshidan boshlab podsholik qilgan. Kelib chiqishi Chjaou xonadoni bilan bog’lanadigan Xorazm hukmdorlari sulolasi barqaror tusga ega edi. Ushbu sulola, numizmatik ma’lumotlarga ko’ra, Xorazmda milodiy I asrdan boshlab milodiy VIII asrning o’zini ham ichiga olgan davrgacha hukmronlik qilgan. Davlat ramzlari bundan dalolat beradi: qadimgi va o’rta asrlar Xorazm tangalarining barchasida ular zarb qilingandan boshlab tugallangunga qadar otliq suvoriy va o’zgartirilgan tamg’a tasviri bor. Bu nafaqat O’rta Osiyoda, balki Sharqning boshqa davlatlarida hukmronlik qilgan barcha sulolalar uchun o’ziga xos hodisadir. Demak, musulmonchilikkacha O’rta Osiyoda hukmron lik qilgan sulolalarning genetik tabiatini tipologik aniqlash bilan chegaralandik xolos. Endi bevosita davlat birlashmalari tipologiyasi va shaklini ko’rib chiqamiz. O’zbekiston hududidagi qadimgi davlat tipologiyasi I.Davlat tipi - podsholik. Boshqaruv shakli - mutlaq monarxiya. O’zbekistonning qadimgi tarixida u bunday tipdagi va boshqaruv shaklidagi davlat tarkibiga kirgan bir necha davrlar bo’lgan. Miloddan avvalgi 539 yildan boshlab miloddan av valgi 330 yilgacha Ikki daryo oralig’idagi deyarli butun hudud, Farg’ona va Chochdan tashqari, Ahamoniylar sulolasidan bo’lgan Eron shohlari humkronligiga bo’ysungan. Xorazm, So’g’d, Baqtriya, shuningdek saklar muayyan ma’muriy birliklar- satrapliklarni tashkil etgan. Ularga Ahamoniylar podsholari tomonidan 7

www.arxiv.uz tayinlanadigan satraplar boshchilik qilgan va ular davlat raznasiga ma’lum miqdorda o’lpon to’lagan. Yunon-Baqtriya podsholigi muayyan mustaqillikdan foydalanuvchi tizimli mutlaq monarxiya edi. U miloddan avvalgi III asr o’rtasida barpo etilgan bo’lib, miloddan avvalgi II asrning ikkinchi yarmi boshigacha mavjud bo’lgan. Butun ushbu davr mobaynida Shimoliy Baqtriya va muay yan bosqichlarda – So’g’d uning tarkibiga kirgan. Biroq podsholar hokimiyati ushbu davlatda hamma vaqt ham meros qilib qoldirilmagan: uning birinchi shohlari -Diodot I va Diodot II ni hokimiyat zo’rlik bilan egallab olinishi natijasida ular bilan qarindoshlik rishtalari bilan bog’lanmagan Yevtid almashtirdi. Shimoliy Baqtriya va So’g’d ham miloddan avvalgi IV asr oxiridan miloddan avvalgi III asr o’rtasigacha boshqa yunon ellinistik podsholigi - Salavkiylar tarkibiga kirgan. Ushbu sulolaning ikkinchi humkdori Antikox I (miloddan avvalgi 280-261 yillar) Salavka bilan so’g’dlar yo’lboshchisining qizi Apam o’rtasidagi nikohdan tug’ilgan yarim so’g’diy edi. Binobarin, miloddan avvalgi I asr o’rtasigacha mavjud bo’lgan ushbu sulolaning barcha vakillarida so’d koni bor edi. Milodiy I asr dan boshlab milodiy III asr o’rtasigacha mavjud bo’lgan Kushon podsholigi mutlaq, yorqin ifodalangan teokratik monarxiya edi. Butun shu davr mobaynida, birinchi shoh Kudzula Kadfiz hukmronligi davridan tashqari, Ikki daryo oralig’ining janubiy viloyatlari ushbu davlat tarkibiga kirgan. Ushbu davlat ham muayyan satrapliklarga bo’lingan bo’lib, ularning hukmdorlari Kushon shohlariga to’liq qaram edi. Bundan tashqari, Kushon podsholigida markgfalikka o’xshash alohida chegara viloyatlari mavjud edi. Ularning tepasida Baqtriyacha qaralrago deb ataladigan kanaranglar - harbiy sarkardalar turgan. O’zbekistonning hozirgi Surxondaryo viloyati, ehtimolki, mana shunday viloyat edi. Ehtimolki, davlatning bunday tipiga Axamoniylar imperiyasi parchalanib ketgandan keyin miloddan avval gi IV asrning ikkinchi yarmida paydo bo’lgan Xorazm podsholigi ham tegishlidir. Milodiy I asrdan boshlab ushbu podsholikda markazlashtirilgan tartibda 8

www.arxiv.uz tanga zarb qilinadigan meros qilib qoldiriladigan yangi sulola qaror topgan. Shimoliy Baqtriya milodiy III asr o’rtasidan boshlab milodiy IV asr oxirigacha Sosoniylar podsholigi yurisdiksiyasi ostida bo’lgan. Uning tarkibiga kirgan Baqtriya maxsus huquqlardan foydalangan. Uning tepasida kelib chiqishi Sosoniylar sulolasining har xil shoxobchalariga tegishli bo’lgan, kushonlar unvoniga hamda oltin, kumush va mis tangalar zarb qilish huquqiga ega bo’lgan sosoniy shahzodalar turgan. Ularning ayrimlari keyinchalik butun davlatining podshosi bo’lgan edilar. 2. Davlat tipi — konfederate podsholik. Boshqaruv shakli — cheklangan monarxiya. Davlatlarning ushbu ti piga Qang’ va Yuechji davlatlarini yoki Katta yuechji davlatining kushonlargacha mavjud bo’lgan birinchi davrini kiritish mumkin. Ular odatda qabila boshliqlari yoki o’z tangasini zarb qo’shuvchi urug’ boshliqlari tomonidan boshqariladigan bir nechta mustaqil o’lkalardan iborat bo’lgan. Misol uchun Kang’ davlati xududida kamida beshta mana shunday o’lka bo’lgan. Bular: Buxoro va uning atrofi. Uning hukmdorlari Yevtidem tangalariga taqlid qilib o’z nomlari va unvonlari bitilgan tangalar chiqargan, Buxoroning janubi-sharqi va Samarqand So’g’dining shimoli-g’arbi. Bu yerda Girkod sulolasidan chiqqan dohiylar hukmdorlik qilgan, har xil shohlarning nomlari bitilgan o’z tangalarini chiqargan Samarqand So’g’di hamda o’zi mustaqil tanga zarb etgan Janubiy So’g’d o’lkalaridir. Xorazm mutlaq mustaqil podsholik bo’lgan. Uning hukmdorlari eng yuqori unvonga - MK'Y MLK' (davlat-podsho)ga ega bo’lganlar. Ayni vaqtda ushbu o’lkalar uchun umumiy bo’lgan Kang’ning zarb qilingan tangasi mavjud bo’lmagan. Yuechjilar tomonidan barpo etilgan, birinchi Kushon lar davrigacha mavjud bo’lgan Yuechjilar davlati ham xuddi shunday tipda bo’lgan. Ushbu davlat Kang’ singari beshta o’lkadan iborat bo’lgan. Ularga turli 9

www.arxiv.uz yuechji urug’larining vakillari boshchilik qilgan. Ushbu Xyumi, Shuanmi, Go’yshuan, Xisi, Xuanmi o’lkalar Baqtriyaning turli qismlarida joylashgan bo’lib, nomigagina yuechjilarning oliy hukmdorlariga bo’ysungan. Ushbu davr uchun tanga zarb qilishning besh turini ajratib ko’rsatish mumkin. Ular: Sapadbiz, Fseygarxaris, Kushon (Geraya), Geliokl va Yevkratid tangalariga taqlid qilishdir. Bu ularni zarb etgan turli yuechji urug’lari yo’lboshchilarining amalda mustaqil bo’lganligidan dalolat beradi. Ulardan biri - Kushonning avlodlari birmuncha vaqtdan keyin buyuk Kushon podsholigini barpo etgan. Mohiyat e’tibori bilan bu Katta yoki Buyuk yuzchjilar davlatining o’zi edi. Qadimgi Xitoy yozma manbalarida ular mana shunday nomlangan. 3. Davlat tipi - egalik qilish. Boshqaruv shakli qabila dohiylari yoki urug’ boshliqlarining meros qilib qoldiriladigan hokimiyati. Davlat birlashmasining ushbu tipi kichikroq ulka bo’lgan. Yunon-Baqtriya podsholigi qulagach Baqtriyaga kelgan Chjan-Szyan tomonidan miloddan avvalgi 128 yilda yoki milod dan avvalgi 126 yilda qayd etilgan. Unga muvofiq Baqtriya ko’plab mayda mustaqil o’lkalardan iborat bo’lgan. «Bu yerda deyarli har bir shahar o’z hukmdorini yetishtirgan». Xitoy manbalarida O’rta Osiyo ikki daryo oralig’i hududida 55 ta o’lka mavjudligi ko’rsatiladi. Ular muayyan mustaqillikdan foydalangan va o’z tashqi siyosatini yuritishgan, jumladan Xitoy bilan diplomatik munosabatlar o’rnatgan. 10

Похожие

Eng qadimgi davlatlarning tashkil topishi

Qadimgi Eronda dastlabki davlatlarning tashkil topishi

Qadimgi Misrda ilk davlatlarning tashkil topishi

Turkiston muhtoriyati - milliy demokratik davlatchilikning dastlabki tajribasi

Qadimgi Bobil va qadimgi Yaxudiylar kalendari