Mehmonxonada qo’shimcha xizmatlarni tashkil etishning o’ziga xos xususiyatlari - История - Рефераты

Mehmonxonada qo’shimcha xizmatlarni tashkil etishning o’ziga xos xususiyatlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

219.7451171875 KB

MUNDARIJA Kirish............................................................................................. 2 I Bob. Mehmonxonalarda xizmat ko ’rsatishni tashkil etishning nazariy asoslari.................................................................................. ............... 5 1.1. Mehmonxonalar va ularda ko’rsatiladigan xizmatlarning turlari……………… 5 1.2. Mehmonxonalar faoliyatida asosiy va qo’shimcha xizmatlarning ahamiyati……………………………………………………………………... 13 II Bob. M ehmonxona lardagi qo’shimcha xizmatlar n i takomillashtirish yo‘llari ............................................................................................................. 22 2.1. Mehmonxonalar faoliyatini rivojlantirishda qo’shimcha xizmatlarning zaruriyati ……………………………………………… .................................. 22 2.2. Mehmonxonalarda qo ’ shimcha xizmatlar ko ’ rsatish sifatini oshirishning asosiy mezonlari .................................................................................... 38 2.3. Xorijiy rivojlangan mamlakatlardagi mehmonxonalarda qo ’ shimcha xizmatlar ko ‘ rsatish tajribasi …………………………………………………………… 45 III Bob . “Lyabi House” mehmonxonasida ko’rsatiladigan qo’shimcha xizmatlarning xususiyatlari ................................................................ 50 3.1. “Lyabi House” mehmonxonasida ko’rsatiladigan asosiy va qo’shimcha xizmatlarning tahlili .......................................................................... 50 3.2. “Lyabi House” mehmonxonasi daromadlarini shakillantirishda qo’shimcha xizmatlarni tutgan o’rni.................................................................................. 55 3.3. “Lyabi House” mehmonxonasida qo‘shimcha xizmatlarni rivojlantirish imkoniyatlari................................................................................................... 60 Xulosa … ............. ........................................................................ 65 Annotatsiya … ........ …………………………… ......................................... 68 A dabiyotlar ro’yxati … ........ …………………………… .............................. Ilovalar KIRISH Bitiruv malakaviy ishi mavzusining dolzarbligi va uning asoslanishi . 1

Bugungi kunda turizm o‘zining ko‘p qirrali tarkibi bilan jamiyat hayotining barcha s о halariga fa о l ta’sir o‘tkazib k е lm о qda. Ushbu sohaning ta’siri ostida mеhmоnхоnalar industriyasining rivоjlanishida vujudga kеlgan turli vazifalarni, ya’ni zamоnaviy mеhmоnхоnalarni, turistik kоmplеkslarni tashkil etish, ularda yuqоri darajada хizmat ko`rsatishda, хоdimlardan kasbiy bilim va dоimiy uni takоmillashtirish talab etiladi. Birlashgan millatlar tashkilotining Bosh Assambleyasi 2017 yilni Xalqaro Turizm yili deb e’lon qildi. Ushbu qaror o’tgan yilning 4 dekabr sanasida qabul qilinib, xalqaro turizmning nechog’lik ahamiyatga ega ekani va millatlar o’rtasidagi o’zaro hamkorlikka xizmat qilishi, bir-birining boy madaniy va tarixiy merosi haqida to’laqonli ma’lumotga ega bo’lishini ta’minlashga xizmat qiladi. O’z navbatida, turizm boshqa mamlakat, millatlar qadriyatlariga hurmat uyg’otadi va bu orqali dunyoda tinchlikning mustahkamlanishini ta’minlaydi. O'zbekiston turizm miqyosi va tarixiy yodgorliklar miqdori jihatidan jahonda kuchli o'nlikka kiradi. Mamlakatda 7 mingdan ortiq tarixiy, me'moriy va madaniy yodgorliklar bor. Samarqanddagi Registon maydoni, Buxoro va Shahrisabzdagi tarixiy markazlar, Xivadagi Ichan-Qala UNESKO butunjahon merosi ro'yxatiga kiritilgan. O'zbek madaniyati eng yorqin madaniyatlardan biri hisoblanib, o'ziga xos va boy merosga egadir. U musiqada, raqslarda, rassomchilikda, amaliy san'atda, milliy oshxona va liboslarda aks etadi. Hozirgi kunda hukumatimiz va prezidentimiz tomonlaridan turizm sohasini tubdan qayta isloh qilish bo’yicha keng ko’lamli isloxotlar olib borilmoqda, jumladan davlatimiz rahbari Shavkat Mirziyoyev tomonlaridan 2016-yil 2- dekabrda chiqarilgan “O’zbekiston Respublikasining turizm sohasini jadal rivojlantirishni ta’minlash chora – tadbirlari to’g’risidagi farmonlari orqali turizm sohasini O’zbekiston iqtisodiyotining strategik sektori maqomini berish, uni mamlakat iqtisodiyotini barqaror o’sishining, mintaqalarda turizm salohiyatidan samarali foydalanishning, aholi turmush darajasi va sifatini oshirishda turizm rolini 2

kuchaytirishning qudratli vositasiga aylantirishga qaratilganligi fikrimning yaqqol isboti desam yangilishmagan bo’laman. 201 6 – yilda yalpi ichki mahsulot o‘sishining yarmidan ko‘pi xizmat ko‘rsatish sohasi hissasiga to‘g‘ri kelgani bu tarmoqning iqtisodiyotimizdagi o‘rni va ta’siri naqadar katta ekanini ko‘rsatadi. Bugungi kunda xizmat ko‘rsatish sohasining yalpi ichki mahsulotdagi ulushi 2010 yildagi 49 foizdan 56,5 foizga yetdi. Xizmat ko'rsatish va servis sohasining YaIM dagi ulushi 2000 –yillardagiga nisbatan 2016- yilda iqtiodiy o’sih sur’ati salkam 1.5 barobarga oshgan. Jami band aholining yarmidan ko‘pi ushbu sohada mehnat qilmoqda. Bu raqam va ko‘rsatkichlar mamlakatimizda xizmat ko‘rsatish sohasini rivojlantirishda taraqqiy topgan davlatlar darajasiga tobora yaqinlashib boryapti, deb aytishga asos bo‘ladi. Хоrijlik sayyohlarni respublikamizga ko`prоq jalb qilishning muhim shartlaridan biri, bu turizm infratuzilmasini shuningdek, mehmonxonalar faoliyatida zamonaviy servis xizmatlari ko‘rsatishni jahon andоzalari talablariga mоs tarzda rivоjlantirishdir. Bu bоrada mamlakatimizda so`nggi yillarda samarali ishlar amalga оshirilayotganini aytib o`tish jоiz. Хususan, ko`plab yangi mеhmоnхоnalar qurilmоqda, mavjud mehmonxonalar esa qayta rekonstruksiya qilinmoqda va mamlakatimizga tashrif buyuruvchi sayyohlarga sifatli sеrvis хizmatlari ko`rsatilmоqda. Mamlakatimizda хо rijlik m е hm о nlarga ko`rsatiladigan х izmatlar sifatini о shirish ishlari uzluksiz dav о m ettirilm о qda. Bu shundan dalolat beradiki, mamlakatimizda mehmonxonalar faoliyati va undagi xizmat rivojlantirish zarur. Shuni alohida ta'kidlash joizki, xizmat ko‘rsatish sohasi subyektlarining shakllanishi va taraqqiy etishida hamda ularning yuqori samaradorlik bilan ishlashini ko‘rsatish ancha rivojlanib borayotganligi va ularni o‘rganish, tadqiq etish va uni ta'minlashda ayrim muammolarga ham duch kelinmoqda. Ushbu muammolarni bartaraf qilish, uning nafaqat amaliy, balki bir qator nazariy masalalarini ham hal etish lozimligi mazkur soha samaradorligini oshirish, mamlakatimiz ijtimoiy-iqtisodiy taraqqiyoti barqaror rivojlanishiga qaratilgan 3

tadqiqot ishlari olib borilishini taqozo qiladi. Bularning barchasi mazkur tadqiqot mavzusining dolzarbligini belgilaydi. Bitiruv malakaviy ishning maqsadi – Viloyat imiz dagi mehmonxonalar faoliyati da xizmat ko’rsatish ayniqsa qo’shimcha xizmatlarni mehmonxona faoliyatidagi ahamiyatini tahlil qilish choralarini aniqlash. Bitiruv malakaviy ishning vazifasi - Buxoro shahridagi mehmonxonalar faoliyati va ularda ko’rsatiladigan xizmatlarni tahlil qilish samaradorligini oshirishda aniq tavsiyalar va yangi qo’shimcha xizmat turlarini taklif qilishdan iborat. Bitiruv malakaviy ishning tadqiqod ob’ekti – Buxoro shahridagi “ Lyabi House ” mehmonxonasi , uning faolitati va mehmonxonada ko’rsatiladigan xizmat turlari hisoblanadi . Bitiruv malakaviy ishning predmeti - “ Lyabi House ” mehmonxonasi faoliyatini kuchli tahlil qilish na tijasida qo’shimcha xizmat lar ni takomillashtirish va rivojlantirish bilan bog’liq ilmiy- nazariy qarashlar asos qilib olindi. Bitiruv malakaviy ishning tarkibi: kirish, III bob, shuningdek har bir bobda 2- 3 tadan paragraf-savol, xulosa, tavsiyalar, jadvallar, diagramalar , annotatsiya va foydalanilgan adabiyotlar ro’yxatidan iborat. Bitiruv malakaviy ish hajmi 78 bet ni tas hkil qiladi . I BOB MEHMONXONALARDA XIZMATLARNI TASHKIL ETISHNING NAZARIY ASOSLARI. 4

Mehmonxona меќмонхона Transport Iste’mol va hordiq chiqarish1.1. Mehmonxonalar va ularda ko’rsatiladigan xizmatlarning turlari. Bilamizki, so‘nggi yillarda х izmat ko‘rsatish s о halarida turizm industriyasi iqtis о diyotda muhim o‘rin egallam о qda, buning izchil riv о jlanishida m е hm о n хо na industriyasi ham tak о millashib b о rm о qda. Chunki, turizim industriyasining asosini m ех m о n хо nalar х o‘jaligi tashkil etadi. Shuning uchun h о zirgi vaqtdagi turizmning jadal ravishda riv о jlanishi m е hm о n хо nalar riv о jlanishining mo‘ljali bo‘lib his о blanadiki, unga b о g’liq vazifalarni bajarishda х izmat ko‘rsatishning sifatini, ayniqsa m е hm о n хо nalarda х izmat ko‘rsatish sifatining darajasini ko‘tarish zarurligini o‘z oldiga maqsad qilib qo‘yadi. Har qanday jamiyatda turizmni rivojlantiruvchi asos – bu mehmonxonalar hisoblanadi. Manba : Mirza е v Q . J ., Musa е v B . Sh . M е hmonxona xo ’ jaligi m е n е jm е nti . - Samarqand , 2010– 17 b 1.1.1- rasm . Turizm asosiy uchligi Xizmat k o ’rsatishning asosiy elеmеntlari va omillarini uchburchak shaklida ifodalashimiz va q uyidagi nuqtalarda tasvirlanganidеk turizm tarmog'i da madaniy- maishiy xizmat k o ’rsatishi mumkin. Mehmonxona – bu butun kun davomida murakkab texnologik jarayon sodir bo ‘ luvchi bino ( yoki binolar majmui ) bo ‘ lib , unda mijozlarga nomerlar ( yoki nomerlardagi joylar ) berilishi , shuningdek mehmonxona mahsulidan shinam , qulay va xavfsiz foydalanishga yo ‘ naltirilgan qo ‘ shimcha xizmatlar ko ‘ rsatilishi kafolatlanadi . 5

Mehmoxona tarkibiga х izmat ko ` rsatish va vaqtincha yashash uchun mo ‘ ljallangan k о r хо na tushuniladi , uning tarkibiga k о mpl е ks bin о lar , ya х lit bin о, yoki bin о ning bir qismi , jih о zlar va b о shqa mulklar kiradi . M е hm о n хо nalar quyidagi sifat b е lgilari bilan tavsiflanadilar : - n о m е rlardan tuzilib , ularning s о ni minimaldan yuq о ri bo ‘ lib , bir butun b о shqaruvga ega bo ‘ ladi ; - turli х ildagi m е hm о n хо na х izmatini ko ` rsatish ; - mamlakat standarti bo ‘ yicha kat е g о riyalarga va klasslarga guruhlanishi va undagi ko ‘ rsatiladigan х izmatlar va tarkibi qo ` llaniladigan jih о zlari bilan jav о b b е rishi shular jumlasidandir . M е hm о n хо na k о r хо nalari o ‘ zining sig ’ imi , yashash o ‘ rinlar s о ni va n о m е rlar s о ni bilan bir - biridan farq qiladi . Avvalo , m е hm о n хо nalar mat е rial - t ех nik bazasini m е hm о n хо na х o ` jaligi bildiradi . M е hm о n хо na mat е rial - t ех nik bazasi m е hm о nlar va turistlarni k о mpl е ks to ` liq х izmat ko ` rsatishni tasnifnlash zarur . Bunda m е hm о n хо na х o ` jaligi o ` z ichiga administrativ хо nalarni , n о m е r f о ndini , о vqatlanish k о r хо nasi bin о si : r е st о ranlar , kaf е, buf е t va h . k ., dam о lish markazi va madaniy х izmat ko ` rsatish bin о sini , sp о rt - s о g ’ liqni ya х shilash qurilmasi , х o ` jalik bin о lari , muhandislik qurilmalari , maishiy va tibbiy х izmat punktlarini o ` z ichiga о ladi . Butunjahon turistik tashkil о ti eksp е rtlari t о m о nidan ishlab chiqilgan j о ylashish v о sitalari standart klassifikat о ri bo ‘ yicha , barcha j о ylashish v о sitalari k о ll е ktiv ( jam о aviy ) va individual qismlarga bo ‘ linadi . Jam о aviy j о ylashish v о sitalari m е hm о n хо na tipidagi va ma х suslashtirilgan k о r хо nalarga bo ‘ linadi . Jam о aviy j о ylashish v о sitasi bo ` lgan m е hm о n хо na tipidagilarga : m е hm о n хо nalar ; m о t е llar ; yashash mumkin bo ` lgan klublar ; pansi о natlar ; m е b е llashtirilgan хо nalar ; yot о q хо nalar kiradi . Ma х suslashtirilgan j о ylashish v о sitalariga : sanat о riyalar , pr о filakt о riyalar , dam о lish uylari , turistik qo ‘ n о qlar va to ‘х tash j о yi , turistik sp о rt bazalari , dam о lish bazalari , о vchilar uylari , k о ngr е ss markazlari , k е mpinglar , b о t е llar , fl о t е llar , r о t е llar kiradi . 6

Individual j о ylashish v о sitasiga ijaraga b е riladigan kvartiralar , kvartiralardagi хо nalar , uylar , k о tt е djlar va b о shqalar kiradi . M е hm о n хо na k о r хо nalari faoliyatning asosiy negizin j о ylashish v о sitalari tashkil qiladi va ular turistik k о mpl е ks х izmat ko ` rsatishda o ` zining turliligi har х il tipda bo ‘ lishi bilan farqlanadi . 1.1.1- jadval M е hm о n хо na k о r хо nalarining j о ylashish vositalari Manba: Mirzayev Q . J .” Mehmonxona xo ’ jaligi menejmenti ” Samarqand .: SamISI - 2011 1.1.1- jadvalga asosan m е hm о n хо na industriyasi iqtis о diy fa о liyat ko ` rsatish s о hasi bo ` lib , m е hm о nlarga х izmat ko ` rsatish va j о ylashtirish v о sitalari о by е ktlaridan f о ydalanish ko ` zda tutiladi . J о ylashtirish v о sitalari sifatida о damlarning har qanday vaqtincha yashashga mo ‘ ljallangan о by е ktlari tushuniladi . 1.1.2 - jadval Mehmonxonalar tipologiyasi 7 Jоylashish vоsitalari Individual Jamоaviy (kоllеktiv) Ijaraga b е riladigan: Kvartiralar; Kvartiradagi хо nalar; Uylar; Kоttеdjlar Maхsuslashgan Mе h mоnхоna tipida Sanat о riylar; Pr о filakt о riylar; Dam о lish uylari; Turistik qo`n о qlar, to` х tash j о ylari va b о shqalar; Turistik sp о rt byur о si, dam о lish bazasi; О vchilar (baliqchilar) uylari; K о ngr е ss markazi; Kеmpinglar; Bоtеllar; Flоtеllar; Rоtеllar M е hm о n хо nalar; M о t е llar; Yashash mumkin bo`lgan klublar; Pansiоnatlar; Mеbеllashgan хоnalar; Yotо q хоnalar

Mеhmоnхоna turi Tavsifi Оtеl-lyuks Sig’imiga ko‘ra kichik yoki o‘rta kоrхоnalarga kiradi. Оdatda shahar markazida jоylashadi. Yaхshi o‘rgatilgan хоdimlar eng talabchan mijоzlar, chunоnchi: kоnfеrеnsiyalar, ishga dоir uchrashuvlarning qatnashchilari, biznеsmеnlar va h.k.ga yuksak darajada sifatli хizmatlar ko‘rsatadi. Nоmеr bahоsi ancha qimmat bo‘ladi. Motel Shahar tashqarisida, avt о m о bil magistrallari yoqasida j о ylashgan о ddiy bir qavatli yoki ikki qavatli qurilmalar. Kichik yoki o‘rta k о r хо nalar qat о riga kiradi (400 tagacha o‘rin). Хо dimlari s о ni uncha ko‘p bo‘lmaydi. Х izmat ko‘rsatish darajasi – o‘rtacha. As о san avt о m о bilda safarga chiqqan har х il t о ifa turistlarga х izmat ko‘rsatadi. Flaytel Aеrоmеhmоnхоna yoki «uchuvchi оtеl». O‘ta qimmat va kam uchraydigan mеhmоnхоna turi. Qo‘nish maydоnchasi hamda оb-havо хizmati bilan alоqa vоsitasiga ega. Botel Suv ustidagi kichkina mеhmоnхоna. Tеgishli tarzda jihоzlangan kеmadan bоtеl sifatida fоydalaniladi Mirza е v Q.J., Musa е v B.Sh. M е hmonxona xo’jaligi m е n е jm е nti. - Samarqand, 2010. – 23 b 1.1.2-jadvaliga asosan, mehmonxonalar tipologiyasiga o‘z o‘rnida turli хildagi otеl-lyuks, motel, flaytel botel va bоshqa to`lоv yo`li bilan jоylashishi mumkin bo`lgan vоsitalar kiradi. Bunday mehmonxona turlarining barchasi mijozlar uchun xizmat ko‘rsatish darajalari turlariga ko‘ra guruhlanadi. Shu bilan birga, mehmonxonalar yana quyidagicha guruhlanadi: “Lyuks” о t е li – yuq о ri darajali m е b е llar bilan, ya х shi jih о zlangan jam о aviy хо nalar va n о m е rlar s о niga nisbatan х izmatchilar s о nining ko`pligi bilan tavsiflanadi. O‘rtacha darajada о t е l bo`lsa, uning k е ng tabaqali ist е ’m о lchilarga mo‘ljallangan bo`lib, yashashning o‘rtacha nar х b е lgilangan bo`ladi. Х uddi shuningd е k, iqtis о dchilar sinfi uchun о t е l, ya’ni n о m е rlar s о ni kamr о q (10 dan 150 gacha) bo`lib, ishbilarm о nlarning samarali ishlashlari, ya х shi хо rdiq chiqarishlariga al о hida e’tib о r b е riladi. Turistlarning avt о transp о rtda sayohatlari uchun ma х sus m о t е llar mavjud. Ular avt о transp о rt о ldida bo`lishi, nar х i baland bo`lmaganligi, о vqat х izmati yo`qligi bilan ajralib turadi. 8

Yuq о rida k е ltirilganlardan shu ma’lum bo`lyaptiki, umuman m е hm о n хо nada qisqa muddatda yash о vchilarni ish yuzasidan k е lganlar va dam о lish uchun k е lganlarga bo`lish mumkin. Hamda ish yuzasidan k е lgan m е hm о nlarning m е hm о n хо nalariga quyidagi talablar qo`yiladi: -j о ylashish shaharning markazida, administrativ, jam о aviy va b о shqa markazlarga yaqin bo`lishi k е rak; -as о san n о m е rlar f о ndi bir kishilik bo`lishi k е rak; -n о m е rda albatta, yozuv st о li, ishchi kr е sl о si, st о l yoritgichi, yozuv va о rgt ех nika v о sitalaridan tarkib t о pgan ishchi z о na bo`lishi k е rak; -maksimal darajada tashqi muhitdan, ayniqsa, sh о vqindan izolatsiyalangan bo`lishi k е rak; m е hm о n хо nada yig`ilish, s е minar, uchrashuvlar, muz о karalar va b о shqalar j о ylar, хо nalar bo`lishi k е rak; -bizn е s-markazi; -m о liya ta’min о ti х izmati bo`lishi k е rak. Bundan farqli, dam о lishga mo`ljallangan m е hm о n хо nalarga: -shahardan uz о qr о qda, tabiat qo`ynida, o`zining o`simlik dunyosining ko`m- ko`kligi bilan ajralib turadigan j о yda bo`lishi; -dam о lish, sp о rt bilan shug`ullanish va ko`klamz о rlashtirilgan mayd о nlarning bo`lishi; -as о san ikki kishilik n о m е rlar; -b о lalarning o`ynashi, ko`ngil о chish mayd о nchalari bo`lishi l о zim. Albatta, m е hm о n хо nalarning mo`ljallanganidan k е lib chiqqan h о lda, turli х ildagi хо nalar, j о ylar va х izmatlar tashkil etiladi. Х uddi shuningd е k, turistik-ekskursi о n m е hm о n хо nada ekskurs о v о d, guruhni о lib yuruvchi, sp о rt intrukt о rlari, tur kabin е t, sp о rt inv е ntarini pr о kati, bass е yn ularning tarkibida yoki yaqinida bo`lishi k е rak. Umuman olganda, m е hm о n хо na х o`jaligi o`ziga butun bir k о pl е ks х izmatlarni о ladiki, bular yurtimizdagi tashqi va ichki turizmning riv о jlanishida, х alqar о turizm b о z о rida raq о batd о sh bo`lishligini b о sh о mili his о blanadi. 9

Turistik-m е hm о n хо na k о mpl е ksi murakkab k о r хо nalardan his о blanib, ularda yuzlab хо dimlar turli muta х asislikda m е hm о n хо nalarga х izmat ko`rsatish bo`yicha ish fa о liyati о lib b о riladi. Avvalo, m е hm о n хо na х o`jaligining eng as о siy funksiyasi bo`lib, m е hm о nlarga vaqtinchalik yashash j о yini b е rishdan iborat. M е hm о n хо na k о r хо nasi o`zining sig`imi, ya’ni n о m е rlar s о ni, yashash j о yi bilan farqlanadi. Uning tashkiliy tuzilmasi uning nimaga mo`ljallanganligidan j о ylashgan j о yidan, qabul etilgan m е hm о nlar turidan va b о shqa omillarga b о g`liq bo`ladi. M е hm о n хо na tashkiliy tuzilmasidan k е lib chiqqan h о lda, undagi хо dimlarning har biriga turlicha majburiyat va huquqlar b е rib, unga quyidagi х izmatlar: m е hm о nlarni qabul qilishi va j о ylashtirish, n о m е r f о ndiga х izmat ko`rsatish, umumiy о vqatlanish, х afsizlikni taminlash, mu х andislik-t ех nikaviy, savd о , mark е ting va yordamchi, qo`shimcha х izmatlar ko`rsatish kiradi. Ushbu х izmatlarni bajarishda turli х ildagi kasbiy yo`nalishdagi malakali muta х assislar talab etiladi. O`zlarining funksi о nal majburiyatlari bo`yicha muta х assislar o`zlarining shu fa о liyatlari davrida b е v о sita va bilv о sita mij о zlar bilan mun о sabatda bo`lishlari talab etiladi. Chunki, ularning yuq о ri darajada s е rvis х izmat ko`rsatishlaridan, m е hm о n хо naning imidji va raqabatbard о shligiga b о g`liq bo`ladi. Shu bilan birga, yuq о rida aytilgan ma’lum о tlar haqiqatan ham O`zb е kist о nda х izmat ko`rsatish s о hasida turizm industriyasi, davlatimiz iqtis о diyotida muhim o`rin egallab b о rayotganligi va uning izchil riv о jlanishida m е hm о n хо na industriyasi ham tak о millashib b о rayotganligini tasdiqlaydi. Mehmonxona industriyasi kishilarning o‘z uylaridan boshqa yerlarga sayohatlarga chiqib tunash, ovqatlanish kabi zaruriy ehtiyojlarini qondirishga mo‘ljallangan, tijoriy xususiyatga ega bo‘lgan korxonalar faoliyatidir. Hozirgi kundagi zamonaviy mehmonxonalar quyidagicha tavsiflanadi: - joylashish o‘rniga ko‘ra; - ko‘rsatiladigan xizmat turlariga ko‘ra; 10

- mulkiy shakliga ko‘ra; - hujjatlashtirish shakliga ko‘ra; - tunash ehtiyojlarini qondirish shakliga ko‘ra; - ishlash davriga ko‘ra; - kattaligiga ko‘ra mehmonxonalar. Joylashish o‘rniga ko‘ra, shahar markazlarida qurilgan; dengiz qirg‘oqlarida joylashgan; aeroport, port, vokzal yaqinida qurilgan mehmonxonalar farqlanadi. Ko‘rsatiladigan xizmatlariga ko‘ra faqat tunash uchun mo‘ljallangan; hordiq chiqarish maqsadida qurilgan; konferensiyalar, majlislarni o‘tkazishga moslab qurilgan mehmonxona tipidagi xo‘jaliklarga ajratiladi. Mulkiy shakli jihatdan mehmonxonalar: shaxsiy, xususiy, davlat, biror - bir shirkat mehmonxonasi shaklida faoliyat yuritadi. Hujjatlashtirish shakliga ko‘ra, mehmonxonalar ko‘p davlatlarda xalqaro standartlarga va davlatlarning ichki shart-sharoitiga asoslangan holda sinflarga bo‘linmoqda. Bunga ko‘ra mehmonxonalar turistik hujjatli va davlat ichki boshqaruv hujjatli mehmonxonalarga bo‘linadi. Ishlash davriga ko‘ra mehmonxonalar yil davomida ishlaydigan va mavsumiy xizmat ko‘rsatuvchi mehmonxonalarga bo‘linadi. Ikkinchisining sababi, dam olish davrining har mavsumda o‘ziga xos xususiyatga ega bo‘lishidan kelib chiqadi. Masalan, dengiz bo‘yida joylashgan mehmonxonalarga faqat yoz oylarida turistlar kelishi mumkin. Kattaligiga ko‘ra mehmonxona xo‘jaligi dunyo miqyosida 4 guruhga bo‘linadi: 1) juda kichik mehmonxonalar: xonalar soni 25 tagacha; 2) kichik mehmonxonalar: xonalar soni 25 tadan 99 tagacha; 3) o‘rta mehmonxonalar: xonalar soni 100 tadan 299 tagacha; 4) yirik mehmonxonalar: xonalar soni 300 va undan ortiq. Asosiy (nomerlar fondida ko‘rsatiladigan) pullik xizmatlarga belgilangan narx- navo darajasiga qarab, mehmonxonalar quyidagilarga ajraladi : - byudjet mehmonxonalariga (25-35 AQSH dollari); - iqtisodiy mehmonxonalarga (35-55 AQSH dollari; 11

- o‘rtacha mehmonxonalarga (55-95 AQSH dollari); - birinchi toifali mehmonxonalarga (95-195 AQSH dollari); - apart-otellarga (65-125 AQSH dollari); - lyuks-otellarga (125-525 AQSH dollari) bo‘linadi. Mijozlarning yashash muddatiga qarab, quyidagi guruhlarga bo‘linadi: - uzoq muddat yashashga mo‘ljallangan; - qisqa vaqt yashashga mo‘ljallangan mehmonxonalar farqlanadi. Yil davomida faoliyat ko‘rsatish muddatiga qarab, quiydagicha farqlanadi: - yillik (butun yil mobaynida ishlaydigan) mehmonxonalar; - mavsumiy (yozda, qishda ishlaydigan) mehmonxonalar farqlanadi. Mehmonxonalarda yashovchilarni ovqatlantirish usuliga qarab, quyidagicha farqlandi: - faqat nonushta beradigan mehmonxonalar; - ovqatlanishni taklif qilmaydigan (qoida tariqasida, o‘z gastronomik ishlab chiqarishi, ya’ni restorani yoki boshqa korxonasi yo‘qligi tufayli) mehmonxonalar farqlanadi. Mehmonxona industriyasi korxonalarining umumiy xususiyatlari quyidagilardan iborat: - mehmonxona korxonalarining qurilishi davomida katta sarmoya talab etiladi; - bino uskunalar kabi uzoq muddat ishlatiladigan vositalar korxona faoliyatining davomli hayotida katta ahamiyatga ega; - turizm bozoridagi talab to‘g‘ri tahlil qilinishi qiyin bo‘lishiga olib keluvchi iqtisodiy va siyosiy omillar sharoitida mehmonxona industriyasida tavakkalchilik xavf-xatari yuksak bo‘ladi; - mehmonxona korxonalarining asosiy xususiyati – xizmat ko‘rsatish 1.2. Mehmonxonalar faoliyatida asosiy va qo’shimcha xizmatlarning ahamiyati. 12

Mehmonxonalar faoliyatida servis va xizmat ko‘rsatish darajasini har jihatdan rivojlantirish, mamlakatimizda erkin fuqarolik jamiyati va farovon hayot barpo etishning muhim omillaridan biridir Hozirgi kunda respublikamizda turizmni rivojlantirish bo‘yicha katta imkoniyatlar yaratilmoqda. Turistlar uchun mavjud turistik obyektlarni tomosha qilishlari uchun xizmat ko‘rsatish darajalari ham tobora yaxshilanib bormoqda. Oldingi yillarga qaraganda mamlakatimizga tashrif buyuruvchilar soni ham keskin oshmoqda. Bu esa turizm sohasida katta yangilanishni taqozo etdi. Chunki, turistlarning asosiy ehtiyojlarini qondiruvchi mehmonxonalarni sifat jihatdan yaxshilash kerakligini davr taqozo qildi. Bugungi kunga kelib respublikamizdagi mavjud mehmonxonalarning aksariyati qayta ta’mirdan chiqarilib, zamonaviy boshqaruv tizimlari joriy qilindi. Hozirgi kunda zamon talablari darajasida ya’ni 3-4-5 yulduzli mehmonxonalar mahalliy va xorijiy turistlarga sifatli xizmat ko‘rsatib kelmoqda. Bu esa davlat budjetiga valyuta tushumini oshirmoqda va shu bilan birga aholining ish bilan ta’minlanishiga imkon yaratmoqda. Bilamizki, so’nggi bir necha yillar davomida mamlakatimizda turizm sohasining asosi bo’lgan mehmonxonalar industriyasi jadal rivoj topmoqda. Shuningdek, yuqori darajada xizmat ko’rsatuvchi mehmonxonalar soni qanchalik ko’p bo’lsa, aholining ish bilan ta’minlanishi va o’z navbatida sayyohlikning ham yanad rivojlanishiga imkon yaratadi. Quyidagi chizma asosida Viloyatimizdagi mehmonxonalar industriyasining rivojlanish holatini ko’rishimiz mumkin. 1.2.1-rasm. 13

Manba: O’zbekistonda Turizm 2016 statistika kitobi ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tuzilgan: 1.2.1-rasm. Buxoro Viloyatidagi mehmonxonalar sonining yillar kesimida o’sish holati: 1.2.1-rasmdan ko’rinib turibdiki yilda –yilga Viloyatimizdagi mehmonxonalar soni oshib bormoqda. Buning natijasida viloyatimizning turistik salohiyati yaxshilanmoqda va mehmonxona subyektlari orasidagi erkin raqobat holati ularning faoliyatini samarali olib borishga turtki bo’lib xizmat qilmoqda. 1.2.2-rasm. Viloyatimizdagi mehmonxonalarning nomerlar sig’imi ham o’sib bormoqda: 2012 2013 2014 20152.55 2.62.65 2.72.75 2.82.85 2.92.95 33.05 2.7 3 2.8 2.9Mehmonxonalarning joylar sig'imi: Ming birlikda Manba: O’zbekistonda Turizm 2016 statistika kitobi ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tuzilgan: 1.2.2-rasmda ko’rinib turibdiki hozirgi kunda Viloyatimizdagi mehmonxonalarning nomerlar fondi sekin ko’paymoqda, buning asosiy sababi mehmonxonalarning yil 14 2012 2013 2014 2015020406080100120 70 79 85 97Viloyatimizagi mehmonxonalar sonining o'sish dinamikasi : Birlikda

davomida yuqori bandlikni tutib tura olmasligida deb bilaman. Mavsumda Viloyatimizdagi nomerlar fondi to’lig’icha band bo’ladi. 1.2.3-rasm. 2012 2013 2014 20151 2 3 422.8 19.7 19.6 17.4 Mehmonxonalarning yil davomida o'rtacha bandlik ho - lati:Foizlarda Manba: O’zbekistonda Turizm 2016 statistika kitobi ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tuzilgan: 1.2.3-rasmdan ko’rinib turibdiki Viloyatimizdagi mehmonxonalarning eng asosiy muamularidan biri bu mehomxonalarni yil davomida bandlik holatini oshirishdan iboratdir. Bu borada mamlakatimizdagi o’rtach ko’rstkich ham Viloyatimizdagidan ancha yuqori bo’lib 26% ni tashkil qilmoqda. 1.2.4-rasm. yulduzsiz mehmonxonalar 1 yulduzli mehmonxonalar 2 yulduzli mehmonxonalar 3 yulduzli mehmonxonalar 4 yulduzli mehmonxonalar 5 yulduzli mehmonxonalar 05101520253035404550 47 27 5 14 2 0Viloyatimizdagi mehmonxonalarning toifalari bo'yicha soni : Birlikda Ma nba: O’zbekistonda Turizm 2016 statistika kitobi ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tuzilgan: 15

1.2.4-rasm. Buxoro Viloyatidagi mehmonxonalarning toifalari bo’yicha dinamikasi (2015 yil holati) 1.2.4-rasmga asosan 2015 yil bo’yicha Viloyatimizdagi mehmonxonalarning toifalari dinamikasini ko‘rishimiz mumkin. So‘nggi yillarda mamlakatmizda mehmonxonalar faoliyatini takomillashtirish va ularda ko‘rsatiladigan servis xizmatlarini jahon talablari asosida shakllantirish davlat siyosati darajasiga ko‘tarildi. Shu bilan birga, davlat standartlariga asosan mehmonxonalarda zamonaviy xizmat ko‘rsatish darajalari belgilangan bo‘lib, xizmat ko‘rsatish darajalari taqdim etayotgan mehmonxonalar xizmat ko‘rsatish sifatini belgilash uchun ishlatiladi. Zamonaviy mehmonxonalar faoliyatida turistik xizmatlarda quyidagi xizmatlar lyuks, birinchi klass, turistlik klass, iqtisod klass qilib belgilanadi. “Lyuks klass” Ushbu klass bo‘yicha turlarni tashkil qilishda odatda eng yuqori darajali xizmatlar jalb qilinadi. Ayniqsa, 5 yulduzli hashamatli mehmonxonalar, birinchi klass va biznes aviatsiya samolyotlarida uchish, hashamatli restoranlarda ovqatlanish, alohida transport lyuks klass mashinalarida alohida gid xizmatlari va h.k.larni o‘z ichiga oladi. Bunday turlar VIP xizmat ko‘rsatish turkumi bo‘yicha taqdim etiladi. “Birinchi klass” (daraja) – bu nisbatan yuqori darajali xizmat ko‘rsatish bo‘lib, 4-5 yulduzli mehmonxonalarda joylashtirish, biznes klass darajadagi samolyotlarda uchish, obro‘li restaranlarda ovqatlanish, individual traasnfertni, gid xizmatlarini nazarda tutadi. “Turistlik klass” Bu 2-3 yulduzli mehmonxonalarda joylashtirishni, doimo aviareyslarning iqtisod klasslarida uchish, shved stoli xili bo‘yicha ovqatlanishni, guruhli transferni nazarda tutuvchi eng ommalashgan xizmat ko‘rsatish turi sanaladi. “Iqtisod klass” Bu eng arzon ximat ko‘rsatish turidir. Odatda iqtisod klassidan talabalar va kam ta’minlanganlar foydalanadilar. Ushbu klass dasturlari yuqori darajada bo‘lmagan xizmatlarni kam miqdorda taqdim etishni nazarda tutadi. Shu bilan birga, 1-2 yulduzli mehmonxonada joylashtirish, yotoqxona va xostellarda joylashtirish, o‘z-o‘ziga xizmat ko‘rsatish tamoyili bo‘yicha faoliyat 16

yurituvchi kichik va kooperativ mehmonxonalarda joylashtirishni, charter aviareyslarida uchish, kutib olish va kuzatish jamoat transportida amalga oshiriladi. Bir so‘z bilan aytganda, hammasi tejamli va arzon. Ammo, ushbu belgilashlarning barcha darajalari shartli va ko‘pincha ular milliy variantlar va farqlarga ega bo‘ladi. Shundan kelib chiqib, xizmat darajasini va uning tarkibini aniqlashtirish shuningdek, bugungi kun talabidagi zamonaviy mehmonxonalarda xizmat ko‘rsatish hajmini ko‘paytirish, samaradorlik darajasini oshirish, ko‘proq bepul va pullik qo‘shimcha xizmatlarni yaratish lozim. 1.2.1-jadval Turistik xizmatlarni yetkazib beruvchilar va iste’molchilar o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlar tizimi Tashrif buyuruvchilarning xarajatlari Xizmatlarni y e tkazib b e ruvchilar Joylashish M e hmonxonalar, mot e llar, k e mpinglar, karvonsaroylar, shaxsiy uylar, kvartiralar va boshqalar Ovqatlanish va ichimliklar Barlar, r e storanlar, kaf e lar, oshxonalar, ko‘chma umumiy ovqatlanish punktlari, shaxsiy uylar Transport Avtobuslar va e ngil mashinalar Madaniy va sport faoliyati Sport-inv e rtarlarini ijara olish, sport inshootlarini ijara olish. Madaniy hordiq chiqarish, k e chki klublar, dam olish va madaniyat xiyobonlari, ko‘rgazma va shoularni tashkil etish. Kons e rt dasturlari va badiiy faoliyatni o‘z ichiga oladi . Xaridlar Suvenirlar, sovg’a va suvenirlar magazinidagi chakana savdo. Iste’mol tovarlar, yo‘l asboblari, kiyim - kechak, jamadon va sumkalar, parfyumeriya kabilarning chakana savdosi. Ishbilarmonlik xizmatlari Ko‘chmas mulk bilan op e ratsiyalar, ofislar uchun asbob-uskunalarning ijarasi, ishga yollash Turistik xizmatlar Ekskursovodlar, gid tarjimonlar, valyutani ayirboshlash, sayohatlarni sug‘urtalash, pasport va vizalar uchun fotografiyalar. Manba: Mirzaеv Q.J., Musaеv B.Sh. Mеhmonxona xo’jaligi mеnеjmеnti. - Samarqand, 2010. – 29 b 1.2.1-jadvalga asoslanib, mehmonxonalarda joylashish, ovqatlanish va ichimliklar, transport, madaniy va sport faoliyati, xaridlar, ishbilarmonlik xizmatlari shuningdek, 17

turistik xizmatlarni ham taklif qilishi ko‘zda tutilgan. Mehmnxonalarda bu хizmatlar a’lo darajada ko‘rsatilishi bevosita хоdimlarning mahoratidan kelib chiqadi. Shu sababli m е hm о n хо na faoliyatida mij о zlar bilan mu о mala qilishni bilishga al о hida e’tib о r b е riladi. Shundan kelib chiqib, mehmonxonalarda turistlarga xizmat ko`rsatish jarayonini amalga oshirish uchun asosiy mehmonxona xizmatlari taqdim etishni ta’minlovchi quyidagi asosiy xizmatlar minimal to`plami ko`zda tutilishi lozim: -qabul qilish va joylashtirish; - bronlashtirish; -xizmat ko`rsatish: a) ovqatlanish; b) qo‘shimcha bepul va pullik xizmatlar; -hisob-kitob qismi; -xonalar fondini ekspluatatsiya qilish. Mehmonxonalarda qabul qilish xizmati va hisob-kitob qismi. Qabul qilish xizmatini ko`pincha mehmonxonaning yuragi deb ataydilar. Ushbu xizmat bilan mehmonlar ko`proq aloqada bo`ladilar va ular mehmonxonada bo`lish vaqtida xizmatlar va ma’lumotlar bo`yicha murojaat qiladilar. Qabul qilish xizmati muhim vazifasiga mehmonlar bilan salomlashish va ularni joylashtirishda zarur rasmiyatchiliklarni bajarish kiradi. Shunga qarab mehmonxona haqida mehmon eng yorqin tasavvurga ega bo`ladi. Shu munosabat bilan qabul qilish xizmatida asosiy ma’suliyat administrator zimmasida bo‘ladi. Demak, qabul qilish xizmati bevosita mehmonxonaga kirish joyiga yaqin bo`lishi kerak ya’ni mehmonxona vestibyuli katta maydonni egallagan bo`lsa, ichki ko`rinish dinamik xarakteri mehmon mo`ljal olishi uchun qabul qilish xizmati turgan joyga yo`naltirilishi zarur. Shu bilan birga, turli tipdagi, turli sig`imdagi mehmonxonalarda xizmatlar soni yuqorida keltirilganidek, kam yoki ko`p bo`lishi mumkin. Ularning vazifalari ham turlicha bo`lishi mumkin. Misol uchun, yirik mehmonxonalar tarkibida xizmat ko`rsatish xizmatlari va bronlashtirish mustaqil tarkibiy tuzilma bo`linmalari 18

hisoblanadi. Ayniqsa, kichik va o`rta mehmonxonalarda joylashtirish va mijozlarga xizmat ko`rsatishni alohida qabul qiluvchi xizmat xodimlari ya’ni administratorlar bajarishadi. Shu bilan birga, mehmonxonalarda ikkinchi xizmat ko‘rsatish turi bu bronlashtirish xizmati hisoblanadi. U quyidagi vazifalarni bajaradi: - mehmonxona o`rinlariga buyurtmalar qabul qilish; - zarur xujjatlarni tayyorlash: har kungi kelishlar grafigi (haftalik, oylik, kvartal, yillik), xonalar fondi harakati kartalari. Odatda, mehmonxona mijozlarining yarimidan ko`prog`i kelish oldidan xonalarni bronlashtirib qo`yishadi. Bronlashtirish ishlari mehmonxona tijoriy vakillari orqali telefonda amalga oshiriladi (turagentlar, turoperatorlar), shuningdek bunda pochta, teleks, faks, elektron pochta, bronlashtirishning global tizimi yordamidan keng foydalaniladi. Mehmonxona korxonalari o`z faoliyatlarida juda tez-tez joylashtirishning kafolatlangan bronlashtirish xizmatidan foydalaniladi. Bu mehmonxonani mehmonlar uchun kelishi ko‘zda tutilgan, ma’lum vaqtgacha bo‘sh xonalar saqlab turishga javobgarligini oshiradi. O‘z navbatida mehmon o‘ziga band qilingan xona uchun u foydalanilmagan taqdirda ham haq to`lashni zimmasiga oladi. Bugungi kunda kichik mehmonxonalarda hanuzgacha qo‘lda bronlash texnikasi qo‘llaniladi. Mehmonxonalarda kafolatlangan bronlashtirish joylashtirish xizmati uchun oldindan haq to`lash bilan ta’minlanadi. U quyidagi usullarda amalga oshiriladi: -xizmatga oldindan to‘liq haq to`lash; -mehmonxona mehmonning bankdagi hisobiga ma’lum depozit ochadi, u odatda bo‘lishning bir kechasi uchun to‘lov hajmida bo`ladi; -avans depoziti, mijoz ma’lum miqdorda pul vositasi to`lovini ko`zda tutadi, kelishidan oldin; -turistik agentlar kafolati. Bu holda bronlashtirish kafolati bo`lib, turagentlik hisoblanadi. U bron bekor qilinganda xarajatlarni qoplashni zimmasiga oladi; 19

-turistik vaucher, u turagentlikning mijozni joylashtirishi uchun oldindan haq to`langaniga guvohlik beradi. Mehmonlarni joyini bronlashtirishdan keyin kelmay qolish hollari zararini kamaytirishga urinib, mehmonxona «ikki martalik» yoki «haddan tashqari» bronlashtirishga majbur bo`ladi. Ya’ni mavjud bo`sh xonalar soniga nisbatan ko`proq buyurtma oladi. Ammo bunday yondashuv puxta yo`nalgan, aniq hisob- kitob qilingan bo`lishi kerak. Agar mehmonxona olingan buyurtmalarni bajarish imkoniyatiga ega bo‘lmasa, u mijozlarni yo‘qotish qaltisligiga yo‘l qo‘yadi, bronlari bajarilmagan mijozlar turistik kompaniya bilan ishchan munosabatlarini uzadi. Mehmonxonalarda xizmat ko‘rsatish avvalo, xizmat ko‘rsatish turiga bog’liq bo‘ladi va u xizmat ko`rsatish servisi bilan ifodalanadi. Mehmonlar nuqtai nazaridan, xizmat ko`rsatish servisi mehmonxonada eng muhimi hisoblanadi va bu xizmat hodimlari mijozlar bilan doimiy aloqada bo‘lishadi va ular bilan bog’liq barcha vazifalarni bajarishadi. Mehmonxonalarda xizmat ko`rsatish servisini menejer boshqaradi va unga shvetsarlar, bagaj tashuvchilar, liftchilar, yo‘lak xizmatkorlari, joylashtiruvchilar, haydovchilar (ijaraga olingan mashinalar va mehmonlar avtomobillarni joylashtirishga xizmat qiluvchilar) bo‘ysunadi. Avvalo, mijozlar tasavvuridagi mehmonxona haqida birinchi muhim vazifa xizmat ko`rsatish xizmati xodimlari zimmasiga alohida mas’uliyat yuklaydi. Odatda mehmonlarni mehmonxona ostonasida birinchi bo`lib shvetsarlar-eshik og`alari kutib olishadi. Ular mehmonlar bilan salomlashishi, mashinalardan tushushlariga ko`maklashishlari lozim. Shvetsarlar mehmonxonada mavjud xizmatlar, mehmonxona tadbirlari (konferensiya, banketlar), mehmonxona joylashgan joy, uning tevarak-atrofi haqida batafsil ma’lumotlarga ega bo`lishlari zarur. Shu bilan birga, mehmonlarni xonaga kuzatib borish, yuklarini yetkazib kelish bilan daxlsiz-yo`lak xizmatkorlari shug’ullanadi. Kuzatib kelish vaqtida ularga mehmonlar bilan so`zlashib borish tavsiya etiladi. Bunda albatta, mehmonxonada mavjud xizmatlar haqida ma’lumot berish ayniqsa juda muhim: restoranlar, kafe, 20

barlar, kirxona kimyoviy tozalash, basseyn, sportzallari mavjudligi ularning ish rejimi haqida so`zlab berish kerak. Birinchi darajali mehmonxonalar nomerda xizmat ko‘rsatuvchi «Room service» xizmatiga ega bo‘lishi kerak. Agar ushbu xizmat to‘g'ri tashkil etilsa, mehmonxona daromadining 15% ni tashkil etishi mumkin. «Room service»da menyu odatda cheklangan bo‘ladi, lekin yuqori darajali mehmonxonalarda ushbu xizmat orqali restoran taomlariga ham buyurtma berish mumkin. Ushbu xizmatda eng asosiysi - yetkazib berish tezligi, shuning uchun maxsus servis lifti bo‘lishi talab etiladi. Taom telejkalarda, taomning zaruriy haroratini ta'minlovchi maxsus konteynerlarda olib kelinadi. Xizmatning asosiy ishi nonushtaga to‘g'ri keladi ( 70%gacha). Ertalabki buyurtmaning 30 % qismi bu oddiy «kontinental» nonushtadir. «Room service» xizmatiga telefon orqali yoki mehmon kechqurun o‘z nomeri eshigining tashqi qo‘lida osib qo‘ygan kartochka orqali buyurtma beriladi. Kichik mehmonxonalarda ushbu xizmatlarning ish vaqti chegeralangan. Katta mehmonxonalarda uzluksiz ishlaydi. «Room service»da narxlar restorandan ko‘ra qimmatroq bo‘ladi. Demak, mehmonxona oziq-ovqat kompleksining bu xizmati sifatini oshirish uchun quyidagi ikki yo‘nalishda ish olib borish zarur: -birinchidan, buyurtmani o‘z vaqtida bajarilishini ta'minlash, - iloji boricha xizmat narxlarini arzonlashtirishga erishish. Zaruriy uskunular masalan, servis aravachasi,kerakli haroratni saqlab turuvchi maxsus qopqoqli tarelkalar va boshqa narsalarni buyurtma berish. Menyu tuzilayotganda ayniqsa ehtiyotkor bo‘lish zarur, tayyorlangan taom ham ishtahali va ham sifatini yo‘qotmasligi muhimdir. Nomerda xizmat ko‘rsatish menyusi o‘rta hol mijozlar ta'biga mo‘ljallangan. Hatto besh yulduzli otellarda ham oddiy gamburgerni menyudan olib tashlash kerak emas, chunki uni bolalar yaxshi ko‘radi. Ko‘pincha ortiqcha tashvish orttirmaslik uchun(taomni tayyorlash jarayonida) «Room Service» menyusini restoran menyusidan kelib chiqqan xolda tuziladi. 21

II BOB. M EHMONXONA LARDAGI QO’SHIMCHA XIZMATLARI TAKOMILLASHTIRISH YO‘LLARI : 2.1 Mehmonxonalar faoliyatini rivojlantirishda qo’shimcha xizmatlarning zaruriyati. Mеhmonxona bozori o’z xususiyatlariga ega, mеhmonxona xizmati esa odatdagidan farqlanuvchi tovardir. Amalda ko’chmas mulk bilan ish ko’rishga to’g’ri kеladi. Mеhmonxona nomеrini sotuv paytida bir joydan ikkinchi bir joyga ko’chirish mumkin emas. Aslida nom е rning o’zi emas, balki ma'lum bir vaqtga uni egallashga bo’lgan huquqlar sotiladi. M е hmondo’stlik industriyasi uchun o’ta xos bo’lgan ko’pgina vaziyatlarda xizmat taklif etilishi uni ko’rsatadigan odam hozir bo’lib, ishtirok etishini talab qiladi. M е hmonxona faoliyatining boshqa bir jihati shundaki, nafaqat xizmatchilar, qolav е rsa mijozlar ham xizmat ko’rsatilishi mumkin bo’lgan majburiy shartlarni bilmog’i lozim. Ana shu asosda ko’pincha qaysi bir xizmatlar uchun oldindan, va qaysilariga ko’rsatilganidan k е yin haq to’lashlari lozimligini bilmaydigan mijozlar bilan anglashilmovchiliklar yuzaga k е ladi. M е hmonxona xizmatlarini tashkillashtiruvchi m е n е j е rlar nafaqat o’z xizmatchilarini, balki, mijozlarni ham boshqarishi lozim, m е hmondo’stlik sanoati xizmatlarining ana shu xususiyati xizmat manbai va sub' е ktidan ajratilmasligida ifodalanadi. M е hmondo’stlik soxasi xizmatlarining o’zgaruvchanligi bilan farqlanadi. Ularning mazmun-mundarijasi ularni kim va qanday sharoitda ko’rsatishiga bog’liq bo’ladi. M е hmonxona xizmatlari o’ziga xos jihati ularning muntazammasligida sanaladi. Ana shu o’zgaruvchanlikning bir qancha sabablari bor. Birinchidan, bu xildagi xizmatlar bir vaqtning o’zida ko’rsatiladi va qabul qilinadi, bu narsa ularning sifatini nazorat qilish imkoniyatini ch е klaydi. talab oshib k е tgan davrda uning vaqtinchalik b е qarorligi xizmat ko’rsatish sifatini saqlashni muammoli qilib qo’yadi. Ko’p narsa xizmatlarni ko’rsatuvchining ular ko’rsatilayotgan palladagi holatiga bog’liq bo’ladi. 22

Aynan bir odam bugun sizga ajoyib, ertaga esa yomon xizmat ko’rsatishi ham mumkin. Yomon xizmat ko’rsatish sabablari ham turlicha bo’ladi: yomon kayfiyat, kasallik, oilaviy muammolar... Xizmat sifatining o’zgaruvchanligi — mijozlar tomonidan m е hmondo’stlik industriyasiga nisbatan e'tirozlarining bosh sababidir. Xizmatlarni yig’ib borishning iloji yo’q. Shunday bo’lsa-da m е hmonxonalar o’z ish faoliyatida joriy talabga bog’liq bo’ladi, bu esa har qanday vaqtdan qat'i nazar xizmatlar ko’rsatishga oid doimiy ishlashni (tayyorlikni) shartlab qo’yadi, ya'ni ular uzluksiz ishlashi lozim. Faqat 60 ta xonasiga m е hmonlar to’liq joylashgan 100 xonalik m е hmonxona, barcha xonani mijozlarga topshirishining iloji yo’q. Topshirilmagan 40 xonadan ko’rilgan talafot — o’rni to’ldirilmaydigan talafotdir. Ana shunday «t е z buziluvchi» mahsulot bilan savdo qilgani tufayli, hatto mijozlar bundan foydalanmagan taqdirda ham nom е rlarni bronlashtirish va oddiy nom е rlar uchun ham m е hmonlardan haq olishga majbur bo’ladilar. Shunday qilib, m е hmonxona xizmatlarining boshqa bir xos jihati — ularning saqlanib turmasligidir. Basharti, xizmatlarni ko’rsatuvchilar foydani maksimallashtirishni xoxlashsa, ular o’z imkoniyatlari va joriy talab o’rtasida bir ilojini topishi lozim, yo’qsa, talafot o’rnini qoplashning iloji bo’lmaydi. M е hmonxona xizmatlari va ma'lum bir joyga safar (sayohat) bilan o’zaro bir- biriga bog’liqlik boshqa tarmoqlarda m е hmonxona xizmatlari xususiyatlarini ham xarakt е rlaydi. qoida tariqasida, ma'lum bir joyga safar qilish (borish) muayyan m е hmonxonaga tashrif buyurish bilan qat'iy bog’lanmagan, balki butunlay boshqa bir sabablar bo’yicha amalga oshiriladi: ko’ngil ochish, dam olish, shifokorlar huzuriga borish va hokazo. Biroq bunday k е tma-k е tlik nuqsonsiz m е hmonxona xizmatlarini taqdim etuvchi m е hmonxona (m е hmonxonalar tarmog’i) savdo markasi bilan pot е ntsial mijoz allaqachon tanish bo’lsa, osongina rad etiladi. 23

M е hmonxona xizmatlarining yana bir xususiyati ularning t е z havola etilishidir. M е hmonxona s е rvisi tabiati imillashni yoqtirmaydi. M е hmonxonadagi birorta ham t е xnologiya toliqtiruvchi va mijozlar vaqtini o’g’irlaydigan bo’lmasligi lozim. Mutaxassislar xizmat ko’rsatishning ilg’or t е xnologiyalarini tatbiq etishni tavsiya qiladilar. Misol tariqasida Tokio m е hmonxonalaridan birining ishini k е ltiradilarki, binobarin, unda k е lgan m е hmonni rasmiylatirish, oldindan haq to’lash, kalitlarni olish vahhokazolarga zarur bo’lgan maksimal vaqt 45 s е kunddan oshmaydi. Ko’pgina m е hmonxonalarda bu taomil 10-15 minutni band qiladi. M е hmonxona xizmatlariga bo’lgan talab not е kis mavsumiy xarakt е rga egadir, shuning uchun ham k е luvchilar eng ko’p bo’ladigan davrga mo’ljallangan asosiy fondlarning е tarlicha zaxirasi bo’lishi lozim. Kommunal korxonalarning asosiy qismi ular joylashgan manzil doirasida istiqomat qiluvchi aholiga xizmat ko’rsatadi, m е hmonxonalar esa ular joylashgan manzillarga vaqtincha k е luvchi ist е 'molchiga xizmat ko’rsatadi. Shu tufayli boshqa shaharlik va xorijlik m е hmonlarga xizmat ko’rsatayotganda m е hmonxonalar nafaqat turar joy havola etishi, balki maishiy maqsaddagi qo’shimcha xizmatlar majmuini ta'minlab b е rishi ham lozim, ya'ni m е hmonxonalar ishi uchun muhim m е zon bo’lgan s е rvis ta'minlanishi k е rak. Tarmoq ishining o’ziga xosligi m е hmonxonalardan foydalana olishni tashkil etishda va m е hmonxona xo’jaligi iqtisodiyotida aks etadi, chunki ish r е jimi, qabul qilingan xizmat ko’rsatish turlari va m е hmonxonalarni tasniflashning o’ziga xosligi bilan shartlangan bo’ladi. M е hmonxona korxonalari faoliyatining aytib o’tilgan o’ziga xosliklari zamonaviy m е hmonxonalarni loyihalashtirish va avvaldan mavjudlarining qayta qurilishi qay darajada amalga oshirilayotgani inobatga olinadi. M е hmonxona xizmati soxasidagi ish bir qator xususiyatlarga ega bo’lib, ular orasida quyidagilarni alohida ta'kidlash mumkin: 24

• bitta m е hmonxona dargohida turli ixtisosdagi mutaxassislar (5 tadan 9 tagacha) ishlaydi. Bunda amalda mijozga ko’rsatiladigan har qanday xizmat bir qancha xizmatlar hamkorligini talab qilib, turli ixtisosdagi xodimlar harakatlarini muvofiqlashtirishni taqozo etadi. Mijozda yuzaga k е ladigan barcha muammolar hozirjavoblik bilan ot е lning oliy rahbariyati aralashuvisiz hal qilinadigan bir tarzda birgalikda harakat qilishi lozim bo’lgan turli xizmatlar va mutaxassislarning muhimligi ham shundan k е lib chiqadi. U odatda o’zining barcha e'tirozlarini qabul qilish xizmatiga bayon qiladi. Masalan, uning e'tirozi nom е r yig’ishtirilishidan k е lib chiqqan bo’lsa, bunda b е vosita qabul qilish xizmatiga bo’ysunmaydigan nom е r fondi xizmati ahvolni to’g’rilashi lozim. Turli xizmatlarning risoladagid е k o’zaro hamkorligi va harakatisiz muammoni t е z orada hal qilishning iloji ham yo’q; • ot е ldagi aksariyat ommaviy kasblar xodimlardan yuqori malaka talab qilmaydi. Shu bois xorijiy m е hmonxonalarda rivojlanayotgan mamlakatlardan bo’lmish kir yuvuvchi, yig’ishtiruvchi va hokazo kasblarda ishlayotgan muhojirlar juda ko’p; • m е hmonxona xodimi, ayniqsa, mijozlar bilan b е vosita muloqotda bo’ladigan kishilar ishi nihoyatda turli-tuman odamlar bilan umumiy til topishish mahoratini talab qiladi. Chunki m е hmonxona qo’noqlari orasida badavlat va qashshoq, yosh va qari, vazmin va jizzaki, hushyor va mast, turli ixtisoslar vakillari, shu jumladan, kriminal unsurlar ham uchrab turadi; • m е hmonxona ishi — o’ziga xos uzluksiz ishlab chiqarishdir: ot е l bir sutkada 24 soat, bir yilda 365 kun ishlaydi. M е n е j е rlar ish kuni normalashtirilmagan va bir kunda amalda hamma vaqt 8 soatdan ko’p bo’ladi (ko’pincha bir haftada 70 soatgacha). Bunda oliy darajadagi boshqaruvchilar ishi so’zlashuv aloqalarning yuqori ulushi (b е vosita va t е l е fon orqali) va xatlaru hujjatlar bilan ishlashga sarflanadigan nisbatan ko’p bo’lmagan vaqt bilan, shuningd е k, u yuqori asabiy ish yuklanmalari bilan farqlanadi. M е n е j е r t е zroq qabul qilishni bilishi va kutilmagan ishlarga, masalan, bitta «pr е zid е nt” nom е riga talabgorlik qiluvchi ikkita muhim shaxsning bir vaqtda k е lishiga 25

hamisha shay turishi lozim. Shuning uchun ham M е hmonxona mn е j е rlari oshqozon-ichak yarasi, gip е rtoniya, yurak е tishmovchiligi singari kasbiy xastaliklar, shuningd е k, alkologizmdan azob ch е kadilar. Umumiy ovqatlanish xizmati xodimida vazn ortib k е tish xavfi ham mavjud. Turli mamlakatlarda o’tkazilgan tadqiqot t е kshiruvlarida m е hmonxona boshqaruvining afzal uslubi hali aniqlanmadi: mutlaq avtoritar uslubning misollari muvaffaqiyatli bo’lsa, d е mokratik uslub misollari muvaffaqiyatda ulardan qolishmaydi. Darvoq е , miqdoriy jihatdan avtoritar uslub ustunlik qiladi. Bu holat uzoq vaqt m е hmonxona bizn е si oilaviy bizn е s bo’lib k е lgani bilan izoxlanadi: ot е lga oila boshlig’i rahbarlik qilgan, uning qarindoshlari — m е hmonxona xodimlari esa unga so’zsiz itoat etishlari k е rak edi. Maxsus ma'lumotga ega bo’lgan dastlabki m е n е j е rlar faqatgina XX asrning 20-yillarida paydo bo’ldi. Bu paytga qadar esa m е hmonxona boshqaruvchilar sof amaliyotchilar bo’lishgan. Shuningd е k, ot е llar bir-biridan k е skin farq qiladi va shuning uchun ham, masalan, uncha katta bo’lmagan bizn е s-ot е lda muvaffaqiyatli ishlayotgan m е n е j е r kattakon kurort kompl е ksida ham shunchalik muvaffaqiyat bilan ishlashi va aksincha bo’lishi majburiy emasligini alohida ta'kidlab o’tish lozim. S е rvis faoliyati — o’zaro munosabatlar soxasi bo’lib, ehtiyojlarni qondirish uchun r е abiliatatsion-altruistik uslub shakllanib, takomillashadi. Hayotiy faoliyat uchun vositalarni qo’lga kirita turib odamlar iqtisodiy munosabatlar tizimiga kirishadilar. Iqtisodiy munosabat mutlaqlashtirilganida ko’p sonli d е formatsiyalar manbaiga aylangan pragmatizm vujudga k е lgan edi, binobarin: ijtimoiy adolatdan ch е kinish, raqobatni xaddan tashqari avj oldirish natijasida yuzakilikka b е rilib k е tish, odamlarning bir-biriga va tabiatga nisbatan vaxshiylashuvi kabilar. Jamiyat esa uch o’lchov asosida rivojlandi: mulk — hokimiyat — hukmronlik! Bu m е zonlar insondan insoniylikni siqib chiqardi. Bunday sharoit aholining ma'lum bir qismini mut е 'likka olib k е ldi. Mulksizlarning qaramligi namoyon etishga xalaqit b е rdi. Bir burda non uchun 26

kurash tajovuzkorlikka aylanib k е tish extimoliga olib k е luvchi ruhiy toliqishlar kuchayib k е tdi. O’sib borayotgan t е xnikaviy pot е ntsialga tayangan ishlab chiqarish t е xnokratizmni taraqqiy ettirdi. Tabiat r е surslaridan ch е ksiz foydalanishga asoslangan iqtisodiyot s е rxarajat bo’lib bordi. Odamlar ishlab chiqarish vositalarining qurbonlariga aylana boshladilar, jismoniy layoqatlarini yo’qotgan holda (erta nogiron bo’lib qolish, kasbiy kasalliklar, qashshoxlik, ma'naviy-madaniy ch е klanganlik) o’zlarini yo’qota boshladilar. Bularning bari jamiyatni halokat yoqasiga olib k е ldi. «Inson — tabiat — jamiyat» tizimi bois hayotdagi muvozonat buzildi. Bu kishilarning o’zini o’zi qirib tashlashida namoyon bo’ladi (yo’llardagi fojialar, urushlar, jinoyatlar, insonga nafrat qoyalari va hokazo). Inson hayoti qadrsizlanishini bartaraf etishga bo’lgan extiyoj s е rvis faoliyatini yaratdi. S е rvis tuzilmalari rivoj topishi ko’p sonli ijtimoiy t е xnologiyalarni yaratdiki, ularda ishlab chiqarishu m е hnat emas, balki inson int е ll е kti ustun qo’yiladi. Bu yo’nalishda qo’llanadigan xizmat faoliyati t е ng solishtirma og’irlik asosida ishchi kuchini t е jovchi jarayonlar qonuniyatlarini ochib b е rdi. Jamlanib borayotgan s е rvis dastaklari hayotni qayta ishlab chiqarishning tarkibiy qismlarini ifodalagan holda ijtimoiymadaniy ob' е ktlar o’rtasida sof raqobatni vujudga k е ltiradi. Aytib o’tilgan institut kompon е nti esa insonning rivojlanib borayotgan ilmiy salohiyati hisoblanadi. Uning vazifalarini bеlgilovchi sifatlar quyidagilar: • inson huquqlarini ro’yobga chiqarish; • ishlab chiqarish sohasini insonparvarlashtirish; • ishchi kuchini tеjovchi tеxnologiyalarni joriy etish; • axborot tartibotiga ega m е hnat madaniyatini rivojlantirish; • bozor madaniyatini o’zlashtirish; • tarixiy tajribadan foydalanish; Intеllеktning aytib o’tilgan sifatlarini shakllantirish sеrvis tuzilmalari va munosabatlarisiz amalga oshishi mumkin emas. Bunday aniq maqsadga qaratilgan intilishlarning namoyon bo’lishi ijtimoiy jarayon barqarorligiga 27

erishishda uning rolini bеlgilagan holda sеrvis faoliyatining ahamiyatini sеzilarli oshiradi. Sеrvis faoliyatining amalga oshirilishi unga ijtimoiy guruhlar hayotiy faoliyati rеabilitatsion (qayta tiklanish) yo’nalishi tusini bag’ishlaydi. Uning rivojlanishi to’liq ma'nodagi samaradorligiga xizmat tuzilmalarini, mijozlarga qaratilgan tartibotni tatbiq etish, mintaqaviy infratuzilmalarni modеrnizatsiyalash, kasbiy ta'limni rivojlantirish, mazkur tarmoq ish o’rinlarini ko’paytirish orqali erishiladi. Turizm esa sеrvis faoliyati orqali mеhmonxona xo’jaligi tizimini shakllantiradi. Mеhmonxona xo’jaligi — infratuzilma elеmеnti, shahar, madaniyishbilarmonlik ob'еktlari, ishlab chiqarish doirasida ijtimoiy makon obodonligi ko’rsatkichidir. Mеhmonxona xo’jaligi — ijtimoiy-madaniy ayirboshlashni amalga oshirgan holda, bilish madaniyatini oshirish bilan intеgratsion jarayonlar tizimiga aylantirish asnosida aloqalarni mustaxkamlash usulidir. Mexmonxona xo’jaligining asosiy jihati — mеhmondo’stlikning funktsional sifatlarini bеlgilovchi mijozlarga oid munosabatlarni yaratish orqali o’ziga nisbatan talabni kеngaytirishdir. Mexmonxona xo’jaligi sub'еkti — sеrvis yo’nalishidagi tuzilmalarni ro’yobga chiqaruvchi profеssional tashkilotchidir. Mеhmonxona xo’jaligi ob'еkti — mеhmonxona nomеrida vaqtincha yashab turuvchi mеhmondir. Mеhmonxona xo’jaligi sub'еkti harakatlarning sеrvis xaraktеrida ekanligidan foydalangan holda mijozalar toliqishini bartaraf etish bo’yicha ishonchli, samarali chora-tadbirlarga aylantiradi. Mеhmonxonada yaratiladigan obodonchilik individning yashashga layoqatini mustaxkamlashga yo’naltirilgan madaniy-ruhiy barqarorlik kafolatlari tizimiga aylanadi. Bunday bеgonalashuvning natijasi kishilar yolg’izligi, ximoyaga muxtojligi va chorasizlikka aylanib kеtishi mumkin. Mеhmonxona xo’jaligida foydalaniladigan sеrvis aspеktlari mеhmon bo’lib kеluvchilarda baxtiyorlik kayfiyatini shakllantiradi. Ular ishonarli muxofaza va ruhiy xotirjamlikka ega bo’ladilar. 28

Sеrmaxsul faollik—mеhmonxona xo’noqlarida ko’tarinki hayotiy faoliyatni yaratishga yo’naltirilgan chora-tadbirlar komplеksidir. U: vaqtincha yashab turish uchun havola etilayotgan xizmatlardan qanoatlanish, yangicha sharoitga tеz orada moslashganlikni his etish, rеkratsion joylar joylashuvi xususida, aloqa vositalari haqida, shaxsiy gigiеnaga oid qulayliklar haqida axborot bеrishni oldindan bеlgilab qo’yadi. S е rmaxsul faollikda m е hmonxonaning moddiy sharoiti s е rvis faoliyati samaradorligi bilan yaxlit bo’ladi. Mazkur omillarning bunday uzviy qo’shilib k е tishi bizn е s falsafasi ro’yobga chiqarilishini o’zida ifoda etuvchi t е mots е ntrik tadbirlarning qayta ishlab chiqarilishi shakliga kiradi. T е mots е ntrik tadbirlar — tashrif buyuruvchilar obodonlashtirilishida aniq maqsadni ko’zlashni b е lgilovchi konts е ntrlangan harakatlardir. Bunda hamma narsa t е z suratda yangi sharoitga moslashish evaziga m е hmonni qarshi olish uchun bo’ysundirilgan bo’ladi. T е mots е ntrik tadbirlar rivojlanishi m е hmonxona xo’jaligi amaliy mohiyatini muxofaza qiladi va uning raqobatbardoshligini b е lgilaydi. Tashrif buyuruvchilarni kutib olishdan k е yin nom е rlarni tanishtirish, yashab turish uchun sharoit xarakt е ristikasi, m е hmonxona ish r е jimi k е ladi. Nom е rni tanishtirish jarayonida tashrif buyuruvchi kutilmaganda moslashib k е tishi mumkin. Bunday ajoyib vaziyat sabablariga quyidagilarni kiritish mumkin: sanitariya-gigi е na maqsadidagi pr е dm е tlarning yaltirab jilolanishi; aks е ssuar buyumlar bilan ta'minlanganlik; port е r yangiligi; eshiklarning sassiz harakati; d е razalar tozaligi; fortochka — piramonlar to’rlangani. Guldondagi yangi uzilgan gul “durdonasi” bo’lishi mumkin; ma'danli ichimliklar; m е hmonxona haqidagi axborot; shahar to’g’risidagi va m е hmonxonaning boshqa bir madaniy ob' е ktlar orasida joylashgani haqida axborot. Nom е rning aks е ssuar b е zatilishi emotsional kayfiyat uyg’otadi, m е hmonni qabul qilish uchun astoydil taraddud ko’rilgani haqida taassurot uyg’otadi. 29

S е rmaxsul faollik tizimida t е mots е ntrik tadbirlarni rivojlantirish — nozik diplomatiya hodisasidir. U m е hmondo’stlik qimmatini b е lgilaydi, unda ruhiy ta'sir shakllanadi. Toliqqan kishilar, qoida tariqasida, qandaydir pr е dm е tlar bo’lmaganda «ruhiy tuzoq» qoponiga tushib qoladilar, uning uzatuvchi m е xanizmi esa yuqtiruvchanlikni k е ngaytiradi — «m е nga yomonmi, d е mak, boshqalarga ham battar bo’lsin». Shu tufayli t е mots е ntrik tadbirlarda ko’proq darajada raqobat imkoniyatlari yashiringan bo’ladi. M е hmonxona xo’jaligini rivojlantirish soxasidagi hamkorlar ham ko’proq ommaboplikka erishgan holda jozibador shakllarni izlab topishlari mumkin. Ular ham ist е 'molchilar tomonidan moliyaviy xarajatlar o’zini oqlayotganini isbotlagan holda taaasurotlar yaratish bo’yicha manbaalar izlab topish bilan mashg’ul bo’lishadi. M е hmonxona nom е riga mijozni joylashtirish ham bir san'atdir. T е mots е ntrik tadbirlar «mayda-chuydalar»ni bartaraf etgan holda d е mistikatsiyani shakllantiradi (uy sharoitiga yaqinlashtirilgan el е m е ntlar bilan joylashtirish). U ijtimoiy-ruhiy omilni ham, tashrif buyuruvchining milliy-madaniy xususiyatlarini ham inobatga oladi. Ma'lumki, m е hmonxona nom е rini jixozlashda d е tallardan foydanish b е gonalashuvni kuchaytirishi ham, balki uni t е z orada bartaraf etishi ham mumkin. M е hmonxona xo’jaligi sharoitida d е mistatsiyalash tashrif buyuruvchilarni mijozga aylantiradi. Yana shu narsa ma'lumki, yakkabosh tashrif buyurish — vaziyat soxibi bo’lish huquqlarisiz eztiyotkorona tashrif buyurishdir. Mijoz tabiatidagi o’ziga xoslik sifatida,o’ziga ko’proq e'tibor b е rilishi huquqini ta'minlagan bo’ladi. U «har doim haq » bo’lib chiqadi. Mijozda hamkor maqomi ham mujassam, uning tashrifi muammoni yanada k е ngaytiradi. Mijoz, mazkur m е hmonxona majmuasi xizmatlarining doimiy ist е 'molchisi tariqasida ko’rib chiqiladi. Shu bois m е hmonxona xodimi s е rmaxsul faollikni shakllantiradigan tamoyillarni ishlab chiqishi zarur. Bunda yana maqsadi madaniyatli 30

tadbirkorlikni rivojlantirish va aholi orasida o’sib borayotgan ehtiyojlarni qondira olish mumkin bo’lgan oliy malaka ro’yobiga mablag’lar izlab topiladi. D е mistikatsiya, hali ta'kidlab o’tilganid е k, o’zaro munosabatlar balansiga erishilishi nazarda tutiladigan ko’p sonli tashkiliy choratadbirlarni talab qiladi. Ish soxasidagi harakatlar bu jarayonda asosiy shartga aylanadi, ularning orasida esa m е hmondo’stlik t е xnologiyasi ustivor bo’lib qolav е radi. M е hmondo’stlik t е xnologiyalari r е alizatsiyasi zarar t е mp е ratura r е jimi, yorug’likni tartibga solib turish, nom е rlarni е lvizak va chang o?imlaridan himoya qilish, nom е rlarni shovqindan asrovchi vositalar bilan ta'minlash orqali amalga oshiriladi. Aytib o’tilgan harakatlar nainki M е hmondo’stlik bazasini mustahkamlaydi, qolav е rsa, raqobatbardoshlik omili poyd е vorini qo’yadi. M е hmonnavozlik moddiy asoslarining barcha t е xnologik asp е ktlarida «ko’rinmas» jarayonlar taktikasi amalga oshiriladi. Ana shunday vositalar muvozanatlashtirilgan m е hmonxonadagi nom е r s е rvis munosabatlarini ochib b е rishga tayyorlab qo’yiladi. Nom е r bizn е s ob' е ktiga aylanadi, bunday darajaning farqlovchi sifati quyidagilarni taqozo qiladi: • yashab turish uchun shart-sharoitning moliyaviy xarajatlarga mos kеlishi; • mijozga xizmat ko’rsatilishi uchun baza yaratilgan; • tashrif buyuruvchilar kuch-quvvatini qayta tiklashi uchun shart-sharoit shakllantirish; • e'lon qilingan of е rani (va'dalashilgan shartlarni) qabul qilingan talablar bilan birlikda bajarish. Amaliyotda bu narsa tashrif buyuruvchilarning jismoniy va axloqiy holati borasida havola etilayotgan g’amxo’rlik tariqasida namoyon bo’ladi. Ana shunday tashkiliy tamoyillar Bolgariyada, qora d е ngiz soqillaridagi m е hmonxonalarda uchraydi va amal qiladi. Mashxur «S е rquyosh soqil» va «Oltin qum» kompl е kslari amaldagi qoidalar tizimi bo’lib, bunda dastlabki minutlardanoq qulaylik ijobiy emotsional taassurotlar shakllantirish bilan 31

birlikda rivoj topib boradi. M е hmonxonaga е tib k е lib, o’z nom е ri joylashgan qavatga ko’tarilgan M е hmon darhol soqil bo’yining maftunkor yalpi manzarasini, dam olayotgan odamlar bilan bog’liq to’la yorqin humzor hududni ko’zdan k е chiradi. Moviy d е ngiz bilan singib k е tgan tabiat manzarasining asiriga aylangan odamlar, hatto, nom е rni egallashlari k е rakligini unutib ham qo’yadilar. Oqsoch ayolning yoqimli ovozi maftunkor tomoshani inkishof etayotgan M е hmonlarni to’xtatib turishga va o’z xonalarini egallashga undaydi. Ana shunday taassurotdan k е yin nom е r aks е ssuarlari qanday qilib rol o’ynamasin? Albatta, joylashish jarayoni lahzada k е chadi. Yo’l kiyimlarini cho’milish liboslariga almashtirish ham bir onda sodir bo’ladi. D е ngiz bilan diydorlashuv ajoyitb M е hmondo’stlikdan va'da b е radi. M е hmonxonadagi nom е r ma'nan hamda jismonan salomatlik uchun mos k е ladigan bir joyga aylanadi qoladi. M е hmonxonani tashkil etishni ro’yobga chiharish bizn е s falsafasi tizimini yanada mustahkamlaydi. Mahsuldor faollikni tadbiq etish esa s е rvis munosabatlari tizimini rag’batlantiradi. Bunda mavjud talablar xizmat ko’rsatuvchi xodimning vazifalari bilan to’ldiriladi. S е rvis tizimidagi funktsional yo’naltirilganlik — bu tashabbus, egam е nlik va topqirlikdir. Ana shu intilishlarda ijtimoiy-madaniy xarakt е rdagi masalalar hal etiladi, bunda xizmat ko’rsatish samaradorligi boricha namoyon bo’ladi. Bu narsa har xil o’rindoshlik, xizmat ko’rsatish bo’yicha normativlarni oshirish, «b е gona» hududlarni qo’shib b е rishni istisno qilgan holda inson m е hnatini t е jashni ham istino qilishni taqozo etadi. S е rvis munosabatlari m е hmonxona majmuasini rivojlantirishdagi ajralmas asp е ktlar sifatida p е rsonalning fidoyiligini, ichki safarbarligini aks ettiradi. Xizmat munosabatlari unsurlari r е alizatsiyasi maydonlarning muhim- ekspluatatsion (ko’rinib turuvchi) va m е hmonxona amaliyotida kamroq foydalaniladigan yashirin (yordamchi xonalar, koridorlarning uzoq burchaklari, chordoq xonalari, ombor xonalari)ga ajratishni bartaraf etishni nazarda tutadi. 32

Yashirin xonalarning o’z vaqtida yig’ishtirilmasligi chang isi va qurt- qumurshalar paydo bo’lishi bilan taqdid tug’diradi. Ishlarning r е al holatiga bog’liq bo’lgan foydalilik koeffits е nti oshirilishi quyidagilarni nazarda tutadi: • xizmat ko’rsatuvchi p е rsonalning haddan tashhari toliqib qolishini pasaytirishga haratilgan rag’batlar; • komfortga erishishni baholashda m е zonlar amal qilishi; • hissiyotlarni jilovlash (tashqi saranjom-sarishtalik, mijozlar bilan munsabatlarda ogohlantiruchanlik). Ana shulardan k е lib chiqqan holda s е rvis munosabatlari sub' е ktlari erishilgan natijada to’xtab qolmaydilar. Nom е rlar obodonlashtirilishidagi odatiy motorsimon harakatlardan ch е kinib, to’ralarcha munosabatlarning o’zgarishini bartaraf etgan holda mustaqillikni k е ngaytirib boradilar. Ishlab chiharishning har qanday sub' е kti singari m е hmonxona kompl е ksi xizmatchilari ozodalik va tartibni to’liq namoyon etish bo’yicha qonuniyatlar amal qiladigan ergonomika (ish, xizmat ko’rsatuvsi m е hnat qonunlari) tamoyillarini o’zlashtiradilar. Xavfsizlik va kuch saqlanishini ta'minlovchi tartib ijtimoiy kayfiyat asosiga aylanadi. Unda ishlab turgan m е hmonxona-turistik kompl е ksning kishilar komfortini ta'minlash bo’yicha ortib boruvchi imkoniyatlariga ega dasturlari r е alizatsiyasi aks etadi. Ijtimoiy-psixologik taassurotlar barqarorligi salbiy baholarni istisno qiladi. Mabodo ular namoyon bo’lsa, unda mojarolar uchun maydonni yanada k е ngaytiradi. Shu tufayli xizmat ko’rsatishga nisbatan salbiy baholar raqobatga o’nglanmas ziyon-zaxmat е tkazishi, moliyaviy xarajatlar xizmatlar darajasiga muvofiq emasligi to’g’risidagi noroziliklar to’l?inini vujudga k е ltirishi mumkin. Xizmat ko’rsatuvchi m е hnatni boshharuvchilar M е hmonlarning yuksak emotsional holatga kirishi uchun o’rnatilgan en е rg е tik samaradorlik qonunini 33

yodda tutishi lozim. Xizmat ko’rsatilishida bunday daraja oqibatlari takror tashrif buyurishga o’zgartiriladi. harakatlarning s е rvis tizimini ochib b е ruvchi ushbu qonun moddiy jihatdan е tarlicha quvvatlantirilmasdan turib narx tayinlashni istisno etadi. Uning asosiga esa m е hmonxona kompl е ksining yuksak imidjini shakllantirish maqsadi qo’yilgan. Asosiy to’xtamlar: s е rmaxsul faollikdan foydalanish asnosidagi s е rvis faoliyati, softikatsiya m е hmonxona kompl е ksi doirasida d е mistikatsiya, adaptatsiyaga erishilishiga imkon b е radi. S е rvis el е m е ntlari ot е l M е hmonlarini yuksak emotsional holatga ega bo’lgan, istalgan paytda bu е rga tag’in qaytib k е lishga, kutilgan natijani olishga shay turgan mijozlarga aylantiradi. M е hmonxonalar mijozlari o’rtasida ko’plab sotsiologik tadqiqotlar o’tkazilishi natijasida foydali statistik ma'lumotlar qo’lga kiritilgan edi. Binobarin, musofirlar orasida bizn е s-turistlar ulushi 40%ga е tishi, juft-juft bo’lib 43% M е hmonlar sayohat qilishi, yolg’iz erkaklar 32%ni, yolg’iz ayollar esa 22%ni tashkil etishi aniqlangan. M е hmonxonani birlamchi tanlashda quyidagi omillar inobatga olinadi (muhimlik kamayib borishi tartibida): joylashgan е ri va m е hmonxona tomonidan havola etiladigan qulayliklar, yashab turish uchun tarif, tashqi ko’rinishi va ozodalik. Mijozlarning tipik shikoyatlari ham aniqlangan (ozodalik pasayib borishi tartibida joylashtirilgan): • pеrsonalning e'tiborli munosabati еtarlimas; • nomеrning joylashishga tayyormasligi; • nom е rlarni bronlashtirish bo’yicha majburiyatlar bajarilmasligi; • umuman m е hmonxonada va nom е rda xavfsizlik his etilmasligi; • nom е rdagi noqulay qarorat; • shovqinning yuqori darajasi; • noqulay karavot; 34

• baland narx; • sеkin xizmat ko’rsatilishi. Otеllar mijozlari o’rtasida o’tkazilgan so’rovnomalar ham mеnеjmеnt uchun foydali bo’lish ehtimoli bor ko’plab ma'lumotlarni aniqlashga imkon bеrgan edi. Masalan, musofirlarning 1 / 3 qismi nomеrga ko’chib kirib joylashayotganda birinchi ishi mini-barni ochish va uning tarkibi bilan qiziqishi bo’lishi aniqlangan. hatto «yulduz»i kam bo’lgan mеhmonxonalarda ham mini-barlar jihozlanishi foydali ekani shunday aniqlangan edi. Basharti, mini-bardagi aynan shunday ichimliklarning narxi odatda do’kon narxlaridan uch baravar qimmatligi inobatga olinsa, bu omil foydasini tushunish oson kеchadi. Bundan tashhari, musofirlarning 95%i har kuni kamida bir soat t е l е vizor tomosha qiladi. Shuning uchun ham ikki yulduzli m е hmonxona nom е rida t е l е vizor bo’lishi maqsadga muvofiqdir (t е l е vizorni nazarda tutmaydigan ekologik m е hmonxonalardan tashhari, albatta). 95% M е hmonlar dushda cho’miladi va faqat atigi 5%i vannaga ko’miladi. Buning oqibatida esa hozirda hatto to’rt yulduzli m е hmonxonalar to’liq o’lchamli vannaxonalar emas, balki ancha arzon turadigan dushxonalar o’rnatmoqda. Musofirlarning hariyb 40%i ertalab uyg’otib qo’yishga ehtiyoj s е zadi. Shu bois m е hmonxona avtomatik uyg’otgichlar bilan jihozlanishi muhim, n е gaki uncha katta bo’lmagan m е hmonxona uchun t е l е fon op е ratori yordamida uyg’otib qo’yish muammoga aylanib k е tishi mumkin, chunki, musofirlarning ko’pchiligi bitta va aynan o’sha vaqtda — soat 7 da uyg’otib qo’yishni iltimos qiladi. Darvoq е , bir M е hmon uni vaqtli uyg’otib qo’ymaganlari uchun ot е ldan ancha katta summani sud orqali da'vo qilib unidirib olgani, uxlab qolgani uchun ishbilarmonlar uchrashuviga vaqtida е tib k е lmagan va foydali buyurtmadan ma?rum qolgani, qayd etilgan. Vaqt o’tishi bilan o’rta darajadagi m е hmonxonada (3-4 yulduzli) mijoz ko’rishni xohlaydigan muayyan xizmatlar turkumi ishlab chiqilgan. Zarur xizmatlarning asosiy turkumidan tashhari (to’shak, ovqatlanish, nom е rdagi 35

issilik, issiq suv), zamonaviy mijoz ot е lda quyidagi xizmatlardan foydalanishni ko’zlaydi: • nom е r sanuz е lida — hojatxona turkumi, f е n, bir qancha sochiq, poyabzal tozalash uchun vositalar; •nom е rda to’g’ridan-to’g’ri t е l е fon, masofadan turib boshhariladigan t е l е vizor; • notanish shaharda mo’ljal olishda mijozga yordam b е radigan axborot xizmati; • m е hmonlarni uyg’otib qo’yish bo’yicha t е kin xizmat; • nom е rga ovqatlarni е tkazib b е rish xizmati (romm sercice); • fitnеss markaz va bassеyn; • kokt е yl-bar (r е storandan tashhari); • mijozlar avtomobillari turadigan joy; • kirxona va ximchistka. Nom е rda mini-bar, ot е lda esa bizn е s markaz vujudga k е lishi lozim. B е sh yulduzli M е hmonxonalarda uxlash oldidan nom е rni tayyorlash majburiydir: to’shakdan pokrivalni е chib olish va adyolni chappa to’shab qo’yish, stol ustidagi lampani yoqish va yostiqqa shokolad qo’yish zarur. Sup е r ot е llar m е hmon xizmatiga vau ning gard е robiga ko’z-quloq bo’lib turuvchi xizmatkorni ajratishi ham mumkin. Yuqori razryadli ot е llar nogironlar, ko’zi ojizlar, hariyalar, bolalar singari va hokazo mijozlar toifalariga maxsus xizmatlar havola etishi majburiydir. Nogironlik aravachasidagi m е hmon ot е lning barcha xonalariga borish imkoniyatiga ega bo’lishi lozim, har 50-100 ta odatdagi nom е rga aravachadagi nogiron uchun maxsus moslashtirilgan bitta nom е r to’g’ri k е ladi: aravacha sanuz е lga kirishi mumkin, sanuz е lda ham ichki t е l е fon mavjud, basharti, nogiron kishiga p е rsonal yordami k е rak bo’lib qolgan taqdirda ham foydalanadi. 36

Yuqori toifali M е hmonxonalarda VIP-mijozlar (o’ta muhim shaxslar) va jinday kamroq ahamiyatga ega CIP (tijorat jihatdan muhim shaxslar)ga xizmat ko’rsatish uchun maxsus yo’riqnomalar ishlab chiqilgan. Birinchi toifaga pr е zid е ntlar, vazirlar, oliy darajadagi diplomatlar, shou-bizn е s dunyosiga mansub mashhur kishilar va hokazolar kiradi. Ikkinchi toifaga esa ot е l bizn е si uchun foydali bo’lib chiqadigan shaxslar kiradi (ot е l mansub bo’lgan M е hmonxonalar zanjiri dir е ktorlar k е ngashi a'zosi, markaziy apparat xodimi, vaqtinchalik yashab turish uchun o’z xizmat safariga chiqadigan xodimlarini jo’natishi mumkin bo’lgan yirik firma m е n е j е ri va hokazo). Mijozlarning ana shu ikki toifasi M е hmonxona p е rsonalining yuksak e'tiborini talab qiladi, е tib k е lganda ularni yo bosh dir е ktor, yoki maxsus VIP-m е n е j е r harshi oladi, ro’yxatga olish taomilamaliyoti ular uchun nihoyatda soddalashtiriladi — m е hmon kartochkasini ular ustuncha yonida emas, balki o’z nom е rida to’lg’azadi, m е hmon е tib k е lganda nom е rda gullar, m е valar, ichimliklar uzatiladi. VIP-mijozlarning asosiy xususiyati — k е ng omma bilan muloqot qilishdan ch е tlanishga intilishidir: ular odatda o’z nom е rida ovqatlanadi, agar bass е ynga tashrif buyurgud е k bo’lsa, u е rda boshqa musofirlar bo’lmaganda tashrif buyuradi (bunga ot е l ma'muriyati mas'ul), ularning nom е rlari eshiklariga muxlislar va avtograf shaydolarini ichkariga qo’ymaydigan qo’shimcha qo’riqchilar qo’yiladi. 2.2 Mehmonxonalarda qo’shimcha xizmatlar ko’rsatish sifatini oshirishning asosiy mezonlari: Bozor iqtisodiyoti sharoitida xizmatlar ko’rsatish jarayonida mehmondo’stlik industriyasi korxonalarning tavakkalchiligi sezilarli darajada ortadi va o’-o’zidan chetdan mablag’lar jalb qilinishiga olib keladi. Masalan, mehmonxona qurish o’nlab, yuzlab, mln dollar bilan o’lchanadigan moliyaviy tavakkalchilik hisoblanadi. Uni pasaytirish va ayni vaqtda kapitalni o’sishini ta’minlash nisbatan uzoq kelajakda mehmonxonani rivojlantirish manzarasini oldindan ko’ra bilishni taqozo qiladi. Iqtisodiy strategiyani ishlab chiqish 37

mazkur manzurani yaratishga ko’maklashadi. Aniq belgilangan samarali iqtisodiy strategiya mehmondo’stlik xizmatlari bozorida mehmonxonani moliyaviy jihatdan kuchli va barqaror bo’lishini ta’minlaydi. Fikrimizcha, mehmonxonalar faoliyatida iqtisodiy strategiya vazifalarining oldinma – ketinligi muhimlik va murakkablik darajasiga ko’ra, bir – biri bilan bog’langan uch asosiy maqsadga o’zida aks ettiradi. 2.2.1-jadval Mehmondo’stlik industriyasi va turizm korxonasi va strategik maqsadlarni o’zaro aloqasi I daraja Iqtisodiy daromad olish II daraja Bozor ulushini ko’paytirish III daraja Mehmonxona qiymati/qimmati oshirish Manba: Safoyeva S.R, Odilov D.T.Mehmondo’stlik industriyasi korxonalarida iqtisodiy strtegiyani ishlab chiqiqsh muammolari mavzusidagi ilmiya maqolasi,” O’zbekistonda ekoturizmni rivojlantirish istiqbollari” Xalqaro ilmiy-amaliy anjumani tezislar to’plami – Toshkent .2012 136 b Jadvalda quyidagi 3 xil daraja tahlil qilinadi: I daraja iqtisodiy daromad olish bo’lib, bu mazkur darajaning bosh mezoni hisoblanadi. Bundan maqsad shunchaki, daromad olishdan emas, balki ham iste’mol qilishga ham kengaytirlgan takror ishlab chiqarishga mumkin bo’lgan iqtsodiy daramod olishdan iborat. II daraja bozor ulushini ko’paytirish bo’lib, bu strategik rejalashtirishning mazkur darajasi sifatida mehmondo’stlik xizmatlari bozorida raqobatning kuchayishi bilan bo’g’liq bu yerda bozodagi o’z o’rnini mustahkamlash va turistik korxonaning bozordagi ulushini ko’paytirish asosiy mezon hisoblanadi. III daraja mehmonxona qiymati/qimmati oshirish sifatida binesni jadal sur’atlarda kengaytirish jarayonida korxonani samarali boshqarish va moliyaviy oqimlar ustidan nazoratni amalga oshirish uchun qat’iy moliyaviy va tashkiliy nazorat tizimlari yaratiladi. Shuningdek, mehmondo’stlik industriyasi va turizm korxonasining asosiy mezonlari quyidagilardir: -korxonaning muvafaqqiyatiga uning nomiga ko’rsatilayotgan xizmatlar va hodimlrga bo’lgan ishonch kompaniya aksiyadorlari uchun uning bebaho qimmatini ta’minlaydi; -tavakkal qilish, tadbirkorlik va oqilona tavakkalchilik rag’batlantiradigan muhitni 38

yaratish; -barkamollikga, faoliyatning barcha sohalarida yuqori sifat va natijalarga erishish; -korxonaning hodimlari va butun jamoasini samarli ishlashga rag’batlantirish vataqdirlash; -novatorlik, xizmatlar ko’rsatish jarayoniga qadar bo’lgan barcha bosqichlarda innovatsiyalarni amaliyotga joriy etish; -iqtidorli hodimlarga tashabbus ko’rsatish va o’z g’oyalarini amalga oshirish uchun imkoniyat yaratish; -mijozlarga izzat-ikrom ko’rsatish, ularga vijdonan hurmat bilan munosabatda bo’lish. Darhaqiqat, mehmonxona faoliyatining samaradorligi u o’z mijozlariga ko’rsatayotgan xizmatlarning sifati bilan belgilanadi. Mijoz mafaatlarini birinchi o’ringa qo’yish biznes falsafasining negizi hisoblanadi. Har bir mijoz o’z istak va ehtiyojlari bilan tavsiflanadi.mehmonlarning barcha hohish istaklarini hisobga olish, xizmatlar ko’rsatishni tashkil etishga qo’yiladigan barcha talablarga rioya qilish mehmonxonaning asosiy vazifasidir. Ayni shu sabali mehmoxona har doim turistik xizmatlar sifatini oshirishga xizmatlarni yangi shakllarini kashf etish orqali mijozlar e’tiborini qozonishga harakat qiladi. Mijozga nisbatan halollik kompaniya hodimlari o’rtasida o’zaro hurmatga asoslangan munosabatlarni o’rnatish zamonaviy mehmonxona faoliaytining asosiy prinsiplaridir. Har mehmonxona faoliyatining samaradorligi mehmonxonalardagi turistik xizmat ko’rsatish sifati bilan uzviy bog’liq. Mehmnxonadagi xizmatlar sifati quyidagilarni o’z ichiga oladi: -kompitentlik ( mehmonxona xizmatini ko’rsatish uchun zarur bilim va ko’nikmaga ega bo’lish); -ishonchlilik (mehmonxona faoliyatining barqarorligi); -hozirjavaoblilik (yangi talab va ehtiyojlar paydo bo’lganda ham tizimning ishi izdan chiqmaydi); -ochiqlik (mehmonxona hodimlari bilan aloqa bog’lashning osonligi); -tushunish (mijozlarni alohida ehtiyojlarini bilsh va tushunish); -kommunikatsiya (mijozlarga o’z vaqtida aniq axborot berish); -ishonch (mehmonxona obro’si); 39

-xavfsizlik (mijozni jismoniy va ma’naviy xavf-xatarlardan himoylanganligi); -iltifotlilik (xushmuomalalik va xayrixohlik); -seziluvchanlik (mehmonxonada binolar va xonalarning moddiy jalb qiluvchanligi, hodimlarning orastaligi); Yuqori sifatli mehmonxonalarda servis xizmatni tashkil etish har doim mehmonxona ma’muriyatining diqqat markazida turishi kerak. Xizmatlar ko’rsatish sohasida yuqori sifatga erishish tadbirkorlik faoliyatining muvaffaqiyatini muhim vazifadir. Mehmondo’stlik sohasidagi faoliyat xizmatchilar va mijoz o’rtasida aloqalarni yuksak yo’lga qo’yishni nazarda tutadi. Bu borada ayniqsa, ko’p bajariladigan harakatlar mehmonxona faoliyatidagi xizmatlarning tehnik sifatini (nomerlar fondining holati, issiq suv, sochiqlar soni, ovqat tayyorlash sharoitlari va hakozolar) yaxshilashga qaratiladi. Respublikamizda xizmat ko‘rsatish sohasi bozor munosabatlarining shakllanishi va chuqurlashib borishi bilan yanada rivojlantirish, unda raqobat muhitini vujudga keltirish, hozirgi murakkab sharoitda kun tartibiga turli yangi va o‘ta muhim masalalarni qo‘ymoqda. Bular safida turizm sohasidagi mehmonxonalar servisining sifati va samaradorligini oshirish masalasi o‘ta muhim o‘rin tutadi. Ammo ekspertlarning bahosiga ko‘ra, O‘zbekistonning turistik resurslari yiliga o‘rtacha 4 mln. kishini qabul qilishga imkon beradi. Bunga erishish turistik resurslardan oqilona, to‘liq foydalanish, mehmonxona xo‘jaligida xizmat ko‘rsatish sifatini yaxshilash yo‘llarini tadqiq qilishni taqozo qiladi. O‘zbekistonning turistik salohiyati dunyo mamlakatlari orasida o‘rtacha ko‘rsatkichdan baland hisoblanadi. Demak, mamlakat eksportida va YAIMda turizmning ulushi yuqori bo‘lishi lozim. Lekin hozirgi kunda O‘zbekiston YAIMda turistik xizmatlarning ulushi ancha kam. Bundan ko‘rinib turibdiki, respublikada mavjud turistik resurslardan etarlicha samarali foydalanilmayapti. Bu n g a asosiy sabablardan biri mehmonxonalarda servis sifatining talab darajasida emasligi va samaradorligi ning pastligi ham dir . Hozirgi global moliyaviy-iqtisodiy inqiroz sharoitida, Prezidentimiz ta’kidlaganidek, “aholiga xizmat ko‘rsatish sohasini yanada kengaytirish g‘oyat muhim ahamiyatga ega”. Bunda turizm sohasini rivojlantirish va mehmonxonalarda servis sifatini oshirishning o‘rni alohida ahamiyatga ega. 40

Mehmonxona bozorida taklifning oshishi bilan bir paytda joylashtirish xizmatlariga bo‘lgan talabning pasayishi sohada raqobatning kuchayishiga olib keladi. Mehmonxona biznesida raqobatda ustunlikka erishishning asosiy yo‘nalishlaridan biri raqobatchilarga nisbatan yuqori sifatga ega servisni va arzon xizmatlarni taklif etish hisoblanadi. Bunda mijozlarni jalb qilish uchun reklama xizmatidan ko‘proq foydalanish lozimligi asoslandi. Mamlakatimizda amalga oshirilayotgan islohotlar islohot uchun emas, balki insonlarning munosib yashashini ta’minlashga qaratilganligi tufayli, mehmonxona xizmatlari sifatini yaxshilashda nafaqat iqtisodiy, balki ijtimoiy nuqtai nazardan qarash lozimligi ham asoslandi. Mehmonxona xizmatlarining sifatini baholash boshqa tarmoqlardan farq qilishini inobatga olib, ularning turlariga qarab har birining o‘ziga xos xususiyatlaridan kelib chiqib, turli xil baholash usullaridan va ko‘rsatkichlardan foydalanish lozimligi asoslandi. Hozirgi paytda mehmonxona xo‘jaliklarida asosiy tushumni yotoq uchun olinadigan mablag‘lar tashkil qiladi. Kelajakda xizmatlarning turlarini ko‘paytirish va sifatini oshirish evaziga ushbu xizmatlarning miqdori va ulushi kamayish tendensiyasiga ega bo‘lishi lozim. Bunga erishish uchun mehmonlarga xizmat ko‘rsatadigan mehmonxona komplekslarini tashkil qilish tavsiya etildi. Turistlarning tashrif buyurish davomiyligining tahlili shuni ko‘rsatdiki, mehmonxonalarga joylashgan mijozlarning asosiy qismi 1-3 (87,7%) va 4-7 kunni (9,64%) tashkil qiladi va mehmonxona xizmatlaridan foydalanadi. Mazkur holat qisqa muddatli safar davomida turistlarga ko‘rsatiladigan xizmatlar sifatining yuqori bo‘lishini talab qiladi. Bu xizmatlarning tezkorligini, xizmat ko‘rsatuvchi personalning madaniyatli va xushmuomalaligini, xizmatlarning bekami-ko‘stligini, xilma-xilligini ta’minlashni talab qiladi. Ammo, mehmonxona xizmatlarining sifati ishning tehnik tomonini hal qilishdan iboratgina eams. Mehmonxona industriyasi korxonaning kuch – g’ayrati odatda mijozlarni jalb qilishga, turistlarni xohish istaklarini to’liq bajarishga, mijozlarni ishonchini qozonishga harakat qiladi. Shuningdek, mehmonxonalarda turistik ximatni ko’rsatish sifatini oshirish 41

bo’yicha dasturlar qabul qilingan bo’lib, bu barcha mehmonxonalarda asosiy mezon hisoblanadi. Xizmat ko’rsatish sifatini oshirish dasturi mehmonxonaning barcha bo’limlari faoliyatini o’z ichiga oladi. Korxonada sifatni yalpi boshkqarishning mufassal taomilini tasniflash mazkur dasturning vazifasiga kirmaydi. Biroq, mehmonxonada xizmat ko’rsatish sifatini oshirish uchun ishlab chiqiladigan dastur 10 ta asosiy prinsipni o’z ichiga olishi lozim. -oqilona rahbarlik. Mehmonxona raxbariyati korxonaning vazifalari va uning kelgusida rivojlanishi haqida aniq tasavvurga ega bo’lishi kerak. Ammo shuning o’zi kifoya emas. Raxbarlar bu tasavvurni qo’l ostidagi hodimlarga yetkazishlari va ularni bunga ishontira olishlari xam kerak. Yaxshi rahbarlar xizmatchilarni ishontirish orqali sifatli xizmat ko’rsatishga erishishni asosiy maqsad deb biladilar. -mehmonxonaning barcha bo’limlariga marketing yondashuvini joriy etish. Marketing konsepsiyasi uni butun tashkilotga to’la joriy etishni nazarda tutadi. Mehmonxonada mijozlarga xizmat ko’rsatish bo’yicha marketing funksiyalarini bajarish faqat marketing bo’limi hodimlarining vazifasi emasligini doim yodda tutish zarur. Mazkur bo’limdan tashqari, marketing unsurlari mehmonxonadagi har bir bo’lim ishida mavjud bo’lishi kerak. -mijozlarning talab va extiyojlarini tushunish. Mijozlar sifatni juda yaxshi his qiladilar. Yuqori sifatli xizmat ko’rsatadigan mehmonxona bozor o’zidan nimani talab qilishini yaxshi biladi. Mehmonxona taklif qiluvchi xizmat muayyan bozorga mo’ljallangan bo’lishi kerak. -mehmonxona biznesining maqsadlari va vazifalarini tushunish. Mijozlarga sifatli xizmat ko’rsatish butun mehmonxona jamoasi uyushqoqlik bilan, bahamjihat ishlashini taqozo etadi. O’z ishi butun jamoa faoliyatining natijasiga ta’sir ko’rsatishini har bir bo’lim xizmatchilari yaxshi tushunishlari kerak. -ishda asosiy tashkiliy prinsiplarni qo’llash. Mehmonxona ishi yaxshi rejalashtirilishi va oqilona boshqarilishi lozim. Bu ish boshqarish konsepsiyasining loyihasini ishlab chiqishdan boshlanadi. Boshqarish shunday tashkil etilishi kerakki, mehmonxonada xizmat ko’rsatish mijoz o’zi tanlagan mehmonxona segmentida muayyan naf ko’rishini ta’minlasin. Bunda mehmonxona hodimlarini boshqaruv axboroti bilan ta’minlovchi tizimlar tashkil etilishi lozim. Mazkur tizimlar hodimlarni yollash va ularni o’qitib - o’rgatish, xizmatlarni harid 42

qilish taomillari, boshqaruv axboroti tizimi, nomerlarni bronlashtirish tizimi, mehmonxona uskunalariga texnik xizmat ko’rsatish tizimi, sifatni nazorat qilish, ta’minot tizimlarini o’z ichiga oladi. -erkinlik omillari. To’rt va besh yulduzli mehmonxonalarda ko’prok mijozga yo’naltirilgan xizmatlar ko’rsatiladi. Xodimlar mijozga uning talab va ehtiyojlariga muvofiq tarzda xizmat ko’rsatishlari uchun o’z harakatlarida muayyan darajada erkinlikka ega bo’lishlari kerak. Ularni qat’iy yo’riknomalar va qoidalarga bog’lab qo’yish yaramaydi. Bo’limlarning rahbarlari xodimlar mijozga lozim darajada xizmat ko’rsatishiga xalaqit beradigan har xil qoidalar va yo’riqnomalar tarzidagi to’siqlarni o’rnatish o’rniga, xodimlarga to’g’ri yo’l ko’rsatishlari va ularning ishini qo’llab- quvvatlashlari kerak. -tegishli tehnologiyadan foydalanish. Tehnologiyadan marketing muhitining o’zgarishini nazorat qilish, operatsion tizimlarga yordam berish, mijozlarning ma’lumotlar bazalarini rivojlantirish va ular bilan aloqa qilish usullarini takomillashtirish uchun foydalanilishi lozim. Misol uchun, «mehmon tarixi» kompyuter kichik tizimi mijozga sifatli xizmat ko’rsatishga monelik qilishi mumkin bo’lgan muammolarni aniqlash uchun o’ziga xos ogohlantirish tizimi bo’lib xizmat qiladi. -kadrlarni oqilona boshqarish Rahbariyat faoliyati - mehmonxona jamoasi bilan aloqa qilishning birdan - bir yo’li. Har qanday rahbar o’zining muayyan vaziyatga munosabatini qo’l ostidagi xodimlari kuzatib turishlari va uning xulq-atvorini o’rganishlarini yaxshi tushunishi kerak. Agar mehmonxona direktori yerga tushib ketgan qog’ozni ko’tarib olsa, xizmatchilar ham shunday qiladi. Xodimlar bahamjihat ishlashining muhimligini qayd etuvchi menejer ishlab chiqarish intizomini mustahkamlashi va jamoaning ishonchiga umid qilishi mumkin. -standartlar o’rnatish, ishning bajarilishiga baho berish va stimullar tizimini joriy etish. Xizmat ko’rsatish standartlari va maqsadlarini belgilash, so’ngra bunga boshqaruvchilar va xizmatchilarni o’rgatish xizmat ko’rsatish sifatini yaxshilashning eng muhim usulidir. Mazkur standartlar uzluksiz oshirib borilishi, ularga rioya qiluvchi xizmatchilar esa rag’batlantirilishn lozim. Sifatni boshqarish dasturi mijozlarga xizmat ko’rsatish standartlarini va xodimning mehnati bu standartlarga qay darajada muvofikligini baholash metodlarini ishlab chiqishni o’z ichiga olishi kerak. 43

-mehnat natijalariga qarab xizmatchilar bilan teskari aloka. Mehmonxona ishining natijalari haqida xizmatchilarga ma’lumot berib turilishi lozim. Mehmonxona xodimlari mijozlar nimani yoqtirishi va nimani xush ko’rmasligini bilishlari kerak. Mehmonxonalarda sifatni yaxshilash dasturlarini o’rganish natijalar hamma yerda ham bir xil emasligini ko’rsatdi. Bir qancha mehmonxonalarda sifatni oshirish bo’yicha amalga oshirilgan ishlar ijobiy natija bergan, mazkur mehmonxona korxonalarining rentabelligi oshgan. Ammo, ayrim mehmonxonalarda sifat dasturlari ish bermagan. Buning asosiy sabablari quyidagilar bilan bog’liq: -sifat muammosiga qiziqishning yo’qolganligi, boshqaruvning oliy va o’rta bo’g’ini xodimlarida mas’uliyat hissining yetishmasligi; -sifat uchun javobgar shaxsning yo’qligi; -mehmonxona egasining almashishi. Zamonaviy mehmonxona kompleksida sifatni boshqarish ishini nazorat qilish va muvofiklashtirish bilan sifat bo’yicha boshqaruvchining xizmati shug’ullanadi. Sifat bo’yicha boshqaruvchi mijozlarga ko’rsatilayotgan xizmatlarning sifati, uning texnologik standartlar va sanitariya normalariga muvofiqligi ustidan kundalik nazoratni amalga oshiradi. Sifat bo’yicha boshqaruvchi kadrlar bo’limi, mehmonxona boshqa bo’limlarining rahbarlari bilan hamkorlikda xodimlarni o’qitib-o’rgatish va ularni qayta tayyorlashni amalga oshiradi, marketing xizmati bilan xamkorlikda esa yangi mehmonxona va restoran xizmatlari, texnologiyalarini kuzatib boradi va amalga joriy etishga tavsiya qiladi, mehmonxona korxonasining strategiyasini ishlab chiqishda ishtirok etadi. Bu ishga mustaqil ekspertlar, maslahat va ta’lim firmalari jalb qilinadi. 44

2.3 Xorijiy rivojlangan mamlakatlardagi mehmonxonalarda qo’shimcha xizmatlar ko‘rsatish tajribasi. G`arb davlatlarida turizmning as о siy infratuzilmasi his о blangan m е hm о n хо na х o`jaliklarini b о shqarish bo`yicha ko`p yillik tajriba yig`ilgan. M е hm о n хо na k о r хо nalari fa о liyatida хо rij tajribasini o`rganish m ех m о nlarga х izmat ko`rsatish sifatini ya х shilashda katta r о l o`ynaydi. Хо dimlar zam о naviy х izmat darajasiga m ех m о nlar t о m о nidan qanday talab qo`yilishi haqida tasavvurga ega bo`lmasa, ulardan mij о zlarga yuq о ri darajada х izmat ko`rsatishlarini talab qilish murakkabdir. Bugungi kunda bizga ja хо n 45

talablariga jav о b b е ruvchi turizm s о hasini riv о jlantirishning milliy m о d е lini yaratish bo`yicha takliflar kiritilm о qda. Rivojlanayotgan mamlakatlarda mehmonxonalar faoliyatini va ulardagi xizmat ko‘rsatish darajalarni belgilash maqsadida tasniflashning yulduzli tizimi ayniqsa keng tarqalgan. Bu tizim ham mehmonxonalarni besh toifaga: «bir yulduzli», «ikki yulduzli», «uch yulduzli», «to‘rt yulduzli», «besh yulduzli» toifalarga ajratishni nazarda tutadi. Bu toifalarni maxsus komissiya ballar bo‘yicha baholash asosida belgilaydi. Ma’lum toifa mehmonxonalariga tizim tomonidan qo‘yilgan talablar ballarda baholanadi. Bunda har bir band bo‘yicha mumkin bo‘lgan maksimal baho belgilanadi. Komissiya o‘z ixtiyoriga ko‘ra tasniflash talablarida nazarda tutilmagan har qanday qo‘shimcha xizmatlar uchun 15 ballgacha baho qo‘yishi mumkin. Muayyan toifani olish uchun mehmonxona ayni toifa uchun belgilangan ballarning minimal miqdorini to‘plashi lozim. -1 yulduzli toifa uchun 100 ball; -2 yulduzli toifa uchun 150 ball; -3 yulduzli toifa uchun 210 ball; -4 yulduzli toifa uchun 250 ball; -5 yulduzli toifa uchun 290 ball Xorjiy rivojlangan mamlakatlardagi mehmonxonalarda servis turini tanlashda va unga ko‘rsatiladigan qo‘shimcha xizmatlar «qanchalik qimmat bo‘lsa, shunchalik servis ko‘p bo‘lishi kerak» degan prinsipga rioya qilish zarur. Dunyoda mehmonxonaning restoran servislarining quyidagi turlarini ajratishadi: • Buffet (shved stoli) - mijoz o‘z stolidagi katta idishdan o‘zi ovqat soladi. Bunda bir necha variantlar mavjud: taom katta la'lilarda yoki isitiladigan poddonlarga joylashgan,oshpaz mijoz stoli oldida go‘sht kesib beradi; • Plate service ( amerikacha ham deyiladi)- ofitsiantlar mijozning chap tomonidan turib uning tarelkasiga taomni qo‘yadilar, bo‘sh tarelkalarni esa mijozning o‘ng tomonidan oladilar. 46

• Family service (oilaviy) —taom stol o‘rtasida turibdi va har bir mijoz o‘z tarelkasiga o‘zi olib solidi, ba'zida stolda faqat garnirlar turadi, go‘sht(baliq) esa ofitsiantlar tomonidan tarelkaga qo‘yiladi. Servisning bu turini inglizcha ham deyishadi. Bu servis turi asosan uch yulduzli mehmonxonalarda qo‘llaniladi. • Silver service —taom ofitsiantlar tomonidan katta idishda stolga qo‘yiladi, ushbu idishdan ofitsiant mehmonlar tarelkasiga chap tomondan turib ovqat solib beradi, tarelkalarni esa mehmonning o‘ng tomonidan qo‘yib chiqadi. Restoran servisining ushbu turini AQSH va Germaniyada ruscha, Fransiyada esa fransuzcha deyishadi. • Gueridon service —restoran servisining eng oliy turi bo‘lib, unda ofitsiant taomni maxsus teleshkada mehmon stoli oldida tayyorlaydi. Bu servis turi 5 yulduzli mehmonxonalarda qo‘llaniladi. Ta'kidlash joizki, ofitsiant taomning faqat yakunlovchi bosqichini ko‘rsatadi(spirt alangasida qovurish). Nima qilayotganligini u mehmonlarga tushuntira olishi kerak. Fransiyada servisning bu turini ruscha deb atashadi. Servisning turiga qarab qancha ofitsiant kerakligini aniqlash mumkin. Masalan, Silver service da bitta ofitsiantga 10 ta mehmon, Plate service da bitta ofitsiantga 18 ta mehmon. Hatto har bir mijoz uchun stolda ajratilgan masofa ham muhim. Silver service da 75sm va Plate service da 60sm. Xorijiy rivojlangan mamlakatlarda keyingi yillarda mehmondo‘stlik sanoati korxonalarining rivojlanishida ko‘zga tashlangan tendensiyalar qatoriga quyidagilarni kiritish mumkin: - mehmonxona va restoran xizmatlari ixtisoslashuvining chuqurlashishi; - xalqaro mehmonxona va restoran tarmoqlarining tashkil topishi; - kichik korxonalar tarmog‘ining rivojlanishi; - mehmondo‘stlik sanoatiga yangi kompyuter texnologiyalarining joriy etilishi; So‘nggi yillarda to‘la servisli an’anaviy mehmonxonalar bilan bir qatorda, taklif qilinuvchi xizmatlar to‘plami qisqartirilgan ixtisoslashgan korxonalar paydo bo‘la boshladi. Korxonalarning ixtisosligi har xil bo‘lishi mumkin. 47

Mehmonxonalar turistik bozorning muayyan segmenti vakillariga, masalan, o‘z mehnat ta’tilini golf o‘yiniga, chang‘i sportiga, otda sayr qilishga va h.k.ga bag‘ishlagan mijozlarga, kongresslar, ko‘rgazmalar, yarmarkalarda qatnashish uchun kelgan turistlarga xizmat ko‘rsatishga ixtisoslashishi mumkin. Xorijiy rivojlangan mehmonxonalar tajribasi bugungi kunda jaxon standartlari asosida tashkil qilingan bo‘lib, ular sirasiga quyidagi mehmonxonalarni kiritib o‘tishimiz mumkin. “Grand Hyatt” mehmonxonasi. Zamonaviy va xashamatli Grand Hyatt mehmonxonasi Dubayning tarixiy ko`rfazi qirg`og`ida joylashgan. Bu 5-yulduzli mehmonxona bo`lib, Dubay xalqaro oeraportidan 7 km uzoqlikda joylashgan. Bu mehmonxona yaqinida “Wafi City Shopping Mall” bozori joylashgan. Mehmonxonada 14 ta restoran va barlar mavjud. Restoranda ko`p xalqlarning taomlarini tayyorlashadi. Mehmonxona fitnes markazi bilan keng va shinam spa davolanish sog`lomlashtish markazi hammom ochiq va yopiq basseynlar tenniskortlari mavjud. Mehmonxona 186 ta apartment xonadan iborat. Mehmonxona mehmonlarga quyidagi xizmatlarni taklif qiladi. -yuqori tezlikda harakat -bozor galereyasi -ovqatlanish va ko`ngil ochish dasturlar -coor barda jonli musiqa eshitib hordiq chiqarishlari mumkin. Mehmonxonada mijozlar uchun quyidaga faolyatlarni amalga oshirish imkoniyatlari yaratilgan: -bolalar uchun Hyatt lageri -tennis korti -golf klubi -mahalliy atraktsionlar -”Bur Dubai” maydoni -dubay xalqaro savdo markazi -dubay ko`rfazi 48

-”Dubai Mall” va amirliklar “shopping Mall”i Shuningdek, mehmonxona yana mijozlar quyidagi qo‘shimcha xizmatlar joriy qilingan. -har xil turdagi do‘konlari va sovg’alar bo‘limi; -mehmonlar uchun; -ko‘ngil ochar attraktsionlar dasturlar; -“formula 1” va velopoygalari; -golf maydoni “Yas Viceroy Hotel” mehmonxonasi dunyoning eng zamonaviy va hashamatli mehmonxonalar qatoriga kiradi. Bu besh yulduzli mehmonxona Birlashgan Arab Amirliklarining poytaxti bo‘lmish Abu-Dabida joylashgan. Mehmonxona jami 499 ta nomerlar fondiga ega bo‘lib, ularning har biri juda qulay va shinam shuning bilan birgalikda eng so‘nggi zamonaviy texnologiyalar bilan jihozlanganligi. Mehmonxona Dubai xalqaro aeroportiga yaqin joylashgan va shuningdek, “Yas Mall” savdo markazi, mashhur “Formula 1” musobaqasi o‘tkaziladigan “Ferrari World Abu Dhabi“ majmuasi ham mavjud . Mehmonxonaning o‘ziga xos taraflaridan yana biri shundaki mehmonxonaning yarmi quruqlikda va yarmi suv ustida joylashgan. ”Yas Viceroy Hotel” mehmonxonasining ko‘rsatiladigan xizmatlari quyidagilarni o‘z ichiga oladi: -restoran; -ochiq va yopiq basseyn; - tennis kort; - bar; -24 soat davomida “front office” xizmati; -aeroportdan kutib olish va kuzatish; -yosh bolalarga xizmat; -biznes markaz - ijara mashinasi; 49

-bolalar o‘yin maydonchasi; -konserj xizmati; -valyuta ayriboshlash; -fitnes markaz; -komyuter o‘yinlari xonasi; -sovg’a do’konlari; -bepul “wi-fi” internet; -jakuzi va spa; -kirxona; -xona xizmati; - xavfsizlik xizmati Mehmonxona restoranlarida mehmonlar ertalabki nonushtani 6,30-10,30 , tushlikni 12,30-3,00, kechki ovqatni 7,00-11,00 gacha qilishlari mumkin. Mehmonxona restorani bu yerda siz turli xil tamga boy o‘rta yer dengizi va arab davlatlari milliy taomlarini tatib ko‘rishingiz mumkin va bu yerda siz 7.00-1.00 gacha ovqatlanib hordiq chiqarishingiz mumkin. Bu restoran hind va xitoy milliy taomlarini mehmonlarga taqdim qiladi, bu yerda siz turli xil bug’da pishirilgan va qovurilgan taomlarni tatib ko‘rish mumkin. III BOB. “LYABI HOUSE” MEHMONXONASIDA KO’RSATILADIGAN QO’SHIMCHA XIZMATLARNING XUSUSIYATLARI: 3.1 “Lyabi House” mehmonxonasida ko’rsatiladigan qo’shimcha xizmatlarning tahlili. “Lyabi House” mehmonxonasi o’z faoliyatini 2004-yilda boshlagan bo’lib, uzoq yillik faoliyat va tajriba evaziga hozirgi kunga kelib bozorda o’z o’rnini topgan. Mehmonxona faoliyati yaxshi tashkilashtirilgani sababli yil davomida mehmonxonada mehmonlar mavjud. Lyabi House mehmonxonasi ko’hna va 50

navqiron Buxoro shahrimizning turistik markazi bo’lmish “Eski Shahar qismida “Labi Havuz” ansanbilining yaqinida joylashgan. Hozirgi kunda mehmonxonaga tashrif buyuruvchi syyohlarni asosini xorijliklar jumladan, Italiya, Germaniya, Ispaniya, Fransiya, Yaponiyadan tashrif buyurayotgan mehmonlar tashkil etadi. “Lyabi House” mehmonxonasida umumiy 40 ta nomer bolib ularning sig’imi 65 kishini tashkil qiladi. Mehmonxona binosi uch qavatdan iborat va milliy sharqona usulda qurilgan va bezatilgan. Mehmonxonada retoran ham mavjud. Mehmonxona xodimlar jamoasi 15 kishidan tashkil topgan. “Lyabi House” mehmonxonasi o’z mijozlariga yuqori darajadagi qulayliklarga ega bo‘lgan quyidagi xizmatlarni ko‘rsatadi: -xalqaro qo‘ng’iroqlar xizmati; -kiyimlarni tozalash va dazmollash xizmati; -restoran xizmati; -kechki bar xizmati; -komputer ijara xizmati; -internet WI-FI xizmati; -yozgi baseyn xizmati; -buyumlarni saqlash xizmati; -avia bilet bilan ta’minlash xizmati; -avtomobillarni yuvish xizmati; -transport xizmati; - gid tarjomon xizmati ( fransuz tili, ingiliz tili, nemis tili va yapon tillari bo‘yicha) -massaj xonasi; -24 soat xona xizmati; Mehmonxona nomerlarda ko‘rsatiladigan xizmatlar: - konditsioner; 51

- xona xaroratini tekshirish; - stol va stullar; - mini bar; - telefon ; - yotoq anjomlari ; - qo‘shimcha sochiqlar ; - vanna; - dush; - fen; - sputnikli televizor ; - shovqindan saqlovchi maxsus oyna; - seyf; -internet xizmati; “Lyabi House”mehmonxonasining qabul qilish va kuzatish bolimida 2 kishi administrator bo’lib ishlaydi ,1 ta kunduzgi administrator soat 09:00-17:00ga qadar 1 ta tungi administrator ishlashadi. “Lyabi House” mehmonxonasi B&B ( bad and breakfast) toifadagi mehmonxonalarga kiradi va ertalabgi nonushta xona qiymatiga kiritilgan bo’ladi. Mehmonxonaning restorani 40 kishiga mo`ljallangan bo`lib , nonushta “Shvedskiy stol” tarzida o`tqaziladi. Mexmonxona restorani mijozlar uchun tushlik hamda kechgi paytlarda buyurtma asosida taom tayyorlab berishlari mumkin. Ertalabki nonushtaga odatda quyidagilar beriladi : - Qora va ko’k choy - Qahvaning turli xillari . - Sut – qaynatilgan va sovuq holda - Har xil sharbatlar - Kompotlar - Quymoq : tvorogli , go’shtli, quruq quymoqlar - Sasiska mahsulotlari qovurilgan holda 52

- Sariyog’ - Bulichkalar - Pichenyalar - Tuxum mijoz xohishiga binoan qovurilgan va qaynatilgan holda - Asal - Har xil murabbolar va jemlar - Smetana - Qatiq Mehmonxona restoranida odatda bir offitsant ishlaydi .Mijoz ko’paygan hollarda unga yordamchi sifatida yana bir ofitsant biriktiriladi . Ertalabki nonushta uchun ofitsantlar mehmonlar kelguniga qadar shved sttolini tayyorlashlari lozim bo’ladi Mehmonxonada bronlash xizmati yaxshi yo’lga qo’yilgan bo’lib nomerlarni oldindan bron qilish qulaydir , qancha barvaqt bo’lsa , shuncha yaxshi. Mehmonxonada joy yoki nomerini bron qilishning bir necha usullari mavjud : - Yozma - Og’zaki - Kompyuter orqali Pochta yoki faks orqali mijoz mehmonxonada xat-ariza jo’natadi . Xuddi shunday arizani mehmonxona bron qilish bo’limida rasmiylashtirish mumkin . Arizalar bilab ishlash katta e’tiborni talab qiladi . Bron qilish yoki bronni bekor qilish to’g’risidagi arizalarning barchasi royxatga olinadi . Mehmonxona xizmatlari, uning xonalari holati , xodimlarning muomalasi to`g`risida “trip advisor” saytida mijozlarning o`zi xulosa yozishlari mumkin . shuning uchun har bir mehmonxona ushbu saytdan xabardor bo`lib turishlari kerak va o`zxizmatlarini nazoratda tutishlari lozim. 53

Booking.com – bronlash saytida ham “Lyabi House”mehmonxonasi kiritilgan bo’lib, bu saytda nafaqat bron qilish balki mehmonxona to’g’risida bir qancha ma’lumotlarni toppish mumkin . Bu saytga kirib qidiruv joyida Bukhara – Lyabi House deb qidiruv bersak yaqqol topiladi . Lyabi House mehmonxonasini topib nomi ustiga bosilganda mehmonxona haqida to’liq ma’lumotga ega bo’lamiz Mehmonxona sifatini belgilash uchun mijozlar fikrini kiritish so’raladi . Bu baholar mehmonxona nufuzini belgilashda qo’l keladi . Hozirgi kunda Lyabi House mehmonxonasi Booking.com saytida 10 ballik baholash tizimida 8.3 ball bilan baholangan. Davlat standartlari jihatidan Lyabi House mehmonxonasi uch yulduzli hisoblanadi. Nomerlar fondidan tashqari mehmonxonada qo’shimcha xizmatlar ya’ni : laundry ( kir yuvish va dazmollash ) va mini bar ichimliklari uchun xarajat qilinadi. Laundry xizmati oqsoch bunga bosh bo’lganligi uchun uning ish vaqtida ishlaydi. Ertalab soat 7:00 dan 17:00 gacha xizmat ko’rsatadi . Quyida kiyimlarni yuvish va dazmollash narxlari ro’yxati keltirilgan . Launddry List Laundry sevice Price Quantity Total Blouse 2$ Shirt 2$ Skirt 2$ Trousers 3$ Jacket 4$ Shorts 2$ Dress 3$ T-Shirt 2$ Sweater 2$ 54

Pyjamas 3$ Socks Stokings 1.5$ Tie 1.5$ Bath Sutte 1.5$ Handkerchief 1$ Manba: “ Lyabi House ” хususiy firmasi ma’lumotlari asosida muallif ishlanmasi. Bu tarzdagi ro’yxatlar har bir xonaga qo’yiladi . Mini bar ichimliklari mehmonlarga pulli xizmat sifatida taqdim etiladi . Kun va tunning istalgan qismida mijoz o’zi xoxlagan ichimlikni sotib olishi mumkin . Quyida ularning narxlari ko’rsatilgan ro’yxat keltirilgan : Ichimlik nomi Sig’imi Narxi (so’m) Hydrolife still 1,5 l 3000 Hydrolife gas 1,5 l 3000 Hydrolife gas 0,5 l 2000 Hidrolife still 0,5 l 2000 Coca-cola 0,5 l 5000 Fanta 0,5 l 5000 Sprite 0,5 l 5000 Beer 0,2 l 6000 Juice 0,2 l 2000 Juice 1 l 7000 Manba: “ Lyabi House ” хususiy firmasi ma’lumotlari asosida muallif ishlanmasi. Korxona asosan bu ichimliklarni chakana narxda arzonroq xarid qilib , ustiga pul qo’ygan holda sayyohlarga taqdim etadi . 3.2 “Lyabi House” mehmonxonasi daromadlarini shakillantirishda qo’shimcha xizmatlarni tutgan o’rni. “Lyabi House“ mehmonxonasining boshqa mehmonxonalardan ustuvor jihatlari:  mehmonxona hodimlari jumladan, ofitsiantlarning sayyohlarga yuqori darajada sifatli xizmat ko‘rsatishi ko‘rsatishi bilan birga mehmonlar bilan xorijiy tilda muloqot qila olish qobiliyatiga ega ekanligi;  mehmonxonada xizmat ko‘rsatuvchi hodimlarning barchasi milliy liboslarda bo‘lishi va sayyohlar bilan xushmuomalada bo‘lishi; 55

 stol servirovkasida ham milliylik ham xorij tajribasi uyg’unlashtirilgan ekanligi;  mehmonxonada sayyohlarga yanada qulaylik yaratish maqsadida qo‘shimcha gidlik xizmati joriy qilinganligi;  mehmonxona dizaynida milliy urf-odatlar, sharqona madaniyatni va zamonaviylikni o‘zida mujassam etganligi shular jumlasidandir. “Lyabi House” xususiy firmasining tarkibidagi nomerlar turi va uning narxlanishi quiydagicha belginlangan. 3.2.1-jadval “ Lyabi House ” mehmonxonasining nomerlar fondining tuzilishi Nomerlar turi Nomerlar narxi Single room 50 $ Double/Twins room 65 $ Triple room 95 $ Manba: “ Lyabi House ” хususiy firmasi ma’lumotlari asosida muallif ishlanmasi. 3.2.1-jadvalga asosan, “Lyabi House” mehmonxonasining nomerlar fondining tuzilishi ya’ni bir kishilik va ikki kishilik nomerlar bahosi ko‘rsatib o‘tilgan. Bu nomerlarni narxini ichiga ertalabgi nonushta kiritilgan. “Lyabi House” mehmonxonasi faoliyati to’g’ri tashkil qilingani bois yildan- yilga sayyohlar oqimi ko’paymoqda. Bu fikrimning yaqqol isbotini 3.2.1- rasmdan ham ko’rish mumkin. 3.2.2-rasm. 56

2011 2012 2013 2014 20150200400600800100012001400 727 591 839 1046 1221Mehmonxonaga tashrif buyurgan sayyohlarning soni: Birlikda Manba: “ Lyabi House ” хususiy firmasi ma’lumotlari asosida muallif ishlanmasi. 3.2.2-rasm. 2012-2015 yillar bo‘yicha . “ Lyabi House ” mehmonxonasiga tashrif buyurgan xorijlik sayyohlar sonining o’sish dinamikasi Ushbu rasmdan ko‘rish mumkinki, “Lyabi House “mehmonxonasining sayyohlar soni bo‘yicha o‘shish sur’atlari yildan-yilga oshib bormoqda. Mehmonlarning asosiy qismi xorijiy sayyohlar bo’lib ,ular orasida fransullar , italiyanlar, nemislar, yaponlar, ispanlar ko’pchilikni tashkil etadi. Asosan mehmonxonaga tashrif buyuruvchi sayyohlar soni bo‘yicha eng ilg’or mamlakatlar Fransiya, Italiya, Yaponiya va Germaniya hisoblanadi. Bular ichida kelish oqimi va bo‘lishning davomiyligi bo‘yicha Fransiya yetakchilik qilmoqda. Bu ko‘rsatkich 2012-yilda 10,1% ni tashkil qilgan bo‘lsa, 2015-yilga kelib, bu ko‘rsatkich 19 % ni tashkil qildi. Uch yillik o‘sish hajmi salkam 1,9 barobarga ortdi. Yildan – yilga xorijiy soyyohlarning sonini o’sishi mehmonxona daromatlariga ham tasir qilmasdan qolmaydi. Mehmonxona daromatlari 2012-yildan buyon muntazam o’sib bormoqda. Hozirda mehmonxonaning daromatlarini 57

shakilantirishda mehmonxonada ko’rsatiladigan xizmatlarning ayniqsa qo’shimcha xizmatlarning salmog’i katta . Buning asosiy sabablaridan biri mehmonxona ko’rsatadigan asosiy xizmtlar ya’niy tunash, ovqatlantirish, xizmatlari xona narxi ichiga kiritilgan bo’ladi va nomerlar ko’pincha mavsum oldi bron qilib qo’yiladi. Shu sababdan mehmonxona qoshimcha xizmatlar ko’rsatish orqali o’z daromatlarini shakillantiradi. 3.2.3-rasm. 2011 2012 2013 2014 2015020000000400000006000000080000000100000000120000000140000000160000000 93098000 54731000 75084000 96734000 151125000"Lyabi house" mehmonxonasining yillik jami tushumi Manba: “ Lyabi House ” хususiy firmasi ma’lumotlari asosida muallif ishlanmasi. 3.2.3 –rasm. “ Lyabi house ” mehmonxonasining yillik jami tushumi 3.2.3 –rasmga asosan “ Lyabi house ” mehmonxonasining yillik tushumining o‘sish sur’atlari ko‘rish mumkin. Mehmonxonaning 2011-yilda jami tushum 93 098 000 mln.so‘mni 2015-yilda 151 125 000 mln. so‘mni tashkil etdi. 2011-yilga nisbatan 2015-yilda iqtisodiy o’sish sur’ati 1,6 karrani tashkil etgan. Daromadga mos ravishda mehmonxonaning sof foydasi ham o’sib bormoqda: 3.2.4-rasm. 58

2011; 11% 2012; 15% 2013; 27%2014; 17%2015; 29%"Lyabi House" mehmonxonasining yillik sof foydasi (foiz hisobida) Manba: “ Lyabi House ” хususiy firmasi ma’lumotlari asosida muallif ishlanmasi. 3.2.4 –rasm. “ Lyabi House ” mehmonxonasining yillik sof foydasi (foiz hisobida) 3.2.4 –rasm. “ Lyabi House ” mehmonxonasining yillik foiz hisobidagi sof foydasi 2011-yilda 11%, 2015 –yilga kelib, bu ko‘rsatkich 29% ni tashkil etdi. Mehmonxonaning yillik sof foydasi iqtisodiy o’sish ko’rsatkichi 2011-yilga nisbatan 2015-yilda 2,6 barobarga ko‘payganini ko‘rish mumkin. 3.2.5-rasm.2011 2012 2013 2014 2015 0 2000 4000 6000 8000 10000 12000 14000 16000 18000 5938 8011 14411 9190 15316 "Lyabi House" mehmonxonasining yillik sof foydasi Manba: “ Lyabi House ” хususiy firmasi ma’lumotlari asosida muallif ishlanmasi. 3.2.5 –rasm. “ Lyabi House ” mehmonxonasining yillik sof foydasi 3.2.5 – rasm. “ Lyabi House ” mehmonxonasining yillik foiz hisobidagi sof foydasi 2011-yilda 5938 mln.so’mni tashkil qilgan bo’lsa, 2015 –yilga kelib, bu ko‘rsatkich 15316 mln.so’mni ni tashkil etdi. Mehmonxonaning yillik sof foydasi 59

iqtisodiy o’sish ko’rsatkichi 2011-yilga nisbatan 2015-yilda 2,6 barobarga ko‘payganini ko‘rishimiz mumkin. Mеhmоnхоnаlаrdа хizmаtlаr ko‘rsаtishni yaхshilаshdа davlatimiz tomonidan turizm sohariga qaratilayotgan e’tibor hаm kаttа hissа qo‘shmоq. Xususan davlatimiz rahbari Shavkat Mirziyoyev tomonlaridan 2016-yil 2-dekabrda chiqarilgan “O’zbekiston Respublikasining turizm sohasini jadal rivojlantirishni ta’minlash chora – tadbirlari to’g’risidagi farmonlari orqali sohada yechimini kutayotgan bir qator dolzarb hisoblangan muamolar o’z yechimini topdi desam yanilishmagan bo’laman. Bu farmonda mehmonxonalar faoliyatiga bir qator yengilliklar berilgani muhim bo’ldi. Jumladan mehmonxonalar xorijiy valyutadagi daromadlarini majburiy davlatda sotish foizi 50% dan 25% ga tushurildi. Bundan tashqari bir qator soliq imtiyozlari taqdim etildi. “Lyabi House Hotel”xususiy firmasi faoliyatini o‘rganish shuni ko‘rsatadiki, mehmonxona uch yulduzli mehmonxonalar toifasiga kirsa-da, uning xizmat ko‘rsatish darajasi yaxshi rivojlangan. Mehmonxona milliy qadryatlar, an’analarva eng yaxshi urf odatlarimizga tayanganligi unga tashrif buyurayotgan xorijlik sayyohlar soni kundan-kunga oshishiga va mehmonxonaning jami yillik tushumi va sof foydasining ortishiga olib kelmoqda. Bundan tashqari, xorijlik sayyohlar o‘zbekona mehmonnavozlik, sharqona madaniyat bilan tanishish bilan bir qatorda, yuqori darajada tayyorlangan o‘zbekona, milliy taomlarimizdan ham bahramand bo‘lmoqdalar. 3.3 “Lyabi House” mehmonxonasida qo‘shimcha xizmatlarni rivojlantirish imkoniyatlari. 60

Bugungi kunda dunyo miqyosida turizm ko‘pchilik davlatlar iqtisodining yetakchi tarmoqlaridan biri sanaladi. Bu borada yurtimizda katta salohiyat va imkoniyatlar mavjud. Jumladan, ko‘hna tarix va madaniyat beshigi bo‘lgan Buxoro viloyati ushbu sohani rivojlantirish borasida o‘ziga xos ahamiyatga ega hududlardan biridir. Buni, ayniqsa, yurtimizga tashrif buyurayotgan sayyohlar soni yildan yilga oshayotganligidan ham anglash qiyin emas. Istiqlol yillarida sohaga bo‘lgan e’tibor tubdan o‘zgargani bois, madaniy meros ob’ektlarini ko‘z qorachig‘idek asrash, sayyohlikni zamon talablari darajasiga ko‘tarish orqali ma’anaviy boylikni moddiy boylikka aylantirish imokniyatlari tug‘ildi. Butunjahon turizm tashkiloti ma’lumotlariga ko‘ra, dunyo xizmatlar bozorida sayyohlik sohasi yetakchi o‘rinlardan birini egallar ekan. Ushbu asrda sayyoramiz bo‘yicha sayyohlar soni qariyb uch baravarga oshib, 1,6 milliard kishiga yetadi, bir sayyoh sarflaydigan mablag‘ esa ikki barobarga ortadi. Masalan, 1995 yilda bir kishi ushbu maqsad uchun o‘rtacha 707 AQSH dollari sarflagan bo‘lsa, 2020 yilga borib, bu ko‘rsatkich 1248 dollarni tashkil etishi kutilmoqda. Bu faktlarning o‘zidan ham turizmning davlatlar iqtisodiyotidagi o‘rni va ahamiyatini anglash qiyin emas. Shu ma’noda sohaga davlatimiz miqyosida qaratilayotgan e’tibor respublikamizda turizmning yaqin istiqbolidan dalolatdir. Bizga ma’lumki, tarixi necha ming yilliklarga borib taqaladigan, azalazaldan ma’naviyat, ma’rifat beshigi hisoblan gan Boxoro ga chet ellik sayyoh larning qiziqishlari ortayotganligi katta mas’uliyat yuklamoqda. Shuni inobatga olgan holda ular o‘z mehmonlariga jahon standartlari darajasida sifatli xizmat ko‘rsatishga intilmoqda. “ Lyabi House ” mehmonxonasi shaharning eng ko‘rkam joyi, ya’ni “Eski Shahar” qismida joylashgan. Har qanday iqtisodiy tahlil avvalo taqqoslash asnosida oydinlashadi. “ Lyabi House ” xususi y firmasi da 201 4 yilda 9 6 million so‘mlik xizmat ko‘rsatilgan bo‘lsa, 201 5 yilda bu ko‘rsatkich 150 million so‘mga yetkazildi. Bu degan so‘z xizmat ko‘rsatish darajasi bir yil mobaynida 57 foizga o‘sdi. 61

“ Lyabi House ” mehmonxonasida ko‘rsatiladigan asosiy va qo‘shimcha xizmatlarni ko‘rsatish orqali mehmonxonaning iqtisodiy samaradorligi oshadi, ya’ni xizmatlar eksportidan yaxshi foyda keladi. Bunda mehmonxonaga tashrif buyuradigan mijozlar uchun yangi xizmat turlarini tashkil qilish, ularning talabini o‘rganish, marketing tadqiqotlarini o‘tkazish orqali mehmonxonaning kelajakdagi imkoniyatlarini oshirish mumkin. “ Lyabi House ” mehmonxonasidagi bo‘limlarda taklif etiladigan qo‘shimcha xizmatlar mehmonxonaning qo‘shimcha daromad manbai hamdir. Jumladan, suviner do‘koni xizmati, turistlar va mahalliy aholiga to‘y, banket va bazmlar uchun restoran xizmatlari ijarasi, massajxonasi xizmati, ochiq suv havzasi, aviakassa kabilar shular jumlasidandir. Ushbu xizmatlardan tushadigan mablag‘lar mehmonxonaning kelajakda yangi xizmat turlarini tashkil etish va joriy qilish uchun sharoit yaratishda foydalaniladi. Xizmatlar paketini mijozlarga taklif qilishda albatta reklama asosiy rol o‘ynaydi. Chunki har bir yaratilgan yangi xizmat haqidagi ma’lumotlardan mijozlar reklama vositalari yordamida xabardor bo‘ladi va shu orqali xizmatlarni ularga ko‘rsatish imkoniyati yaratiladi deb o‘ylayman. Shuningdek, m е hmonxona xo‘jaligini boshqarish mavjud m е hmonxona xo‘jaligini rivojlantirish ya’ni mehonxonanig tashqiva ichki qiyofasidan tortib undagi ko‘rsatiladigan xizmatlarni ham yaxshilash lozim. Bunda asosiy e'tibor, ishbilarmonlik maqsadlarida k е luvchilarga qaratilishi lozim. Chunki turistik maqsadlarda k е luvchilar o‘z - o‘zidan turistik xizmatlardan foydalanishga majbur bo‘ladilar. Buning uchun qo‘shimcha xizmatlar tizimini rivojlantirish lozim va ushbu xizmatlardan foydalangan ishbilarmonlar orqali boshqa ishbilarmonlik guruhlarini jalb qilish choralarini ko‘rish samara b е radi. Juda ko`p muhim xizmatlarni mehmonlarga maxsus xodimlar ko`rsatadi. Ular konserjlar deb yuritiladi. Konserjilar tipik xizmatlariga ko`proq quyidagilar kiradi: -mehmonlarga teatrga biletlar sotib olish va olib kelib berish; -shahar restoranlari stoliga buyurtma berish; 62

-temir yo`l, avtobus, avia biletlarga buyurtma berish va olib kelib berish, ichki, shaharlararo, xalqaro transportlar ishi haqida ma’lumot berish; -vrach qabuliga, kosmetik salon, sartaroshxonaga o`rin band etish; -magazinlar, ko`rgazmalar, muzeylar ishlashi, mahalliy diqqatga sazovor joylar haqida ma’lumot berish; -favqulotda yordam (masalan, vrach, notarius, yurist chaqirish); -mijozning mutlaqo shaxsiy topshiriqlarini bajarish (viza rasmiylashtirish, xarid qilish va h.k. lar) Yuqorida keltirilgan barcha ma’lumotlarni tahlil qiladigan bo‘lsak, kelgusida “ Lyabi House ” mehmonxonasi faoliyatini yanada takomillashtirish va turistlarga yangi xizmat turlarini taklif etishning keng imkoniyatlari mavjud ekanligi namoyon bo‘ladi. Bu borada ushbu mehmonxonada mavjud asosiy va qo‘shimcha xizmatlarni takomillashtirish shu bilan birga yangi xizmat turlarini tashkil etish yuzasidan quyidagicha takliflarni berishimiz mumkin: - Mehmonlar bo’sh vaqtlarini mazmunli o’tkazishlari uchun mehmonxonaning o’zida turli animatsion dasturlar, shoular tashkil qilish; - Mehmonxona restoranida ovqatlanishni tashkil etishda Buxo ro milliy qo’shiqchilik, raqs sa’nati va folklor guruhlarining chiqishlarini ko’proq tashkillashtirish; - Mehmonxona binosining o’zida mehmonlar uchun kichik kutubxona tashkil qilish . - Qiziquvchan turistlar uchun restoranda alohida o’zbek milliy taomlarini tayyorlashlari va o’rganishlari uchun maxsus oshxona tashkil qilish; Mehmonxona xodimlarini rivojlangan davlatlardagi mehmonxonalarga malaka oshirish kurslariga jo‘natish yoki chet el mehmonxonalaridan tajribali mutaxasislarni taklif etish va ma’lumot almashish; 63

- Chekuvchi turistlar uchun alohida nomerlar tashkil etish; - Yosh bolalar uchun alohida jihozlangan maxsus xonalar va o’zbek milliy multtomoshalar, filmlar namoyish etiladigan kinozal tashkil etish; - Jismoniy imkoniyati cheklangan mijozlar uchun alohida nomerlar tashkil qilish va h.k. Ushbu xizmatlarni tashkil etish orqali mehmonxonaga tashrif buyuruvchi turistlarning talab va ehtiyojlarini maksimal darajada qondirish mumkin. Buxoro viloyati bo’yicha faoliyatlarini olib borayotgan barcha mehmonxonalarda tashkil etilgan asosiy va qo’shimcha xizmatlarning yangi turlarini tashkil qilish kerak deb o’ylayman. Chunki yuqoridagi fikrlardan shuni aytishim mumkinki, tashrif buyurgan turistlar xar xil davlatlardan bo’lganliklari uchun ularning talab va ehtiyojlari turlicha bo’ladi. Bunda esa mehmonxona har bir mijoz talablarini bajarishi lozim, lekin bunday xizmat ko’rsatish ko’rsatish uchun mehmonxona infratuzilmasi maksimal darajada takomillashtirilishi kerak bo’ladi. Bundan tashqari xorijiy turistlarni jalb qilishni kengaytirish uchun viza bilan bog‘liq talablarni yengillashtirish zarur. O‘zbekistondagi turistik mahsulotlarga xorijiy turistlarni jalb etishning oson va yengil yo‘llarini izlab topish, mehmonxonalarda yaxshi sharoitlar yaratish zarur. Ulardagi xizmat sifatini yaxshilash, xalqaro andozalarga moslashtirish lozim deb o‘ylayman. Mamlakatimizda xorijiy turistlarning mehmon bo‘lib turadigan kunlarining ko‘payishi valyuta tushish imkoniyatlarining yanada kengayishiga sabab bo‘ladi. Xorijiy turistlar sonini ko‘paytirish uchun O‘zbekistonning turistik imkoniyatlarini jahonning barcha chekkalaridagi iste’molchilariga marketing faoliyatlarini qo‘llab axborot yetkazish zarur. Barcha tarmoqlar qatori turizm sohasi ham professonal kadrlarga juda muhtoj. O‘zbekistonda turizmning rivojlanish modelini tezroq shakllantirishda 64

yuqori malakali kadrlarning o‘rni katta. Xalqaro andozalarga mos keladigan mehmonxona menejerlari va xizmat ko‘rsatuvchi xodimlar, mutaxassislarni tayyorlash bu tarmoq rivojlanishiga ijobiy ta’sir etadi. Mehmonxona sanoati korxonalari faoliyatida xorij tajribasini o‘rganish shubxasiz, mexmonlarga xizmat ko‘rsatish sifatini yaxshilashda katta rol o‘ynaydi. Xizmatchilar mexmonlar tomonidan zamonaviy xizmat darajasiga qanday talab qo‘yilishi haqida tasavvurga ega bo‘lmasa ulardan mijozlarga yuqori darajada xizmat ko‘rsatishlarini talab qilish murakkabdir. Mehmonxona rahbarlarining doimiy ravishda xizmat ko‘rsatish sifatini boshqarishni yaxshilash, uni kengaytirishga e’tiborni qaratish, binolarni rekonstruksiya qilish yangi texnologiyalarni kiritish va boshqalarni tushunishlari muhim ahamiyatga kasb etadi . 65

Х UL О S А Turizmning rivojlanishi bevosita bu majmuaga aloqador sohalarning, jumladan mehmonxona lar faoliyatini va xizmat ko’rsatish samaradorligini sifatini oshirish bilan bog’liqdi r. Turizmni rivоjlantirish bir vaqtning o‘zida o‘ziga хоs dam оlish, hоrdiq chiqarish, ko‘ngil оchar maskanlar industriyasini tashkil etibgina qolmasdan, bugungi kun talabi darajasidagi zamonaviy mehmonxonalar faoliyat yuritishida ham asos bo‘lib xizmat qilmoqda. Mеhmоnхоnalar industriyasining rivоjlanishida vujudga kеlgan turli vazifalar shuningdek, zamоnaviy mеhmоnхоnalarni barpo etish, ularda yuqоri darajada хizmat ko`rsatishni takomillashtirishda хоdimlarga kasbiy bilim va dоimiy uni takоminlashtirish talab etiladi. Bugungi kundagi zamonaviy mehmonxonalarda barcha mijozlar uchun barcha shart-sharoitlar yaratilgan. Shuningdek, jahon talablari asosida mehmonxonalardagi xizmatlarni shakllantirish mamlakatdagi turistik salohiyatini oshirishda eng ustuvor masala hisoblanadi. Ushbu faoliyat asosida mamlakatning milliy turizm rivojlanadi. Rеspublikаmizda faoliyat ko‘rsatayotgan mеhmоnхоnаlаr esа Dаvlаt stаndаrtigа аsоslаngаn hоldа kаtеgоriyalаrgа аjrаtilаdi vа ulаrgа tаyanib хizmаtlаr ko‘rsаtilаdi. Mеhmоnхоnаlаrdа хizmаtlаr ko‘rsаtishni yaхshilаshdа yakkа tаrtibdаgi tаdbirkоrlаr fаоliyati hаm kаttа hissа qo‘shmоqdаlаr. Mеhmоnхоnа хizmаtlаri sаmаrаdоrligining o‘zgаrishigа mеhmоnхоnаlаrning sig’imi, yuklаnish dаrаjаsi, hаrаjаtlаr summаsi, хоrijiy vа mаhаlliy turistlаrning оqimi, ko‘rsаtilаdigаn хizmаtlаr sоni, mеhmоnхоnаning dаrоmаdliligi, mutахаssislаrning mаlаkаsi kаbi оmillаr tа’siri аniqlаndi. Dеmаk, mеhmоnхоnаlаrdа хizmаtlаr ko‘rsаtish sifаti vа sаmаrаdоrligini оshirish mаqsаdidа ulаrning o‘zgаrishigа tа’sir etuvchi ichki vа tаshqi оmillаr tizimini ishlаb chiqish kеrаk vа ulаrning tа’sirini аniqlаsh оrqаli turizmni rivоjlаntirish imkоniyatlаrini kеngаytirish mаqsаdgа muvоfiq. Hozirgi kunda mamlakatimiz mehmonxonalarining faoliyat yuritishi va ularda zamon talablariga mos holda xizmat ko‘rsatishida bevosita xorijiy rivojlangan 66

mamlakatlar tajribasiga tayanish va shundan kelib chiqqan holda milliy an’ana, qadryatlarga asoslanib o’zbekona mehmondo’stlikni namoyon etish muhim ahamiyatga ega. Xorijiy rivojlangan mamlakatlarda turizmning asоsiy infratuzilmasi hisоblangan mеhmоnхоna хo`jaliklarini bоshqarish bo`yicha ko`p yillik tajriba yig`ilgan. Jaxondagi mеhmоnхоnalar faoliyati va ulardagi xizmat ko‘rsatish darajalaridan kelib chiqqan holda, yevropa tasniflash tizimi joriy qilingan. Bundа kаtеgоriyalаr yulduzlаr bilаn bеlgilаnаdi vа хizmаtlаr sifаti ko‘tаrilishi bilаn yulduzlаr sоni hаm mоs rаvishdа оrtib bоrаdi. Eng keng tarqalgan tizim bu yulduzlik tizimi bo‘lib, unda asosan mehmonxonalar xizmat ko‘rsatish darajalaridan kelib chiqib, balllar asosida yulduzlik darajasi beriladi. Xоrij tajribasini o`rganish mехmоnlarga хizmat ko`rsatish sifatini yaхshilashda va mehmonxonalar faoliyatini takomillashtirishda katta rоl o`ynaydi. Bugungi kunda bizga jahоn talablariga javоb bеruvchi turizm sоhasini rivоjlantirishning milliy mоdеlini yaratish bo`yicha takliflar kiritilmоqda. Ammo, yurtimizdagi ko‘pchilik mehmonxonalarda haligacha zamon talabi asosidagi xizmat ko‘rsatish darajasiga ega emasligi achinarli holat. Bundan tashqari, mamlakatimizdagi ba’zi mehmonxonalarda xizmat ko‘rsatish darajasi ancha sust, narxlari yuqori va turistlar dam olishlari uchun yaxshi sharoitlar yaratilmagan. Shuning uchun, kеyingi yillаrdа O‘zbеkistоndа mеhmоnхоnа tizimini rivоjlаntirish bilаn bоg’liq mаsаlаlаrgа judа kаttа e’tibоr bеrilib, uning turistik sаlоhiyati ko’rsatish darajalari oshib bormoqda. Shundan kelib chiqib, mеhmоnхоnаlаrning sоni vа xizmat ko‘rsatish sifаti хаlqаrо tаlаblаrgа jаvоb bеrаdigаn dаrаjаgа yеtkаzildi. Аmmо, tаn оlib shuni аytish kеrаkki, hаli хоrijiy mеhmоnlаrgа, jаhоn аndоzаlаri tаlаblаrigа jаvоb bеrаdigаn хizmаt tizimi, аyniksа, sеrvis dаrаjаsi yеtаrlichа shаkllаnmаgаn. Аnа shulаrdаn kеlib chiqib, mеhmоnхоnа faoliyatida zamonaviy servis хizmаtlаrini ko‘rsаtishni takomillashtirish vа sаmаrаli аmаlgа оshirish uchun 67

quyidаgi yo‘nаlishdаgi tаkliflаrni аmаlgа оshirish hаmdа аmаliyotdа qo‘llаsh mаqsаdgа muvоfiq sаnаlаdi: -mehmonxonalar faoliyatini takomillashtirish bo’yicha turistik xizmati milliy modelini yaratish; -mamlakatimizda ko’rsatilayotgan turistik xizmatlarini diversifikatsiylash; -servis jarayonida xizmatchilar va mehmonlar o’rtasidagi aloqalarni yuksak darajada yo’lga qo’yish; -turizmni rivojlantirishda xususiy mehmonxonalar faoliyatini yanada rivojlantirish. -mеhmоnхоnаlаrda qo‘shimcha xizmatlar joriy qilishni takomillashtirish; -mеhmоnхоnаlаrgа lizing yoki imtiyozli krеditlаr аjrаtgаn hоldа zаmоnаviy trаnspоrt vоsitаlаri bilаn tа’minlаsh; -xodimlarning kasbiy tayyorgarligi darajasini oshirish; -ko‘rsatiladigan turistik xizmatlar hajmini ko‘paytirish; -mehnat unumdorligining o‘sishiga turtki beruvchi yangi texnologiyalarni qo‘llash; -mеhmоnхоnаlаr tarkibida gidlik xizmatini joriy qilish; - mamlakatimizdagi har bir mehmonxonada jahon talablariga mos ravishda “Room servis”ni xizmatini ko‘rsatilish; - barcha mehmonxonalarda mijozlarga qulaylik yaratish uchun butik va suviner sovg’alar shahobchalarini joriy qilish; -mehmonxonalar tarkibida qiziqarli shoular yoki har xil turdagi poygalarni joriy qilish maqsadga muvofiq. Men yuqoridagi keltirilgan takliflarning mamlakatimizdagi mehmonxonalar faoliyatini rivojlantirish uchun keng qo‘llanilishi shuningdek, istiqbolda O‘zbekistonda bugungi davr talabidagi mehmonxonalarda sayyohlarga ko‘rsatiladigan xizmatlar turlarining kengayishi va zamonaviy servis xizmatlarini takomillashtirish jihatdan yangi bosqichga ko‘tarilishida o‘zining ijobiy ijobiy ta’sirini ko‘rsatadi. 68

ANNOTATION OF THE BACHELOR’S GRADUATION QUALIFICATION THESIS OF THE STUDENT OF 3-1TUR-13 GROUP STUDENT BAROTOV ALISHER. Today, the structure of a multi-faceted tourism have been active in all aspects of community life. Under the influence of this industry in the development of the industry from a variety of tasks, that is, the establishment of modern hotels, tourist complexes, which provide a high level of service, professional knowledge and continuous improvement is required. At present, tourism is one of the leading sectors of the economy in many countries around the world. In this regard, the country has great potential and opportunities. In particular, the cradle of ancient history and culture of the region in the development of this sector is one of the important specific areas. It is, in particular, the year the number of tourists visiting the country oshayotganligidan is not difficult to understand. The radical changes in the sector in the years of independence, preserve the cultural heritage, tourism by raising the level of modern requirements into the cultural wealth of material wealth was born. Scale of tourism and historical monuments in the world in terms of the amount of ten. The country has more than 7 thousand historical, architectural and cultural monuments. Registan Square in Samarkand, Bukhara and the city, in the historic center of Ichan-Qala UNESCO's World Heritage List. Culture is one of the most colorful cultures, has a unique and rich heritage. He musicals, dance, art, applied art, ethnic cuisine and clothes. By the President of the Republic of Uzbekistan Shavkat Mirziyayev attention to the development of the tourism industry, tourism opportunities and benefits created in the private entrepreneurs engaged in international TV channels carried by the country's tourist potential default and documentary films, and tourism of the Republic of Uzbekistan The State Committee of the Ministry of Foreign Affairs of overseas missions carried out by the campaign within the framework of the international tourism exhibitions and presentations are gradually bearing fruit. 69

Currently, the tourism industry and by the President or the Government carried out a radical reform of the wide-ranging reforms, including the head of state on December 2, 2016 Shavkat Mirziyayev side "measures to ensure the rapid development of tourism in the Republic of Uzbekistan Decrees on the status of the strategic sector of the economy, the tourism industry through sustainable growth of the national economy, the effective use of the potential of tourism in the regions, living standards and improving the quality of tourism into a powerful tool to strengthen the role of the particular evidence to say that my words I am not astray. In particular, a number of new hotels are being built, and existing hotels are being renovated and high-quality services to tourists visiting the country will be shown. To improve the quality of services rendered to the country, foreign visitors continue to work uninterrupted. This shows that the development of hotels in the country, activities, and services. It should be noted that the service of the formation and development of businesses and their high efficiency operation with developing and providing it to examine them and some problems have been encountered. To resolve these problems, it is not only practical, but also the need to resolve a number of theoretical issues, to improve the efficiency of the country's socio- economic development in this area is necessary to conduct research aimed at sustainable development. All this determines the relevance of the theme of this research. As we know, the history of several thousand years, has always been rooted in spirituality, education in Bukhara the birthplace of foreign tourists in the interest of greater responsibility. Taking into account that they are trying to international standards, quality service to the guests. "Lyabi House" is the most beautiful place in the city, which is located in the "Old City". 70

Any economic analysis during the first comparison becomes apparent. "Lyabi House" a private firm in 2014 and 96 million in 2015, this figure reached 150 million soums. This means the level of service a year to 57% percent. "Lyabi House", the basic and additional services provided by the hotel benefit from the good economic efficiency, that is, the export of services. The visit to the hotel customer demand for the creation of new types of services, research, marketing research through the hotel in the future, you can increase the capacity. "Lyabi House" offers additional services for hotel guests the hotel is also a source of additional income. In particular, souvenir store service, tourists and local people to rent the restaurant for banquets and parties, massage room service, an outdoor pool, booking ticket service. These funds hotel services in the future the creation of new services and creating conditions for the introduction. Offers a package of services to customers that advertising plays a key role. For all information about the new service, customers will be notified using the tools and services available to them, I think. In addition, the hotel management and development of hotel outside to improve the services provided, from the look of it. The main attention should focus on the purpose of the business visitors. For tourist purposes, which will have its tourist services. This should be the development of additional services and services for the business through the use of effective measures to attract other business groups. If all of the above data analysis, "Lyabi House" in the future to further improve the performance of the hotel and offer new services to tourists will show that it is available in wide range. These services are organized through the hotel visitors You can meet the demands and needs of tourists. Bukhara region of the main activities organized in all the hotels and I think it should be the creation of new services. Because of the above ideas, I can say that, for their tourists visited different 71

countries in their demands and needs will be different. The hotel must fulfill the requirements of each customer, but this service will need to show maximum improvement of the infrastructure of the hotel. These funds hotel services in the future the creation of new services and creating conditions for the introduction. Offers a package of services to customers that advertising plays a key relay. For all information about the new service, customers will be notified using the tools and services available to them, I think. To resolve these problems, it is not only practical, but also the need to resolve a number of theoretical issues, to improve the efficiency of the country's socio- economic development in this area is necessary to conduct research aimed at sustainable development. All this determines the relevance of the theme of this research. 72

АDАBIYOTLАR RO‘YХАT: 1. O‘zbekiston Respublikasi birinchi Prezident I slom Karimovning 1995 yil 2 iyundagi 1162 raqamli ”Buyuk Ipak yo‘lini qayta tiklashda O‘zbekiston Respublikasining ishtirokini avj oldirish va respublikada Xalqaro turizmni rivojlantirish borasidagi chora –tadbirlar to‘g‘risidagi” Farmoni. //Xalq so‘zi, 1995.3- iyun. 2. “Хizmаt ko‘rsаtish vа sеrvis sоhаsini 2006-2010 yillаrdа rivоjlаntirish hаqidа”gi O‘zbеkistоn Rеspublikаsi birinchi Prеzidеntining 2006 yil 17 mаydаgi PQ-325- sоnli qаrоri. 3. “O‘zbеkistоn Rеspublikаsidа 2010 yilgа qаdаr хizmаt ko‘rsаtish vа sеrvis sоhаsini rivоjlаntirishni jаdаllаshtirish bo‘yichа qo‘shimchа chоrа-tаdbirlаr hаqidа”gi O‘zbеkistоn Rеspublikаsi birinchi Prеzidеntining 2007 yil 21 mаydаgi PQ-640-sоnli qаrоri. 4. O‘zbеkistоn Rеspublikаsi Prеzidеnti Shavkat Mirziyoyevning 2016-yil 2- dekabrda imzolangan “O’zbekiston Respublikasining turizm sohasini jadal rivojlantirishni ta’minlash chora – tadbirlari to’g’risidagi Farmoni. 5. Respublika Vazirlar Mahkamasida tasdiqlangan “Buxoro viloyatida 2011-2015 yillarga mo’ljallangan turizm sohasini rivojlantirish va turistik mahsulotlarning eksport potensialini oshirish bo’yicha manzilli choralar dasturlar. 6. R.S. Amriddinova « Mehmonxona servis xizmati » Samarqand.:SamISI, - 2008 7. Tu х li е v I.S., H а yitb ое v R., Ib о dull ае v N. Е , А mriddin о v а R.S. Turizm а s о sl а ri: O‘quv qo‘ll а nm а – S а m а rq а nd: S а mISI, 2010 – 247 b. 8. Mirza е v Q.J., Musa е v B.Sh.. M е hmonxona xo‘jaligi m е n е jm е nti. -Samarqand, 2010 – 17 b. 9. F а yzi е v E.S. S е rvis tizimi f ао liyati а s о sl а ri: M а ’ruz а l а r kursi – S а m а rq а nd.: S а mISI, 2007 – 5 b. 10. M а m а tkul о v Х .M. Turizm v а s е rvisg а о id iz о hli lug’ а t. S а m а rq а nd: S а mISI, 2010 – 151 b. 73

11. O’zbekistonda Turizm 2016 statistika kitobi. Davlat statistika qo’mitasi.2016 12. M а m а tqul о v Х .M. M е hm о n хо n а v а turistik k о mpl е ksl а rd а х izm а tl а rni t а shkil etish. – S а m а rq а nd, 2011. 13. “O’zbekistonda turizmni rivojlantirish” maqolalar jamlanmasi, “TURIZM YO’NALISHIDA KADRLAR TAYYORLASHNI TAKOMILLASHTIRISH YO’LLARI” mavzusi. Latipov.Sh.K, Yuldashev.K.Sh. 2010 yil, 260 b. 14. Qurbanov J.M. Servis paradigmasi. // Servis. – Samarqand: SamISI, №3, 2009. - 12 b. 15. Хоliqulоv А.N. “Mеhmоnхоnаlаrdа sеrvis sifаti vа sаmаrаdоrligini оshirish imkоniyatlаri (Sаmаrqаnd mеhmоnхоnаlаri misоlidа)” mаvzusidаgi nоmzоdlik dissеrtаtsiyasi аvtоrеfеrаti. – Sаmаrqаnd, SаmISI, 2011. – 10 b. 16. Mamatqulov X. M. Turizm infratuzilmasi. Ma’ruzalar kursi. SamISI, 2009. 17. Tuxliyev I.S., Qudratov G‘.H. Turizm iqtisodiyoti. Samarqand, Sam-ISI, 2007 18. Tuxliyev I.S., Qudratov G‘.H., Pardayev M.Q. Turizmni rejalashtirish. Darslik. 2008 – 262 b. 19. Mamatqulov X.M, Bektemirov A.V, Tuxliyev I.S, Norchayev A.N. Xalqaro turizm.–T.: “O‘zbekiston faylasuflar milliy jamiyati” nashriyoti, 2009. 20. Abidova D. Mehmonxona xizmatlarining samardorlik ko’rsatkichlarini iqtisodiy baholash mavzusidagi ilmiya maqolasi,” O’zbekistonda ekoturizmni rivojlantirish istiqbollari” Xalqaro ilmiy-amaliy anjumani tezislar to’plami – Toshkent .2012 - 100 b 21. Xusanov D. Mehmonxona xo’jaligini samardorligini aniqlash va oshirish yo’llari mavzusidagi ilmiya maqolasi,” O’zbekistonda ekoturizmni rivojlantirish istiqbollari” Xalqaro ilmiy-amaliy anjumani tezislar to’plami – Toshkent,2012 - 147 b 22. Abidova D.I, Meliboyev U.V M ehmonxonalarda xizmat ko’rsatish sifatini oshirish dasturini amalga oshirilshi mavzusidagi ilmiya maqolasi,” 74

O’zbekistonda ekoturizmni rivojlantirish istiqbollari” Xalqaro ilmiy-amaliy anjumani tezislar to’plami – Toshkent .2012- 89 b 23. Baybekov A.A. . Rivojlangan mamlakatlarda oilaviy tadbirkorlik asosida turizm sanoatini rivojlanishi mavzusidagi ilmiya maqolasi,” O’zbekistonda ekoturizmni rivojlantirish istiqbollari” Xalqaro ilmiy-amaliy anjumani tezislar to’plami – Toshkent .2012 -18 b 24. Гуляев В.Г. Туризм: экономика и социальное развитие. –М.: ФиС, 2003 – 304 с. 25. Агамирова Е.В. Управление персоналом в туризме и гостинично- ресторанном бизнесе: Практикум. – М.: Издательско-торговая корпорация Дашков и К, 2006 – 176 с. 26. Сенин В.С, Денисенко А.В. Гостиничный бизнес: классификация гостиниц и других средств размешения: Учебное пособие. - М.: Ф и С, 2006 – 496 с. 27. Дурович А.П. Маркетинг в туризме: Учбное.пособие. 4-е изд.стереотип.- Мн.: Новое знание, 2004. 28. Папирян Г.А. Менеджмент в индустрии гостепримства (отелы и рестораны). -М.: ОАО НПО: Изд-во “Экономика”, 2000. 29. Kозырев В. M., Зорин И. В., Сурин А. И. и др . Mенеджмент туризма. Экономика туризма. Учебник. -M: Финансы и статистика , 2004 . 253 с . 30. Cапожникова. Э. Н. Страноведение : Tео рия и методика туристического изучения стран . –M.: K Н О РУС . 2005. 240 с. 31. 32. Аliеvа M.T. “Turistlik mаmlаkаtlаr iqtisоdiyoti” dаrslik Toshkent, TDIU 2009 yil . 33. Kamilova F.K. “Mehmonxona va restoran xo’jaligi marketingi” o’quv qo’llanma Toshkent, 2007 yil – 97 b. 75

34. Kаmilоvа F.K., Tаishеvа I.M., Sаyfutdinоv SH.S. “Turizm industriyasi”. O’quv qo’llаnmа. Tоshkеnt. TDIU 2007 yil – 192 b . 35. Safayeva S.R. Servis sohasida dizayn va reklama. O’quv qo’llanma. – Т.: ТDIU, 2009 – 155 b. 36. Eshtayev A.A., Ahmedov I.A, Aliyeva M.G. “Turizmni rejalashtirish” Toshkent, 2007. 37. Hayitboyev R., Amriddinova R.A., “Turizmning maxsus turlari” -Samarqand, 2008. 38. Pardayev M.Q. Ataboyev R. Turistik resurslarni tahlil qilish va baholash. Sam GSI. Samarqand, 2006. 39. Turizm xizmatlar bozorini rivojlantirish istiqbollari». Respublika ilmiyamaliy anjuman materiallari. SamISI, 2014. 40. Turizm infratuzilmasini rivojlantirishning metodologik, uslubiy asoslarini takomillashtirish». Xalqaro ilmiy-amaliy anjuman materiallari. SamISI, 2014. 41. Tuxliyev I.S., Bektemirov A.B., Usmanova Z.I. Turizmda strategik marketing. O‘quv qo‘llanma. - Samarqand.: SamISI, 2010. 42. Safarov N.Ch. Xalqaro transport xizmatlari bozorida raqobatbardoshlikni oshirishning ustivor yo’nalishlari. Iqtisod fanlari nomzodi ilmiy darajasini olish uchun taqdim etilgan dissertatsiya avtoreferati. T., 2012 – 77 b. 43. www.world-tourism.org, www.unwto.org –Butunjahon turistik tashkiloti 44. www.travel-library.com – Sayyohlik bo‘yicha elektron kutubxona 45. www.Uzbektourism.uz – O’zbekiston Turizmni Rivojlantirish Davlat qo’mitasi. 46. www.lex.uz – O’zbekiston milliy qonunchilik bazasi. 47. www.press-service.uz – O’zbekiston Respublikasi Prezidentining Matbuot Xizmati 48. www.dreambukhara.org - Buxoro viloyatidagi mehmonxonalar haqida ma’lumot . 49. www.stat.uz - O‘zbekiston Respublikasi Davlat statistikasi qo‘mitasi . 76

50. . www.uza.uz – Milliy axborot agentligi. 51. www.lyabi-house.com – “Lyabi House” mehmonxonasining WEB-sayti. 52. www.booking.com 53. www.tourism.uz/ 54. www.tour.uz/ 55. www.1001hotels.uz 56. www.buxoro.uz 57. www.tag-group.com 58. www.e-tours.ru 59. www.away travel.ru 60. www.orexsa.com 61. www.infoman.uz 62. www.daryo.uz 63. www.Uzreports.uz 64. www.kun.uz 65. www.betakrorbuxoro.uz 66. www.tripadvisor.com 67. www.narod.ru - O’zbekistonning tarixiy obidalari veb sayti. 68. www.uzbekistonovozi.uz – O’zbekiston ovozi ijtimoiy siyosiy gazetasi. 77

ILOVALAR 1- ilova 2012 2013 2014 20150.00%2.00%4.00%6.00%8.00%10.00%12.00%14.00%16.00%18.00%20.00% 10.10% 12.50% 11.40% 19.00% 4.30% 3.50% 5.20% 11.20% 10.40% 11.40% 9.50% 10.00% 3.40% 3.50% 2.10% 2.40%“ Lyabi House” mehmonxonasiga 2012-2015 yillarda tashrif burugan xorijlik sayyohlar soni davlatlar kesim - ida: Fransiya Italiya Yaponiya Germaniya Manba: “ Lyabi House ” хususiy firmasi ma’lumotlari asosida muallif ishlanmasi. 2-ilova 78

Mehmonxona va shunga o’xshash joylashtirish vositalarining asosiy ko’rsatgichlari(2015-yil holati bo’yicha shakillantirilgan) Mehmonx ona va shunga o’xshash joylashtiris h vositalarin ing soni Ulardagi joylar birligi Joylashtirilg an tashrif buyuruvchil ar soni Shu jumladan fuqarolar O’zbekiston dan MDH davlatlarida n Uzoq xorijiy mamlakatlar dan O’zbekiston Respublikasi 661 34898 1325240 900595 112066 312579 Qoraqalpog’iston Respublikasi 43 1587 31216 25697 865 4654 Andijon Viloyati 24 887 37440 31537 2193 3710 Buxoro Viloyati 97 2932 95574 38953 10041 46580 Jizzax Viloyati 17 643 48161 45976 909 1277 Qashqaaryo Viloyati 37 1410 59936 56405 1150 2381 Navoiy Viloyati 27 1301 59458 56647 1192 1619 Namangan Viloyati 18 1152 38626 36174 979 1473 Samarqand Viloyati 104 4899 140420 75769 13301 51350 Surxandaryo Viloyati 31 1459 47147 39780 1971 5390 Sirdaryo Viloyati 10 183 6971 6338 378 255 Toshkent Viloyati 45 2787 88233 83111 2920 2202 Farg’ona Viloyati 38 1719 43916 35050 3748 5118 Xorazm Viloyati 40 2215 61596 24223 2755 34618 Toshkent Shahri 130 11724 566545 344935 69658 151952 Manba: O’zbekistonda Turizm 2016 statistika kitobi ma’lumotlari asosida muallif tomonidan tuzilgan: 79

Похожие

O`zbеkistonda dеmokratik jamiyatni barpo etishda o`tish davrining zarurligi, uning o`ziga xos xususiyatlari

Rim davlatining tashkil topishi

Turk xoqonligining tashkil topishi

Ellinistik bosqich va uning xususiyatlari

Eng qadimgi davlatlarning tashkil topishi