Insonning kelib chiqishi - История - Рефераты

Insonning kelib chiqishi

Загружено в:

05.09.2022

Скачано:

0

Размер:

23.2080078125 KB

Insonning kelib chiqishi REJA: 1. Antropogenez jarayoni. 2. Inson to’g’risidagi qadimgi dunyo, nasroniy va islom ta`limotlari. 3. Angropogenez jarayonini siljituvchi muhim kuchlar. 4. Mehnat qurollarining takomillashuvi.

Bundan 30-40 yillar muqaddam Indoneziyaning Yava orolidan topilgan pitekantropni eng qadimgi maymunsimon odam deb hisoblanar edi. Intekontrop bundan 800 ming yil muqaddam yashab, kishilik jamiyati tarixi 1 miliionga yaqin yilni qamrab olar edi. Ammo keyingi 30-40 yil ichida odamning, kishilik jamiyatining kelib chiqishi haqidagi ilgarigi fikrlar mutlaqo o’zgarib ketdi. Shu narsa ravshan bo’ldiki, har xil toshlardan oddiy, qo’pol mehnat qurollari yasay olgan hamda yirik hayvonlarni ovlash qudratiga ega bo’lgan qadimgi maymunsimon odam hayvonlar dunyosidan 1 million yil emas, balki 3-3,5 million yil muqaddam ajralib chiqa boshlagan ekan. Demak, yer yuzidagi eng qadimiy odam Yava pintekantropi emas, balki, Sharqiy Afrikada 3-3,5 ml yil ilgari yashagan «Gomo xabilis»-ishbilarmon odam» ekan. Sharqiy Afrikadagi Tanzaniyaning Olduvay darasidan topilgan arxeologik va antropologik materiallar bu fikrni aytishga imkon berdi. Keniya va Efiopiyada olib borilgan qazish ishlari olduvaydan toshigan materiallarga juda muxim aniqlik kiritdi. Olduvay darasi tanzaniyaning shimolida bo’lib, eyasi ko’lida 36 km. shimoliysharqdadir. Daraning uzunligi 40 km, chuqurligi esa 100-130 metrdan iborat. Olduvay darasidan kazilma xayvonlarning qoldiqlari 1911 yildan boshlab topila boshlagan. 1931 yili keyinchalik ingliz olimi Luis Liki darada qizg’in arxeologak va polsontologik qazish ishlari olib borar ekan, xar xil davrga mansub tosh asri madaniy qatlamlarini topishga muyassar bo’ladi. Bu borada Luis Lekining xizmatlari juda kattadir. L.Liki vafotidan (1972) uning ishlarini rafiqasi Meri Liki va o’g’li Richard Liki davom ettiradilar. Keyingi 15-20 yil ichida Olduvay darasidan olib borilgan arxeologik qazishlar natijasida odamsimon maymunlar, eng qadimgi maymunsimon odamlarning kalla va boshqa suyaklari, shuningdek eng qadimgi odamlaning mexnat faoliyati bilan bog’liq bo’lgan buyumlar topilgan. 1959 yili Luis va Meri Likilar Olduvay darasidan avstrapoliteklardan farq qilmaydigan maymunsimon mavjudodning kalla suyagini topishga muvaffaq bo’ldilar.

Mazkur mavjudod miya qutisining hajmi 530 sm bo’lib, avstrolopiteklarnikidan katta bo’lmagan. Ammo kalla suyak yotgan qatlamda oddiy tosh qurollarining mavjudligi uni avstorlopitek maymuni emas, balki Yava pitekantropiga nisbatan ilgariroq yashagan maymunsimon odam deb aytishga imkon berdi. Tadqiqotchilar bu odamga «zinjantrop»,- deb nom ham berishdi. Ba’zi olimlar uni odam desa, ayrimlari avstrolopitek maymuni deb xisoblaydilar. Lekin bir yil o’tgach ya’ni 1960 yil «zinjantantron» topilgan joydan, faqatgina biroz chuqurroqda «zintrantron»ga nisbatan ham taraqqiy etgan mavjudodning suyak qoldiqlari topilgan. Olimlar unga «prezinjantrop» deb nom berishdi. Hozirgacha mazkur joy va qatlamdan prezintantropning 5 dan ortiq suyak qoldig’i va tosh qurollari va bir qator hayvonlarning maydalangan suyaklari topilgan. Bu mavjudot qurol yasay olgan ekan, unga «Gomo xabilis»-«ish bilarmon odam» degan nom berildi. U Yava pitekantropigacha yashagan eng qadimgi maymunsimon odam, deb hisoblanadi. Zinjantrop esa avstrolopitek maymuni bo’lib, boshqa hayvonlar qatori u «Gomo xabilis»ning ov o’ljasi bo’lgan. Kaliy-orgon usuli bo’yicha va boshqa dalillarga asoslanib ishbilarmon kishi, 1,75185 mln. yil ilgari yashagan. Gomo xabilis topilgan joyning yuqoriroq qatlamidan olduvay pitekantropining qoldig’i va tosh qurollari ham topilgan. Prezinjantrop topilgan joyning o’zidan avstrolopiteklarning suyaklari ko’plab chiqdiki. Bu hol mazkur mavjudodlar ish bilarmon kishilarning asosiy ov manbalaridan biri ekanligini bildiradi. Gomo xabilisning bo’yi 122-110 sm bo’lib, ikki oyoqda yurgan, Tobayesning fikricha miya qutisining hajmi 675-680 sm 3 ni tashkil etib, avstrolopiteknikidan kattaroq, pitekantroplaranikiga nisbatan kichikroq bo’lgan. Yuqori va quyi jag’lari avstrolopiteklarnikidan kichikroq, pitekantrop va hozirgi zamon odamnikiga ancha yaqin bo’lgan.

Uning barmoq va bo’g’inlari odamnikiga juda o’xshab ketgan va tosh qurollar yasash qobiliyatiga ega bo’lganki, buni Olduvayning qatlamlaridan topilgan tosh qurollar tasdiqlaydi. Shunday qilib gomo xabilis avtsrolopitek maymunlari bilan pitekantrop oralig’idagi mavjudod bo’lib, eng qadimgi odam edi. Gomo xabilis faqatgina Olduvay darasidagina bo’lib qolmay, ancha keng tarqalgan edi. 1961 yili Chad Respublikasining Njamen degan joyidan 600 km shimoliy- sharqiy erdan chadantrop kalla suyagining parchasi topilgan bo’lib, 1 million yil qadimiylikka ega. Chadantropning jismoniy tuzilishida avstrolopitekning ham olduvay pitekantropining ham belgilari mavjud. Bu xol uni Gomo xabilisga qo’shish imkoniyatini beradi. Chadantronp suyagi bilan birga hech qanday tosh qurol topilgan bo’lmasa ham, mazkur joydan qadimgi Olduvay davriga oid tosh qurollar uchraydi. Olduvay darasida ajoyib kashfiyotlar 60 yillarning oxiri va 70 yillarda Keniyada va Efiopiyada Turkona ko’li qirg’oqlarida ham arxeologik qidiruv va qazish ishlarini keng ko’lamda olib borish uchun turtki bo’ldi. U yerga xalqaro ekspeditsiya tashkil etilib, qazish ishlariga fransuz, amerika va keniya arxeologlari, Dantropologlari va paleontropologlari rahbarlik qilishdi. Xalqaro ekspeditsiya tomonidan to’plangan boy materiallar odamning tarqalishi, ularning sanasi va madaniyati masalalarini hal etishda juda katta ahamiyatga ega bo’ldi. 1970 yili Keniyadagi Kobi-For degan joydan shunday madaniy qatlam topilganki, undagi Olduvay davriga mansub tosh qurollar kaliy-orgon usuli bilan hisoblangan. 3-3,5 millnon yil ilgari yasalganligi ma’lum bo’ldi. Bu inson yaratgan eng qadimgi va dastlabki tosh quroli edi. Kobi Fordaga mazkur topilmalar insoniyatning bundan 2,6 million yillar ilgari hayvonot olamidan ajralib chiqqanligini ko’rsatadi. Shuni ham aytib o’tish kerakki, KobiForda avstrolopitok maymunlarining qoldiqlari va boshqa ko’p

suyaklar topilganki, ehtimol ularni bir qismi Gomo xabilisga mansub bo’lishi ham mumkin. Efiopiyaning Omo daryosi darasidan qadimgi Olduvay davriga mansub qurollar topilib, sanasi 1,9-2,2 million yilga borib taqaladi. Mazkur joydan har xil avstrolopitek maymunlarning suyaklari topilib, ularning sanasi 2-4 million yilni o’z ichiga oladi. Ularning ba’zilari ishbilarmon odamga mansub bo’lishi ham mumkin degan fikr olimlar orasida keng yoyilgan. Demak sharqiy va markaziy Afrikadan topilgan odam suyaklari, mehnat qurollari insoniyat tarixining ilk bosqichini o’rganish uchun juda katta imkoniyat yaratadi. Shunday qilib Sharqiy Afrikadagi so’nggi kashfiyotlar yerda odamning paydo bo’lish davrini qarib 3-3,5 million yilga cho’zib yubordi. Afrikadan topilgan eng dastlabki ilk qazilma odamlar odam evolyutsiyasining birinchi bosqichini tashkil etadi. Inson evolyutsiyasining ikkinchi bosqichi arxantroplar bilan bog’liq bo’lib, ular eng dastlabki ilk odamlarga nisbatan er yuzida ancha keng tarqalgan. Pitekantrop (grekcha pithecos-“maymun” “odam” ya`ni maymun odam), sinatrop (lotincha sina-“Xitoy”, ya`ni xitoy odam), atlantrop rabot odami, geydel’berg odamlarini arxantroplarga kiritish mumkin. Pitekantrop Osiyoning eng qadimgi qazilma odamlar gruppasi hisoblangan arhantroplar vakilidir. 1890-1891 yillarda golland vrachi E.Dyubua tomonidan Indoneziyaning Yava orolidagi Solo daryosi bo’yidagi bo’lgan Trinil yaqinidan qandaydair mavjudodning bosh suyak qopqog’i ikki jag’ tishi va boldir suyagi topilgan. Keyingi yillarda Kenigs val’d va boshqa olimlar tomonidan YAvada olib borilgan qazilmalar natijasida yana ettita intekantonga mansub suyaklar topilgan. 1937 yilda nemis poeontologi Ral’ffon Kyonnisval’d YAvadan pitekantropning bosh miya qopqog’i suyagini topganyu keyingi vaqtlargacha Yavadagi Mojokertidan to’rta katta yoshdagi va bitta yoshgina pitekantropning bosh miya qopqog’i, olti son suyagi, uchta jag’ suyagi topilgan.

1961-1972 yilarda esa Indoneziya mutahassislari Yavada yana pintikantropning to’rta bosh suyagi va ikkita pintekantrop suyaklari orasida Mojokertidan topilgan bola suyagining sanasi eng qadimmiy bo’lib, uni kaliy- argon usuli bilan aniqlanishiga 1 million 500 ming 1 million 900 ming yil deb hisoblanadi. Qolganlarining sanasi 0.51 mln. yilga borib taqaladi. Har holda ular Olduvay darasidagi homo habilis –“ishbilarmon odam”dan ancha keyin yashagan. Lekin olduvay pintekantroplari bilan zamondosh yashagan. Lekin olduvay pintekantroplari bilan zamondosh bo’lishlari ham mumkin. Buni ularning jismoniy tuzilishi, “homo habilis”ga nisbatan rivojlanganligi ham tasdiqlaydi. Shuni ham aytib o’tish kerakki, pitekantroplar topilgan joylarning birontasidan tosh qurollar, ko’mir, gulxan o’rni, hayvonlarning sindirilgan suyaklari topilgan emas. Pitekantroplarning jismoniy tuzilishiga qarab ular muntazam ravishda qurollar yasay olganlar, deb faraz qilish mumkin. Shuni aytish kerakki, Kenigeval’d Janubiy Yavaning Pajitan qishlog’i atrofida qazish ishlari olib borib, to’rtlamchi geologik qatlamdan juda qo’pol ishlangan oddiy tosh qurollar topilgan. Bu qurollarni pitekantroplar yoki ularning uncha uzoq bo’lmagan avlodlai tayyorlagan bo’lishi mumkin. Pitekantroplar va ularning uncha uzoq bo’lmagan ajdod va avlodlari faqatgina Yava orolida yashabgina qolmay Janubiy, Sharqiy Osiyo, Evropaning janubiy va Afrika qit`asida keng tarqalganlar. Shunday qilib, pitekantrop qazilma odamning eng qadimgi vakillaridan biri hisoblangan afrikalik ishbilarmon odamlardan biroz keyinroq yashagan. Sinnantrop-Xitoy odami ham eng qadimgi qazilma odamlar vakili hisoblanadi. 1918-1923 yillarda Shved geologi G.Anderson Iskindan 45-30 km janubiyg’arbdagi Umoukautyan degan joyida kuzatish ishlari olib borayotib, avval tosh qurol, so’ngra hayvonlar suyagi bilan birga odam tishini topadi. Qazilma ishlariga kanda olimi

D.Blek ham jalb qilinadi. 1927 yili Blekning assitenti Pen Ven-chjun mazkur joydagi Kontsetong g’oridan eng qadimgi xitoy odamining kalla suyagini topishga muyassar bo’ldi. Qazish ishlari xitoy olimlari tomonidan davom ettirilib, natijada mazkur joydan yana 60 qin odam suyagi topilib, shundan 15 tasi yosh bolalarniki ekanligini aniqlandi. SHu narsa muhim g’ordan sinantrop qoldiqlari bilan bir qatlamda tosh qurollar, gulxan qoldiqlari yirik va mayda hayvonlarning sindirilgan hamda kuygan suyaklari topilgan. Bu hol sinatroplarning pitekantrop va olduvaydagi “ishbilarmon odamga” nisbatan ancha taraqqiy etganligini ko’rsatadi. Sinantroplarning bo’yi 144 156 sm bo’lib, peshonasi past qiya bo’lgan. Intekaptrop miya qutisining hajmi 850-950 sm 3 bo’lsa, sinantropning esa 105-1200 sm3 ga teng. Demak sinantrop miyasining hajmi pitekantrop miyasining hajmidan katta, lekin hozirgi zamon odami miya qutisini hajmidan esa kichikroqdir. SHunday qilib minontroplar bundan 400-500 ming yil ilgari yashab o’tgan bo’lib, mindel muzligi davrining ikkinchi yarmiga to’g’ri bo’lib, mindel muzligi davrining ikkinchi yarmiga to’g’ri keladi va u eng qadimgi qazilma odam vakili hisoblanadi. 19631964 yillarda hitoy arxeologlari Pekindan 900 km janubi- g’arbiydagi Lan’tyan degan joydagi lan’tyan sinantropi, deb atalgan qazilma odam qoldig’ini topganlar. Lan’tyan sinantropi ko’p jihatdan ijoukautyan’dan topilgan sinantroplarga yaqin bo’lib, hitoy odamlarining faraziga ko’ra ular bundan 500-600 ming yil ilgari yashagan ekanlar. Xitoyning janubiy va Markaziy V’etnamning shimoliy qismida sinnantrop singari ibtidoiy odamning suyaklari topilgan. SHunday qilib Xitoy Osiyodagi eng qadimgi odamlar paydo bo’lgan mamlakatlardan biri ekan. Evropa arxantroplari. Qazilma odamlar va ularning ajdodlarining faqatgina Osiyo va Afrikada yashabgina qolmay Evropaning ba`zi joylarida ham tarqalganligi aniqlangan. Evropa turli tabiiy sharoitga ega bo’lgan Evrosiyo quruqligining g’arbiy qismini tashkil etadi.

Janubiy va Markaziy Evropa har turli hayvonot olami va odamzodning yashashi uchun ancha qulayliklarga egadir. Lekin shunga qaramay Evropa ilk odamlar paydo joy emas ekan. Ko’pchilik olimlarning fikrlariga ko’ra qit`aga eng qadimgi odamlar ilk tosh asrida bundan 1800 ming yillar ilgari Afrikadan kirib kelgan ekan. Evropada qadimgi odamlar yashayboshlaganiga 2 million yil bo’lgan bo’lsa, shuning 3 ming yili yozma manbalar asosida yoritilgan xolos. YOzma tarixgacha bo’lgan uzoq va murakkab tarixiy davrni g’arb olimlari tarixgacha bo’lgan deb ataydilar. Bu davr yozma manbalar tarixigacha nisbatan 600 marta uzoqlikka qadimiylikka ega ekan. Evropa insoniyat paydo bo’lgan beshlika kirmas ekan. Olimlardan ba`zilarining fikricha ilk odamlar paydo bo’lgan markazlardan biri Hindiston bo’lib, ilk odamzod Evropagacha Hindiston tomonidan kirib kelgan ekan. Ammo olimlarning katta bir guruxi insoniyatning ilk vatani Afrika deb hisoblaydilar. Ularning ta`kidlashicha ilk odamlar-arxeantroplar Evropaga Hindistondan emas Afrikadan kirib kelganlar, - degan fikrni ilgari suradilar. Keyingi vaqtda Frantsiyadagi San Val’s degan joydan qadimiyligi 2,3-2,5 million yilliklarga mansub makon va tosh qurollar topilgan. Frantsiyaning Li Rosh Lamber degan joyidan esa 1.5 millin yil qadimiylik maydalangan hayvon suyaklari, kvarts va chaqmoq tosh parchalari topilgan. YAna Frantsiyaning SHiyyak degan joyidan daryoning qirog’ toshlaridan yasalgan qurol va hayvon suyaklari topilgan. Suyyak 1 ming sanasi bundan 1 million 800 ming yil qadimiylikka ega ekan. YUgoslaviyaning SHandal’ya degan g’or makonidan 1 million 600 ming yil adimiylikka mansub qaroq toshdan yasalgan ikkita oddiy qurol, eng qadimiy odamning tishi, sut emizuvchi hayvonlarning, ko’proq miqdorda yovvoyi otg’Stepop, karkidon, to’ng’iz va boshqa hayvonlarning suyaklari topilgan bo’ilb bo’lib, suyaklar o’tda kuygan. G’ordan yog’och ko’mirlari ham topilgan. Olamlarning fikricha g’orda olov bilan tanish va undan foydalangan eng qadimgi odamlar-arxeantroplar

istiqomat qilganlar. Hayvon suyaklar esa g’orda yashagan eng qadimgi odam o’ljasi ov mahsulotlarining chiqindisi bo’lsa kerak. Evropada quyi pleystontsentning ikkinchi yarmida 1.5 million bilan 700 ming yil ilgari yashagan eng qadimgi odam yashaganligi haqida ma`lumot beruvchi ashyolar topilgan. Xususan Frantsiyaning Sindel’ degan joyidan villafrank davriga mansub hayvon suyaklari topilgan. Sinzel’dan topilgan buyumlar 1 million yillik qadimiylikka ega ekan. Frantsiyaning Le Vallon g’oridan ham 700 ming yillik qadimiylikka ega bo’lgan tosh qurollar va so’ngi villafrank davriga mansub hayvon qoldiqlari topilgan. Xuddi shu yoki undan ham qadimiyroq davrga mansub buyumlar CHuxoslovakiyaning Irjezletitsa degan joyida ham topilgan. Pallomagnit usuli bilan aniqlanishiga uning sanasi 890-750 ming yilliklar orasidagi davrga mansub ekan. Irjezletitsa top asri yodgorligi qadimgi ko’l qatlami bo’lib, qatlmalardan eng qadigi odam makon bo’lgan ekan. Undan mehnat qurollari, tosh, qadimgi o’choqdan ega ko’mir va hayvonlarning kuygan suyaklari topilgan. Hayvon suyaklari orasida mamont, ot, eshak, bizon va asl bug’ularni ko’pchiligi tashkil etadi. Madaniy qatlamlardan chonner, sindirilgan suyakdan qilingan pichoq va boshqa mehnat qurollari topilgan. Keyingi tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki, arxantroplarga mansub eng qadimgi odamlarning makonlari Italiya, Ispaniya, Germaniya, Vengriya va boshqa mamlakatlardan ham topilgan bo’lib, ular 600-150 minglar bilan belgilanadi. Evropada intekantrop sinantrop va len’tyan sinantropiga yaqin bo’lgan arxeoloarxantroplar en qadimgi odamlar qoldig’i 1907 yilda GFR ning uchta joyidan Geydel’berg shahri va Muer qishlog’idan topilgan. Buklar orasida geydel’berglik odam jag’ suyaklari alohida qimmatga egadir. Bu suyak 24 metr chuqurlikdan topilgan. Geydel’berg odami ko’p jihatdan pitekantrop va sinantropga yaqin turadi. Ba`zi olimlar uni gyunts-mindel davrida ya`ni 600-900 ming yil ilgari yashaan eb farax qilmoqdalar. Lekin Geydel’berg odami topilgan joydan hech qanday adaniy qatlam borligini aniqlagan emas. Garchi geydel’berg odamning jag’ suyagi

chiqqan joydan sun`iy tarzda tayyorlangan mehnat qurollari topilmagan bo’lsa ham, u shubhasiz eng qadimgi odamning tipik vakili edi, chunki geydelberg odamida odamga xos xususiyatlar ko’p bo’lib, u qurol yasash qobiliyatiga ega bo’lgan. 1958 yili Fransiyaning janubiy-sharqiy Vallon g’oridan 1 million yillik qadimiylikka mansub bo’lgan ko’pgina hayvon qolidiqlari tosh buyumlar, odamning mehnat faoliyati natijasida vujudga kelgan uchirindi (otidek)lar topib o’rganilgan. Bu jixatdan Vengriyaning poytaxti Budapesht shaxridan 50 km g’arbda joylashgan Verteshsyollesh manzilgoxidan L.Vertesh tomonidan 1963-1965 yillarda arxantrop bosh miyasining bo’lakchasi qadimgi odamlar tomonidan yeyilgan hayvon suyaklari, hilma-xil tosh qurollari va gulxan qoldiqlarining topilishi diqqatga sazovardir. Verteshsellosh manzilgoxidan topilgan odam bosh miya qopqog’ining bo’lakchasi ko’p jixatdan sinantropga yaqin turadi, uning sanasi esa 500 ming yil bilan belgilangan. Geydelberg va Verteshselleshberg bilan zamondosh bo’lgan arxantropning tishi qazilma hayvonlar qoldig’i va oddiy tosh qurollar CHexoslavakiyaning poytaxti Iraga shahri yaqinidaga Prjezlyatitsadan ham topilgan. SHuni ham qayd qilib o’tish kerakki, qadimgi odamlarning suyak qoldiqlari SHimoliy SHarqiy Afrika territoriyalaridan ham ko’plab topilgan. Jazoirdagi Ternifin, Marokash yaqinidaga Kasablankada topilgan ashyolar shular jumlasidandir. SHunday qilib geydelngberg, atlantrop, telantrop, sinantrop, pitekantrop va boshqalari eng qadimgi odamlarning vakili bo’lib, ularda ham odamga ham maymunga xos belgilar mavjud edi. SHuning uchun ham ular o’zlarining tana tuzilishi jixatidan maymundan odamga o’tish oraliq bosqichini tashkil etadilar. Eng qadimgi odamlar ham juda oddiy bo’lib, ularning peshonasi qiya, qosh usti qabartmasi rivojlangan, kalla suyagining yuqori qismi yassi bo’lgan.

Lekin ular bosh miyasining xajmi ancha kattalashib ketib, odamsimon maymunlarning bosh miyasidan farq qilgan va haqiqiy odam miyasiga yaqinlashib qolgan. Eng qadimgi odamlar oddiy tosh yog’och va boshqa tabiiy buyumlardan keng foydalanganlari hamda sun’iy qurollar yasay boshlagan va olovdan foydalanishga urina boshlaganlar. SHunday ekan biz arxantroplarning eng qadimgi ajdodlarimizning o’zginasi deb xisoblashimiz mumkin maymunlarning odamga aylanishi jarayonidagi harakatlantiruvchi kuchlar. Maymunni odamga aylana borishi jarayonidagi xarakatlantiruvchi kuch masalasi jaxatdan olimlarni qiziqtirib kelgan va u qator olimlarning asarlarida bayon etilgan. Ma’lumki eng qadimiy qazilma odamlar morfologik, jismoniy tuzilishi jihatidan o’z ajdodlari odamsimon maymunlardan tubdan farq qilganlar. Bu farq avvalo ularning ikki oyoqlab tik yurishlarida, ko’l panjalari, bo’tinlarining rivojlanganligada va miyaning nisbatan kattalashganligida ko’zga tashlanadi. Ammo bu morfologik xususiyatlar odam bilan maymun orasidagi tafovutni belgilab beruvchi bosh omil emas. Inson maymundan ajralib turuvchi farq ongli mehnat, mehnat qurollari yasalishidir. Odamlarni maymunlardan ajratib turuvchi morfologik xususiyatlar mehnat bilan bevosita bog’liq bo’lib, qadimgi odamlarda ijtimoiy mehnat jarayonida vujudga kelgan. Havonot dunyosidan insonning ajralib chiqishi ko’p million yillar davomida sodir bo’lgan bo’lsa ham bu xol tabiat taraqqiyotidagi eng ulug’ o’zgarish va shakllanishlardan biri hisoblangan. Kishilik jamiyati bunyodga kelishi tabiatda vujudga yangi mavjudodni bildirar edi. Tabiatdagi biologik krnuniyat o’rnini ijtimoiy egallaydi. Bu sakrash ko’p million yillar davomida tayyorlandiki, maymunlar asta-sekinlik bilan tik yurishga o’rgana borib, odamga aylanib xal qiluvchi qadam tashladi. SHundan keyin esa ular asta-sekin mexnat qilishga o’ta boshladilar. Ammo ibtidoiy jamoa

tuzumning boshlang’ich davri odamlarida hali maymunga xos bo’lgan belgilar ham hali bor edi. Kishilik jamiyatining kelib chiqishi Darvin singari faqatgina biologik qonunlarga bog’lash noto’g’ri bo’lur edi va uni shu yusinda tushuntirib bo’lmaydi. Kishilik jamiyatining hayvonot olamidan eng muxim farqi shundaki, xayvonlar juda deganda yig’ib-terib iste’mol qiladilar, odamlar esa iste’mol buyumlarini mexnat qilib ishlab chiqaradilar. Olimlar odamni xayvonot dunyosidan ajratib turuvchi eng asosiy belgi mehnat ekanligning ta’kidlab,. uning olamshumul ahamiyatiga molik ekanligini ko’rsatib berdi. Hayvonotlar, deydilar ular tabiatda mavjud bo’lgan narsalardan foydalanadi va o’zining borlig’i bilan tabiatga o’zgarishlar kiritadi. Odam esa ulardan farq qilib mehnati tufayli tabiatni o’z maqsadalari uchun xizmat qilishga majbur etadi va tabiat ustidan xukmronlik qiladi. Demak, mehnat tufayli inson vujudga kelgan ekan, bu qisqa davr ichida osonlikcha sodir bo’lgani yo’q. SHu narsa ma’lumki, bizning ajdodlarimiz maymunsimon odamlar o’rmonlik mintaqalarda gala-gala bo’lib yashaganlar. Daraxtga chiqish va undan tushish vaqtida ularning qo’llari oyoqlariga qaraganda boshqacha ish bajargan. Lekin ular erda yashashga o’tishlari natijasida qo’llarini ishlatishdan asta-sekin qutila borganlar. Bu hol ularga qaddilarini ko’tarib, ikki oyoqda tikkaroq turib yura boshlash imkoniyatini berdi. Bu bilan maymunning odamga aylanishga juda muhim qadam qo’yilgan edi. eng muhimi ularning qo’li oyoq bo’lgan edi. Edilikda ozod bo’lgan qo’llari daraxtga chiqish, undan tushish va uni ushlab turishdan tashqari, asta-sekin yangi-yangi ishlarni bajara boshlagan. Bu yangi ish, yangi faoliyat -mexnat edi. Mexnat jarayonida ajdodlarimizning qo’llari qo’pol bo’lsa ham qurollar yasashga moslasha bordi.

Natijada qad ko’tarilib ikki oyoqda yurish tobora mustaxkamlashib bordi. Mehnat jarayonida qo’lning rivojlanish bilan birga eng qadimgi ajdodlarimizning tana tuzilishi, shuningdek, bosh miyasi ham rivojlana bordi. SHuni ham unutmaslik kerakki, dunyodagi barcha mavjudodlar harakat tufayli o’ziga oziq-ovqat topadi, joy-uya tayyorlaydi. Ammo xaqiqiy, ongli mehnat qurollar tayyorlashdan boshlanadi va bizning eng qadimgi ajdodlarimiz gomo xabillis «ishbilarmon odam» bundan 2,6 3 million yil muqaddam toshdan eng dastlabki mehnat qurollarini yasaganlar. Darvin bir vaqtlar xayvonot bog’ida tishi yomonligi tufayli yong’oqlarni tosh bilan chaquvchi maymunni kuzatgan. Lekin xech bir maymun o’z qo’li bilan xech qachon birorta eng qo’pol tosh pichoq yoki boshqa qurol yasagan emas. Mehnat tufayli qo’l ored bo’lgan ekan, endilikda u yangidan yangi xunarlarni o’rgana oladigan bo’ldi. Million yillar mobaynida qilingan takroriy mexnat natijasida vujudga kelgan epchillik va tajribalaridan naslga o’tib, bo’g’indan-bo’g’inga orta borgan. Bu jarayonda bosh vazifani qo’l o’tadiki, engelens ta’biri bilan aytganda qo’l faqat mehnat organi emas, balki u mehnatning maxsuli ham bo’lib qoldi. Olimlarning fikricha go’shtni ovqat sifatida iste’mol qilish odamsimon maymunlarni odamlarga aylanishida eng asosiy omillaridan biri ekanligini ta’kidlab, odam go’shtni ovqat sifatida iste’mol qilshganda, odam bo’la olmas edi, binobarin ovchilik xo’jaligi odamning paydo bo’lishida muhim shart sharoitlardan biri ekanligini bayon qilgan. Avstrolopitek maymunlari, gomo xabillis, pitekantrop, sinantrop, lantngyan sinontropi va boshqa joylardan topilgan qazilma odamlarning suyak qoldiqlarini va mehnat qurollarini sinchiklab tekshirib, maymunning odamga aylanishida tik turib yurish hal qiluvchi ahamiyatga ega degan engeles fikrlarining to’g’ri ekanligini tasdiqladi. Maymuning odamga aylanishi jarayonida nutqning ham ahamiyati juda katta edi.

engeles nutqning maymunni odamga aylanishi jarayonida eng muhim harakatlantiruvchi kuchlardan biri ekanligini ta’kidlaydi. Mehnat jarayonida, qurollar yasash jarayonida odamlarning qo’llari, miyasi, yuz tuzilishi va tanasining boshqa a’zolariga sekinlik bilan uzoq vaqt mobaynida, muttasil tarzda taraqqiy eta bordi. Bu manzaralarga qadimgi qadimiy va xozirgi zamon tipidagi odamlarning suyak qoldiqlariga qarab aniqlash mumkin. Agar gomo xabillislarda tik turib yurish rivoj topgan bo’lsada qo’lining tuzilishi ancha sodda bo’lib, xozirgi zamon odamning qo’llaridan tubdan farq qilgan. Gomo xaillis kalla qutisi va uning xajmi odamning kalla qutisiga nisbatan odamsimon maymun kalla kutisigayaqin bo’lgan. Pitekantrop, ayniqsa muste davri neandertal odamlarining qo’llari, bosh miyasi, shunga muvofiq uning hajmi ancha rivojlangan bo’lib, hozirgi zamon odaming kalla va miyasiga ancha yaqinlashib qolgan edi. Tadqiqotlar shuni ko’rsatadiki evolyutsioi jarayon natijasida eng qadimgi odamlarning bevosita avlodi xisoblangan muste neandertallari ko’p jihatdan o’z ajdodlaridan farq qilgan. Ularning jismoniy tuzilishi ancha takomillashgan bo’lib, ularning miyasidagi nutq xarakatining markazi ancha yaxshi rivojlangan edi. Garchi neandertal odam ham ko’pgina ibtidoiy xususiyatlarini saqlab qolgan bo’lsada jismoniy jihatdan hozirgi zamon kishisiga o’xshash aql-idrokni odamning vujudga kelishi uchun shart-sharoit tug’dirib, pitekantrop va sinantrop keyingi bosqichda turardi. Keyingi 100 yil mobaynida olib borilgan ilmiy izlanishlar natijasida qo’lga kiritgan paleontropologik, arxeologik, biologik, geologik va boshqa dalillar ibtidoiy jamiyat, tarixi fanini yanada rivojlantirish imkoniyatini yaratadi.

Adabiyotlar 1.Karimov.I. Tarixiy xotirasiz kelajak yo’q.T.Sharq,1998 2.Alekseev.V.Istoriya pervobitnogo obshestvo.M,Nauka,1991 3.Asqarov A. O’zbekiston xalqlari tarixi.-T.;O’qituvchi,1993 4.Pidayev Sh.Sirli kushonlar saltanati.-T.; O’qituvchi.1995 5.Tokarev. S. Religiya narodov mira.-M.; Nauka.1989

Похожие

Inson jamiyatining kelib chiqishi

Ibtidoiy inson jamoasining kelib chiqishi

Insonning paydo bo’lishi

Ibtidoiy jamiyat tarixini davrlashtirish

Ibdidoiy jamiyatning davrlashtirilishi va irqlarning paydo bo‘lishi