Араб тили ва араб маданияти - История - Рефераты

Араб тили ва араб маданияти

Загружено в:

26.09.2022

Скачано:

0

Размер:

68.5 KB

Араб тили ва араб маданияти Режа: 1.Араб ёзуви ва араб маданияти 2.Араб фани 3.Араб фалсафаси ва араб адабиёти

Араб ва кўпгина Шарқ мамлакатлари қўлланиладиган ёзув (араб ёзуви) қадимги сомий алифбосидан келиб чиққан бўлиб, ўнгдан чапга қараб ёзилади. Бу ёзувнинг энг қадимги шакли топилган Куфа шахри номи билан юритадиган куфий ёзувидир. Бу ёзувдаги 28 ҳарфдан 18 таси увдош. Кдцимги араб ёзувининг бу тури бир неча асрлар давомида сақланиб келди ва секин-аста ислоҳ қилиниб, ҳозирги замон араб ёзуви билан алмаштирилди. Бу ёзувда ҳам ҳарфлар 28 та, улардан фақат учтаси унли. Ҳарфлар сўз бошида, сўз ўртасида ва охирида турли шаклларга эга. Унлилар алоҳида ифодаланмайди (алифнинг сўз бошида келиши бундан мустасно). Шакли ўхшаш ҳарфларни бир-биридан фарқлаш ва сўз таркибидаги унлиларни ифода қилиш учун араб ёзувида диакратик белгилар (ҳаракатлар)дан фойдаланилади. Араб маданияти деганда биз фақат араблар томонидан яратилган маданиятни эмас, балки араблар билан бирга Яқин ва Ўрта Шарқ, Шимолий Африка ва Жанубий-Ғарбий Оврўпо халқиарининг ўрта асрларда яратган маданияти, моддий ва маънавий бойликлари, шу халқпарнинг араб тилида ижод этган илмий ва бадиий асарларини ҳам тушунишимиз керак. Араб халифалигида араб тили давлат ва ҳукмрон синф вакиллари тили эди. Араблар босиб олган мамлакатларда араб тили мажбуран жорий этилди. Қадимги юнон ва шарқ халқларининг асарлари араб тилига таржима қилина бошлади. Араб тилвда фақат араб олимлари эмас, халифаликка қарам бўлган мамлакатлар олимлари, ёзувчилари ва шоирлари ҳам ўз асарларини ёздилар. Бу олимларнинг араб тилида яратган асарлари барча халқлар маданиятининг кейинги ривожига асос бўлди. Араб тили ҳомий ва сомий (семит) тиллари оиласининг сомий тармоғига мансуб тилдир. Милоддан аввалги V асрга оид ёдгорликлар орқали маълум бўлган қадимги шимодий араб лаҳжаси (Шимолий ва Марказий Арабистон ва Сурия саҳроси) араб тили шаклланишида муҳим роль ўйнаган. Мумтоз ва ҳозирги замон араб адабий тилининг вужудга келишида IV аср ёдгорликлари тили асос бўлган. Исломга қадар бу лаҳжада бой оғзаки шеърият тараққий этди ва оғзаки адабий тил

асоси ишланди. «Қуръон» тилида мана шу оғзаки адабий тил билан Макка шеваси хусусиятлари қўшилиб кетган. Шу тил асосида ўрта аср мусулмон шарқининг бой бадиий, илмий ва диний адабиётлари тили бўлган қадимги араб тили шаклланди. Бу мумтоз араб тили қадимги морфологиясини сақлаб, лексик жиҳатдан бир оз ўзгарган ҳолда, ҳозирга қадар арабларнинг адабий тили бўлиб келмоқ д а. Ҳозирги араб сўзлашув тили фонетик ва лексик жиҳатлардан жиддий фарқ қиладиган Миср, Судан, Ироқ, Мағриб (Жазоир, Тунис, Марокаш), шунингдек Ҳасания (Мавритания), Шоа (Нигерия, Камерун, Нигер) лаҳжаларига бўлинади. Мавзу баёни: Араб халифалиги қўл остидаги мамлакатларда илм-фан соҳасида жуда катта ўзгаришлар юз берди. Фаннинг турли соҳаларида араб тилида жаҳон аҳамиятига эга бўлган буюк асарлар яратилди, қадимги юнон фанининг дурдоналари араб тилига таржима қилинди. Араб ва хорижий мамлакатлар олимлари араб тилида яратилган асарларни фақат араб олимларига нисбатан берадилар. Аслвда бундай эмас. Бу фан тараққиётвда Исломни қабул қилган араб бўлмаган халқлар вакилларининг хиссаси бақиёсдир. Шунинг учун араб фани деганда Исломни қабул қилган барча халқлар, шу жумладан, Марказий Осиё халқларидан етишиб чиққан буюк сиймолар яратган фан деб тан олиниши керак. Яна шуни ҳам таъкидлаш керакки, истило қилинган халклар илм-фан борасида кўп жиҳатдан араблардан юқори турган. Ўрта аср араб фани қадимга Юнонистон, Марказий Осиё, Кавказ орти, Эрондаги илм фанларининг заминида ривожланган. Ҳозиргача биз бефарқ қараб, баъзан инкор этиб келганимиз Ислом дини ва у туфайли араб тилидавужудга келган жуда катта диний адабиёт Марказий Осиё халқлари фан ва тарихи тараққиётига улкан таъсир кўрсатди. Шунинг учун ўрта аср араб илм-фани ютуқларини ўрганмай туриб, бу халқлар тарихи, маданияти ва санъатини тўлиқ ва изчил ўрганиш мумкин эмас. Араб олимлари Арасту (Аристотел)ни «Биринчи муаллим» (Муаллим-ул- аввал) деб атаган бўлсалар, бухоролик буюк олим ва файласуф Абу Али ибн Синони «Шайх-ур-раис» (раис-шайх, олимлар бошлиғи) деб атаганлар. Араб фани

ва маданияти тараққиётига ўзбек халқининг фарзандлари Муҳаммад Хоразмий, Абу Али ибн Сино, Абу Райҳон Беруний ва Аҳмад Фарғоний, Махмуд Қошғарийлар жуда катта таъсир кўрсатдилар. Улуғ мунажжим ва математик ал- Хоразмий тузган астрономик жадваллардан - «Зиж»дан араб астрономлари фойдаланганлар. Ибн Синр ва Хоразмий асарлари араб тили ва араблар орқали Ўрта аср Оврўпосига тарқалган. Араб фани тараққиётидаги биринчи босқич VII—VIII асрга тўғри келади, маркази Ироқдаги Басра ва Куфа шаҳарлари бўлган. Ислом тарқалган турли мамлакатлардан жуда кўп истедодли олимлар шу шахарларга келиб, фаннинг турли соҳаларидан таълим олганлар. Араб тили давлат ва ҳукмрон дин тили, муқаддас (яъни Куръон тушган) тил сифатида ҳам назарий ҳам амалий жиҳатдан ўрганилган. Машҳур араб-форс тилшуноси Сибавайҳ (796 йил атрофида ўлган) биринчи бўлиб араб тили грамматикасини тузди. Араб фани тараққиётида иккинчи давр VIII асрдан, халифалик маркази Бағдодга кўчирилгандан сўнг бошланади. Бу даврда қадимги юнон ва Шарқ халқлари яратган асарларни йиғиш ва уларни араб тилига таржима қилишга киришилди. 773 йил астрономияга оид ҳиндча китоб «Сидд ханта», ундан кейин паҳла-вий, сурёний ва юнон тилларида ёзилган қатор асарлар таржима қилинди. 830 йили Бағдодда таржимон ва олимлардан иборат «Хизонат ал-ҳикмат» (Ҳикмат хазинаси) деган уюшма тузилди. Таржимонлик ишлари янада авж олиб кетди. IX—X асрларда Бағдод ва бошқа фан марказларида араб халифалиги тарихи ва умумий тарихга оид кўплаб асарлар яратилди. Бу асарларнинг кўпчилиги форсий тилида ёзилган манбалар асосида араб бўлмаган тарихнавислар томонидан ёзидци. Абу Жаъфар Муҳаммад Табарийнинг (923 йил вафот этган) «Тарихи умам ва мулук» номли тарихий асари ва Қуръон тафсирига бағишланган «Жомеъ ал-баён фи таъвил ал-Қуръон» китоби, Али ибн Ҳусайн Масъудийнинг (вафоти 956) «Муруж аз-заҳаб ва маодин ал-жавҳар» асарида араб халифалиги сулоласи тарихи билан бир қаторда бошқа Шарқ халқлари ҳаёти ҳақида ҳам қимматли маълумотлар берилган. Бу даврда жуғрофия соҳасида ҳам кўплаб асарлар яратилди. Уларнинг энг машҳур

халифаликда алоқа ишлари бошлиғи Ибн Хўрдадбаҳ ва Ибн Ҳавқалнинг «ал- Масолик ва ал-мамолик» асари, Масъудий ва Мақдисийларнинг жуғрофий асарларидир. Шахсий кузатишлар асосида ёзилган бу асарларда халифалик ерлари ва баъзи бир хорижий мамлакатлар ҳақида қимматли маълумотлар, шаҳар ва мамлакатлар бўйлаб қилинган саёҳат йўналиши берилган. Ибн Фазлоннинг Марказий Осиё ва Волга бўйига 921 йили қилган саёҳатлари асосида булғор, рус, ҳазар ва бошқалар ҳақида тўплаган маълумотлари жуда қимматли манбалардир. Қутайба ибн Жаъфар ўз асарида (X аср) халифалик томонидан давлат ва вилоятларини идора қилиш, айниқса унинг иқтисоди, солиқлар йиғиш тартиблари ҳақида маълумотлар берган. Тиббиёт фанлари соҳасида бу давр янги ихтиролар даври хисобланади. Математик ва астроном ал-Баттоний (858—929) тригонометрик функциялар (синус, тангенс ва котангенс)ни ишлата бошлайди. Кимё соҳасида бир қанча ихтаролар араб алхимиги Жобир ибн Ҳайёнга (VIII аср) тааллуклидир. Бу даврда қурилган расадхоналарда араблар билан бир қаторда Марказий Осиёлик истеъдодли олим ва астрономлар ҳам фан билан шуғулландилар. Араб илм-фани тараққиётининг учинчи даври XI—XV асрларни қамраб олади. Бағдод билан бир қаторда араб маданиятининг янги марказлари Қуртуба (Кордова), сўнг Севияя ва Дамашқ каби илм-фан марказлари пайдо бўлди. Тарихнавислик сохасвда бу даврда бир қанча умумтарихга оид йирик асарлар дунёга келди, айрим мамлакатлар тарихи ва луғатлар яратидди. Булардан Ибн ал- Асирнинг (1160—1237) X—XII асрлар араб мамлакатлари тарихига оид асосий манба бўлган «Комил фи-т-тарих» номли йирик китобини, Абулфидо (1273—1331) ва Ибн Халдун (1332—1406)ларнинг тарихий асарлари, ал-Бақрийнинг (вафоти1094) «Китоб ал-масолик ва-л-мамолик», Ёқут ал-Ҳамавийнинг (1179— 1229) кўп жилдли «Муъжам ал-булдон» номли луғати, марокашлик Ибн Баттутанинг (1303-1377) «Туҳфат-ун-наззо фи ғаройиб-ил-амсор ва ажойиб-ил- асфор» саёҳатномасидир. Физик Ибн Ҳайсам (965—1039) оптика соҳасида қатор ихтиролар қилди. Унинг «Оптика» асари оврўполик олимлар ижодига (мас, Бэкон, Кеплерга) катта таъсир кўрсатди. Андалуслик астрономлар Можритий (вафоти

1007) ва Зарқалий (1029—1087) астрономик жадваллар яратдилар. XIII асрда Мисрда биринчи глобус ишланди, хитойликлардан компасдан фойдаланиш ўрганилди. Араблар Марказий Осиё халқларидан қоғоз тайёрлашни ўрганиб (VIII аср), сўнгра бу ихтироларининг Оврўпога тарқалишига сабаб бўлдилар. Бу даврда Андалусия ва Мисрда табобат илми тараққий этди. Файласуф Ибн Рушд (1124— 1198), унинг замондоши Ибн Маъмун (1135—1204), Ибн Бажжа (вафоти 1138) ва Ибн Туфайл (1110—1182)лар бир қанча тиббий назарий асарлар ёзганлар ва амалий тиббиёт билан ҳам шуғулланганлар. Араб табиблари жарроҳлик, кўз касалликлари, дори тайёрлаш ва ҳайвонлар касаллигини даволашга оид соҳаларни тараққий эттирганлар. Араб табиатшунослари асосан доривор ўсимликлар ва минераллар йиғиш, шархлаш ва уларнинг навларини тартибга солиш билан шуғулланганлар. Андалусиялик табиатшунос Ибн Аввом (XII аср) шахсий кузатиши асосида ва юнон манбаларига суянган ҳолда қишлоқ хўжалигига оид рисоласини ёзган. Бу асарда пайванд қилиш, ўғитлаш, мевали дарахтлар касаллиги ва уларга қарши курашиш масаласи ёритилган. Ибн Байтор ўз асарларида 270 та дори ва доривор ўсимликларни шарҳлаган. XIV аср бошида Ҳасан Раммоқ араб ҳарбий-илмий рисоласини ёзган. XVI—XVIII асрларда араб фани тушку нли кка туш ди . Мавзу баёни: Араб фалсафаси - араб ва араб халифалиги доирасидага халқларнинг ижтимоий-сиёсий фикри. Бу ибора «мусулмон фалсафаси» деб ҳам юритилади. Араб файласуф олимлари ва буржуа шарқшунослари араб фалсафасига баҳо бериш ва фалсафа тарихига ёндашишда тил ва дин белгиларини асос қилиб, араб фал- сафаси тушунчасига Ўрта ва Яқин Шарқ халқиари — Марказий Осиё, Эрон, Озарбайжон каби халқлар фалсафий тарихини ҳам қўшиб юборадилар ва халқларни ўз фалсафий мерос и дан маҳрум қиладилар. Араб фалсафаси Исломни қабул қилган бутун халқ л ар вакиллари яратган фалсафадир. (Араб фалсафаси ҳақида

тўхтамаймиз). Яқин ва Ўрта Шарқаа, Шимолий Африка, Жанубий-Ғарбий Оврўпода яшаган араблар ва Исломни қабул қилган бошқа халқларнинг араб тилида яратган бадиий адабиётидир. Исломгача бўлган араб адабиёти ҳақида юқорида айтиб ўтдик. Қисқача Исломдан кейинги адабиёт ҳақида тўхталиб ўтамиз. VII аср охирида араб тили бутун халифалик учун давлат тили деб эълон қилинди. Араб ёзма адабиётининг биринчи йирик обидаси Қуръондир. Қурьон мусулмонларнинг асосий муқаддас китоби, йирик диний-фалсафий ва ҳуқуқий асар, араб-мусулмон ва жаҳон маданиятининг ўзига хос нодир ва муҳим ёдгорлигидир. Жаҳон халқлари маънавий ва ижтимоий тараққиётига кўрсатган таъсирининг кўлами нуқтаи назаридан Қуръон бутун инсониятнинг маданий мероси бўлиб ҳисобланади. Қуръон — Ислом динининг асоси, у диний ибодатларнинг тартиб-қоидалари, ахлоқий ва ҳуқуқий қонун-қоидаларни ўз ичига олган, урф-одат, турли анъаналар, миллионлаб халқларнинг хулқ-атвори ва турмуцг тарзининг энг муҳим ўринларини белгилаб беради. Қуръондаги турли ривоят, сўз ва иборалар ёки мазмуни Исломни қабул қилган, хилма-хил тилда сўзлашувчи халқларнинг адабиёти ва кундалик сўзлашув тилига чукур сингаб, бутун мусулмон шарқи халқларининг адабиёти, сўз, иборалари ва талқинларига қоришиб кетган. Исломни қабул қилган халқлар тилидаги тарихий, диний, адабий асарлар хоҳ шеърий, хоҳ насрий бўлсин, хоҳ халқ оғзаки ижоди бўлсин, Қуръондан иқтибоссиз ёзилмаган. Қуръон нафақат мусулмон муаллифлари ижодига, балки бошқа диндаги олим ва адиблар ижодига ҳам баракали таъсир кўрсатган. Улуғ рус шоири А.С.Пушкин Қуръоннинг 15 та сурасига 15 шеър бағишлаган. Қуръон 610—630 йиллар мобайнида Муқаммад пайғамбар (с.а.в.) томонидан Аллоҳдан келган ваҳй сифатида оғзаки баён қилинган ва пайғамбарга яқин ҳофизлар томонидан ёдлаб олинган, қисман ёзиб ҳам олинган. 651 йили халифа Усмон буйруғи билан Қуръон тартибга солиниб, ягона ва ҳақиқий матн шаклида оммалаштирилди ва муқаддас китоб сифатида қозирги кунгача ҳеч ўзгартирилган

эмас. Қуръон қофияли наср (сажь) билан ёзилган, унинг тили нафақат араб бўлмаган халқлар учун, балки арабларнинг ўзи учун ҳам тушунилиши ниҳоятда оғир. Шунинг учун Қуръонга Ислом Шарқининг кўплаб олимлари турли-туман тафсир (шарҳ-изоҳлар) ёзишган. Ислом тарихи ва мусулмон маданиятини ўрганишда, мусулмон Шарқи ҳаётини тўғри тушунишда Қуръон муҳим, беқиёс манбадир. Дин тарихини ўрганувчилар, мусулмон халқлари ўтмиш ва ҳозирги замон ҳаётини тадқиқ қилувчилар ундан қимматли маълумотлар олишади. Шарқнинг ғоявий тарихи билан қизиқувчилар учун у нодир бир ёдгорликдир. Қуръон нафақат фалсафий, ҳуқуқий ёзма ёдгорлик бўлиб қолмай, балки унда ахлоқ-одоб, ота-она ва қариндош-уругларга ҳурмат ва мурувват, поклик, тўғрилик, етим-есир, камбағал-мискинларга хайр-саховат қилиш, бировларнинг ҳақини емаслик, омонатга хиёнат қилмаслик, дўстлик, биродарлик каби жуда қўп ғоялар мужассамлаштирилган. Қуръон порахўрлик, ўғирлик, ичкиликбозлик, қимор, зино (фоҳишабозлик), ёлғончилик, ғийбат, ноҳақ қон тўкиш каби жуда кўп иллатларни қаггиқ қоралайди. Ўзбек халк ин инг 1300 йилга яқин ҳаёти, тарихи ва маданияти Ислом дини билан боғлиқ. Бутун ҳуқуқий ва оилавий ҳаётимизни, фан, тарих ва адабиётимизни Ислом дини, унинг муқадцас китоби Қуръонни чуқур ўрганмай туриб тасаввур ҳам қилиб бўлмайди. Муҳаммад (с.а.в.) ва унинг тарафдорлари Исломнинг бошланғич даврларида шеъриятга қарши чиқдилар. Улар шеърият ўша замонга хос кўпхудолик гояларини ифода этувчи восита деб қарадилар. Шунинг учун ўша давр шоирларидан баъзилари ижод этишни тўхтатдилар (Лабид ибн Рабиъа, 560—661), баъзилари таъқиб остига олиндилар (ал-Ҳутайъа, вафоти 679 й.), айримлари эса янги динни мақтаб шеърлар ёздилар (ал-Аъшо, вафоти 629 й). Ҳассан ибн Собит (вафоти 674), Каъб ибн Зуҳайр (вафоти 645 й. атрофида) каби шоирлар ўз ижодларини бутунлай Муҳаммадни (с.а.в.) мадҳ этишга бағишладилар. Шундан кейин дин асосчиларининг шеъриятга нисбатан муносабати ўзгарди. Араб адабиёти яна ривожлана бошлади. Араб адабиётининг бу босқичи умавийлар сулоласи салтанати

би-лан боғлиқ. Адабиёт янги халифалик марказлари Сурия ва Ирокда ривожлана бошлади. Бадавий шоирлар Куфа, Басра ва Дамашқ шаҳарларига келиб, янги ҳукмдорларни ҳажв қилардилар. Араблар босиб олган мамлакатлар шоирлари ҳам араб тилида ижод эта бошладилар. VII—VIII аср адабиётида бадавий шоирлар май ва айш-ишратни куйловчи сарой шоирлари эдилар. Булар ижодида очиқдан-очиқ Исломга қарши руҳ билан су-ғорилган шеърлар учрайди. Бундай шоирлардан Умар ибн Абу Рабиъа (644— 711) ва Халифа ал-Язидни (631 вафот этган) кўрсатиш мумкин. Ишқ-муҳаббатни куй-ловчи шеърият бадавийлар орасида ҳам тарқала бошлади. Бунда ошиқ шоир ва унинг маҳбубаси бир бутун бўлиб, улар ҳар вақт бахтсизликларга ва тўсиқларга учрайдилар, чин муҳаббат йўлида ҳалок бўладилар. Бун-дай ошиқ ва маъшуқалардан энг машҳурлари: Урва ва Афра, Қайс ва Лубна, Жамил ва Бусайна, Мажнун ва Лайли, Қусайр ва Аззадир. Кейинчалик бу ошиқ-маъ-шуқлар ҳақида қиссалар яратилди. Айниқса, «Лайли ва Мажнун» қиссаси асосида буюк шоирлар Низомий ва Навоий ўзларининг «Лайли ва Мажнун» номли ўлмас асарларини яратдилар. Араб мумтоз адабиётининг гуллаган даври VIII— XII асрлар, яъни аббосийлар сулоласи даври ҳисобланади. Бу давр шеъриятида араблар босиб олган мамла-катлардан чиққан шоирлар адабиёт йўналишини белгиладилар. Араблар босиб олган Андалусия (Испания)-да ҳам адабиёт тараққий этди. Бу ерда ар-Рамолий (вафоти 1022 й. атрофи), Ибн Зайдун (1003—1071), Ибн Ҳамдис (вафоти 1132) каби шоирлар етишиб чиқдилар. Араб адабиёти тараққиётида Эрон, Озарбайжон, Марказий Осиё халқлари орасида етишиб чиққан ва ўз асарларини араб тилида ёзган шоирлар ижоди самарали таъсир кўрсатди. X ва XI аср Марказий Осиё ва Хуросондаги араб тилида ёзилган шеърлар ва шоирлар ҳақида Абу Мансур Саолибийнинг (961—1038) «Йати-мат ад- даҳр» ва «Татимат ал-Йатима» тазкираларида маълумотлар берилган. VIII—IX асрлар араб насрий адабиёти катта ютуқларга эришди. Қадимги ривоятлар ёзма равишда тўпланди. Араб насрий адабиёти учун паҳлавий тилидан қилинган таржималар ҳам алоҳида аҳамиятга эга. Араб насрий адабиётида мақома

жанри юзага кедди. Бу халқ оғзаки ижодига яқин бўлган жанр бўлиб, асосчиси эронлик Абулфазл ал-Ҳамадонийдир (969—1007), унинг кўзга кўринган вакили Ҳаририйдир (вафоти 1122 й.). XII аср бошларида араб адабиётида янги насрий жанр-қаҳрамонлик ривоятлари пайдо бўдди. Бунинг энг йирик ёдгорликларидан кўп жилдли «Сийрат Антара» (Антара саргузаштлари) ва «Минг бир кеча» эртакларини кўрсатиш мумкин. Бу асарлар араб адабиётига хос бўлса ҳам, уларнинг мундарижасини турли халқлар оғзаки ижоди ташкил этади. X асрдан бошлаб араб халифалиги ҳудудида бир неча мустақил давлатлар пайдо бўлганини юқорида айтиб ўтдик. Араб адабиёти энди фақат Бағдодда эмас, балки ҳамдонийлар сулоласи қарор-гоҳи Ҳалаб (Алеппо)да шоир ва олимлар ҳомийси Сайфуддавла (915—961) саройида ҳам ривожланди. XVI асрда араб мамлакатларини усмонли турклар томонидан босиб олинди ва турк ҳукмронлиги барпо этилди. XIX аср иккинчи ярмидан бошлаб араб мамлакатларини Оврўпо давлатлари босиб олиб, капиталистик муносабатлар вужудга келди, чет эл сармоядорлари араб давлатларига суқилиб кира бошлади, миллий-озодлик ҳаракатлари авж олиб кетди. Булар адабиётда ҳам акс этди. Энди янги араб адабиёти пайдо бўлиб, у бир қанча миллий адабиётларга бўлиниб кетди: Ироқ адабиёти, Сурия адабиёти, Миср адабиёти, Ливия адабиёти каби. Бу мамлакатлар ёзувчилари туб маънодаги араб ёзувчилари бўлиб, ўз мамлакатлари халкларининг интилиши, орзу-умидлари, тинчлик ва мустақиллик учун курашини ўз асарларида акс эттирмоқдалар.

Фойдаланилган адабиётлар : 1. Қурьони карим (арабча) Мадииа, 1406 йил ҳижрий. 2. Ал-Қуръон ал-Карим. Таржимоп ва тафсир қилувчи Сай-йвд Маҳмуд ибн Саййид Назир аг-Тарозии ал-Маланнй. Ўзбек араб ёзувидан нашрга тайёрловчи. еўзбошн ва изоҳдар муал-лифи Ҳожи Исматуллоҳ Абдуллоҳ. Ғ.Ғулом номидаги адаби-ет ва санъат шшриёти. 2000, 200Х 3. Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Исмоил ал-Бухорий. Ҳадис (ал-Жомеъ ас- саҳиҳ). 1-жилд. Таржимон З.Исмоилов. Т., Қо-муслар бош таҳририятн, 1997. 4. Абу Абдуллоҳ Муҳаммад и&н Исмоил ал-Бухорий. Ҳалис (ал-Жомеъ ас- саҳиҳ). 2-жилд. Таржимонлар: М.Набихоиов, Б. Набихонои. Т., Қомуслар бош таҳрирюгти, 1997. 5. Абу Абдумоҳ Муҳаммад ибн Исмоил ал-Бухорий. Ҳадис (ал-Жомеъ ас- саҳиҳ). 3-жилд. Таржимонлар: Р.Қосимов ва Б. Набихонов. Т., Қомуслар бош таҳририяти, 1997. 6. Абу Абдулюҳ Муҳаммад ибн Исмоил ал-Бухорий. Ҳадис (&т-Жомсъ ас- саҳиҳ). 4-жилд. Таржимон Абдулғани Аблуллоҳ ўғли. Т., Қомуслар бош таҳририити. 1997. 7. И.Абдуллаев. Абу Маисур ас-Саолибнй. Т.,«Ўзбскистон* иашриёти. 1992. 8. И.Абдуллавв. Берунийта замондош шоирлар. Т., «Фан» нашриёти. 1975. 9. И.Абдуллаев. Бухоронинг арабттйнавис шоирлари. Т., «Фан» нашриёти. 1965. 10. ИАбдуллаев. Носир Бухорий. Ўз.КП Марказий комите-ти нашриёти, Т., 1969.

Похожие

Араб истилоси даври Урта Осиё халклари мусика маданияти

Испанияда Араб адабиёти

Уммавийлар ва Аббосийлар даврида араб халифалиги

Араб халифалигига карши халк озодлик харакатлари

Араб Мухаммадхон Ибн Хожи Мухаммад Окатойхон Угли