O'rta Osiyo xonliklarida zarb qilingan tangalar - История - Рефераты

O'rta Osiyo xonliklarida zarb qilingan tangalar

Загружено в:

25.09.2022

Скачано:

0

Размер:

34.5 KB

O`rta Osiyo xonliklarida zarb qilingan tangalar Reja: 1. Xonliklardagi iqtisodiy xayotning rivojlanishi. 2. O`rta Osiyoda tangalar zarb etishda xar bir xonlikda o`z xususiyatlarini saqlanib qolishi.

XVIII asrda O`rta Osiyoda o`zbek qabilalaridan chikkan kishilar xukmronlik qilgan uchta mustaqil xonlik tarkib topdi: Qo`qon xonligi, Buxoro xonligi va Xiva xonligi. Uchchala davlatda (ashrafiy yoki tilla), kumush (tanga). misdan pul tayyorlandi. Qo`qon xonligida 1876 yili pul chiqarish tuxtatilgan. Xorazshoxlar va Xiva xonligi davrida uzining xaqiqiy qiymatiga ega bo`lgan oltin. kumush va mis muomalada ishlatilgan. Xiva xonligida uch xil pullar muomalada bo`lgan : 1. "Tilla " - oltin pul bo`lib. ikki xil shaklda va og`irlik miqdorida bo`lar edi. O`sha davr pul miqdorida 1 so`m 80 tiyinga teng, ikkinchisi 3 so`m 60 tiyin deb belgilangan edi. 2. "Tanga" - kumushdan ipshanib, bir tanga usha davr pul birligida 30 pul birligi yoki 20 tiyin deb belgilangan. 3. "Pul" - misdan ishlanadi. U pulga va tiyinga bo`linar edi. Kumushdan ishlangan tanga "oq tanga " deb, misdan ishlangan pul "qora tanga " deb yuritilar edi ."qora tanga " o`zining qiymati jixatidan ok tanganiig 60 %ga teng edi. SHuningdek xonlikda "shoyi", "Abbos shoyi". "yarim shoyi" deb nomlangan pul birliklari xam ishlatilgan. Ularning qiymati 10 tiyindan 40 tiyingacha o`zgarib turgan. Bu pullarda odam rasmi tasvirlanmasdan arab imlosida qaysi xonlik tomonidan nechanchi yillarda zarb qilingani yozilar edi. Xiva oltinlari pullari maxalliy va chet eldan keltirilgan oltinlarga bo`linar edi. Xiva oltinlari o`zining yaltiroqligi, mustaxkamligi jixatidan ajralib turgan. Muomalada ko`p ishla tilgan kumush pullarni metallari Quyi Novgoroddan keltirilgan. Xozirgi kunda Xiva xonligida zarb qilingan oltin, kumush, mis pullar va ularning qoliplari dunyoni ko`pgina mamlakatlari muzeylarida saqlanmokda. Mas.: Moskva, Sankt-Pterburg, ayniqsa Xiva xonligi Rossiya tomonidan eabt etilgach uning qimmatbaxo buyumlarini birinchi navbatda oltin, kumush pullarini talash . Rossiya jug`rofiya jamiyati vakili sharqshunos olim P.I.Perx va A.P. Kun raxbarligida ilmiy jixatdan tashkil qilindi. Vasilevskiy yordamida Peterburgdagi ermitajda tashkil qilingan

numizmatika va boshqa fondlar O`rta Osiyodan. jumladan Xiva, Qo`qon va Buxoro amirligidan kelgan oltin, kumush, mis, atlas va boshqa pullar xisobiga boyili. 1883 yili ermitajga junatilgan buyumlar ichida 1168 ta qadimiy oltin-kumush tangalar edi . Bundan tashqari o`ljalar ichida tanga zarb qiladigan qoliplar, oltin va kumushdan ishlangan. 25 ta xon muxri, 200 dan ortik qadimiy tangalar mavjud edi . Bularning xammasi Xiva xonligi davrida zarb qilingan pullarning namunalaridir. Rossiya Xivani bosib olishi bilanok pul sistemasini Rossiya pul sistemasiga o`tkazishni taklif etgan. lekin amalga oshmagan. Xonlikda ko`pincha kumushdan bo`lgan tanga pullar qulayligi uchun ko`p ishlatilgan. XIX asrning oxirlarigacha xar yili bir mil lion so`mlik kumush tanga pullar xivalik maxalliy ustalar tomo nidan zarb qilingan. Rossiya bosib olinganidan keyin Ekaterina II podsholigi davridan buyon pul sifatida muomalaga kiritilgan qog`oz, kumush pullar xonlik xududida qo`llanilmagan. qo`llanilganda xam uz kursidan past narxda qo`llar edi. Pul muomalasida qiyinchilik vujudga kelishi natijasida sarroflar faoliyati aktivlashadi. Xatto rus savdogarlari tangalar va tillalarni yig`ishtirib olib qog`oz pullar tarkatishni taklif qiladilar. 1893 yil Rossiya moliya vazirligining tashabbusi bilan rus savdogarlarining iltimosi muxokama qilindi va Xiva xoni tanga pullarini faqat rus podshosining ruxsati bilan zarb qilish majburiyati yuklatildi. Natijada XX asrning birinchi o`n yilligida rus qog`oz pullari ishlatilayotgan tanga pullarga nisbatan ikki barobar ko`payib ketdi. Xiva xoni Muxammad Raximxon II o`z umrining oxirlarida Xiva xonligida muomala uchun ishlatilayotgan pul miqdorining etishmayotganligi, shuningdek musulmon sharq olamida podsholar nomidan pul chiqarib turilmasa unga xalq itoat etmasligini tushuntirib iltimos qilib zo`rg`a tanga chiqarish imkoniyatiga ega bo`ldi. Uning vafotidan keyin Xivada pul bosib chiqarish deyarli to`xtatildi. Rus podshosi pullari muomalada ishlatiladigan bo`ldi. 1914 yildan boshlab Rossiya rus savdogarlari Xivada zarb qilingan tangalarni olmay qo`yadi. mavjud bo`lgan tilla va kumush pullar xalq qo`lida muomalada ishlatilib kelindi.

Asfandiyorxon xokimiyatga kelgach. rus podshosi va amaldorlari Xiva xonligida bir kancha isloxotlar o`tkazish, Xivada muomalada bo`lgan yuritilayotgan barcha tanga va pullarni yig`ib olib butunlay pul sistemasini o`tkazishni xam taklif qildilar. lekin amalga oshirilmadi. 1918-20 yillar xonlikda ikki xonlik davri bo`ldi. Bu davrdagi Sayd Abdudloxon qo`g`irchok xon edi. Aslida xokimiyatni Junaidxon boshqarar edi. U uz xokimligini xalqqa ma`lum qilish uchun pul xam bostirib chiqardi. Uning puli atlasga ishlangan bo`lib " turma QOG ` OZ " nomi bilan yuritilgan. Keyinchalik Junaidxon nomi bilan qog`oz pullar xam bosib chiqargan. 1920 yili 2 fevralda xokimiyat sovetlar tomonidan egallanganidan keyin 1920 yil 11 aprel` qaroriga asosan Xiva pul birligi kursi belgilandi. Xivaning QOG ` OZ pul birligi kurs rus podsholari davridan ishlatib kelinayotgan 1 so`m " krenka " puli 4 so`mlik Xorazmning uchun sovet puliga va 1 so`m " Turkiston boni " puli, Xorazmning 5 so`mlik umumsovet puliga teng deb belgilanadi. 1920 yilning aprelidan boshlab Xivada yangi pul birligi bosib chiqarish boshlandi. Uning old tomonida qishloq xo`jalik ishchi va dexkonlarning ittifokini bildiruvchi o`roq. jo`xori poyasi belgisi tasviri gerb tarzida tasvirlangan edi. 1921 yil 1 yanvardan RSFSRning 1919 yilda bosib chiqargan pul birligi ishlatila boshlandi. Bu UZ qiymatiga ko`ra SHu davrda yurib turgan Rossiya " Krenka " puliga teng bo`lib va " Turkbon " nominasiga nisbatan 10 barobar qimmat edi. Xorazmda 1920 yil may oyidan 1921 yil may oyigacha 489 million, 549 so`m Xorazm puli bosib chiqarilgan, Rossiyadan 225 million so`m qog`oz pul olingan. Junaidxon davrida bosib chiqarilgan 3 million so`m pul xam muomalada bo`lib. jami Xorazmda 717 million so`mdai ortiqroq pul mavjud edi. SHunday xolatda pul muomalasini tartibga sola olindi. Xorazm pulini qiymati tusha boshladi. 100 mlrd so`mlik Xorazm puli bosib chiqarildi. Bir milliard 100 million so`m RSFSR puli xam ishlatila boshlandi, lekin qadrsizlanishini oldini ola olmadi. 1923 yil 31 mayda va 9 iyulda Xorazm Xalk, Respublikasi MK ijroiya komitetida respublika pul birligi kursi kurib chiqildi. Xoraem pul birligi bir so`mlik Rossiya pul birligi bilan almashtirishga qaror qilindi va 1923 yili 10 iyuddan 10 avgustgacha- muddatga deb belgilandi.1924 yil 14 fevraldan muomala uchun zarur bo`lgan pullar

bosib bo`lingach. SSSR pul birliklarini bosib chiqarish tuxtatildi. Ularni o`rnini qoplash uchun 1924 yilda kazna chey biletlar. kumush va mis pullar bosib chiqarildi. Iyun` oyila SSSRni barcha xududlarida pul birliklarini almashtirish yakunlandi. Qadrsizlangan xamma pullar yig`ib olindi. 1922-24 yillar davomida amalga oshirilgan pul isloxoti Xorazmda Sovet xokimiyati yillarida amalga oshirilgan birinchi pul isloxoti edi. Oltin. kumush va mis pullar bundan keyin xam axoli qo`lida ishyaatilib kelindi. Ikkinchi pul isloxoti 1947 yili. uchinchisi 1961 yilda amalga oshirildi. By isloxot xam muomaladagi 10 so`mlik pullar 1 so`m qiymatiga keltirildi. YAngi pul birliklariga o`tildi. 1991 yil yanvar` oyila SSSR davlat bankining 1961 yil nusxasidagi 50 va 100 so`mlik pul belgilari to`lov uchun qabul qilish to`xtatildi. o`rniga yangi 50 va 100 so`mlik pullar bosib chiqarildi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Karimov.I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo`q. Mulokot. 5-son. 1998. 2. Karimov.I.A. O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: xavfsielikka taxdid. barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari.T.1997. ` 3. Azamat Ziyo. O`zbek davlatchiligi t`arixi.T. 2000. 4. Ernazarova.T.,Kochnev K. Tangalar o`tmish darakchilari.T.1977. 5. Kognev.R. O`zbekiston pullari. Fan va turmush. 5-6 son. 1995 y

Похожие

Temuriylar davrida Movarounnahr va Xurosonda zarb qilingan tangalar

Amir Temur va temuriylar davrida zarb qilingan tangalar

XVI asr o'rtalarida Rossiya-O'rta Osiyo

XVIII asrda Rossiya –O'rta Osiyo munosabatlari

Rossiya-O'rta Osiyo aloqalarining tarixiy ildizlari