Главная страница
Рефераты
История
Rim davlatining tashkil topishi
Rim davlatining tashkil topishi
Загружено в:
20.09.2019
Скачано:
0
Размер:
54 KB
Скачать
Похожие
Qoraxoniylar va G‘aznaviylar davlatining tashkil topishi
Movarounnahrda somoniylar davlatining tashkil topishi. Somoniylar davlatining ichki va tashqi siyosati
Chingiziylar davlatining tashkil topishi Movarounnahr Chig‘atoy ulusi tarkibida
XIV asrning ikkinchi yarmida movarounnahrda siyosiy vaziyat. Temur davlatining tashkil topishi
Turk xoqonligining tashkil topishi
![www.arxiv.uz Gay Salyustiy Krisp (er. avv. 86-35-yilar) Rim tarixchisi. Yuliy Sеzar boshliq bo`lgan populyarlar partiyasiga mansub bo`lgan bir qancha davlat mansablarini egallagan. Sеzarni o`limidan kеyin siyosatdan chеtlashdi va o`zini adabiyotga bag`ishladi. Uning “Katilina fitnasi”, “Yugurta urushi” asarlari saqlanib qolgan, “Tarix” asari parchalarda yеtib kеlgan, Salyustiy asarlari o`sha davr Rim jamiyatini hayotini tasavvur qilishga yordam bеradigan tarixiy manba hisoblanadi. Menga ma`lum bo`lishicha, Rim shahriga dastlab troyaliklar asos soldilar va joylashdilar, qaysiki Eney boshchiligida o`z vatanlaridan qochib ketib, bir joydan ikkinchi joyga sarson-sargardon bo`ldilar, ular bilan qonunlarni ham, davlat hokimiyatini ham bilmaydigan, erkin va hech kim tomonidan boshqarilmaydigan tub joy aholi, yovvoyi qabilalar. Qachonki ular shahar devorlari atrofida 1 [67] birlashganlarida, ular bilan kelib chiqishlari bir xil bo`lmasada, turli tillarda so`zlashadigan, har biri o`z odatlari bilan yashaydiganlar, baribir yengillik bilan birlashdilar, buni tasavvur qilish qiyin: <Shunday qisqa vaqtda turli xil turli xil va shu bilan birga daydib yuradigan, olomon murosa natijasida fuqaro jamoasiga aylandi. Tit Liviy. Shaharga asos solinishidan Rim tarixi Tit Liviy er. avv. 59-yil – eramizning 17-yili. Mashhur rim tarixchisi, Sitseron, Sallyustiy va Vergiliy kabi o`z davrining taniqli arboblarining kichik zamondoshi edi. Liviyning mashhur tarixiy asari “Shaharga asos solinishidan Rim tarixi” 142 kitobdan iborat edi, undan bizgacha 35 kitob: birincfhidan o`ninchigacha va yigirma birinchidan qirq beshinchi jiltigacha yetib kelgan. Bu jildlarda er. avv. 293-yilgacha va er. avv. 219-yildan er. avv. 167-yilgacha bo`lgan voqealarni aks ettirgan. Liviy Rim tarixining shaharga asos solinishi afsonasidan boshlab fuqarolar urushigacha va imperiyani o`rnatilishigacha bo`lgan dsavrini yoritdi. Ushbu tarixiy asar Rim respublikasi tarixi bo`yicha eng asosiy tarixiy manbadir. 1](/data/documents/e74f1566-4c3b-4f23-b9ea-35de6811b08d/page-2.png)
![www.arxiv.uz Lekin kuch otasini irodasidan va kattalik huquqidan yuqori bo`ldi: Akasini haydab, Amuliy podsholikga o`tirdi: akasini o`g`lini o`ldirib, bir yovuzlikga boshqasini qo`shdi; akasini qizi Reya Silviyani go`yoki faxr- hurmat ma`nosida uni bestalka qilib avlodga umiddan mahrum qildi. Lekin meni o`ylashimcha qudrati bilan faqat xudolarga yon beruvchi, shunday kuchli shahar va davlat o`zini paydo bo`lish taqdirni irodasiga majbur edi. Qachon … vestalka egizaklarni tuqqanda, u bu noma`lum avlodni ularni otasi Mars deb e`lon qildi yoki bunga ishondi, yoki xudoni faxrlisiz o`z jinoyatini aybdori qilib qo`ydi. Lekin xudolar ham, odamlar ham uni bolalarini podshoni shafqatsizligidan himoya qilish kuchiga ega emas edilar: Kohina kishanlarda turmaga tashlandi, bolalarni daryoga tashlab yuborishga buyruq berildi. Lekin taqdirning irodasi bilan Tibr qirg`oqlaridan chiqdi va botqoqlik hosil qildi , hech qayerda uning haqiqiy o`zaniga yaqinlashib bo`lmas edi; shu bilan birga yuborilganlar bolalar turg`un suvda cho`kadilar deb ishondilar. Shunday qilib ular o`zlarini podsho amrini ijro etgan hisoblab, ular bolalarni yaqin ko`lmakga tashladilar, qaysiki endi bu yerda Ruminal 2 [69] anjirzori mavjud 3 [70] . O`shanda bu joylarda keng bo`shliqlar bo`lgan. Rivoyatlarga ko`ra bolalar tashlangan suzayotgan tog`ora, suv pasaygandan so`ng quruq joyga qoladi; atrofdagi tog`lardan kelayotgan ona bo`ri bolalarni yig`isiga boradi; beozorlik bilan ularga yopishib ko`krak suti bilan emizadi; rivoyatlarga ko`ra podshoni Faustul deb atalgan bosh cho`poni uni bolalarni yalayotgan paytda topadi. Faustul ularni uyga keltiradi va o`z xotini Lorensiya tarbiyasiga beradi… Ular shunday tug`ildilar va shunday tarbiyalandilar; qachonki ular katta bo`lganda cho`ponni kulbasida yoki podani yonida ishsiz qolmadilar, ular ov qilib o`rmon kezib yurdilar. Shunday mashg`ulotlar ichida tan va ruhlari bilan baquvvat bo`lib, ular faqatgina yovvoyi hayvonlarni taqib qilmadilar, qaroqchilarga hujum qildilar, tushgan o`ljalarni, o`zlari talagan o`ljalarni cho`ponlar o`rtasida taqsimladilar, kundan-kun ko`payib borayotgan to`da bilan 2 3](/data/documents/e74f1566-4c3b-4f23-b9ea-35de6811b08d/page-3.png)
![www.arxiv.uz yumish va ko`ngil ochish bilan shug`ullandilar… va mana ular o`yinga berilgan paytlarida o`ljani yo`qotganlaridan jahli chiqqan qaroqchilar ularga pistirma uyushtirdilar; Romul qutulib chiqdi, Remnni ular bosib oldilar, tezda uni podsho Amuleyga keltirdilar va yana o`zlari uni ayblay boshladilar. Aka-ukalar Numitorning dalalariga dushman kabi hujum qiladilar va yoshlar to`dasi bilan u yerdan mollarni haydab ketadilar deb asosiy ayb qo`yildi. Shuning uchun Rem jazolash uchun Numitorga berildi. Faustul eng boshdan o`zida podsho bolalarini tarbiyalaniyapti deb gumon qilar edi; ular podshoni buyrug`i bilan tashlab ketilganini bilar edi; u bolalarni topib olgan vaqt ham mos kelar edi; lekin to`la ishonchga ega bo`lmagani uchun, agar biror hodisa yoki zaruriyat majbur qilmasa u buni ochishni istamadi. Zaruriyat erta keldi. U qo`rquv ta`sirida Romulga barchasini ochdi. Numitor ham tasodifan, Remni qamoqda ushlab, aka-uka egizaklar to`g`risida eshitib, ularni yoshi va asirni qulga hech o`xshamagan xarakterini taqqoslab, nevaralari to`g`risida esladi. So`rovlar yo`li bilan shu xulosaga keldi va deyarli Remni tan oldi. Shunday qilib podsho 4 [71] ga qarshi har tomondan makr-hiyla ishlatish boshlandi. Romul kuch bilan ochiq harakat qilish mumkin emas deb hisoblab o`smirlar to`dasi bilan podshoga hujum qilmadi, har bir cho`ponga ma`lum bir vaqtda o`zini yo`li bilan saroyga kelishga buyurdi. Rem esa boshqa to`dani tayyorlab Numitorni uyi tomonidan yordamga keladi. Ular podshoni shunday o`ldirdilar. Alg`ov-dalg`ov boshida Numitor shaharga dushmanlar yopirilib, saroyga hujum qildilar deb alban yoshlarini akropoyani himoyasi uchun chaqirdi; qachonki aka-ukalar podshoni o`ldirib unga tabrik bilan kelayotganliklarini ko`rib, shu ondayoq yig`ilish chaqiradi, unga qarshi ukasini jinoyati to`g`risida xabar qiladi, nevaralarini kelib chiqishini ko`rsatadi, ular qanday tug`ildilar, qanday tarbiyalandilar, qanday tanildilar, keyin tiran qanday o`ldirilganini aytadi va buni aybdori o`zi ekanini e`lon qiladi. O`smirlar yig`ilishni o`rtasida saflanib chiqib bobolarini podsho deb e`lon qildilar, keyin olomonning birdamlik bilan olqishlashi ularni podsho unvoni va hokimiyatini mustahkamladi. 4](/data/documents/e74f1566-4c3b-4f23-b9ea-35de6811b08d/page-4.png)
![www.arxiv.uz Numitorga alban podsholigini berib Romul va Rem o`zlari tashlab yuborilgan va tarbiyalangan joylarda shahar bunyod qilishni istadilar. Shu bilan birga alban va latin aholisi keragidan ortiq edi; ularga cho`ponlar qo`shildi, bularni hammasi birgalikda tabiiyki Alba va Laviniiy asos solinadigan shahardan ko`ra kichik bo`ladi degan umid paydo bo`ldi. Keyin bu ishga boboning yovuz zararli ta`siri podsho hokimiyatiga intilish oqibatida uncha muhim bo`lmagan kichik sabab bo`lgan sharmandali jang bo`ldi. Aka-ukalar egizak bo`lganlari uchun yoshi kattaga afzallik berish asosida ishni hal qilish mumkin emas edi. Xudolar o`sha joyni yangi shaharga kimni nomini berish va uni kim boshqarishini belgilar bilan ko`rsatishi uchun fol ochishga Romul Palatinni, Rem esa Aventin tepaligini tanladilar. Hikoya qilishlaricha bu alomat-6 kalxat- ilgari Remga keladilar, u avval xabar qilingan edi, Romulga ikki baravar son keladi; mana uni va boshqasini o`rab olgan olomon podsho deb olqishladi; birovlar vaqtga asoslanib 5 [72] , boshqalari ularni soniga qarab o`z yo`lboshchilariga podsholik hokimiyatini talab qildilar. Shovqin-suron ko`tariladi, kelib chiqqan g`azablanish to`qnashuvga olib keldi va shu vaqtda olomonda Rem o`ldirildi. Yanada ko`proq tarqalgan rivoyatga ko`ra Rem akasini ustidan kulib, yangi devorlar ustidan sakrab o`tadi; bundan jahli chiqqan Romul “meni devorim orqali sakrab o`tsa har qanday kishi bilan shunday bo`ladi” deb qichqirib uni o`ldiradi. Shunday tarzda Romul bir o`zi podsholikni egalladi, asos solingan shahar asoschisi nomi bilan ataldi. Plutarx. Romul 1. Rim shahri o`zining buyuk va barcha xalqlarga yetib borgan nomini kimdan va qanday sababga ko`ra olganiga yozuvchilarni fikri bir xil emas. Bir xillar pelasglar butun dunyoni kezib chiqib va yer yuzasini deyarli barcha xalqlarini bo`ysundirib, u yerga ko`chib kelib o`z qurollarini kuchi i [73] sifatida shaharni ataydilar. Boshqalarni tasdiqlaricha Troya olinganidan so`ng kemaga chiqishga ulgurgan kam sonli qochoqlar shamol bilan Etruriya qirg`og`iga yetib keladilar va Tibr daryosi yuqorisida langarda turadilar. Ayollar katta qiyinchilik 5](/data/documents/e74f1566-4c3b-4f23-b9ea-35de6811b08d/page-5.png)
![www.arxiv.uz bilan suzishni o`tkazdilar va juda azob chekdilar va mana ko`rinishidan boshqalardan urug`i, aslzodaligi, aqli bilan dugonalaridan ustun bo`lgan qandaydir Roma kemalarni yoqish fikrini berdi. Ular shunday qildilar: boshqa erlar g`azablandilar, lekin keyin ko`nishga majbur bo`ldilar va Pallantiy yaqinida o`rnashdilar, tezda ular kutganidan hammasi yaxshi bo`ldi-tuproqni hosildorligi ma`lum bo`ldi, qo`shnilar ularni do`stona qabul qildilar, ular Romani hurmatni barcha belgilari bilan hurmat-izzat qildilar, shuningdek shaharni uning nomi bilan atadilar, unga asos solishning sababchisi u edi. Aytishlaricha o`sha vaqtdan ayollarga qarindoshlari va erlarini lablaridan o`pish odat tusiga kiradi, chunki ular kemalarga olov berib, ulardan g`azabini kechirishga almashishni yolvorib so`rab, aynan shunday o`pib, o`z yerlarini erkaladilar. II. Shunday fikr ham bor, go`yoki shaharga nomni Itala ] ni qiziva Eneyga turmushga chiqqan LevkariyaRoma bergan. Boshqalarni fikricha Odissey va Kirkadan tug`ilgan Roman asos solgan, boshqalar Diomedtomonidan Troyadan jo`natgan Emationning o`g`li Rom, boshqalar qachonlardir Fessaliyadan Lidiyaga, Urkdan Italiyaga ko`chib kelgan etrusklarni haydab yuborgan… Latinlarni tirani Romis asos solgan deb aytadilar. Hatto shahar Romul sharafiga asos solingan deb to`g`ri fikrlaganlar ham uni kelib chiqishi to`g`risida turlicha fikrlaydilar. Birovlar u Eney va Ferbantning qizi Deksiteyni o`g`li, o`z ukasi Rom bilan kichik bolaligidan Italiyaga kelib qolgan deb fikrlaydilar. Daryo bo`lingan joyda bolalar bo`lgandan boshqa barcha kemalar halok bo`ladi, bolalar bo`lgan kema sekin qirg`oqqa taqaladi, kutilmagan bu omon qolgan joyni Rim deb ataydilar. Boshqalarning aytishicha Romulni yuqorida so`z yuritilgan Troyankaning qizi Roma, Tеlеmaxning o`g`li Latinning xotini tug`adi. Boshqalarning aytishicha, Romulni yuqorida so`z yuritilgan Troyankaning qizi, Tеlеmaxni o`g`li Latin Tеlеmax va Kirkaning o`g`li; b) Odissеy va Kirkaning o`g`li; Italiya an`anasi bo`yicha Favnva Nimfa Marikani o`g`li) xotini Roma tug`adi. Uchinchilar u Enеy va Laviniyaning qizi Emiliyaning Arеsdan paydo bo`lgan o`g`li edi. Nihoyat va uning tug`ilishi to`g`risida o`ta afsonaviy hikoyalar](/data/documents/e74f1566-4c3b-4f23-b9ea-35de6811b08d/page-6.png)
![www.arxiv.uz mavjud. III. Eng haqiqatga to`g`ri va eng ko`p dalillar bilan mustahkamlangan farazlarni uni asosiy belgilari bilan birinchi bor yunonlarga Peparetosdan Diokl ] taklif qildi. Uni hech qanday o`zgarishsiz Fabiy Piktorqabul qildi, ular o`rtasida ba`zi kelishmobchiliklar bo`lsada ularni hikoyasining mazmuni quyidagicha: Albada Eneyning avlodlari podsholik qiladi va vorislik qilish tartibi ikki aka-uka Numitor va Amuliyni hokimiyatga keltiradi. Qadimgi Rimda boshqaruv Gay Sallyustiy Krisp. “Katilina fitnasi to`g`risida” Ularda hokimiyat qonunlarga asoslangan, boshqaruv tarzi podsholik deb ataladi. Yillar o`tishi bilan jismi zaiflashgan lekin o`z donoligi oqibatida aqlan kuchli bo`lgan saylangan erkaklar davlatni gullab – yashnashi uchun g`amxo`rlik qildilar. Ularni yoshi yoki majburyatlarni o`xshashligi uchun otalar deb atadilar. Keyinchalik boshda erkinlik va davlatni kengaytirishga xizmat qilgan podsho hokimiyati dumog`dor o`zboshimchalikga aylandi, boshqaruv tarzi o`zgarganidan so`ng hokimiyatning bir yillik muddati belgilandi va ikki hokim 1 saylandi, bizni ajdodlarimiz bu kishi tufayli o`zini cheksiz hokimiyati bilan mag`rurlanish mumkin emas deb hisobladilar.](/data/documents/e74f1566-4c3b-4f23-b9ea-35de6811b08d/page-7.png)
