Ikkinchi jahon urushidan so'ng dunyo siyosati va hayotidagi o'zgarishlar - История - Рефераты

Ikkinchi jahon urushidan so'ng dunyo siyosati va hayotidagi o'zgarishlar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

61.5 KB

Ikkinchi jahon urushidan so'ng dunyo siyosati va hayotidagi o'zgarishlar Reja: 1. Ikkinchi jahon urushidan so'ng dunyo siyosati va hayotidagi o'zgarishlar 2. 1947-yilda Buyuk Britaniya Hindistonga musta-qillik berishga qaror qildi. 3. 1961-yilda SSSR va AQSH munosabatlarini nihoyatda keskinlashtirib yuborgan voqea

Ikkinchi jahon urushidan so'ng dunyo siyosati va hayotidagi o'zgarishlar Ikkinchi jation urushidan so'ng dunyo siyosatidajiddiy o'zgarishlar bo'ldi. BMTning roli ancha kuchaydi . Ilgari kelishilgan ba ' zi qarorlar amalga oshdi , ba ' zilari esa amalga oshmasdan qoldi . Fashist jinoyatchilar boshliqlari jazolandi. 1945-yil 20-noyabrdan 1946-yil 1-sentabrgacha Xalqaro tribunal fashist jinoyatchilarni sud qildi. 12 kishi o'lim jazosiga hukm qilindi. 7 kishi uzoq muddatli va umrbod qamoq jazosiga hukm qilindi. Bu urush aybdorlari-ning tarixda birinchi marta xalqaro miqyosda jazolanishi edi. Urushdan so'ng qurollanish poygasi avj oldirildi. 1945-yilda AQSH atom bombasini Yaponiyada sinab ko'rdi va bu mudhish qurol vositasida dunyoga hukmronlik qilishni o'ylay boshladi. Qo'shma Shtatlarda atom bombasi yaratilgandan keyin, SSSR ham AQSH dan orqada qolmaslik uchun barcha choralarni ko'rdi. Nihoyat, 1949-yilda atom bombasini yaratdi va uni sinovdan o'tkazdi. AQSH 1952-yilda yanada dahshatliroq ommaviy qurg'in quroli - vodorod bombani yaratdi. Uning qudrati 10 mln. tonna trotilga teng edi. SSSR esa bir yildan keyinroq bunday qurolga ega bo'ldi. Bu orada AQSH yadro qurollarini nishonga yetkaza oladigan samolyotlar yaratdi. SSSR esa qit'alararo raketa yaratishga muvaffaq bo'ldi. Atom suv osti kemalari yaratildi. Shu tariqa kishilik jamiyatini bir necha marta yo'q qilib yuborishga qodir ommaviy qirg'in qurollari zaxirasi vujudga keltirildi. Lekin oradan ko'p o'tmay «sovuq urush» boshlandi. Uning tashab-buskori U. Cherchill edi. U «sharqiy kommunizm» bilan kurash vazifa-sini qo'ydi. 1947-yil 14-martda qabul qilingan Gretsiya va Turkiyaga yordam berishni mo'ljallagan «Trumen doktrinasi» buning amaldagi isboti bo'ldi. 1947-yil 5-iyunda qabul qilingan va Yevropaning 16 davlatiga iqtisodiy yordam berishni mo'ljallagan «Marshall rejasi» uni yanada mustahkamladi. Ikki eng buyuk davlat o'rtasida munosabatlarning tobora keskinlashib borishi oqibatida ikki harbiy-siyosiy ittifoq vujudga keldi.

Ularning birinchisi AQSH va uning ittifoqchi-larini birlashtirgan Shimoliy Atiantika shartnomasi — NATO deb ataldi. Bu ittifoq 1949-yilning 4-aprelida Vashington shahrida 12 davlat ishtirokida tuzildi. (AQSH, Buyuk Britaniya, Fransiya, Kanada, Belgiya, Daniya, Islandiya, Italiya, Lyuksemburg, Gollandiya, Norvegiya, Portugaliya). AQSH generali D. Eyzenxaiier uning qo'mondoni etib tayinlangan. 1949-yilning 1-oktabrida kommunistik Xitoy Xalq Respublikasining tashkil topishi, 1950-yilda esa SSSR bilan Xitoy o'rtasida «Do'stlik, ittifoqlik va o'zaro yordam to'g'risida» shartnoma imzolanishi AQSH ni qattiq tash-vishga solib qo'ydi. XXR ning tashkil topishi bilan «jahon sotsializm tizimi» shakllanishi nihoyasiga yetdi. 1955-yilda GFR NATO ga a'zo etib qabul qilindi. Sharqiy Yevropa davlatlari (SSSR, Polsha, Vengriya, Ruminiya, Bolgariya, Chexoslovakiya, GDR) bunga javoban 1955-yilning 14-mayida o'zlarining harbiy- siyosiy ittifoqi - Varshava shartnomasi tashkilotini tuzdilar. Shunday qilib, dunyo, shu jumladan Yevropa ikkiga bo'lindi. Ikkinchi jahon urushidan so'ng Koreyaning shi-molini SSSR, janubini esa AQSH armiyasi ishg'ol etdi. Germaniya bo'linganidak, bu yerda ham bir davlat ikkiga bo'lindi va ikki hukumat tuzildi. 1949-yilda SSSR va AQSH Koreyadan o'z armiyalarini olib chiqib ketdilar. 1950-yilning 25-iyunida Shimoliy Koreya armiyasi chegarani buzib o'tdi va Janubiy Koreyaga hujum qildi. AQSH ushbu ma- salaning BMT da muhokama etilishiga erishdi. BMT Shimoliy Koreyani agressor deb tan oldi va unga qarshi urush harakatlari boshlashga ruxsat etdi. Asosan AQSH qurolli kuchlaridan tashkil etilgan xalqaro kuchlar 15- sentabrda Koreya yarim oroliga tashlandi. Bu qurolli kuchlar Shimoliy Koreya armiyasi harakatini to'xtatdi hamda Janubiy Koreya hududidan surib chiqardi. Oktabr oyi oxiriga kelib esa AQSH harbiy kuchlari Shimoliy Koreya poytaxti Pxenyan shahrini egalladi. Shundan so'ng Xitoy Xalq Res-publikasi o'z harbiy kuchlarini Shimoliy Koreyaga yordamga yubordi. SSSR ning ham Koreya urushiga aralashishi mumkinligi aniq-ravshan bo'lib qoldi. Shundan so'nggina AQSH Shimoliy Koreyaga qarshi urush harakatlarini to'xtatishga majbur bo'ldi.

1953-yilda yarash bitimi imzolandi. Unga ko'ra, har ikki koreys davlati chegarasi urushgacha bo'lgan holatida (38-parallel kenglikda) tiklandi. Shu tariqa Koreya yarim orolida urush to'xtadi. Biroq mamlakat ikkiga bo'linganicha qoldi. Shimoliy Koreya SSSR bilan, Janubiy Koreya esa AQSH bilan yaqin munosabat o'rnatdi. Ikkinchi jahon urushidan so'ng buyuk davlatlar Falastinda yahudiylarning o'z davlatiga ega bo'lishga intilishlarini qo'llab-quwatlay boshladi. Ayni paytda BMT ham 1947-yil 29-noyabrda Falastinda ikkita davlat tashkil etilishi (Isroil va Falastin) haqida qaror qabul qildi. Dunyoning turli burchaklaridan ming-minglab yahudiylarning Falastinga ko'chib kelishi arab va yahudiylar o'rtasida nizoni kuchaytirdi. 1948-yil 14-mayda Isroil davlati (yahudiylar davlati) tashkil etildi-yu, lekin Falastin davlati tashkil etilmay qoldi. Bu esa birinchi arab- isroil urushini keltirib chiqardi. Falastin hududi Isroil tomonidan bosib olindi. 1949-yilda BMT urush harakatlari-ning to'xtatilishiga erishdi. Biroq Falastin-Isroil janjali davom etdi. 1947-yilda Buyuk Britaniya Hindistonga mustaqillik berishga qaror qildi. Biroq inglizlar Hin-distondan chiqib ketish oldidan uni diniy belgiga ko'ra ikkiga - Hindiston va Pokistonga - bo'lib yubordilar. Shu tariqa keyinchalik qator qurolli to'qnashuvlarga olib kelgan Hindiston - Pokiston mojarosiga zamin yaratildi. Bu mojaroda SSSR Hindiston tarafmi ola boshladi. Tez orada Hindixitoyda ham qarama-qarshilik o'chog'i vujudga keldi. Bunga SSSR va XXR ning yer yuzi mintaqa xalqlari milliy-ozodlik urushini qo'llab- quvvatlashi hamda ularni o'z ta'sir doiralarida saqlab turishga intilishlari sabab bo'ldi. Chunonchi, 1945-yil 2-sentabr kuni Vetnam De-mokratik Respublikasi tuzilganligi e'lon qilindi. Hokimiyat tepasiga kommunistlar kelishdi. Bu hoi Fransiya tashvishga solib qo'ydi. U o'z mu-stamlakachilik tartiblarini tiklash maqsadida Vetnamga qarshi urush harakatlarini boshladi. Laos va Kambojada mustamlaka tartibini tikladi. Hindixitoy xalqlari fransuz mustamlakachilariga qarshi ozodlik urushi boshladilar. Bu urush 1954-yilda g'alaba bilan yakunlandi. 1954-yilning aprel-iyul oylarida Jenevada Hindixitoyda tinchlik o'rna-tishga bag'ishlangan konferensiya bo'lib o'tdi. Fransiya Hindixitoy davlatlarining

mustaqilligini tan oldi va o'z qo'shinlarini bu hududdan olib chiqib ketish majburiyatini oldi. Ayni paytda Vetnam 2 davlatga (Shimolda Vetnam Demokratik Respublikasi, janubda — Vetnam Respublikasi) bo'lindi. Bu davrda AQSH yer sharining turli nuqtalarida o'z ta'sir doirasini ku-chaytirish uchun jon-jahdi bilan harakat qilardi. Shu maqsadda u 1951-yilda ANZYUS (Avstraliya, Yangi Zelandiya va AQSH ishtirokida), 1954-yilda SEATO (AQSH, Buyuk Britaniya., Fransiya, Avstraliya, Yangi Ze landiya, Pokiston, Tailand, Filippin ishtirokida), 1955-yilda SENTO (Eron, Turkiya, Pokiston va Iroq ishtirokida) harbiy-siyosiy bloklarini tuzdi. AQSH kommunistlar hukmronligidagi yagona Vetnam davlati vujudga kelishiga aslo toqat qila olmas edi. Shu maqsadda Shimoliy Vetnamni jilovlab qo'yishga bahona qidira boshladi. Tez orada bunday bahona topildi ham. 1964-yilning avgust oyida VDR ning harbiy-dengiz kuchlari Tonkin qo'ltig'iga kirgan AQSH harbiy kemalariga hujum qildi. AQSH bu voqeani o'ziga qilingan agressiya, deb baholadi. AQSH samolyotlari VDR hududini bombardimon qilishni boshladi. 1965-yildan boshlab esa AQSH qurolli kuchlari VDR ga qarshi urush harakatlarini boshlab yubordi. Biroq AQSH armiyasi Vetnam xalqining qattiq qarshiligiga duch keldi. Urush harakatlari 8 yil davom etdi. AQSH Vetnam xalqining irodasini buka olmadi. Nihoyat, 1973-yilning yanvar oyida Parijda Vetnamda urushni to'xtatish va tinchlikni tiklash to'g'risidagi bitimlar imzolandi. AQSH Vetnamdan o'z qo'shinlarini olib chiqib ketishga majbur bo'ldi. U qo'Uab- quwatlayotgan Janubiy Vetnam hukumati 1975-yilda quladi. 1976-yilning 2- iyulida Vetnam yagona davlatga birlashdi. Bu hodisa AQSH ning Hindixitoydagi jiddiy mag'lubiyati edi. 50-yillarda Yaqin Sharq G'arbning buyuk dav-latlari va SSSR o'rtasidagi keskin qarama-qarshilik maydoniga aylandi. SSSR arab davlatlarini, AQSH esa Isroilni qo'llab-quwatlashni yangi kuch bilan davom ettirdi. 1952-yilda amalga oshirilgan inqilob natijasida Misrda Buyuk Britaniya tayanchi bo'lgan monarxiya ag'darildi. 1956-yilda esa Misr Suvaysh kanalini milliylashtirdi. Bunga chiday olmagan Buyuk Britaniya Misrga qarshi agressiya uyushtirdi. Unda Fransiya va Isroil ham qatnashdi. BMT va SSSRning qat'iy pozitsiyasi tufayli agressiya

to'xtatib qolindi. Shu tariqa 3 davlat agressiyasi muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Natijada Buyuk Britaniya va Fransiyaning pozitsiyalariga katta putur yetdi. Ayni paytda Yaqin Sharqda SSSR ning obro'si ko'tarildi. 1958-yilda Iroqda monarxiya ag'darildi. Shunday sharoitda Eyzenxauer doktrinasi ilgari surildi. Unga ko'ra, Yaqin Sharqda endi AQSH, Buyuk Britaniya va Fran siya o'rnini to'ldirish kerak edi. Bu hodisa SSSR ning G'arb davlatlari bilan munosabatlarini yanada keskinlashtirib yubordi. «Sovuq urush» vasvasasi kuchavdi. 50-yillarning ikkinchi yarmida SSSR turli tuzumdagi davlaflarning tinch- totuv yashashi mumkinigi g'oyasini ilgari surdi. Bu g'oyaning puch emasligini isbotlash maqsadida o'z armiyasining sonini 2 mln. kishiga qisqartirdi va SSSR — AQSH rahbarlarining oliy darajadagi uchrashuvini o'tkazish tashabbusi bilan chiqdi. Va, nihoyat, 1960-yilning may oyida SSSR rahbari N. S. Xrushyov va AQSH prezidenti D. Eyzenxauerning uchrashuvi o'tkazilishiga kelishildi. Biroq bu uchrashuv amalga oshmay qoldi. Bunga AQSH 1-may kuni SSSR hududiga josus samolyoti uchirishi sabab bo'ldi. Josus samolyot Sverdlovsk osmonida urib tushirildi. Uchuvchi G. Pauers tiriklayin asir olindi. AQSH ig'vogarligi fosh bo'ldi. 1961-yilda SSSR va AQSH munosabatlarini nihoyatda keskinlashtirib yuborgan voqea sodir bo'ldi. Bu Berlin devorining qurilishi voqeasi edi. Devor Sharqiy Berlinni G'arbiy Berlindan ajratib tashladi. Tez orada dunyoni yadro urushi halokati yoqasiga olib kelib qo'ygan voqea ham sodir bo'ldi. Bu voqea tarixga «Karib inqirozi» nomi bilan kirgan. Bu inqiroz qay tariqa yuz berdi? 1959- yilning yanvar oyida Kubada amerikaparast hukumat ag'darildi. Hokimiyat tepasiga F. Kastro boshchiligida vatanparvar kuchlar kelishdi. F. Kastro Kubada sotsializm qurilishini e'lon qildi. Tabiiyki, AQSH shundaygina biqinida Kubaga o'xshash sotsialistik davlatning vujudga kelishiga toqat qila olmas edi. SSSR rahbariyati esa Kuba inqilobini sotsializmning butun dunyo bo'ylab tarqalishi, deb baholadi. Shuning uchun ham Kubani qo'llab- quvvatladi. 1961-yilning aprel oyida AQSH Kubaga qarshi emigrantlar isyonini uyushtirdi. Bu Karib inqirozini keltirib chiqardi. Kuba rahbari F. Kastro yordam

so'rab SSSR ga murojaat qildi. SSSR rahbariyati yashirin ravishda Kuba hududiga o'rtacha olislikka uchadigan va atom bombasi bilan ta'minlangan raketalarni joylashtirdi. Bundan xabar topgan AQSH ma'muriyati Kubaga nisbatan dengiz qamalini uyushtirdi. Dunyo yadro urushi yoqasiga kelib qoldi. N. S. Xrushyov va AQSH prezidenti J. Kennedi 1962-yilning 28-oktabrida oxir-oqibatda o'zaro kelishuvga erishdilar. Unga ko'ra, SSSR Kubadan o'z raketalani olib chiqdi. AQSH esa Kubaga bos-tirib kirmaslikka so'z berdi hamda Turkiyadan raketalarini olib chiqib ketdi. «Karib inqirozi» buyuk davlatlarni yadro qurollari masalasida ehtiyotko-rona siyosat yuritishga majbur etdi. Buning aks sadosi o'laroq, 1963-yilning 15- avgustida Moskvada SSSR, AQSH va Buyuk Britaniya o'rtasida «Atmosferada, fazoda va suv ostida yadro qurollari sinovini taqiqlash to'g'risida» shartnoma imzolandi. Biroq bu shartnoma ular o'rtasidagi dushmanlik munosabatini zarracha kamaytirgan emas. Aksariyat, mintaqaviy mojarolar SSSR - AQSH munosabatlarini yanada keskinlashtirib yuborgan. Bunday mintaqaviy yirik mojaro 1967-yilda ro'y bergan arab-isroili urush edi. Atigi olti kun davom etgan bu urushda Isroil armiyasi Misr, Iordaniya va Suriya armiyasini tor-mor keltirdi. Isroil bu davlatlar hududlarining bir qismini bosib oldi. 1961-yil 1- 6-sentabr kunlari Belgrad shahrida Osiyo va Afrikaning 25 davlati Konferensiyasi bo'lib o'tdi. Bu konferensiya tufayli «Qo'shilmaslik harakati» deb atalgan harakat vujudga keldi. Xo'sh, bu qanday harakat edi? Bu - turli tizimdagi davlatlarning tinch-totuv yashashi tarafdori bo'lgan, mustamlakachilikning batamom va abadiy barham topishi uchun kurashadigan, harbiy-siyosiy bloklarga qo'shilmaydigan, ularni qoralaydigan, yadro qurolining taqiqlanishi, dunyoda iqtisodiy tenglik uchun kurashadigan harakat edi. Qo'shilmaslik harakatining vujudga kelishida Hindiston, Yugoslaviya, Misr tashabbuskor bo'ldi. Ularni buyuk davlatlar o'z o'rtalaridagi mojarolarga Osiyo, Afrika va Lotin Amerikasi davlatlarini ham tortishga zo'r berib in-tilayotganligi qattiq tashvishlantirjjan edi. Qo'shilmaslik harakati qatnash-chilari'kuchaygan

xalqaro keskinlik va qurollanish poygasi uchun AQSH va SSSR ning birdav mas'ul ekanligini ta'kidladilar. 1971 -yilda Hindiston - Pokiston davlatlari o'rta-sida yana urush boshlandi. Bunga Pokistonda boshlangan bo'linish jarayoni bahona bo'ldi. Pokiston G'arbiy va Sharqiy qismlarga bo'linar edi, Ularni Hindiston hududi ajratib turardi. Sharqiy Pokistonda aholi ko'p bo'lsa-da uni G'arbiy Pokiston vakili boshqarar edi. Bu hodisa keskin norozilik keltirib chiqardi. Sharqiy Pokiston keng muxtoriyat talab eta boshladi. Biroq hukumat bunga rozi bo'lmadi. Natijada Sharqiy Pokistonda separatchilar harakati kuchaydi. Hindiston separatchilarga yordam uchun o'z armiyasini yubordi. Buning oqibatida Sharqiy Pokiston ajralib chiqdi va u yerda mustaqil Bangladesh davlati tashkil etildi. Bu urushda SSSR Hindistonni qo'llab- quwatladi. 1973-yilning oktabr oyida navbatdagi arab-isroil urushi yuz berdi. Uni Isroilning Yaqin Sharq muammosini tinch yo'l bilan hal etishni istamasligi, arablarning esa 1967- yilgi mag'lubiyat uchun qasos olishga intilishJarj keltirib chiqardi. Urush Misr armiyasining Isroilga to'satdan hujum qilishi bilan boshlandi. Birinchi bor arab quroli Isroilga zarba bera boshladi. Biroq Isroil tez orada o'zini o'nglab oldi. Misr va Suriya armiyasini chekinishga majbur etib, Qohira va Damashq shaharlariga bevosita tahdid sola boshladi. BMT Xavfsizlik Kengashining qat'iy talabi bilan urush harakatlari to'xtatildi. Urush arab davlatlari harbiy qudratining o'sganligini namoyish etdi. Ayni paytda Yaqin Sharq muammosini kuch bilan hal etish mumkin emasligini ham isbotladi. AQSH ning faol aralashuvi bilan Yaqin Sharq muammosini ikki tomqnlama shartnomalar imzolasfi orqali hal etishga kirishildi. Xususan, 1975-yilda Sinay yarim orolida Isroil va Misr qo'shinlarini ajratish to'g'risida shartnoma, 1978-yilda esa bu ikki davlat o'rtasida Kemp-Devid shartnomasi imzolandi. Unga ko'ra, Misr va Isroil o'rtasidagi urush holati barham topdi. Isroil bosib olgan Misr yerlarini qaytarib berdi. 1979-yilda Misr - Isroil tinchlik shartnomasi ham imzolandi. Biroq Yaqin Sharq muammosining asosiy masalalari - Isroil bosib olgan arab davlatlari hududlarini qaytarib berish va Falastin arab davlatini tuzish hal etilmadi.

Foydalanilgan adabiyotlar : 1. Karimov I.A. O‘zbekiston kelajagi buyuk davlat, T., «O‘zbekiston» 1992 y. 2. O‘zbekiston Respublikasi konstitutsiyasi, T., «O‘zbekiston» 1992 y. 3. O‘zbekiston Respublikasining «Jismoniy tarbiya va sport to‘g‘risidagi qonuni», T., «O‘zbekiston», 1992 y. 4. Ismoilov R., Sholomitskiy Y., O‘zbekistonda fizkultura tarixi, o‘quv qo‘llanma, T., «O‘qituvchi», 1969 y. 5. O‘zbekiston tarixi va madaniyati, T., «O‘qituvchi», 1992 yil.

Похожие

Ikkinchi Jahon urushidan keyingi xalqaro munosabatlar

Ikkinchi jahon urushidan keyin g'arb davlatlari ijtimoiy iqtisodiy va siyosiy taraqqiyotidagi o'ziga xos xususiyatlar

Ikkinchi jahon urushi yillarida Qashqadaryo

Ikkinchi jahon urushi yillar (diplomatiya fani)

Yevropa va amerika mamlakatlari ikkinchi jahon urushi yillarida