Буюк Британия 60-70 йилларнинг иккинчи ярмидаги халқаро муносабатлар тизимида - История - Рефераты

Буюк Британия 60-70 йилларнинг иккинчи ярмидаги халқаро муносабатлар тизимида

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

86.5 KB

Буюк Британия 60-70 йилларнинг иккинчи ярмидаги халқаро муносабатлар тизимида Режа: 1. Буюк Британиянинг Европа Ҳамжамияти тизимларига қўшилишининг ҳуқуқий жиҳатлари 2. Буюк Британиянинг Европага оид сиёсатининг фаоллашуви 3. Британия дипломатиясининг Яқин Шарқ инқирозини ҳал қилишга бўлган ҳаракатлари

Буюк Британия 60-70 йилларнинг иккинчи ярмидаги халқаро муносабатлар тизимида Иқтисодий ривожланишнинг ёмонлашиб бориш шароитида Буюк Британиянинг Европа интеграциясида қатнашуви унинг ташқи сиёсатидаги асосий йўналиш бўлиб қолди. Г.Вильсон бу муаммони 1965 йил январ ойида Лондонда У.Черчиллнинг дафн маросимида қатнашаётган Франция президенти де Голль билан норасмий учрашуви вақтида муҳокама қилди. Аммо парламентнинг якдиллик билан бу масалага муносабат билдиришга эришиш жуда қийин эди. Фақатгина, 1967 йил 2 майида ЕИҲга қабул қилиниш тўғрисидаги расмий ариза бериш масаласини ҳукумат умум палатаси муҳокамасига қўйди ва хужжатнинг тўла қўллаб-қувватланишига эришди (қўллаганлар-488 овоз, қаршилар 62 та) Франция раҳбари бу гал ҳам Бкю Британиянинг “умумий бозор“га қўшилишига қарши чиқди. Аммо илгариги “темир вето”дан фарлқи ўлароқ де Голль бу муаммонинг барча иқтисодий жиҳатларни муҳокама қилиш учун кечиктириш кераклигини баён қилди. Буюк Британиянинг Европа “олтилиги” билан тўла мослигини таъминлаш учун, унинг фикрича, Лондон Ҳамдўстлик мамлакатлари билан имтиёзли иқтисодий муносабатлардан воз кечиши ва жаҳон молиявий бозоридаги сиёсатга мос ҳолда ягона қишлоқ хўжалиги сиёсатини тартибга солиши керак эди. Франциянинг “барқут ветоси” лейбористлар ҳукуматининг Европага боғлиқ бўлган режаларини ўзгартирмади. 1968 йилда Франция ва Гфрнинг ЕИҲга аъзо бўлиш талабларини қўшимча тарзда киритган таклифларини рад этиб, улар Европа мамлакатлари пойтахтларига режа асосидаги дипломатик ҳужумлар уюштирди. Италия раҳбарияти ҳамда Бешлюкс давлатлари ҳукуматлари томонидан бу қадамлар қўллаб-қувватлана борди. Де Голль ҳокимият теппасидан кетганидан сўнг, ғалаба бўлган ишонч яна ошди. Франциянинг янги президент Ж.Помпиду ва унинг ҳукумати интеграцион жараёнларнинг фаоллашуви, жумладан “Ягона Европа”нинг кенгайиши

тарафдори эди. 1969 йилнинг охиридан бошлаб Буюк Британиянинг ЕИҲга аъзо бўлиши шартлари ҳақида музокоралар бошланди. Э.Хит жуда узоқ давом этган “Европа учун кураш” жараёнининг иложи борича тезроқ ниҳясига етказишга иштиёқманд эди. Буюк Британиянинг Европа Ҳамжамияти тизимига қўшилиши ҳақидаги сиёсий қарорга 1971 йил май ойида Э.Хитнинг Помпиду билан учрашуви чоғида қабул қилинган. Франция ва Британия дипломатияси федералистик лойиҳаларга эмас, балки Голлчиларнинг “Ватанлар Европаси” ғоясига нисбатан мойиллик билдирдилар. Кейинги музокораларда Буюк Британиянинг “Умумий бозор”га кириши шакли ҳам аниқ белгиланди. Беш йилликка мўлжалланган “мослашиш даври”ни ўтказиш кўзда тутилаётган эди. Буюк Британия ва ЕИҲ ўртасида савдо-сотиққа оид божларнинг миқдори аста-секин йилига 20% дан қисқара бошлади. Шу давр мобайнида Буюк Британия Ҳамдўстлик мамлакатлари билан имтиёзи савдони босқичма-босқич қисқартириб бориши керак эди. Буюк Британиянинг “Умумий бозор”га қўшилиши шакли масаласидаги асосий муаммо валюта-молия соҳасига тегишли эди. 1970-1974 йилларда ЕИҲнинг ўзида бюджетни ислоҳ қилиш муҳокамаси бўлаётган эди. Янги қоидаларга кўра, бюджетини молиялаш учун Буюк Британия ва Ҳамжамиятининг бошқа давлатлари Ҳамжамиятлари фондига учинчи дунё мамлакатлари (жумладан, Ҳамдўстлик мамлакатлари)дан келтирилган қишлоқ хўжалиги импортига солиқлар, учинчи дунё мамлакатларидан импортнинг барча божхона тўловлари, ҳамда устама нарх учун олинадиган солиқнинг бир қисмини ўтказишлари керак эди. Буюк Британиянинг Ҳамжамиятига босқичма-босқич кириб бориши ҳисобга олинган ҳолда унинг умумий бюджетга тўловлари 1973 йилда 100 миллион фунт стерлингдан, 1980 йилда 300 миллион фунт стерлинггача кўтарилиши керак эди. Шундай қилиб, Буюк Британия “Умумий бозор”га кираётганида Ҳамжамият бюджетининг 8%ини, 1977 йилда деярли 19%, 1980 йилга келиб эса 24%дан кўпроғини тўлаши керак эди. Қабул қилиш шартлари

тўғрисидаги музокораларнинг натижалари Бриатния парламентдаги Европеистлик кайфиятини бироз тинчлантирди. Иккала партияда ҳам “евро скептик”лар ва “евроромантик”лар гуруҳлари тузилди. Кескин баҳс- мунозаралардан сўнг, 1971 йил 28 октябрида умум палатаси кўпчилик 356 та овоз (244 та қарши ва 22 та овоз беришмаган) билан интеграцион лойиҳани қўллаб-қувватлади. 1972 йил 22 январда Брюсселда Буюк Британиянинг 1973 йил 1 январдан бошлаб Европа Ҳамжамияти таркибига кириши тўғрисидаги шартнома имзоланди. Бу қарорга қарши бўлганлар мамлакатда референдум ўтказишни талаб қилишса, Хит ва Вильсонлар бу шартномани парламентда тасдиқланиши тарафдорлари эди. Буюк Британиянинг Европа Ҳамжамияти тизимларига қўшилишининг ҳуқуқий жиҳатлари ўзига хос бўлди. Европа ҳуқуқи учун иккита асосий тамойилларининг бирлиги характерли эди: Ҳамжамият ҳудудининг миллий ҳуқуқларга нисбатан устунлиги ва Европа ҳудудининг аъзо мамлакатлар ҳудудида тўғридан-тўғри амал қилиши. Буюк Британия учун ушбу ҳуқуқий доктрина, ундаги ўзига хос конституцион тамойил бирлиги сабабли тўғри келмас эди. Бу тамойилга кўра (“парламент устунлиги”) парламент ҳуқуқий хужжатларининг ҳар қандай ташқи манбалар, жумладан халқаро шартномалардан ҳам устунлиги эътироф этиларди. Шу сабабли Буюк Британияда имплементация, яъни халқаро шартномаларнинг Миллий ҳуқуқ нормаларига бўйсундирилиши шаклланган. Халқаро шартномани мамлакат ҳудудида амалга татбиқ этиш учун Британия парламенти имплементация тартибида халқаро шартнома матнини сақлаб қолувчи ёки уни инглиз ҳуқуқи асосида қайта ёзилиши асосида қонуни чиқаради. Бу халқаро ҳуқуқ нормаларининг бошқа мамлакатлардан ратификацияси (кучга кириши)дан тубдан фарқ қилади ва шартноманинг олий бошқарув органлари томонидан тасдиқланишидан иборат. Буюк Британияда ушбу амалиёт натижасида тўғридан-тўғри фақат миллий ҳуқуқ амал қилади, инглиз ҳуқуқлари эса миллий ҳуқуққа, ички

давлат ва халқаро, зарур бўлгандагина амал қилувчи ҳуқуқ сифатида кўрсатишади. Британиянинг ҳукумат экспертлари ва халқаро комиссияларининг саъи-ҳаракатларидан сўнг 1972 йил ёзига келиб, Европа Ҳамжамияти учун ягона бўлган Европа ҳуқуқининг Буюк Британия ҳудуди амал қилиш тартиби ишлаб чиқилди. У “дуалистик модел” номини олди ва бу ҳолатда Европа ва Миллий ҳуқуқлар етарлича мустақил тизим эканлигини таъкидларди. Европа ҳуқуқ актларини Буюк Британия ҳудудига амал қилиши учун имплементация амалиёти қўлланиши керак эди, аммо Европа ҳуқуқ нормаларига зид бўлган миллий қонунлар ўз кучларини йўқотарди. 1973 йил 1 январида Буюк Британия Европа Ҳамжамиятининг тўлақонли аъзосига айланди. Аммо лейбористик партиянинг сўл қаноти ва консерваторлар - “евроскетик”лар илгаригидек Буюк Британиянинг ЕИҲга аъзолик принципларини қайта кўриб чиқишни талаб этишарди. Бу талабнинг жарчиси Ж.Коллагэн бўлди. Вильсон эса 1974 йилдаги парламент сайловларидаги ғалабадан сўнг, аксинча “Европача сиёсатни” тубдан ислоҳ қилишдан воз кечди. Узоқ муддатли “Европа учун кураш”га 1975 йил 5 июнда рўй берган референдум нуқта қўйди. Референдум аъзоларининг учдан икки қисми мамлакатнинг Европа Ҳамжамияти таркибида бўлишини ёқлаб овоз беришди. Аммо бош вазир лавозимига Коллагэн келгандан сўнг Британия дипломатияси Ҳамжамият бюджети тўлайдиган маблағлар миқдорини камайтиришга ҳаракатларни давом эттирди. Буюк Британия ЕИҲ га “ягона ҳисоб-китоб бирлиги” (ЭКЮ)ни жорий этиш, валюта иттифоқини ташкил этиш лойиҳаси ва Европарламентга тўғридан-тўғри сайловларга нисбатан салбий муносабатда эди. Коллагэн бундай сайловларни 1980 йилгача (Буюк Британияда) кечиктирилишига эришди. Британия дипломатиясининг яна бир муҳим ғалабаси шундан иборат эдики, Еврокомиссия 1975 йилда Миллий Ҳамдўстлик мамлакатлари билан ЕИҲ

давлатлари ўртасида имтиёзли иқтисодий муносабатлар ўрнатиш ҳақида шартнома тузиш тўғрисида қарор қабул қилди. Буюк Британиянинг Европага оид сиёсатининг фаоллашуви Лондоннинг Вашингтон билан “махсус” муносабатларини сусайтирди. Атлантик ҳамдилликни рад этмасдан Г.Вильсон АҚШнинг “кичик шериги” ролидан воз кечарди. АҚШнинг 60-йиллардаги ўта авантюристик сиёсати Лондонда унга нисбатан нафратни кучайтирди. Инглиз-Америка муносабатларидан яққол кўрсатувчи воқеа Лондоннинг Вьетнамга ҳеч бўлмаса рамзий ҳарбий кучларни жўнатишдан бош тортганлиги бўлди. Ўз навбатида Америка дипломатияси Буюк Британиянинг Гонконг, Малайя ва Форс қўлтиғидаги мавқеини кучайтириш йўлидаги саъи ҳаракатларини қўллаб-қувватлашди. Хит ҳукуматининг ҳокимият тепасига келган даврида ҳам Инглиз- Америка муносабатларидаги совуқлик ўзгармади. Иккала мамлакат манфаатлари тўқнаш келишига ҳеч қандай асос бўлмасада, лекин дипломатик қарама-қаршиликлар тез-тез бўлиб турарди. 1971 йилда бўлиб ўтган иккинчи Ҳиндистон-Покистон уруши даврида Буюк Британиянинг бетараф бўлишга ҳаракат қилиши ва воситачи бўлишга уринишига қарамасдан АҚШ Покистонни қўллаб-қувватлади. Ўша вақтда АҚШ Хитой билан ўзига хос сиёсий мулоқот юргизиб, ўзининг ҳатти-ҳаракатларида Буюк Британиянинг жанубий Осиёдаги манфаатларини ҳисобга олмади. Ўз навбатида Буюк Британия ҳам 1965 ва 1973 йилларда Яқин Шарқда юз берган ҳалқаро инқирозлар вақтида АҚШнинг арабларга қарши тутган кескин позициясидан икки хил тушуниб бўлмайдиган даражада оралиқ масофа сақлашга ҳаракат қилди. 1974 йилда лейбористлар ҳокимият тепасига қайтганидан сўнг Инглиз-Америка муносабатларида кўзга ташланарли илиқлик бошланди. Лейбористлар ҳукумати Европага нисбатан ва атлантик сиёсатини мувозанатга келтиришга уриниб кўрди. Коллагэн ҳаттоки Европа Америка сиёсий мулоқотида воситачи бўлишга даъвогар бўлди. Бунга

Вашингтоннинг НАТО доирасида анча тенг ҳуқуқли муносабатларга ўтиши ҳам ёрдам берди. 60-йилларда Совет-Британия муносабатлари жуда совуқ характерга эга бўлди. Бу муносабатлардаги нормаллашиш ташқи ишлар вазири Дуглас- Хьюмнинг янги 1973 йилда ва нги бош вазир Вильсоннинг 1974 йилда Москвага ташрифидан сўнг рўй берди. Кейинги йилларда Лондон нафақат Ғарбий Германияда “кўприклар қўйиш” сиёсатини қўллади, балки Умумевропа хавфсизлик тизимининг шаклланишида ҳам иштирок этди. Европа Хавфсизлик ва Ҳамкорлик бўйича йиғилишни тайёрлашнинг охирги босқичида Буюк Британия делегацияси уни самарали ишлашида фаол ёрдам берди. 1975 йил 1 августда Бош вазир Г.Вильсон бошқа мамлакатлар раҳбарлари билан биргаликда Хельсинки йиғилишининг сўнгги актига имзо қўйди. Бош вазир лавозимига Ж.Коллагэн келган пайтларда Британия ташқи сиёсатининг СССР билан иқтисодий ҳамкорлик, сиёсий қуролсизланишини қўллаб-қувватлаш, Умумевропа Хавфсизлигини таъминлаш янада кучайди. Мураккаб муаммо Буюк Британиянинг учинчи дунёдаги ролини аниқлашдан иборат эди. Британиянинг “Сувайшдан шарққа қараб” сиёсати тамойилларини қайта кўриб чиқиш кераклиги 60-йилларнинг бошларидаёқ яққол бўлиб қолди. Аммо Макмилланнинг “ўзгаришлар шамоли”ни тан олишга чақирувчи ҳали глобалистик кайфиятлардан бутунлай воз кечишини билдирмасди. У пайтда гап сиёсий усулларни ўзгартириш тўғрисида борарди, анъанавий таъсирлик тақаларини тарк этиш ҳақида эмас. Ҳокимият тепасига келагн Г.Вильсон ҳаттоки “Британия чегаралари Ҳимолайдан ўтиши” ҳақида жар солди. Британия позициясиинг учинчи дунё мамлакатларида сусайганлиги Ҳиндистон-Покистон тўқнашувларида яққол намоён бўлди. 1965 йил баҳорида Лондоннинг воситачилик ҳаракатларига қарамасдан Ҳиндистон ва Покистон ўртасидаги кенг кўламдаги ҳарбий ҳаракатларнинг олдини олишга муваффақ бўлинмади. Фақатгина сентбрга келиб бу мамлакатлар

БМТнинг урушни тўхтатиш ҳақидаги талабига бўйсунишди, улардаги вазиятни тинчлик йўли билан ҳал қилиш СССР томонидан амалга оширилди. Ҳиндистон-Покистон ўртасидаги янги тўқнашув 1971 йил декабрида рўй берди. Бу галда СССР амалда очиқчасига Ҳиндистонни қўллаб-қувватлади ва БМТнинг Хавфсизлик Кенгашининг уруш ҳаракатларини тўхтатиш тўғрисидаги резолюциясини бажармади. АҚШ Покистонга ёрдам берди. Ҳиндистон армиясининг ғалабаси Бангладешда мустақил давлатининг ташкил этилишига олиб келди. Покистон шу даврдан бошлаб АҚШнинг стратегик ҳамкорига айланди, Ҳиндистон эса СССР билан яқинлашди, Буюк Британиянинг эса бу минтақадаги таъсири анча пасайиб кетди. Британия дипломатиясининг Яқин Шарқ инқирозини ҳал қилишга бўлган ҳаракатлари ҳам муваффақият келтирмади. Буюк Британиянинг бу минтақадаги манфаатлари асосан Сувайш каналидан фойдаланиш муаммолари ва Ямандаги протекторат тақдирига боғлиқ эди. 1962 йилда Шимолий Яманда инқилоб рўй берди. Фуқаролик тўқнашувига йирик араб мамлакатлари ҳам жалб қилинди (Миср республикачиларни, Саудия Арабистон монархистларни қўллаб-қувватлади). Буюк Британия бу воқеалардан амалда узоқлашиб, Жанубий Ямандаги бошқарувини (ҳукмронлигини) сақлаб қолишга ҳаракат қилди. У ерда 1962 йилда 17 та Британия протекторатлари асосида Жанубий Арабистон Федерацияси ташкил қилинган эди. Аммо бир йил ўтмасдан бу ерда ҳам келишмовчилик рўй берди. Миллий фронтнинг қуролли отрядлари Британия ҳарбий қисмларига қарши ҳарбий ҳаракатларни бошлади. 1964 йилда ҳокимият теппасига келган лейбористлар ҳукумати Яман муаммосини ҳуқуқий йўл билан бартараф этишга уриниб кўрди. Жанубий Яманга суверенитет берилиши жараёни 1968 йилга келиб якунланди. 60-йилларнинг охирида Араб-Исроил тўқнашувлари ҳам кескинлашди. 1967 йил 5 июнда Исроил ва Миср-Сурия ҳарбий кучлари ўртасида ҳарбий ҳаракатлар бошланди. Исроил учун муваффақиятли бўлган

“олти кунлик уруш” портлаш хавфи бўлган минтақадаги кескин вазиятни яна кескинлаштирди. 1970 йилда Носирнинг вафотигача Мисрнинг советпараст режими АҚШга таянган Исроилга қаршилик кўрсатиб келди. Британия дипломатияси эса аксинча бирор бир фаол позицияда воз кечди. Айнан, 1967 йил охирида Вильсон ҳукумати “Сувайшдан шарқ томон”даги минтақаларни “тарк этиш” ҳақида амалда эълон қилди. Бу Лондоннинг собиқ иштирокчилик, глобалистик кайфиятлардан бутунлай воз кечганлигини билдирарди. 1973 йилдаги Араб-Исроил урушида Буюк Британия Европанинг бошқа мамлакатлари қаторида сўнгги марта тинчлик йўли билан ҳал қилишда ташаббус кўрсатишга уриниб кўрди ва ҳаттоки Исроилда ишлатилаётган Британия ҳарбий техникаси учун Исроилга Буюк Британиядан эҳтиёт қисмлар жўнатилишига эмборга ҳам қўйган эди. Аммо, охир-оқибатда Лондон АҚШнинг қадамларини тўла қўллаб-қувватлади, бу эса 1979 йилда Кэмпдэвид шартномасининг имзоланишига олиб келди. 60-70 йилларнинг иккинчи ярмида Миллатлар Ҳамдўстлигининг иқтисодий ва сиёсий-ҳуқуқий асосларининг такомиллаштирилиши ва унинг таркибининг кенгайиши давом этди. Бу ўзгаришларнинг умумий лейтмотиви (асосий ғояси) Ҳамдўстликнинг халқаро ташкилотларнинг умум қабул қилинган қонунларига яқинлашиши бўлди. Ҳамдўстлик табиатини аниқлашга янгича ёндашув илк бор 1965 йилда “Ҳамдўстлик Котибияти тўғрисидаги мувофиқлаштирилган меморандуми”да акс эттирилган эди. Бу хужжатда таъкидланишича Ҳамдўстлик мустақил давлатлар бирлашмаси бўлиб, халқаро ҳуқуқ нуқтаи назаридан норасмий ташкилот характерини сақлаб қолади ва ўз аъзоларидан бирор-бир умумий қарорларни қабул қилиш ёки бирор ягона ҳаракатларни бажаришни талаб қилмайди. Ҳамдўстлик фаолиятининг умумий асосларининг тўлароқ характеристикаси (тавсифи) 1971 йилдаги Ҳамдўстлик тамойилларининг Сингапур декларациясида берилди. Унда ёзилишича “Ҳамдўтлик-бу

мустақил суверен давлатларнинг кўнгилли бирлашмаси бўлиб, бу давлатларнинг ҳар бири ўз сиёсати учун жавобгар, аммо улар ўз миллат ва халқлар умумий манфаатлари ва халқаро якдиллик ва тинчлик йўлида ўзаро маслаҳатлашадилар ва беллашадилар”. Унинг фаолиятининг асосий шакллари “маслаҳатлар, муҳокамалар ва ҳамкорлик” деб аталди. Декларацияда кўрсатилишича Ҳамдўстликка аъзолик бутунлай ихтиёрийдир ва Ҳамдўтликка қабул қилинган ҳар қандай давлат унинг таркибида қолиш жумладан ундан чиқиш масалаларини бутунлай ўзи мустақил ҳал қилади. Ҳамдўстликнинг кўпчилик янги аъзолари учун ирқий муаммо ва мустамлакачиликка қарши ҳаракатлар масаласи жуда муҳим эди. Сингапур декларацияси Ҳамдўстликнинг энг муҳим мақсадларининг бири сифатида мустамлакачилик ҳукмронлиги ва ирқчиликнинг ҳар қандай шаклига қарши курашишни эълон қилди. Декларация Ҳамдўстлик аъзоларига ўз давлати ҳудудида ирқчиликка қарши фаол кураш олиб бориш, ҳамда ирқий камситишга йўл қўяётган ҳар қандай мамлакатни қўллаб- қувватламаслик мажбуриятини юклади. Хитнинг ҳукумати бу йўналишни умуман қўллаб-қувватлади, аммо Ҳамдўстликнинг Британия давлатининг ички ишларига, айниқса, муҳожирлар сиёсатига аралашувига йўл қўйилди. Сингапур конференциясида Хит ҳукуматининг Жанубий Африкадаги режимга қурол сотишни яна қайтадан тиклаш ҳақидаги қарори кескин баҳс- мунозараларга сабаб бўлди. Собиқ мустамлакалар ҳудудидаги Миллий ва ирқий тўқнашувлар ислоҳ қилинаётган ҳамдўстлик учун энг оғир муаммо бўлди. 1967 йил кузида Нигериянинг федерал ҳукумати Буюк Британиядан айирмачи (сепаратист)ларга қарши курашда кўмак сўради. Аммо, Лондоннинг сусткашлигидан норози бўлган ҳолда СССРга ҳарбий техник ёрдам учун мурожаат қилди. 1969 йил мартида Вильсоннинг шахсан ўзи Нигерияга тинчликни барқарорлаштириш учун боришга мажбур бўлди. 1970 йилга келибгина тўқнашув бартараф этилди.

Британия ҳукумати Жанубий Родезиядаги воқеаларга нисбатан эса янада кўпроқ ожизлигини намойиш қилди. 1964 йилда Ян Синтнинг ирқчиликка мойил режими ҳокимият теппасига келди ва бир йилдан сўнг мамлакат мустақиллигини эълон қилди. Вильсон ҳукумати Родезиядаги тузумнинг ўзаро ҳамкорликдан бош тортганлигини қоралади, аммо муаммони ҳал қилиш учун зўравонлик чораларини қўллаш имконияти йўқлигини маълум қилди. Африканинг Ҳамдўстлик таркибидаги давлатлари Синт режимга нисбатан қатъий чора кўришни талаб этишди. Вильсоннинг 1966 ва 1968 йилларда Синт билан яккама-якка учрашувлари ҳеч қандай натижа бермади. Родезия ҳукумати Жанубий Африка Республикасига тобора яқинлаша бориб, ундаги апартсид хусусиятларидан нусха олиб бошлади. Тез орада Родезия муаммосини бартараф қилишга оид ташаббусни АҚШ дипломатияси ўз зиммасига олди, бу масалага эса 1979 йилда М.Тэтчер бошчилигидаги янги Британия ҳукумати узил-кесил нуқта қўйди.

Адабиётлар : 1. Новейшая история стран Европ ы и Америки XX век. Частъ 2 (1945-2000) М., 2001. 2. З.Р.Нуриддинов “Ғарб мамлакатларининг энг янги тарихи” (1939-1971). Т., 1976 й. 3. Г.Ҳидоятов, Х. Ғ уломов. Всемирная история стран Западной Европы и Америки. (1946-1995). Т. , 1999 й. 4. Новая и новейщая история. 1990 й. № 5. 5. Криговуз И.М. Крушение “реального социализма” в Европ е и судьбы освобод н вшихся народов. М. , 2001.

Похожие

Буюк Британия 60-70 йилларда технократик давр

Буюк Британия 70-йиллар бошида Э.Хитнинг янги консерватизми

Буюк Британия 1945-2005 йилларда

Иккинчи жаҳон урушидан кейинги йилларда европа ва Америка мамлакатлари

80-йилларда ва 90-йилларнинг бошларида Буюк Британиянинг ташқи сиёсати