Ispaniya XVI asr – XVII asrning birinchi yarmida - История - Рефераты

Ispaniya XVI asr – XVII asrning birinchi yarmida

Загружено в:

26.09.2022

Скачано:

0

Размер:

57.5 KB

Ispaniya XVI asr – XVII asrning birinchi yarmida Reja: 1. XVI asr boshida Ispaniyaning iqtisodiy rivojlanishi . 2. Karl V boshqaruvi davri . Shahar kommunalarining qo`zg`oloni . 3. Shahar kommunalar mag`lubiyatining sababi va oqibatlari .

Rekonkista tugatilgandan keyin Portugaliyadan tashqari butun Pireney yarim oroli ispan qirollari qo`l ostida birlashtiriladi . Sardiniya , Sitsiliya , Balear orollari , Neapoli tan qirolligi , Navarra ham Ispaniyaga qaragan . XIV asrning I yarmida Ispaniyaga geografik kashfiyotlarda , mustamlakalar bosib olishda , Amerika bilan savdoda va xalqaro munosabatlarda asosiy o`rinni egallagan . 1516 yil Ferdinand Aragon vafotidan keyin ispan taxtini Karl I egallaydi . Onasi tomonidan u Ferdinandning nabirasi , otasi tomondan imperator Maksimilian I Gabsburg-ning nabirasi bo`lgan. Otasidan Germaniyadagi mulklari va Niderlandiyani meros oladi. 1519 yildan imperator Karl V sifatida tan olinadi . XVI asr o`rtalaridan boshlab Ispaniyaning iqtisodiy va siyosiy tushkunligi boshlanadi. Siyosiy birlashuvi va kuch – qudratining o`sishiga qaramasdan Ispaniyaning viloyat-lari ijtimoiy – iqtisodiy jihatdan bir – biridan keskin farq qilgan . Aholining ¾ qismi Kastiliyada yashagan . Kastiliyada yerlar boshqa viloyatlarda bo`lganidek , dvoryanlar , katolik cherkovi va ruhoniy – ritsar ordenlari qo`lida edi . Rekonkista vaqtidan boshlab dehqonlarning asosiy qismi shaxsan erkin hisoblangan . Dehqonlar tsenz to`lab,feodallar yerlariga merosiy egalik qilganlar . Yerlarni ular tashlab ketishlari mumkin bo`lgan va boshqa ma`lum huquqlarga ham ega bo`lganlar . Ayniqsa arablardan tortib olingan Yangi Kastiliya va Granadaga kelib o`rnashgan dehqonlarning sharoiti yaxshi bo`lgan . Ular shaxsan erkin bo`lish bilan bir qatorda , Kastiliya shaharlari kabi huquq va imtiyozlarga ega bo`lganlar . Aragon va uning tarkibiga kirgan Kataloniya , Valensiya va Navarraning ijtimoiy – siyosiy tuzumi Kastiliyadan keskin farq qilgan . Bu yerda XVI asrda ham krepostnoy qaramlikning eng og`ir ko`rinishlari saqlanib qolingan . Feodallar dehqonlarning mulklarini meros olishi va ularni o`ldirishi mumkin bo`lgan . XV asr oxiridagi qo`zg`olondan keyin dehqonlar shaxsan erkinlikni qo`lga kiritishadi .

Xristianlikni qabul qilgan arablarning avlodlari – morisklar shahar va qishloqlarning ayanchli va huquqsiz kishilari hisoblangan . Ular Granada , Andaluziya va Sevil`yaning chekkalarida yashashgan. Ular kamhosil yerlarga haydalib, hosilning 1/3 qismini sen`orga to`lashgan. Bundan tashqari ular davlatga va cherkovga ham soliq to`laganlar , daromadli hunarlar bilan shug`ullanishga yo`l qo`yilmagan . Inkvizitsiya ularni qattiq ta`qib qilgan Shunday og`ir sharoitlarda morisklar zaytun , uzumzor , shakarqamish , ipakchilik bilan shug`ullanganlar . XVI asr boshlarida shaharlar kengayishi va mustamlakalarda mahsulotga talab ortishinatijasida qishloq xo`jaligi rivojlanishi kuzatiladi . Burgos , Valyadolid , Madina del Kampo kabi yirik shaharlar atrofida uzumzorlar va zaytun maydonlari kengaydi . Vinochilikda kapitalistik munosabatlar paydo bo`ladi . Vino va zaytun moylari Amerika mustamlakalariga va Evropa davlatlariga chiqarilgan . Xo`jalikdagi bunday rivojlanish dehqon xo`jaliklariga ta`sir qilmagan . Maxsulotlarga narx oshgan bir paytda boshoqli ekinlar bilan shug`ullangan dehqonlar g`allani bozorga davlat belgilagan narxda sotishgan . Kasodga uchragan dehqonlar sudxo`rlarga qaram bo`la boshlaydi . XVI asr boshlarida Kastiliya xo`jaligining asosiy tarmog`i haydab yilqichilik qilish edi . Grandlarga qarashli bir necha million qo`y har yili 2 marta - bahor va kuzda Kastiliyadan janubga, Estremadura va Andaluziyaga haydalgan , keyinchalik qayta Shimolga olib kelingan . Katta yo`llarda haydalgan poda barcha qishloq xo`jalik maydonlarini , uzumzor va zaytunzorlarni payhon qilib yuboradi Dehqonlarning qarshiligi yirik chorvadorlar ittifoqi- Mestaning qarshiligiga uchragan . Movutsozlikning rivojlanishi bilan G`arbiy Evropada yungga bo`lgan ehtiyoj ortadi . Qirol hokimiyati yung savdosidan katta daromad olib , Mestaga homiylik qiladi . Dehqonlar xonavayron bo`lib , g`alla ekishzorlari qisqaradi. XVI asrning 30– yillaridan boshlab Ispaniyaga Frantsiya va Sitsiliyadan g`alla keltirila boshlangan . Bu davrda hunarmandchilik rivojlanib, kapitalistik manufaktura belgilari paydo bo`-ladi . Movutsozlik hunarmandchilikning asosiy sohasi hisoblanib ,

Segoviya , Toledo , Qurdoba , Kuenkeda manufaktura ko`rinishidagi korxonalar paydo bo`ladi . Bu shahar larning chekkasida yigiruvchilar , to`qimachilar tarqoq manufakturalarda savdogarlarga ishlagan . Biskayya kemasozlik va metallurgiya markazi hisoblangan . Ipak matolar ishlab chiqarish Toledo, Granada, Valensiya, Mursi, Malagada yo`lgaqo`yilgan bo`lib, eski tsex tartiblarini saqlab qolgan . Movutdan farq qilib , ipak buyum- lar yuqori sifatli bo`lib Flandriya , Frantsiya , Italiya , Shimoliy Afrikaga chiqarilgan . Qilich , xanjarlar ham tayyorlangan . Ispaniyada va 30 – yillardan boshlab Amerika mustamlakalarida bozozrlarning kengayishi sanoat ishlab chiqarishning rivojlanishiga ta`sir etadi . Ko`chib kelgan idalgolar kiyim va qurollarni tilla va kumushga xarid qilganlar . Dehqonlarning qishloqlardan qochib ketishi hisobiga ishchi kuchining ko`payishi ham yangi korxonalar paydo bo`lishiga yordam beradi. Valyadolid, Salamanka va boshqa shaharlarda daydilarni zo`rlab ishchiga aylantirganlar . Ispaniya sanoati Evropaning ilg`or davlatlaridan orqada bo`lib , paydo bo`lgan erkin ishchi kuchini bir qismini o`zlashtirgan. Texnik qurilmalar unchalik rivojlanmaganligidan ishlab chiqarish qimmatga tushgan . Ispaniya importi eksportdan yuqori bo ` lib , eksportning asosini xom - ashyo va qishloq xo ` jalik mahsulotlari tashkil etgan . Movut sanoati rivojlangan XVI asrning I yarmida ham Ispaniyadan yung tashqariga chiqarish uch marta ko`paygan XVI asrda tashqi savdo rivojlanadi. Sevil`ya yirik savdo markaziga aylanib, Amerika bilan savdo qilish shu yerda to`planadi. Sevil`yada Ispaniyaning eng boy savdogarlari yashashgan. 100 kemadan ortiq flotiliya muntazam Amerikaga qatnab turgan. Madinadel Kampo yarmarkalari bilan mashhur bo`lgan . U kredit operatsiyalari markaziga aylanadi . Iqtisodiy tarqoqlik tufayli mamlakat ichki savdosi rivojlanmaydi . 1516 yil Ferdinand Aragon vafot etgach, nabirasi Karl I taxtga o`tiradi . 1519 yil bobosi Maksimilian I Gabsburg vafot etgach , u Karl V nomi bilan “ Muqaddas Rim impe riyasi” imperatori etib saylanadi. Shunday qilib, Ispaniya imperiya tarkibiga kiradi . Zamondoshlar ” Karl monarxiyasida quyosh botmaydi “,- deyishardi . Flandriyada tarbiya olgan Karl V Ispaniyani va ispan tilini bilmagan. 1517 yil flamand maslahatchilari bilan Ispaniyaga kirib kelgan 17 yoshli qirol dushmanlarcha qarshi olinadi. Qirol Kastiliya , Aragon va Katalon korteslaridan qiyinchilik bilan o`zini qirol deb tan olishlariga erishadi. Karl

flamandlarga imtiyozlar va daromadli lavozimlarni tarqatadi . Karlning imperator etib saylanishi va Germaniyaga ketishi norozilikni kuchaytiradi . Yangi subsidiya olish uchun 1519 yil chaqirilgan korteslar Karlning Ispaniyadan tashqarida uch yildan ortiq bo`lmasligini , mablag`ning olib chiqib ketilishiga chek qo`yishni va chet elliklarga lavozimlar berishni to`xtatishni talab qiladilar . Qirol va`da berib , subsidiya olishga muvaffaq bo`ladi . 1520 yil mayda Karl Niderlandiyadan olib kelgan Kardinal Adrian Utrextni noib etibtayinlab, Ispaniyadan chiqib ketadi . Bu Kastiliyada shahar kommunalarining qo`zg`oloniga sabab bo`ladi . ( ispancha kommuneros ) Dastlab qo`zg`olonda aholining turli qatlamlari qatnashadi . Flamandlarning o`zboshimchaligi , qirolning moliyaviy faoliyati va shaharlarning huquqiga daxl qilinishi , hamda korteslarning ahamiyati tushib ketishidan boy shaharliklar norozi edilar . Avval qo`zg`olon boshlagan Toledo aholisi boshqa shaharlarga murojaat qilib , erkinliklarni saqlab qolish uchun birgalashib kurashga chaqiradi . Qo`zg`olonchilarning asosiy qismi ni soliqlardan norozi shaharliklar , hunarmandlar tashkil qiladi . Grandlar va idalgolar ham dastlab qo`zg`olonga qo`shiladilar . Grandlar qo`zg`olondan o`zlarining avvalgi imtiyozlarini tiklashda foydalanishga urinadilar . Mayda va o`rta feodallar ham mavrlar bilan urush davridagi erkinlikni tiklashga urinadilar . Ispan feodallari ayniqsa chetelliklarni yuqori va daromadli lavozimlarni egallashidan norozi edilar . May, iyun oylarida Toledoga Kastiliyaning Segoviya, Burgos, Avila kabi shaharlari qo`shiladi . Ular korrexidorlarni haydab ( qirol amaldorlari ) , yangi , demokratik boshqaruv tuzadilar. 29 iyulda beshta shahar deputatlari Avilada yig`ilib , “Muqaddas xunta”( “ ittifoq ” ) tuzadilar va kastiliyalik Xuan de Padil`yani qo`shin qumondoni etib saylashadi . Madina del Kampo qirol qo`shinlari tomonidan vayron etilgach ,qo`zg`olon shimoliy va markaziy Kastiliyani hamma shaharlarini qamrab oladi . Xunta Adrian hokiiyatini bekor qiladi . Karl bilan murosaaga urinib , xunta unga oktyabr oyida talabnoma

yuboradi . Talabnomada qirolning doim Ispaniyada yashashi , lavozimlarga ispanlar tayinlanishi , oltin va kumush mamlakatdan chiqarilib ketmasligi ko`rsatiladi . Korteslar har uch yilda chaqirilishi , dvoryanlar ham soliq to`lashlari kerakligi , aristokratlar o`zlashtirgan yer va konlar davlatga qaytarilishi ham talabnomada qayd qilinadi . Grand va dvoryanlar shahar boshqaruvida ishtirok etmasliklari ham talab qilinadi . Oxirgi talab qo`zg`olonda tub burilishga olib keladi . Dvoryanlar va shaharliklar orasida urush boshlanadi. Bundan foydalanishga harakat qilib , qirol shaharlarga yon berishga va`da qiladi . Qo`zg`olonning tobora antifeodal tus olishi grandlarning qirol tomoniga o`tib ketishiga olib keladi . Kastiliya dehqonlari o`z sen`orlariga hujum qila boshlaydi . Ikkilanish tufayli shaharlarnimg bir qismi “ Muqadas xunta” dan chiqadi . 1520 yil Valyadolid shahrida qo`zg`olonchilarning ashaddiylari yangi “ Otryadlar xuntasi ” ni tuzadilar . Qo`zg`olonchilarning qirol qo`shinlari bilan hal qiluvchi urushi 1521 yil aprelda Vilyalar qishlog`i yonida bo`lib o`tdi . Dvoryanlar qo`shinlari “ Muqaddas xunta ” armiyasini tor– mor keltiradi. Padil`ya va boshqa yo`lboshchilar qatl etiladi. Toledo shahri Padiliyaning bevasi Mariya Pacheko rahbarligida olti oy qarshilik ko`rsatadi . 1522 yil iyulda Karl nemis qo`shinlari bilan Ispaniyaga kelganda qo`zg`olon to`la bostirilgan edi. Hali Ispaniyada viloyatlar separatizmi kuchli edi. Kataloniya va Aragon qo`zg`olonga qo`shilmadilar . Karl davlati tarqoq davlatlar va hududlarning birlashmasi bo`lib , iqtisodiy va siyosiy tuzumiga ko`ra ular bir – biridan farq qilgan . Karl “ Butunjahon xristian monarxiyasi”ni tuzishni orzu qilardi . U o`zini turklarga va nemis protestlariga qarshi kurashda katoliklar rahbari hisoblardi . Shunga ko`ra Ispaniya unga harbiy urushlar uchun mablag` va askarlar to`plash uchun manba sifatida qaralar edi .

Italiya urushlari davrida Karl Shimoliy Italiyaning katta qismini qo`lga kiritdi. Turklarning Evropaning ichkarisiga kirib borishini to`xtatish maqsadida Karl katta qo`shin tuzadi, 1535 yil Tunisni turklardan vaqtincha tortib oladi. Biroq , turk kemalari O`rta Yer dengizida ispan savdosiga xalal berishi baribir davom etaveradi . 1556 yil Karl taxtdan voz kechgandan keyin o`g`li Filipp II taxtni egallaydi . 1556 - 1598 ) .

Adabiyotlar: 1. I. A. Karimov. Buyuk kelajak sari . T., 1997 2. I. A. Karimov . Tarixiy xotirasiz kelajak yo`q . T., 1998 3. Kudryavtsev А . Е . Ispaniya v srednie veka . L., 1937 4. А ltamira i Kreeva P. Istoriya Ispanii . M., 1951 5. Umumiy tarix . T. 4. M., 1953 6. Qurbongaliyeva M. G. O`rta asrlar tarixi . T., 1990 7. Semyonov V. F. O`rta asrlar tarixi . T., 1973 8. Udalsova Z. V.Istoriya Yevropo`. T. 1. M. «Nauka». 1988. 9. Udalsova Z. V.Istoriya srednix vekov. T. 1-2. M, «Vo`shaya shkola». 1991. 10. Boysov M. Istoriya srednix vekov. M, 1995.

Похожие

Ispaniya XVI asr XVI asrning yarmida

XVI asr – XVII asrning boshlarida Usmoniylar imperiyasi

XVII asr o'rtalari va XIX asr birinchi yarmida Angliya

XVI—XIX asrning birinchi yarmida o'rta osiyo xalqlari tarixshunosligi

XVIII asrning birinchi yarmida Buxoro xonligi