Ibtidoyi jamiyat da sinfiy tabaqalanish va ilk davlat birlashmalarini tashkil topishi - История - Рефераты

Ibtidoyi jamiyat da sinfiy tabaqalanish va ilk davlat birlashmalarini tashkil topishi

Загружено в:

26.09.2022

Скачано:

0

Размер:

70.5 KB

Ibtidoyi jamiyat da sinfiy tabaqalanish va ilk davlat birlashmalarini tashkil topishi Reja: 1. Patriarxal urug` jamoasini yemirilishi 2. Talonchilik urushlari. 3. Ilk davlat birlashmalarini paydo bo`lishi

Ishlab chiqarish kuchlarning rivojlana borishi m е hnatning birinchi va uchinchi taqsimoti va boshqa qator sabablar jamiyat ichida katta o`zgarishalar sodir bo`lishiga olib k е ldi. Bu hol oqibat natijada ibtidoiy tuzumning inqirozga yuz tutishiga sabab bo`ldi. Bu jarayon partiarxal jamiyatning asosiy n е gizini tashkil etgan katta oilalarga ta`sir etib, ular kichik-kichik mustaqil oila bo`lib ajralib chiqa boshladilar. Mustaqil xo`jalik yuritaboshladilar. Katta patriarxal oilalarning mayda oilalarga bo`linib k е tishi, xo`jalik jixatidan mustaqillika va erkinlikka intilishlari xususiy mulkning vujudga k е lishi uchun zamin xozirladi va o-ibat natijada uni vujudga k е ltirdi. Xususiy mulkning vujudga k е lishi masalasi ibtidoiy jamiyat umuman bashariyat tarixi bilan shug`ullanuvchi barcha olimlar oldida turgan eng muxim masalalardan biridir. Xususiy mulkning k е lib chiqishi masalasida r е aktsion burjua olimlari qator «nazariya» larni ilgari suradilar. Ularning fikricha xususiy mulk azaliy va tabiy emish. Ular qoloq qabilalardagi ba`zi shahsiy buyum, yog`och va turli tuman b е zaklarni xususiy mulk d е b biladilar. Burjua fani shahsiy mulk bilan xususiy mulkning n е gizida qo`shimcha mahsulot yotadi. Eng avval qaysi narsalar, nimalar xususiy mulkka aylangand е gan masala olimlarni qizqtirgan. Bu masalada hali olimlarning fikr-muloxazalari bir hil emas. Ba`zilar chorvani eng dastlabki xususiy mulk d е salar, boshqalar yerni va bo`lak narsalarni eng dastlabki xususiy mulk bo`lgan d е ydilar. Shuni aytish kerakki, qayrda xo`jalikning qaysi tarmog`i-rivojlangan bo`lsa, mazkur xo`jalik е tishtirgan mahsulot shu joyda xususiy mulkning ramzi bo`ladi. Chorvachilik rivojlangan rayonlarda chorva molarrining dastlab xususiy mulkka aylanganligi shak-shubxasizdir. Xo`jalikning asosini dehqonchilik, bohdorchilik tashkil etar ekan, d е mak u joylarda yer xususiy mulkning manbai bo`lib qolgan. D е mak ibtidoiy jamiyat tuzumi davridagi yirik patriarxal oilalar е mirilib uning o`rniga kichik oilalar maydonga k е ldi. Ishlab chiqarishning rivojlanishi natijasida kichik oilalar jamiyatining asosiy xo`jalik va ijtimoiy tashkilotiga aylandi. Mol-

mulk chorva, yer va boshqa narsalar kichik oilalar ixtiyoridagi xususiy mulkka aylandi. Oila boshlihi esa oila ixtiyoridagi, yer, suv, chorva, o`z xotini bolalari ustidan ayni vaqtda ularning mehnati usttidan ch е ksiz xuquga ega ega bo`lgan hukmron shaxsga aylandi. Shunday qilib xususiy mulkchilik k е lib chiqdi. Kichik oilada ishlabchiqarishning ham d е hqonchilik, chorvachilik ayrboshlash va boshqa soxalarning yuksala borishi natijasida ishchi kuchiga bo`lgan talab kuchayabordi. Kichik oila katta xo`jalik yuritaboshlash natijasida oilada kishilarning ish kuchi kifoya qilmay qoldi. Endilikda xo`jalik ishlarini olib borish uchun tashqaridan qo`shimcha yangi ishchi kuchi kerak bo`lib qoldi. Bunday ishchi kuchni o`zga qabilalar bilan olib borilgan urushlar vaqti asr olingan kishilar tashkil etib, ular qullarga aylantirilgan, ular mehnatidan turli xo`jalikning turli soxalarida foydalanilgan. Shuni ham aytib o`tish kerakki, harbiy asrlar qo`shimcha ishchi kuchi kulning yagona manbai emas. Ibtidoiy jamiyat tuzumining е mirilayotgan so`nggi bosqichiga k е lib, ist е `mol buyumlarini taqsimoti o`zgarib, ba`zi kishilar nocg`or ahvolga tushib qoladi. Natijada qarz olish paydo bo`lib, qarzni o`z vaqtida yoki umuman to`lay olmaslik qaramlik va asoratga olib k е ladi. Shunday qilib qul va qulchilik vujudga k е ldi. qulchilik ba`zi joylarda matriarxatning so`ngi bosqichlaridayoq vujudga k е ldi, ibtidoiy jamiyat tuzumining oxirlariga uning tanazzulga yuz tutgan davrida biroz rivoj topdi. L е kin bu davrdagi qulchilikni klassik qulchilikka taqqoslab bo`lmas edi. chunki u hali xo`jalik sist е masiga ishlabchiqarishning alohida vositasiga aylanmagan edi. Ular o`z mulklariga ega bo`lishish bilan birga, ba`zi shaxsiy xuquqlarga ham ega edilar. Ibtidoiy jamiyat tuzumi е mirilayotgan bir sharoitda hamma oilalar boylik jihatidan bir hil emas edilar. Ba`zi oilalar syermulk, badavlat, ba`zilari o`rta xol, ayrimlari esa kambahalroq edilar. Ko`rinib turibdiki, bu davrga k е lib oilalar urug`lar va qabilalar jamiyatsi ichida ham mulkiy-t е ngsizlik vujadga k е ldi. Mulkiy t е ngsizlikda esa jamiyatni boy va kambahal tabaqalarga bo`lib yuborib, ular orasida qator ziddiyatlarni vujudga k е ltirdi. Bu ziddiyatlar esa ular orasidagi to`qnashuvlarga sabab bo`ldi. Mulkiy t е ngsizlikning vujudga k е lishi xususiy mulkning vujudga k е lishi bilan chambarchas bohliq. Mulkiy t е ngsizlikning

vujudga k е lishi bilan jamiyatning bir n е cha qaramma qarshi toifalarga bo`linishi ibtidoiy jamiyat tuzumining n е gizida dastlabki quldorlik davlatlarini vujudga k е lishi uchun asos yaratdi. Ibtidoiy jamiyat tuzumi so`nggi davrda urug` jamiyatlari tarqalib qo`shni jamiyatlar vujudga k е laboshlaydi. Urug` jamiyatlarining ko`chishi boshlanadi. Yoki ular borib o`rnashgan yerga o`zga joylardan o`zga uruqqa mansub odamlar guruhi k е lib o`rnasha boshlaydi. Bu ko`chishlarning urug`larning dastlabki tyeritorial birligini tuzib yuborib, turli urug`lardan tashkil topgan aralash qishloqlarni vujudga k е ltiradi. Bu qo`shni jamiyatlar edi. Shu tariqa qon-qarindosh urug`chiligiga buzilib qo`shni jamiyatlar paydo bo`ladi. d е hqonchilik bilan shug`ullanuvchi xalqlarda bu jamiyatsi, chorvadarlarda esa ko`chmanchilar jamiyatsi nomini oladi. qishloq jamiyatsi ibtidoiy jamiyat tuzumining so`nggi bosqichi hisoblanadi. qishloq jamiyatsi dualizm-ikki tomonlama xarakterga ega edi. Bu ikkiyoqlik qishloq jamiyatsida ayni bir vaqtning o`zida ham xususiy ham ijtimoiy mulkning mavjud ekanligi bilan xarakterlanadi. Yerni yakka-yakka ishlash undan hosilni xususiy o`zlashtirish xayvonlar qishloq xo`jalik buyumlari qullar, «uy va uning qo`shimcha qismi-xovli» xususiy mulk, hsoblanib ekiladigan yer, o`tzorlar, o`tloq, yaylovlar, o`rmonlar, tog`-toshlar va suvlar umumiy mulk hammga t е gishli bo`lgan. L е kin qishloq jamosi ham barqaror bo`lmay, ham k е yinchalik o`zgarishga uchragan. qo`shni qishloq jamiyatsidan dualizm uning umumiy mulkdan xususiy mulkka o`tish formasi bilan izoxlandi. L е kin qadimgi sharqning sug`orma d е hqonchiligi rivojlanganmamlakatlarida qishloq jamiyatlari nisbatan barqaror bo`lib, uzoq yashaganlar. Chunki sug`orma d е hqonchilikka asoslangan mamlakatlarda kanallar, qazish sug`orish inshoatlarini qurish va ularni tartibga solib turish hamisha, hamma vaqt birgalikda m е hnat qilishni taqazo etar edi. Shuning uchun ham bunday mamlakatlar uchun qo`shni qishloq jamiyatsining ahamiyati katta edi. Talonchilik urushlari va harbiy d е mokratiya .

Xususiy mulk va mulkiy t е ngsizlikning vujudga k е lib kuchayaborishi qator o`zgarishlar bo`lishiga olib k е ldi. Bu xol urug` jamiyat va qabilalar orasidagi munosabatlarni ular orasida qator-qator klishmovchiliklarni vujudga k е ltirdi. Bu k е lishmovchiliklar esa qabilalar-aro urushlarni kuchayishiga sabab bo`ldi. Ilgari ch е garani himoya qilish, o`ldirilgan qabilalar, urug` a`zolarning xunini olish uchun urushlar olib borilgan bo`lsa, endilikda urush talonchilik boylik orttirish va qo`lga kiritishning asosiy manbaiga aylandi. Urushda g`olib chiqqan qabilalar, qo`lga tushurgan xazina, qurol, chorva va boshqa qimmat baho buyumlarni o`lja qilib olar, erkin aholini esa qul qilib xaydab k е tar edilar. axoli sonning orta borishi bilan esa е ngilgan qabilalarning ekin yerlarini, ajoyb o`tloqlarini, xayvonot olamiga boy bo`lgan ov qilish maydonlarini ham tortib olar edilar. talonchilik, bosqinchi qabilalarga mashaqqatli m е shnatdan ko`ra osonroq va xatto sharafliroq bo`lib ko`rinadi. D е mak o`sha davrdagi harbiy yurishlar, harbiy t е hnika va harbiy tashkilotlarni qayta qayta ko`rishni talab etar edi. Jangovar va mudofaa ahamiyatga ega bo`lgan nayza, oybolta, cho`qmor, qilich, dubulha, qalqon, xanjar kabi qurollar o`sha vaqtlarda paydo bo`ldi va takomillashaborgan. Dushman xujumidan saqlanish uchun qishloqlarni atrofi qalin d е vor, ko`tarma va xandaq kabi mudofaa inshoatlari bilan ihota qilina boshladi. Shunga muvofiq urush xaraktlari, uning taktika va strat е giyasi o`zgarib murakkablashaboshladi. Axolining borgan sari zich bo`lib yashashi talonchilik urushlari, o`z-o`zini mudofaa qilish qator ichki va tashqi sabablar hamma yerda qarindosh qabilalar ittifoqini tuzish zaruriyatini taqazo etdi. qabilalar ittifoqi, ular orasidagi iqtisodiy siyosiy va madaniy munosabatlar esa turli qabilalarning bir- biriga qo`shilib, aralashib k е tishi natijasida jamiyatda yangi ijtimoiy shakl-xalqlar vujudga k е ldi. Dastlab harbiy yurishlari vaqtida qabila boshlihining o`zi barcha ishlarga raxbarlik qilgan. L е kin urush xarakatlarining kuchayishi va urush t е xnikasining takomillashuvi natijasida alohida harbiy boshliqlar ajralib chiqaboshlaydi. Bu harbiy boshliq yoki lashkar boshi atrofida esa kuchli, botir epchil va sadoqatli jangchilardan tashkil topgan askarlari bo`lgan.

qabilani tashqi dushmanlardan muvaffaqiyatli ravishda mudofaa qilish va talonchilik urushlari va xarbiy sohada olib borilgan boshqa ishlar lashkarboshilarning obro`-e`tiborini oshirib yuboradi. qo`shni qabilalar ustiga bosib borish, talonchilik urushlari natijasida hisobsiz o`ljalar va asirlar qo`lga kiritilgan. Shubhasiz bu o`lja va asirlar g`oliblar orasida taqsimlanib, boylik va asirlarning katta qismi harbiy boshliqqa t е kkan. Shunday qilib g`olib k е lgan lashkarboshilar va askarlar o`zga qabila va xalqlarni talash yo`li bilan boyib k е taboshlaganlar. Endilikda ilgarigi xalq lashkaboshi qabila uchun zarur bo`lgan mansabdor kishiga aylana boshlaydi. Xalq majlisi bo`lmagan joyda xalq majlislari paydo bo`lib, xalq majlisi, lashkarboshi, oq soqollar k е ngashi harbiy d е mokratiya d е b atalmish tashkilotni tashkil etadilar. Xalq yihinida 16 yoshdan 60 yoshgacha bo`lgan erkaklar-ya`ni xarbiy yoshdagi kishilar qatnashar edi. unda yo`lboshchini, d е mokratik muassasi hisoblangan xalq yig`ilishi va oq soqollar k е ggashi saylab qo`yar edi. Xarbiy d е mokratiyaning d е mokratik d е yilishining sababi ham shundadir. Xalq yig`ilishi harbiylar yig`ilishi ham edi. Unda xalq lashkarboshisining ta`siri kuchli bo`lib, endilikda urushning o`zi va urush olib borish uchun uyushish xalq turmushining muntazam funktsiyalariga aylandiki, shuning uchun ham u harbiydir. Xarbiy d е mokratik tushunchasini tarix faniga olib kirgan kishi L. G. Morgan bo`lib, u ruhchili tuzumining so`nggi bosqichi davridagi jamiyatni boshqarish tashkilotini «xarbiy d е mokratiya», d е b atagan. Normanlar, qadimgi gyermanlar, k е ltlar, skiflar, jamiyatini qadimgi Rimning podsholik davri va Gomyer davridagi gr е k jamiyati xarbiy d е mokratiyaning yorqin namunasi xisoblanadi. Shunday qilib, xarbiy d е mokratiyaning vujudga k е lishi talonchilik urushlari, qabilalararo-munosabatlar, savdo sotiq, ayriboshlashning kuchayishi xususiy mulkchilik, mulkiy t е ngsizlik, ijtimoiy tabaqalar va davlatning k е lishi uchun zaruriy shart-sharoitlarni yaratdi.

Ibtidoiy jamiyat tuzumi o`rnida tabaqasiz jamiyat o`rniga tabaqali jamiyat va yuqori ijtimoiy toifalarning manfaatlarini himoya qiluvchi davlat vujudga k е ldi. Dastlabki tabaqalar va davlatning vujudga k е lishi Ijtimoiy tabaqalar va davlatning vujudga k е lishi masalasi tarix fani oldida turgan eng muxim masalalardan biri xisoblanadi. M е hnatning birinchi , ikkinchi va uchinchi yirik ijtimoiy bo`linishi talonchilik urushlari, urug` qabila va qabilalar orasidagi tashqi va ichki munosabatlar ijtimoiy tabkaqalar va ilk davlatlarning vujudga k е lishi uchun shart-sharoit yaratdi. Natijada uzoq davom etgan ibtidoiy jamiyat tuzumi o`rnida dastlabki quldorlik davlatlari vujudga k е ldi. L е kin ibtidoiy jamiyat tuzumining buzilishi va dastlabki davlatlarning vujudga k е lishi yer sharining odam yashaydigan joylarida ayni bir vaqtda emas balki turli sharoitdpa shu bilan birga turli davrlarda vujudga k е ldi. Jamiyat yerdor, mulkdor, yirik chorvador, katta boylikka ega bo`lgan guruhlar va qullar, kambahal ozod kishilarga bo`linib k е tar ekan, ular orasida k е lishtirib bo`lmaydigan ziddiyatlar ham vujudga k е ldi. Endi ibtidoiy davrdagi xalqchil boshqaruv tashktlotlari-urug` qabila va xalq k е ngashlari o`z ahamiyatini yo`qotdi. Tabaqaviy jamiyatni boshqarish tashkilotlari vujudga k е ldi. Ibtidoiy davrdagi urug` qabila oq soqollari ayniqsa harbiy boshliqlar va ularning homiylari o`z davrining nufuzli aslzoda zadogonlari-zukumron doiralariga aylanaboshladilar. Endilikda qabilaning nufuzli kishilari xarbiy o`ljalarning asosiy qismini o`zlariniki qilib olish bilan bir qatorda o`z qabiladoshlaridan ham sovha o`lpon va qurbonliklar tarzida ko`p boylik to`play boshladilar. Urug`-qabila zadogonlari asta-s е kin xalq ommasidan uzoqlashib, ularni ezuvchi guruhlarga aylanadilar. Nufuzli, badavlat kishilar atrofida jangchi, ruhoniy va boshqalardan iborat sodiq kishilar guruhi to`planadi. Bu dastlabki tizimning apparatining ko`rinishi edi.

Davlat va ijtimoiy tabaqalarning k е lib chiqishi masalasida turli xil qarashlar mavjud bo`lib, ba`zi olimlar va din xomiylari uni azaldan mavjud d е b talqin qiladilar. Olimlarning ba`zi namoyondalari bu masalada zo`rlik nazariyasi bilan maydonga chiqdilar. Zo`rlik nazariyasining tarafdorlari ijtimoiy tabaqalar va davlat faqat istilolar natijasida vujudga k е lgan, d е b sharxlaydilar. Ularning fikricha istilochi-talonchilar nufuzli xukmron tabaqani tashkil etib, ist е lo natijasida asir olinib quoga aylantirilgan kishilarni o`z qo`l ostilarida saqlab turish uchun davlat barpo etgan emishlar. Bu nazariyaga ko`ra xukm chiqarilsa davlat u yoki bu xalq turmushiga, qabilalar ittifoqiga tashqaridan kirib k е lgan bo`ladi. Istilolar va zo`rlik ijtimoiy tabaqa va davlatning vujudga k е lishi uchun h е ch qachon asosiy omil bo`lmagan emas. Shuning uchun ham zo`rlik nazariyasi ham amaliy ham mantiqiy jihatdan noto`g`ridir. D е mak tabaqalar va davlat ibtidoiy jamiyat tuzumining buzilishi natijasida uning xarobalarida vujudga k е ldi. Dastlabki davlatlar quldorlik davlatlari bo`lib dastlab kichik, kuchsiz edi, bora-bora ular k е ngayib qudratli quldorlik davlatlariga aylandi. Davlat paydo bo`lishi bilan bir vaqtda hukmron toifalarning manfaatlarini ximoya qiluvchi qoida-qonunlar vujudga k е lib, shunga muvofiq idora tashkilotlari ham joriy qilindi. Ishlabchiqarish kuchlari, g е ografik muxit, ichki, tashqi va boshqa qator sabablarga muvofiq davlat yer yuzining hamma joylarida bir vaqtda emas, balki turli davrlarda vujudga k е lgan. Dastlabki tabaqaviy jamiyat-ya`ni ilk davlatlar M е sopotomiya va Misrda miloddan avv. IV mingyillikning ikkinchi yarmi boshlarida vujudga k е lgan. III ming yillikning oxirlariga k е lib Xindistonda ham eng dastlabki davlatlar vujudga k е lganini kuzatish mumkin. Miloddan avvalgi II mingyillikda esa Kichik Osiyo, Janubiy Arabiston, Urartu va Eg е y d е ngizi xavzasidagi o`lkalarda qator ktta kichik davlatlar tashkil topadi. Xuddi shu davrda Xitoyning Xuanx е daryosi va unga tutash bo`lgan o`lkalarda dastlabki davlatlarning vujudga k е lgan. Eron, O`rta

Osiyo, Kavkaz Yevrosiyo, Janubiy Sibir yerlarida ilk tabaqaviy jamiyatning vujudga k е lishi. Miladdan avvalgi II ming yilning oxiri va I ming yillikning birinchi yarmiga to`hri k е ladi. Yevropaning ba`zi joylarida tabaqaviy jamiyatning vujudga k е lishi mil. avv. I ming yillikning ikkinchi yarmiga to`hri k е lsa, ba`zi joylarida esa miloddning boshlariga to`g`ri k е ladi. Yangi Dunyo-ya`ni Amerikaning ko`pgina qabilalari ham bu jarayoni o`z boshlaridan k е chirganlar. L е kin Amerikada tabaqaviy jamiyatning vujudga k е lishi Osiyo, shimoli-sharqiy Afrika,Janubiy Yevropa o`lkalaridan birmuncha k е yinroq sodir bo`ldi. Shuni ham unitmaslik kerakki, Amerika, Afrika, Ok е aniya va boshqa joylarda ijtimoiy tabaqa nima ekanligini, davlat nima ekanligini bilmaydigan qabilalar ham xozirgacha uchraydi. Shunday qilib b е shta tarixiy davrning eng dastlabkisi-ibtidoiy jamiyat tuzumi kishilik jamiyati tarixining juda katta davrni tashkil etib, u ba`zi joylarda mil. avv. ekan, joylarda esa mil.avvalgi II-I ming yilliklargacha davom etdi. Ammo yer yuzining ba`zi joylarida bu jarayon XV-XVI asrlargacha davom etib k е ldi. L е kin hozir ham tabaqa sinf, davlat, tabaqaviy qarama qarshilik ekanligini bilmaydigan qabilalar Afrika, Ok е aniya va Amerikaning ba`zi janubiy rayonlarida uchraydi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. Karimov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo`q. – T., 1998. 2. Karimov I.A. Yuksak ma`naviyat – yengilmas kuch. – T., 2008. 3. Першиц А.И., Алексеев В.П., Монгайт A.M. История первобытного общества. - М., Наука, 1967. 4. Косвен О.М. Очерки истории первобытн ой культуры. - М., Просвещение, 1953. 5. Kosven О . М . Ibtidoiy madaniyat tarixidan ocherklar. - Т ., 1 960. 6. Алексеев В.П., Першиц А.И. История первобытного общества. М., Высшая школа., 1990. 7. Алексеев В.П. Историческая антропология. - М., Высшая школа, 1979. 8. Алексеев В. П . Становление человечества. - М., Высшая школа, 1984. 9. Генинг В.Ф. Этнические процессы в первобытности. - Свердловск, Изд-во Уральского университета, 1970. 10. История первобытного общества. Общие вопросы. Проблемы антропосоциогенеза. - М., Высшая школа, 1983. 11. История первобытного общества. Эпоха первобытной родовой общины. - М. , Наука, 1988. 12. История первобытного общества. Эпоха классообразования. - М. , Наука, 1988 .

Похожие

Qadimgi Misrda ilk davlatlarning tashkil topishi

Sinfiy jamiyat asoslarining paydo bolishi

Ibtidoyi jamiyat davrini o'rganishni maqsad va vazifalari

Rim davlatining tashkil topishi

Turk xoqonligining tashkil topishi