Eron Ahamoniylar hukmronligi yillarida Xorazm - История - Рефераты

Eron Ahamoniylar hukmronligi yillarida Xorazm

Загружено в:

26.09.2022

Скачано:

0

Размер:

42 KB

Eron Ahamoniylar hukmronligi yillarida Xorazm Reja: 1. Eron ahamoniylarining massagetlar ustida yurishi. 2. To`maris jasorati. 3. Xorazmning ahamoniylar davridagi ijtimoiy siyosiy hayoti.

Miloddan . avv VI asrda Eronda qudratli va markazlashgan quldorlik davlat vujudga keldi va bu davlat ahamoniylar imperiyasi nomi bilan mashhur bo`ldi. Bu sulolaning hukmronligi ikki asrdan ortiq davom etdi. Ahamoniylar hukmronligi davri tarixi haqida qimmatli ma`lumotlar yunon tarixchi va geograflaridan, Geradotning “Tarix” nomli, Strabonning “Geografiya”, Diodorning “KUTUBXONA”, Polienning “Harbiy hiylalar”, Arrianning “Annabasis” nomli asarlarida berilgan. Doro I ning mashhur Behistun yozuvlarida, Persopol yozuvlarida hamda Naqsh Rustamdagi uning qabrtoshiga o`yib yozilgan yozuvlarida ham juda muhim ma`lumotlar bor. Ahamoniylar imperiyasining rivojlangan davri podsho Kir va yning vorisi Doro I hukmronligi davriga to`g`ri keladi. Bu davrda ahamoniylar imperiyasi o`z ta`siriga Egey dengizidan sharqda Sirdaryogacha va Hindiston hududlarini birlashtirib oldi. Yunon tarixchisi Geradot bu imperiya 23 ta mustaqil bo`lgan davlatni bo`ysundirganligi va ulardan soliq yig`ib turganligi haqida yozadi. Ahamoniylar imperiyasining markazi avval Persopol, Bobil va Suza shaharlari bo`lgan. Ahamoniylar shohi Kir II hukumatni o`z qo`liga olgach, Katta qo`shin to`plab, dastlab Midiya, so`ngra Armaniston, Lidiya va Bobil davlatlarini bosib oldi. Shundan so`ng O`rta Osiyoni bosib olish rejasini tuzadi. O`rta Osiyoning boy tabiiy imkoniyatlari qishloq halqaro savdo yo`llari chorvachiligi, shaharlari hamda halqaro savdo yo`llari markazida joylashganligi Eron shoxlarini o`zida jalb qilib kelayotgan edi. Bu davrda O`rta Osiyoda ko`pgina urug` va qabilalar yashayotgan edi. Sak va massagetlar tarkibiga kirgan xorazmliklar, derbeklar, atonlar o`zlarining jangovorligi bilan alohida ajralib turardi. Bu davrda “Katta Xorazm” davlati mavjud bo`lib, u o`zining ta`sir doirasi uchun bir necha o`n yillar davomida Midiya davlati bilan kurash olib brogan. Miloddan avvalgi 530-529 yillarda Eron shohi Kir II O`rta Osiyoga qarshi o`zining dastlabki istilochilik yurishini boshlaydi. Ahamoniylar qo`shini son jihatdan ko`p bo`lib, yaxshi qurollangan va janglarda tajriba orttirgan edi. Uning qo`shini sharqda “yengilmas qo`shin” deb nom qozongan edi. Dastlabgi yurishdanoq Kir II qo`shini erksevar

Orta Osiyo xalqining qattiq qarshiligiga duch keldi. Geradot o`zining “Tarix” asarida Kir II qo`shini bilan massagetlarning dastlabki to`qnashuvi Qizilqum ichkarisida bo`lgan. Massagetlarga tezda shu ittifoqqa kirgan saklar va derbeklar ham qo`shilgan. Yunon tarixchi Fotiyning yozishicha, saklar podshosi Amorg 20 ming kishilik otliq bilan yordamga kelgan. Dushmanga qarshi jang shiddatli va qonli bo`ladi. Yerli xalq vatan ozodligi uchun kurashda fidoiylik va qahromonlik ko`rsatadi. Ahamoniylar qo`shini hech bir joyda bunchalik qattiq qarshilikka uchramagan edi. Bu jang massagetlarni jangohlari, harbiy san`ati eroniylarnikidan qolishmasligini namoyish qildi. Massagetlarning birlashgan qo`shiniga jasoratli, oqila va tadbirli ayol Tomaris boshchilik qiladi. To`maris Kir II ga bekorga qon to`kilmasligini, begunoh kishilarni qurbon bo`lmasligini istab, urushni to`xtatishni taklif qiladi. Asir tushgan o`g`lini ozod etishni talab etadi. Kir II bu adolatli taklifni inobatga olmadi, jangni davom ettirdi. Shundan so`ng jang yanada keskin tus oldi. Shiddatli jangda, manbalarda yozilishicha, ikki tomon ham 40 mingdan ortiq jangchisidan ajraldi. Jangda derbeklar podshosi Omurey ham ikki o`g`li bilan qahramonlarcha halok bo`ldi. Biroq Kir II ga ham g`alaba qilish nasib qilmadi. To`maris Kirning kesilgan boshini qon bilan to`ldirilgan meshga tiqib “Sen hamisha qonga chanqoq bo`lgansan, manna to`yib ich” deb tashlab yuborgan. Istilochilarning taqdiri ana shunday fojeali tugagan. Shunday qilib, Kir va o`g`li Kambiz ham saklar va Xorazmni batamom taslim qilolmadilar. Kambiz vafotidan so`ng Eron taxtida Doro I (Miloddan . avv 521 – 485 y) hukmronlik qiladi. Doro I o`z davrining tanilgan davlat arbobi va harbiy sarkardasi edi. Uning xukmronlik davri ahamoniylar imperiyasining markazlashgan, qudratli, xarbiy davlatga aylangan davri bo`lgan. U mahalliy hukmdorlarning mustaqil davlatlarini barham toptiradi. Davlat hokimiyatini mustahkamlashga bir qator ma`muriy va iqtisodiy islohotlar o`tkazdi. Tashqi siyosatda Kir va Kambiz boshlagan istilochilik yurishlarini davom ettiradi. Ko`pgina qo`shin davlatlarni bosib olib, imperiya chegarasini yanada kengaytirdi. Behistun yozuvlarida hamda Doroning Naqsh Rustamdagi qabrtoshi yozuvlarida o`sha davrda ahamoniylar

imperiyasiga quyidagi davlatlarning itoat qildirganligi haqida ma`lumotlar bor: Persiya/Eron, Suzmana(Eronning bir viloyati), Bobil, Ossuriya, arablar, Misr, Sparta (Lidiya), Choyiya, (Kichik Osiyoda, Midiya Kappodokiya (Kichik Osiyoda), Parfiya, Drangiana, Ariana, Xorazmiya, Baqtriya, So`g`diyona, saklar (O`rta Osiyadagi viloyatlar), Gandara. Hindiston shimolidagi qabila) va boshqalar. Doro I ning ham O`rta Osiyodagi istilochilik yurushlari oson kechmadi. Doro I qo`shinlar O`rta Osiyoning janubiy va markaziy viloyatlarini, A м u va Sirdaryo oralig`idagi ayrim joylarni Parfiya, Baqtriya, So`g`diyonani va xorazmning bir qismini bo`ysundurishga muvaffaq bo`ldi. Ammo saklar va Xorazm davlati bu safar ham o`z mustaqilligini saqlab qoladi. Ular o`z hukmdorlari tomonidan boshqarilgan eron Ahomoniylarining istilochisi yurushlari natija bermadi. Bu jangda Doro qo`shinlari katta mag`lubiyatga uchradi. Eron ahomiylari imperiyasi mustahkam imperiya emas edi. Ahomoniylarga qarashli ko`pgina hududlarda xalq qo`zg`olonlari bo`ladi. Doroga qarshi ana shunday qo`zg`olonlar Midiyada, Misrda, Kichik Osiyoda bo`ladi. Ozodlik kurashlari natijasida qudratli Xorazm, shuningdek, saklar ham ahamoniylar imperiyasi tarkibidadan ajralib chiqadi va mustaqil davlat bo`ladilar. Xorazmning Qal`aliklar qal`asida Eron hukmdorlari uchun qurilayatgan saroy ham tugullanmasdan qoladi, uning xarobalari shu kungacha saqlanmoqda. Xorazmning mustaqil davlat bo`lib, ajralib chiqishi ahamoniylar sulolasi inqirozini yanada tezlashtirib yubordi. Xorazmning mustaqil bo`lib ajralib chiqishi Eron ahamoniylarining Makedoniyaliklar bilan munosabatda Xorazm mustaqil suveren davlat sifatida aloqa o`rnatdi. Arrianning “Annabasis” asarida yozilishicha, Miloddan avvalgi 329 yilda Xorazm podshosi Farasman O`zining 1500 dan ortiq qo`shini bilan Iskandarning maraqanddagi qarorgohiga kirib keladi. Farasman Iskandar bilan mustaqil davlat hukmdori sifatida muzokara yuritdi. U o`z davlatining chegarasini G`arbiy Gruziya va Qora dengiz bo`ylarigacha tutash ekanligini bildiradi. Iskandar Qora dengiz hududlariga yurish qilmoqchi bo`lsa, unga qo`shini bilan yordan berishini aytadi. Farasman bilan harbiy ittifoq tuzadi. Lekin Iskandarning qora dengizga yurishi Hindiston safaridan keyingi qoldirildi.

S.P. Tolstoy ham Arrianning yuqoridagi fikri tarixiy haqiqiy ekanligini tasdiqladi. Xorazm davlati ahamoniylar istilosi bialn janubdagi mulklaridan ajralgach, o`zinign tashqi siyosatini o`zgartirgan. Makedoniyalik Iskandar yurishi arafasida Xorazm davlati o`z chegaralariga shimoli – g`arbga keygaytirib, Volga bo`yi, Shimoliy – Kavkaz va Qora dengiz bo`ylarini o`ziga bo`ysundirgan. Eron Ahoniylari O`rta Osiyo xalqlarining tarixiy taraqqiyotida sezilarli iz qoldirdi. Bu davrda turli ijtimoiy taraqqiyotida bosqichida yashayotgan etnik guruhlani o`zaro yaqinlashtirdi, ularning xalq bo`lib birlashishi tezlashtirildi. Ahamoniylar imperiyasi ana shu xalqlarda sinfiy taqabalanish, qulchilik munosabatlari taraqqiyotini ham ancha tezlashtirib yubordi. Ahamoniylar o`zlari egallagan hududini va qonun – qoidalarini saqlab qoldilar. Lekin shu bilan bir vaqtda ular o`zlarini yagona boshqaruv tizimini, yagona dini va yagona pul muomalasini ham joriy qildilar. Butun mamlakat markazlashgan yagona boshqaruv tizimi orqali idora qilindi. Muayyan og`irlikda oltin tangalar zarb qilinib, yagona pul birligiga o`tildi. Bu davrda yo`l qurulishiga katta e`tibor berildi. Egey dengizidan Sirdaryogacha, erondan Xorazmgacha karvon yo`llari ochildi. Bu yo`llarning har 20 km.da rabotlar quruldi. Bu karvon yo`llari tashqi savdo aloqalarida muhim rol o`ynaydi. Ahomoniylar xukmronligi davrida qadimiy fors tili bilan birga oromiy yozuvi keng tarqalgan. Tadqiqotlar shuni ko`rsatadiki, Xorazmda, So`g`diyona va Baqtriyada dariy tili ta`siri kuchli bo`lgan. Ana shu hududda yashagan ko`pchilik xalqlar o`sha davrda sharqiy Eron tili lahchasida so`zlashib kelgan. Xorazmiy va turkey tilda so`zlashuvchi xalqlarning o`zaro iqtisodiy va madaniy aloqalari tufayli ular ilgari ham bir birlariga kuchli ta`sir ko`rsatganlar. Eron ahamoniylari madaniy taraqqiyotiga O`rta Osiyo xalqlari madaniyati ham kuchli ta`sir ko`rsatdi. Zardushtilik dini ahamoniylsr davlatining davlat dini deb ham e`lon qilinadi. Bu din ahamoniylar davlati tarkibiga kirgan barcha xalqlarning ma`naviy yuksalishiga ijobiy ta`sir ko`rsatdi. Zardo`shtiylik dinidan eron ahamoniylari o`z xokimiyatlarini muskahkamlashda foydalanganlar.

O`rta Osiyolik binokorlar, me`morlar, naqqoshlar, yog`och va tosh ustalari eron shoxlarining shahar, qal`a, saroy, qasr qurishlarida bevosita ishtirok etganlar. Persopol` So`za shaharlaridagi muxtashm binolar va saraylarda O`rta Osiyo binokorlarining san`ati o`z aksini topgan. Xorazm, Parfiya va So`g`diyonada ana shu qurilishlar uchun zarur qurulish xom ashyosi – marmar, rangli metal va qimmatbaho toshlar muntazam yuborilgan. Yunon mualliflari O`rta Osiyodagi qabilalarning harbiy san`atiga yuqori baho berganlar. O`rta Osiyodagi jangchilarning saf tortib jang qilishi Eron qo`shinlari taktikasi juda keng qo`llangan. Ahamoniylar hukmronligi davrida O`rta Osiyoda shahar xayoti, savdo va hunarmandchilik ham ancha taraqqiy topdi. Ko`plab yangi shaharlar, qal`alar va is`tehkomlar qurilgan. Shahar nafaqat ma`muriy markaz, balki shu bilan birga savdo va hunarmandchilik markazi vazifasini bajargan. Shahar va qal`a atroflari baland devorlar bilan o`ralib ular yerli aholini tahqi hujumlardan himoya qilgan. Qal`a ichkarisidagi maydonlardan bozor va chorva mollari uchun foydalanilgan. Xullas, ahamoniylar xukmronligi davrida Xorazm, Baqtriya, Parfiya, So`g`diyona, Hindiston, Shimoliy Kavkaz, Qora dengiz xalqlari bilan iqtisodiy va madaniy aloqalar olib borilgan.

Adabiyotlar: 1. Karimov. I. A. O`zbekiston XXI asr bo`sag`asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolati. T. O`zbekiston, 1997. 2. Karimov. I. A. Xivaning 2500 yilligiga bag`ishlangan tantanali marosimda so`zlagan nutqi. Xalq so`zi. 1997, 22 oktyabr. 3. Beruniy Abu Rayhon. Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar. T. 1968 4. Булатова. В.А. Ноктин И.И. Архитектурние памятники Хива. T. 1963 5. Hasanov x. O`rta Osiyolik geograf va sayyohlar. T. 1964 G`ulomov. Ya. Xorazmning sug`orish tarixi. T. 1959.

Похожие

Ahamoniylar davlati

O’rta Osiyoda Ahamoniylar davri davlat boshqaruvi

Qadimgi Eron

Ibtidoiy jamoa tuzumining yеmirilishi

O’zbekistonda qadimgi davlatchilikning qaror topishi va rivojlanishi