Эллин давлатлари - История - Рефераты

Эллин давлатлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

56 KB

www.arxiv.uz Режа: 1. Салавкийлар давлати. 2. Юнон-Бақтрия подшолиги. 3. Эллин даври маданияти.

www.arxiv.uz Искандар бошлиқ юнон-македонияликлар истилосидан кейинги 300 йиллик давр Эллин давлатлари тарихи билан чамбарчас боғлиқдир. Эллин давлатлари таркибига Юнонистон, Македония, Миср, Эрон, Туроннинг жанубий вилоятлари ва Ўрта ер денгизининг шарқидаги мамлакатлар кирган. Бу давлатлар Искандар вафотидан бошлаб милоддан аввалги 30- йилларга қадар умр кўрган. «Эллинизм» атамасини бундан 130 йилча олдин немис тарихчиси И. Драйзен ишлатган эди. Бу давр қадимги юнон ва қадимги шарқ иқтисодий, сиёсий ва маданий муносабатларнинг қўшилиб иситиши ва бир-бирига таъсир кўрсатиши давридир. Турон ўлкасидаги жанубий вилоятларга ҳам эллин маданияти кучли таъсир этган. Айни пайтда ўлкамизнинг қадимги маданияти ҳам эллин маданиятига баракали таъсир кўрсатган. Юқорида таъкидлаб ўтилганидек, Искандар вафотидан кейин у истило этган ўлкаларда Птолемейлар, Салавкийлар, юнон-Бақтрия, Пергам подшоликлари, Македония ва Юнонистон каби давлатлар қарор топади. Искандар вафотидан сўнг Мисрда Птолемей ва птолемейлар бошқарган кучли эллин давлати қарор топади. Птолемей Искандарнинг машҳур лашкарбошларидан бири эди. Шунинг учун давлатнинг номи ҳам Птолемейлар подшолиги дейилган. Бу подшоликка Африка шимолидаги Киренаика, Кипр ороли, Жанубий Сурия, Финикия, Кичик Осиёнинг жанубий ва ғарбий соҳилидаги жойлар, юнон шаҳарлари ва Эгей денгизидаги айрим ороллар ҳам кирган. Бу ўлкалар ўз маҳаллий бошқармасини сақлаб қолган бўлсалар ҳам птолемей тайин этган ноибларнинг назорати остида иш олиб борганлар. Птолемейлар қуруқликда ҳамда денгизда кучли қўшинга эга бўлиб, қуруқлик ва денгиздаги йўлларни назорат қилиб турганлар. Птолемейлар подшолиги салавкийлар билан олиб борилган тинимсиз урушлар натижасида кучсизланиб қолган. Милоддан аввалги 30 йилда

www.arxiv.uz птолемейлар мулки ҳисобланган Миср Римга қўшиб олингач, подшолик ўз мустақиллигини йўқотган. Салавкийлар давлати Яқин ва Ўрта Шарқдаги энг йирик эллин давлати эди. Унга Искандар тузган давлат инқирозга учрагач, Бобур сатраплигининг ҳукмдори Салавка I Никатор (350-280) томонидан асос солинган. У ҳам Искандарнинг дўсти ва саркардаларидан бири эди. Салавка ва Салавкийлар давлати кучайган вақтда Персида, Мидия, Сурия ва Кичик Осиёнинг катта қисми подшолик таркибига кирган. Салтанат бошида подшо туриб, жойлардаги сатрапликларни стратеглар бошқарганлар. Салавкийлар подшолиги ўша даврдаги энг кучли қулдорлик давлати эди. Сўнгги салавкийлар даврида бу давлат кучсизланиб, милоддан аввалги 190 йилда римликлар билан бўлган урушда енгилиб, кўп вилоятларидан ажралади. Рим империяси кучайгач, милоддан аввалги 64 йилда Салавкийлар подшолигининг ғарбий қисмини ўз вилоятига айлантиради. Салавкийлар подшолиги кучайган вақтда унинг хўжалиги анча ривожланади. Дарё ва сой бўйларидаги ерларда деҳқончилик, боғдорчилик, дашт ва тоғ яйловларида эса чорвачилик анча тараққий этган. Салавкийлар подшолигининг кучайган даврида шарқдан ғарбга ва шимолдан жанубга ўтадиган савдо-тижорат йўллари подшоликка қарар эди. Шунинг учун бу ерда савдо ривож топиб, шаҳар ва қишлоқларда ҳунармандчилик равнақ топади. Милоддан аввалги III асрнинг биринчи ярмида Салавкийлар подшолигининг шарқий вилоятлари подшоликка итоат этишни истамай, унга қарши қўзғолон кўтарадилар. Бундан фойдаланган айрим юнон ноиблари маҳаллий оқсуяк зодагонларга таяниб, ўзларини мустақил подшо деб эълон қиладилар. Хусусан, салавкийларнинг Бақтриядаги ноиби Деодод I милоддан аввалги 250 йилда ўзини Бақтрия подшоси деб эълон қилади. Давлат ишларига маҳаллий кишилар ҳам жалб қилинади. Шунинг учун бу давлат бу давлат Юнон-Бақтрия номи билан аталган. Юнон-Бақтрия

www.arxiv.uz подшолиги таркибига Бақтрия, Сўғдиёна, Марғиёна, Чоч, Давон, Шарқий Эрон ҳам кирган эди. Подшоликнинг бош шаҳри ва пойтахти Зариасп эди. Юнон-Бақтрия подшоси Деодод I Парфияни ўз подшолигига қўшиб олиш мақсадида Салавка подшоси билан иттифоқ ҳам тузган. Аммо бу иттифоқ кутилган натижани бермаган. Кейинчалик Парфиянинг куч-қудрати ошиб кетгач, Деодод I нинг ўғли Деодод II Парфия шоҳи Аршак II билан иттифоқ тузиб салавкийларга қарши кураш олиб борган. Деодод I ва Деодод II лар даврида Юнон-Бақтрия давлати анча кучаяди. Илгари Бақтрияга тобе бўлган Сўғдиёна ноиби Евтидем I ҳам Юнон-Бақтрия подшолигини қўлга киритиш ниятида эди. Милоддан аввалги 230 йилда Евтидем I Деодод II ни Юнон-Бақтрия тахтидан ағдариб, тахтни ўзи эгаллайди. Милоддан аввалги 208-206 йилларда Салавка подшоси Антиох III Турон ва Шарқий Эрондаги сатрапликларни қайтариб олиш учун шиддатли кураш олиб боради. Милоддан аввалги 208 йили Антиох III қўшинлари Тажан (Оҳ) дарёсининг қуйи оқимидаги жойда Евтидем I нинг ўн минг кишидан ортиқ қўшинини мағлубиятга учратади. Евтидем I чекиниб Зариасп қалъасига яширинади ва уни қаттиқ ҳимоя қилади. Антиох III қўшинлари қалъани 2 йил қамал қиладилар. Милоддан аввалги 206 йилда Антиох III билан Евтидем I ўртасида сулҳ шартномаси тузилади. Антиох III Евтидем I нинг шоҳлигини тан олишга мажбур бўлади. Евтидем I ва унинг ўғли Деметрий даврида Юнон-Бақтрия подшолиги кучаяди. Юнон-Бақтрия подшолари ўз тасвирлари туширилган олтин ва кумуш тангалар зарб этганлар. Милоддан аввалги 190-180 йилларда Сейистондан Синд дарёсигача бўлган жойлар Юнон-Бақтрия подошолигига қўшиб олинади. Милоддан аввалги 175 йилда Деметрий Ҳиндистонда жанг олиб бораётган вақтда унинг саркардаси Евкрадит қўзғолон кўтариб, Юнон- Бақтрия тахтини эгаллайди. Деметрий ҳокимиятини қайтариб олиш учун бўлган жангларнинг бирида ҳалок бўлади. Шундан кейин бир бутун Юнон-

www.arxiv.uz Бақтрия подшолиги иккига бўлиниб кетади. Биринчиси ғарбий вилоятларни ўз ичига олган Юнон-Бақтрия давлати бўлиб, уни Евкрадитнинг ворислари бошқарадилар. Иккинчиси пойтахти Сакала бўлган Юнон-Ҳинд давлати бўлиб, у Панжоб вилоятини ўз ичига олган. Уни Деметрий ва унинг ворислари бошқарганлар. Милоддан аввалги 162 йилда Евкрадит қўшинлари Панжобни босиб оладилар. Аммо кўп ўтмай Юнон-Ҳинд шоҳи Менандр Евкрадит қўшинларининг ҳужумини қайтаради. Шу даврда Парфия подшоси Митридат I Юнон-Бақтриянинг ғарбий вилоятларини босиб олади. Милоддан аввалги 160 йилда Евкрадит билан ўғли Гелеокл ўртасида низо чиқиб, Евкрадит ўз ўғли томонидан ўлдирилади. Гелеокл даврида Юнон-Бақтрия подшолиги кучсизланиб, унинг ихтиёрида фақат Бақтриягина қолади. Милоддан аввалги 140-130 йилларда Шарқий Туркистон ва Турондан бостириб кирган сак қабилалари ва юз-чжиларнинг шиддатли ҳужумлари натижасида Юнон-Бақтрия давлати ағдариб ташланади. Кейинчалик бу ерда Кушон подшолиги ташкил топади. Шу тариқа 200 йилча давом этган Юнон-Македония ҳукмронлигига барҳам берилади. Юнон-Бақтрия давлати Турон ва Эрон халқларининг ижтимоий, иқтисодий ва маданий ҳаётида катта аҳамиятга эгадир. Юнон- Бақтрия подшолиги даврида қулдорлик ривож топиб, шаҳар ва қишлоқлар анча юксалади. Бу ерда қишлоқ хўжалиги ва чорвачилик ҳам анча равнақ топади. Ҳунармандчилик, заргарлик, ҳайкалтарошлик, тасвирий санъат, меъморчилик, тўқимачилик ҳам жуда яхши ривожланади. Юқорида таъкидланганидек, Юнон-Бақтрия подшолиги Турон, Хитой, Ҳиндистон, Эрон ва бошқа мамлакатлар билан қизғин савдо-сотиқ ишларини олиб боради. Бу даврда маҳаллий халқлар билан юнонлар маданиятининг ўзаро таъсири натижасида ўлкада эллин маданияти қарор топиб ривожланади.

www.arxiv.uz Эллинизм даври маданияти мураккаб ва хилма-хил эди. Бу даврда айрим мамлакатлар ўртасида ўзаро алоқалар кучайди, кўплаб ҳарбий юришлар натижасида Шарқ билан танишиш юнонлар ва македонларнинг билим доирасини кенгайтирди. Эллин маданияти учун ҳарактерли нарса уни юнонча тус олганлигида эди. Ҳукмрон синф ва аслзодалар орасида умумюнон тили койне («умумий» демакдир) кенг тарқалди. Койне билан бирга маҳаллий тиллардан ҳам фойдаланиш давом этган. Милоддан аввалги IV асрда юнонлар орасида «Космополитизм» («дунё фуқаролиги») дунё қараши шаклланди. Ўзи туғилиб ўсган юртидан ўзга жойларда юрган кишилар учун бошқа кишилар мададига ишонмай фақат ўзигагина ишониш кайфияти асосида индивидуализм, истиқболга умидсизлик билан қараш психологияси асосида эса фатализм дунё қарашлари шаклланди. Бу замонда техника анча ривожланди. Шарқ ва юнон тажрибасининг ўзаро таъсири натижасида техника соҳасидаги ютуқлар янада бойиди. Архимед Миср чархпалагини такомил лаштириб, «Архимед парраги» ни яратди. Ҳарбий соҳада ҳам тош отар тўплар яратилган. қалъаларни қамал қилиш учун эса махсус ғилдираклар устида ўрнатилган ҳаракатланувчи миноралар гелеполалар – «шаҳар оларлар» ихтиро қилинган. Денгизчиликда муссон шамолларидан фойдаланиб, узоқ сафарларга чиқиш бошланган. Милоддан аввалги II асрда Юнон Гиппал Ҳиндистонга бориш учун кема сафарига чиқиб, муссон шамолларидан фойдаланди. Портларда маёқлар, омборлар ва бошқа бинолар қурилди. Архитектурада ҳам муайян ўзгаришлар бўлди. Классик даврда юнон архитектурасида асосий бино Периптер –ибодатхона бўлса, эндиликда асосий бино Перистель – хусусий уй бўлган. Шаҳарлар одатда режа асосида қуриладиган бўлган.

www.arxiv.uz қулдорлик жамияти шароитида арзон мушак кучларининг мавжудлиги ишлаб чиқаришда механик воситаларни, механик двигателларни ишлатиш йўлларини қидиришни сусайтириб қўяр эди. Милоддан аввалги I асрда Понт подшолигида ихтиро қилинган сув тегирмони бутун эллинизм даврининг энг катта техник ютуғи эди. Фан соҳасида ҳам бу замонда ажойиб ютуқлар қўлга киритилди. Пойтахтларда илмий марказлар ва кутубхоналар вужудга келди. Искандария, Пергам, Антиохия, Афина энг йирик илмий марказлар эди. Искандария кутубхонасида 700 минг попирус ўрамидан иборат бой китоблар фонди бор эди. Сарой қошида кутубхонадан ташқари Мусейон – илмий муассаса ҳам ташкил қилиниб, унда олимлар учун ётоқхона ҳам бор эди. Фалсафада стоиклар ва эпикурчилар оқимлари юзага келди. Стоикларнинг асосчиси Зенон (милоддан аввалги IV-III а.) Афина агорасида нақшин пешайвон стоя остида ваъз айтиб таълим берганлиги учун шундай номланган. Уларнинг фикрича ҳамма нарса – фикр, сўз, олов ... ҳаммаси жисмдир. Бутун олам узлуксиз ёниб, турадиган оловдир, дейди улар. Эпикур (милоддан аввалги IV-III а.) таълимоти асосида унинг издошлари эпикурчилар дейилган. Улар Зенонча қарама-қарши ўлароқ оламнинг тузилишини Демокритнинг атом назариясига асосан изоҳлайдилар.

www.arxiv.uz Адабиётлар : 1. Шофман А.С. «Распад империи Александра Македонского». М.,1984. 2. Ранович Б.А. «Эллинизм и его историческая роль». М., 1950. 3. Арриан «Поход Александра».М., 1963. 4. История Древней Греции. Под.ред. В.И. Кузишина. М., 1986. 5. Словарь античности. М., 1989. 6. Сагдуллаев А. «Оловли ўқлар». Тошкент, 1993. 7. www.pedagog.uz

Похожие

Хоразм, Қанг, Юнон – Бақтрия давлатлари

Катта Хоразм ва Бақтрия давлатлари

Қадимги Спарта ва Аттика давлатлари

Шимолий Қора денгиз бўйларидаги Юнон шаҳар-давлатлари

Ўзбек давлатчилигининг шаклланиши ва дастлабки тараққиёт босқичлари. Буюк Ипак йўли