Милоддан аввалги III-асрда Рим ва Карфаген урушлари - История - Рефераты

Милоддан аввалги III-асрда Рим ва Карфаген урушлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

104.5 KB

Милоддан аввалги III -асрда Рим ва Карфаген урушлари Режа: 1. Карфаген И- Пуни уруши арафасида; 2. Урушнинг сабаблари ва И- даври 3. ИИ -Пуни уруши 4. Ўрта ер денгизи шарқий ҳудудларининг Рим томонидан босиб олиниши 5. Пуни урушининг якуни ва унинг оқибатлари

Карфаген И - Пуни уруши арафасида Эрамиздан аввалги III аср ўрталарига келганда Ўрта денгиз ғарбида кўпдан бери ҳукмронлик қилиб келган Карфаген давлати ва эндигина ташкил топган Рим қулдорлик конфренцияси бу ернинг энг кучли давлатлари бўлган . Иккаласи ҳам агрессиў ташқи сиёсат олиб борган . Уларнинг ҳар бири Ўрта денгиз ғарбида гегимон бўлишга интилган . Уларнинг қулдорлик иқтисоди шуни тақазо этган . Бу икки давлат ўртасидаги зиддият Пуни урушларига олиб келган . ( Карфагенликларни римликлар пуниликлар деб атаганлар ). Эрамиздан аввалги 1 Х асрда финикияликлар асос солган Карфаген ёки Кар - Хадошт ( янги шаҳар ) эрамиздан аввалги У асрга келганда кенг бир давлат марказига айланган . Бу давлат Шимолий Африка соҳиллининг бир қисмини ( Тунис қўлтиғининг қирғоғини ), Сицилиянинг ғарбий қисмини , Малта , Сардиния , Корсика , Питис , Балвар оролларини ўз ичига олган . Карфаген жуда катта ва ўзига хос бир шаҳар бўлиб , ғоят қулай жойлашган . У Африканинг шимолий - ғарбий соҳилидаги кичикроқ ярим оролда қурилган . Унинг бундай жойлашиши Карфагенликларга асосий денгиз йўлини назорат қилиш имконини берган . Материкада уч қайта кучли мудофаа иншоатлари билан ҳимоя қилинган шаҳар истеҳкоми денгиздан хийла ичкида бўлган ярим оролда бўлган . Шаҳар аҳолиси яшайдиган маҳаллалар , бозор , дўконлар , ҳунармандчилик ишхоналари истеҳком деворлари ичида бўлган . Ташқи ( савдо ) ва ички ( ҳарбий ) иккита гавани бўлган порт Карфагеннинг фаҳри ҳисобланган . Рим конфедерациясига хос хусусият Карфаген давлатига ҳам хос бўлган. Бу давлат таркибига кирган шаҳар, областлар ва қабилаларнинг иқтисодий ва ҳуқуқий аҳволлари хилма- хил бўлган. Баъзи шаҳарлар Карфаген билан тенг ҳуқуқли бўлган. Бошқа ерлар мустамлака ҳолатда бўлиб, тенг ҳуқуқли шаҳарлар билан қўзғолонларни биргаликда бостирганлар. Энг муҳим савдо йўлларини ўз қўлида ушлаб туриш учун ўз мустамлакаларини стратегик ва географик қулай жойларга ўрнаштирган.

Қулдорлик, қуллар , махсулотлар ва хом- ашё билан бевоситачилик савдоси олиб бориш Карфаген жономикаси фаравонлиги учун катта аҳамиятга эга бўлган. Карфаген бутун Ўрта денгиз ҳавзасида савдо олиб борган, ҳатто Британия қирғоқларига борган. Карфагеннинг ўзи ҳунармандчилик маркази бўлган. Карфаген давлати иқтисодида қишлоқ хўжалиги ғоят катта ўрин тутган. Баград дарёси водийсидаги унумдор ерлар Карфаген бойларининг амлоклари бўлган. Бу ерда асосан узум етиштирилган.Давлатнинг тақдири қулдорлар, катта ер эгалари, савдо задагонлари, катта- катта ҳунармандчилик устахоналарининг хўжайинлари қўлида бўлган. Уларнинг иқтисодий ва сиёсий устунлиги қулдор оқ суяклар республикасини ўрнатишга олиб келган. Демократик кучлар заиф бўлган. Карфаген республикасида ҳалқ мажлиси бўлган, лекин унинг роли паст бўлган. «Уч юзлар кенгаши» олий давлат органи бўлиб, ундан жорий ишларни бажариш учун «ўттизлар кенгаши» ва «тўрт юзлар коллегияси» ажратилган, бу коллегия суд ва назорат органи бўлса керак. Ижрочи ҳокимият тепаси иккита олий магистр Суффетлар турган. Суффетлар фақат бир йилга сайланган, бирортасининг диктатура ўрнатишга имкон бўлмаган. Армия ва флот олигархик республиканинг тағнчи бўлган. Қўшиннинг кўп қисмини ғоят яхши таълим кўрган ва яхши қуролланган ёлланма отрядлар ташкил этган. Римга нисбатан хийла бой бўлган Карфаген давлат эр. авв.111 аср ўрталарида ички зиддиятлар туфайли анча заифлашиб қолган эди. Биринчи Пуни уруши Рим билан Карфагеннинг Сицилия учун курашидан бошлаган. Сицилия катта қисми Карфаген қўлида бўлиб, шарқдаги кичик ҳудудидаги Саракузада Агафокл подшолик қилган. Агафокл хизматида бўлган Компаниялик ёлланма қўшинлари Мессанани босиб олган, Саракузанинг янги ҳукмдори Гиерон 11 Мессанини қайтариб олиш учун кураш бошлаган. Компаниялик ёлланма қўшинлар мамертинликлар деб аталган. Уларнинг бир қисми Саракузага қарши курашда Карфагендан ёрдам сўраган, иккинчи қисми Римдан ёрдам сўраган. Рим сенати иккиланган,

кейин ёрдам қилган. 23 йилга (эр.авв. 264-241 йиллар) чўзилган биринчи Пуни уруши ана шу тариқа бошлаган. Сицилияга сузиб бориб Мессанини Рим қўшинлари тезда эгаллаб, Гиерон 11 билан иттифоқ тузганлар. Лекин - ғқуруқликда ғалаба қилган Рим қўшинлари денгиз жангларида мағлуб бўлганлар, чунки Римнинг денгиз флоти йўқ эди. Карфаген кемалари Италия қирғоқларини қуршаб олганлар. Рим сенати флот ташкил этишга қарор қилган. Римликлар 100 та пантер (яъни беш палубали кема) ва 20 та уч палубали кема ясаб, кеманинг бошига абардаж кўприклари қурилган, кўприк бошларига илмоқлар беркитилган, ёнларига панжара тутилган. Бу кўприклар душман кмалари палубаларига ташланган. Унда қиличбозлик қилган. Эрамиздан аввалги 260 йилда Мила бурни ёнида римликлар консул Гай Дулий бошчилигида Карфаген флоти устидан биринчи ғалабага эришган. Сенат Гай дулий шарафига «ростраль устин» ҳайкали (кема бурни) ўрнатилган. Сенат қарорига кўра Гай Дулийни иккита найчи ва 1 та машъалачи кузатиб юрган. Римликлар урушни бевосита Карфагенда давом эттиришга қарор қилган. Эрамиздан аввалги 256 йилда 336 та римликлар кемаси Африка соҳилига флотнинг қолган қисми довулдан ҳалок бўлган. Римликларнинг мағлубияти аниқ бўла бошлаган. Сицилияда ёш истеъдодли лашкарбоши Гамилкар Барка майдонга келгач, римликларнинг аҳволи оғирлашган. У Сицилиянинг шимолий қирғоғи ва ички областларини ишғол қилган. Римликлар яна бой гражданлардан қарз олиб флот қурган. Карфагенликлари яна мағлубиятга учраган. 23 йилга чўзилган уруш икки томонни ҳам ҳолдан кетказган. Эрамиздан аввалги 241 йилда сулҳ шартномаси имзоланган. Унга кўра, Карфаген Римга 10 йил давомида 3200 талант миқдорида товон тўлаш, асрларни қайтариши, Сицилиядаги мулкларини Римга топшириши лозим бўлган. Биринчи Пуни урушидан сўнг Карфагеннинг аҳволи оғирлашган. Хазина бўшаб қолган. Ёлланма қўшинга маош тўлаш олмаган, улар қўзғолон кўтарган, бу қўзғолонга қуллар ва Ливия қишлоқ аҳолиси қўйилган. Гамилкар Барка Карфаген қўшинига қўмондон қилиб тайинланган. У

қўзғолонни зўрлик билан бостирган. Римликлар эрамиздан аввалги 238 йилда Корсика ва Сарданияни босиб олган. Корисика. Сардания ва Сицилия Рим мулклари бўлиб қолган. Гамилкар Барка донгдор лашкарбоши бўлиб етишган, у Римликларга қарши олигархлар тўдасига бошчилик қилган. Карфаген ҳудудида моддий куч, киши кучи билан уруш олиб бориш учун таъминланмаган эди.Требия ёнидаги мағлубиятдан сўнг плебснинг талаби билан қатъий ҳаракат тарафдори Гай Фламиний консул қилиб сайланган. Рим қўшинлари Этруриядаги Арриций шаҳри ёнида Ганнибал йўлини тўсган.Ганнибал чап бериб, Арнус дарёсини кечиб, ботқоқликдан тўрт кунда ўтган. Ганнибал кўзидан ажралган. У миниб юрган ягона фил ҳам ҳалок бўлган. Бу қийинчиликлардан сўнг Ганнибал Фламиний армиясининг орқа томонига ўтиб олган. Унга уч томондан ҳужум бошлаб, қириб ташлаган. Консул жанг бошлаган пайтидаёқ ҳалок бўлган. Асирларни Ганнибал қўйиб юборган. Римликлар Ганнибалнинг Римга бостириб киришидан қўрққанлар, Сенат диктатор сайлашга қарор қилган. Сенатор Квинт Фабий Максим диктатор қилиб сайланган. У Кунктатор (Сусткаш)деган лақаб олган, чунки аста- секин ҳаракат қилиш тактикасини тутган, қатъий жанглардан бўйин товлаган. Кейин сайланган консул Эмилий Павел диктатор Фабий Максимнинг тактикасини тўғри деб топган. Иккинчи консул Ткренций Воррон эса қатъий ҳаракат тарафдори бўлган. Эрамиздан аввалги 216 йилда Ганнибал Римни четлаб ўтиб, Апулияга кириб борган. У ердаги Канна яқинида жанг бўлган. Бу жанг қадимги замон урушлари тарихидаги энг шиддатли жанглардан бири эди. Рим қўшинида 80 000 пиёда, 6 минг отлиқ аскар бўлган. Карфагенликлар галлар билан бирга 40 000 кўпроқ пиёда, лекин 14 минг отлиқ аскари бўлган. Ганнибал ўз қўшинини қавариқ шаклда жойлаштирган. Душман ҳужум қилгач, қавариқ қисми орқага чекинган ва ярим ой шаклида айланган. Икки ён томондаги отлиқлар римликларга ташлаган. Римликларнинг 58 000 аскари қириб ташланган. 18 минг аскари асир тушган. Консул Эмилий Павел ўлдирилган. Теренций Варрон қолган- қутган аскари билан Римга кириб борагн. Канна ёнидаги мағлубиятдан сўнг

Римдан самнийлар, луканлар ва бруттийлар ажралиб кетган. Бой Капуя ва Саракуза Ганнибал томонига ўтган. Македония подшоси Филипп У Ганнибал билан иттифоқ тузган. Карфагенликлардан 25 киши Сицилияга оролига Ганнибалга ёрдамга келган. Лекин Ганнибалнинг аҳволи оғир бўлиб қолаверган. Римликлар Канна ёнидаги мағлубиятдан сўнг 17 ёшдан тортиб барча эркакларни ёппасига сафарбар қилган. Қулларни эгаларидан сотиб олиб, армия сафига чақиришга мажбур бўлган. Римликлар Фабий Максим тактикасига амал қилишга ўтганлар. Уруш давомида Рим фойдасига бурилиш юз берган. Римликлар Саракузани қамал қилганлар. Эрамиздан аввалги 211 йили уни ишғол қилганлар. Саракузда мудофасида математик , инженер архимед иштирок этган. У ўлдирилган. У ясаган машиналардан душман қамал қилувчилари устига снарядлар , ўқлар ёғдирилган. У ясаган машиналар воситаси билан кемаларнинг тумшуғидан илдириб, ағдариб ташлаган. Рим сенати Македония қарши Пергам, этолия иттифоқи билан шартномалар тузган. Биринчи Македония уруши эрамиздан аввалги 205 йилда Македониянинг тўла мағлубияти билан тугаган. Ўша пайтда сенат қобилиятли лашкарбоши Публий Корнилей Сципионни янги Карфагенга юборган ва уни босиб олган. Италиядаги ҳаракталарини жонлантирган. Капияни қамал қилганлар. Ганнибал римликларни Капуядан чалғитиш учун Римга юриш қилган, лекин ҳужум қилишга ботина олмаган. Ганнибал Жанубий Италияда қамалиб қолган. Укаси Гасдрубал Ибериядан қўшин тортиб, Альпдан ошиб ўтган, лекин Метавра дарёси бўйидаги жангда тор- мор қилинган, Гасдрубал ўлдирилган. Эрамиздан аввалги 204 йили римликлар уруш ҳаракатларини Африкадаги Карфаген ҳудудига кўчирганлар. Нумидия подшоси Массинисса яхши тайёргарлик кўрган отлиқ армиясини Сципион ихтиёрига берган. Ўн беш йил Италияда уруш олиб борган Ганнибал Карфаген кенгаши қарори билан Карфагенга қайтган. Эрамиздан аввалги 202 йилда Африкадаги Зам қишлоғи ёнида сўнгги қатъий жанг бўлган. Бу жангда Ганнибал тор- мор қилинган. Ганнибал эрамиздан

аввалги 195 йилда Сурияга қочиб кетган. Эрамиздан аввалги 201 йилда сулҳ имзоланган, Карфаген Африкадан ташқаридаги ерларидан ажралган. Карфаген 50 йилда 10 000 талант товон тўлаш 10 ат кемадан бошқа бутун флотини, Римга филларини бериш, асирлар ва олган ўлжаларини қайтариши, ўз армиясини тарқатиб юбориш , Африкадаги Рим армиясини боқиши,100 та мўътабар оилани гаровга бериш лозим бўлган. Уруш икки томон учун ҳам босқинчилик уруш эди. Римнинг ғолиб келиш сабаблари қўшиннинг сони кўплиги,жанг қобилияти устунлиги, моддий заҳираларнинг кўплиги Италияда урушнинг бўлиши, ўз ери учун урушганлиги каби омиллар билан изоҳланади. Ганнибалнинг ажойиб ғалабалари унинг саркардалик қобилияти, Италия тўсатдан бостириб кирганлиги, Италия конфедерациясининг вақтинча заифлашганлиги билан изоҳланади. Ганнибал ғалабаларини мустаҳкамлаб олмаган, чунки зарур воситалари етарли бўлмаган. Карфаген кенгаши Баркийлар хонадони кучайиб кетишидан қўрқиб, қўшинини тўлдиришга ва моддий маблағларга ғоят муҳтож бўлган лашкарбошига ёрдам кўрсатмаган. Пуни урушидан кейин Ўрта денгиз ҳаётида Карфагеннинг ҳеч қандай аҳамияти қолмаган. Рим эса Ўрта денгиз Ғарбида энг қудратли қулдорлик давлатига айланган. Иккинчи пуни урушидан сўнг Рим давлати эллин Шарқидаги давлатларга бостириб кираверган. Римдаги йирик қулдорлар ва катта ер эгалари хонавайрон бўлган патрицийлар, савдогарлар ва пулдорлар Римнинг Шарққа хужумидан манфаатдор бўлганлар. Эллинистик давлатларнинг ички ва ташқи аҳволи Рим босқинчилик сиёсатининг муваффақиятига ёрдам берган. Эрамиздан аввалги 111 асрда Болқон ярим оролидаги давлатларнинг хўжалигида таназзул бошланган. Эллинистик давлатлардаги умумий таназзул билан бирга синфий ва социал кураш кескинлашган. Бир қанча шаҳар ва қишлоқларда қуллар қўзғолонлари, эркин аҳолининг оммавий ҳаракатлари кучайган. Миср ва Грецияда камбағаллар иқтисодий талаблар билан

чиққанлар. Ўрта денгиз Шарқидаги йирик монархия ва федерацияларда ўртасида турли сабабларга кўра урушлар доимо олиб борилган.Эллинистик давлатларнинг энг кучлиси бўлган Македония ва Сурия эллинистик дунёда биринчиликни эгаллаш ва Мисрнинг денгиз орқасидаги ерларини бўлиб олиш учун уруш бошлаган. Эрамиздан аввалги 200-197 йилларда иккинчи Македония уруши бўлиб ўтган. (Биринчиси эр.авв. 215-205 йй.) римликлар македонларга қарши Пергам, Родос, Афина , Этолия ва Ахея иттифоқидан иборат кучли каолиция тузган. Македониянинг Сурия билан иттифоқ бўлиб, Мисрнинг денгиз ортидаги мулкларини бўлиб олиш ниятидан хавфсираган Миср, Пергам ва Радос ёрдам сўраб Римга мурожаат қилгани урушга баҳона бўлган. Эрамиздан аввалги 197 йилда Фессалияда Кноскефели қишлоғида ҳал қилувчи жанг бўлган, бунда Македония тўла мағлубиятга учраган. Греция, Кичик Осиё ва Эгей денгизида ерларидан, флотидан Македония маҳрум бўлган. 1 минг талант тавон тўлаш, армиясининг 5000 кишидан оширмаслик мажбуриятини олган.Эрамиздан аввалги 196 йилда Греция давлатлари мустақил деб эълон қилинган, лекин бу эркинлик узоққа бормаган. Рим уларнинг ички ишларига аралаша бошлаган.Македония мағлубиятидан сўнг Сурия энг кучли эллин давлати бўлиб қолаверган. Карфагендан қочган Ганнибал Сурия подшоси Антиох 111 саройида бошпана топган эди. Ганнибал урушни Италияда олиб боришни таклиф қилади. Антих 111 эса грек шаҳарларига ишониб, Грецияда уруш бошлаган. Фақат Этолия ва Беотия иттифоқларигина Сурия ёрдам кўрсатган. Римликлар Антиох 111 қўшинини Грециядан ҳайдаб чиқарган. Эрамиздан аввалги 192-188 йилларда бўлиб ўтган Сурия урушида ҳал қилувчи жанг эрамиздан аввалги 190 йилда Кичики Осиёдаги Магнезия шаҳрида бўлиб ўтган. Оз куч билан римликлар порлоқ ғалабага эришганлар.Эрамиздан аввалги 188 йилда тузилган сулҳга кўра Антиоҳ 111 Европадаги ерлари ва Кичик Осиёдаги Тавр тоғлари шимолидаги мулкларини, жанг филлари, флотини Римга бериши товон тўлаши керак эди. Римликлар Ганнибални тутиб беришни талаб қилган.

Ганнибал Суриядан Вафинияга қочган . Бу шаҳар подшоси уни Римга тутиб бермоқчи эканини билгач, эрамиздан аввалги 183 йилда заҳар ичиб ўлган. Антиох 111 Римга товон тўлаш учун Шарққа хужум уюштирган ва эрамиздан аввалги 187 йилда ҳалок бўлган. Рим Суриядан олган Кичик Осиёдаги ерларини Фадос ва Пергамга инъом қилган. Бу даврларда Салавкийлар давлати заифлашиб қолган эди. Болқон ярим оролида вазият кескинлигича қолаверган. Кўпгина шаҳарларда Римнинг таъмири кучайишидан норозилик орта бошлаган. Македониянинг подшоси Персей (Филиппнинг ўғли) бу ҳолатдан фойдаланиб, Римга қарши иттифоқ тузишга уринган, лекин у яккаланиб қолган. Эрамиздан аввалги 171-168 йилларда учинчи Македония уруши бўлиб ўтган. Пидна шаҳри ёнидаги мағлубиятдан сўнг Персей қочиб кетган (эр.авв. 162 й) лекин таслим бўлган ва асирликда ўлиб кетган. Македония тор- мор қилингандан сўнг тўрт қисмга ажратиб юборилиб, республика деб эълон қилган. Бу қисмлардаги аҳолининг бир- бири билан алоқаси қиз олиб, қиз бериш, савдо- сотиқ қилиш, ер-мулк сотиш ман қилинган. Бу қисмлар Римга товон тўлаган Македон подшолари ерлари Рим цензорлари ихтиёрига ўтган. Мамлакатнинг кўп бойликлари Римга олиб кетилган. Македониянинг ички ишларига Римнинг аралашиши натижасида мамлакат инқирозга юз тутган. Македония тор- мор қилингандан сўнг Рим жуда қудратли давлатга айланган, у ҳоҳлаган эллин давлатига буйруқ бера олган. Масалан : Сурия подшоси Антиох 1У Мисрга ҳужум қилган, бу урушни тўхтатган. Салавкийлар ички ишларига аралашавермаган. Македониянинг зўрлик билан бўлиб юборилиши мамлакатнинг иқтисодий ва сиёсий жиҳатдан эгаллаши эрамиздан аввалги 149 йилда Римга қарши озодлик ҳаракати бошланишига сабаб бўлган. Қўзғолонга ўзини Персейнинг ўғли Филиппман деб эълон қилган ҳунарманд Андриск бошчилик қилган. Грек- македон аҳолиси , Фракия қабилалари сохта Филиппни қўллаб- қувватлаган. У турли табақалари анча куч тўплаган. Македонияга юборилган римликларнинг янги армияси Филипп қўшинларига

қақшатғич зарба берган. Фракияликлар Андрискни Рим қўлига тутиб берган. Қўзғолон мағлубиятидан сўнг Македония Рим вилояти деб эълон қилинган. Эрамиздан аввалги 149 йилда Ахея иттифоқи Римга қарши қўзғалган. Қўзғолон маркази Коринфни Рим қўшинлари эгаллаган. Коринф аҳолисининг кўп қул қилиб сотилган шаҳар куйдирилган, бутунлай вайрон қилинган. Римликлар Грек шаҳарларининг иттифоқларини тарқатиб юборганлар, ўзига бўйсундирган. Спарта ва Афина номигагина мустақиллигини сақлаб қолганлар. Римнинг азалги душмани Карфаген Рим шарқдаги агрессив ташқи ишлари билан банд бўлган пайтда иқтисодий аҳволини тузатиб, кучли давлат бўлиб олиб тикланган. Рим агрессив доиралари Карфагеннинг кучайишидан хавфсираган. Эрамиздан аввалги 153 йилда Карфагинга келган ёзувчи Цензар Марк Порций Катон бу шаҳарнинг фаравонлигини кўриб ҳайрон қолган. У сенатда сўзлаган ҳар бир нутқини «Карфаген вайрон қилиниши керак» деб тамомлар экан. Эрамиздан аввалги 149 йилда Рим учинчи пуни урушини бошлаган. Рим Карфагенга нисбатан жуда кучли бўлган. Уруш бошланишига Рим қўллаб турган Нумидия подшосининг Карфаген ерларига қилган ҳужум сабаб бўлган. Қуролли тўқнашув юз берган. Римликлар эрамиздан аввалги 201 йилги шартномани Карфаген бузди деб баҳона қилган (шартномада Римнинг рухсатисиз Карфаген уруш бошламаслиги лозим эди) . Рим Карфагенга уруш эълон қилган. Карфаген ҳатто қуролларини топширишга ҳам рози бўлган. Аммо Римликлар ҳаддан ташқари талаб қўйишган, яъни шаҳарни бўшатиш ва 15 километр нарига жойлашишни талаб қилганлар. Карфагенликлар ўзларини охиригача ҳимоя қилишга қарор қилганлар. Шаҳарни мустаҳкамлаганлар. Рим кемалари эрамиздан аввалги 149 йилда Карфагенга келиб уни штурм қилган. Лекин ола олмагач, узоқ қамал бошлаган. Эрамиздан аввалги 147 йилда Карфаген батамом қуршаб олинган аҳоли ўзгарган. Шаҳарда касаллик ва очлик бошланган. Эрамиздан аввалги 146 йилда шаҳарга ҳужум бошланган. 6 кун давомида Карфагенликлар ҳар бир уй учун жанг қилганлар. 50 000

карфагенлик қул қилиб сотиб юборилган. Шаҳар аввал таланган, кейин куйдирилган, ланъатланиб турар жой қуриш ман этилган. Аввалги Карфаген ерида Рим вилояти Африка таъсис этилган. Эрамиздан аввалги 11 асрда Рим Испаниядаги қабилалар ерларини босиб олишни давом эттирди. Иккинчи пуни урушида Испания соҳили Римга бўйсундирилган эди. Римликлар ўз ерларини кенгайтиришга уринганлар. Ибер қабилаларидан лузитанлар ва кельтиберлар қаршилик қилганлар. Эрамиздан аввалги 154 йилда қўзғолон бошланган. Рим қўшинлари икки йилда эрксевар бу қабилалар қўзғолонларини бостирганлар. Лекин эрамиздан аввалги 150 йилда қўзғолон яна бошланган, унга чўпон Вириат бошчилик қилган ва 9 йил давом этган. Эрамиздан аввалги 141 йилда римликлар уни Лузитанлар подшоси деб тан олганлар. Лекин эрамиздан аввалги 139 йилда у ўз яқинлари томонидан хоинона ўлдирилган. Эрамиздан аввалги 133 йилда Испанияга келган тажрибали саркарда Корнелий Сиципион қўзғолон маркази Нуманцияни эгаллаган аҳолисини қул қилиб сотганлар. Испанияни Рим босиб олган. Эрамиздан аввалги 11 асрда Рим агрессив ташқи сиёсат олиб бориб, Ўрта денгиз Шарқида батамом устинликка эришган. Греция ва Македонияни босиб олган. Карфагенни йўқ қилиб ташлаган. Испанияни босиб олган.

Адабиётлар: 1. Ю.С.Крушколь тахр.ост.Қадимги дунё тарихи. 11-қисм. Т., 1974 й. 2. Нимеровский А.И. История древнего мира и античность. М., 2000 г. 3. Бойназаров Ф.А. Қадимги дунё тарихи. Т., 2004й. 4. А.Алимуҳаммедов. Антик адабиёт тарихи. Т., 1969 й. 5. Хрестоматия по истории Греции. М., 1964. 6. История древнего мира в художественно исторических образах. М., 1978. 7. WWW.armand-travel.ru 8. WWW.turoboz.ru 9. WWW.galaktiktravel.com

Похожие

Милоддан аввалги VIII - III асрларда Рим давлати

Милоддан аввалги VIII-III ( 8-3 ) асрларда Рим ва Италия

Пуни урушлари

Милоддан аввалги IV-III (4-3) асрларда Римнинг давлат тузуми

Милоддан аввалги II ( 2 )асрнинг иккинчи ярмида Римнинг ички сиёсати