Ўзбекистондаги сув ресурслари муаммоси ва уни келажакда бартараф этиш чора тадбирлари - Водное хозяйство - Рефераты

Ўзбекистондаги сув ресурслари муаммоси ва уни келажакда бартараф этиш чора тадбирлари

Загружено в:

08.11.2019

Скачано:

0

Размер:

122 KB

Ўзбекистондаги сув ресурслари муаммоси ва уни келажакда бартараф этиш чора тадбирлари Режа: 1. Сув ресурслари ва улардан фойдаланиш 2. Республиканинг сув ресурслари ва улардан фойдаланиш. 3. Орол денгизи ҳавзасида мавжуд сув ресурслари.

Сув ресурслари ва улардан фойдаланиш Ўзбекистон Республикаси Евроосиё қитъасининг марказий қисми, Сирдарё ва Амударё дарёлари оралиғида жойлашган. Республиканинг кенглик жойлашуви Испания, Греция ва Италия сингари Ўрта Ер денгизи давлатлари қаторига кирсада, табиий шарт- шароити денгизлардан жуда узоқда бўлганлиги сабабли ушбу субтропик мамлакатларникидан анча фарқ қилади. Бундан ташқари, қуруқ ва совуқ ҳаво оқими тўсиқсиз кириб кела олиши, жанубдан нам ва илиқ ҳаво оқими кириб келишига баланд тоғлар қаршилик кўрсатиши, унинг иқлими субтропик кескин континентал бўлишини изоҳлайди. Республиканинг шимолий-ғарбдан жануби-шарққа қараб чўзилиб кетган ҳудудининг катта қисмини текислик дашт-чўллар, жануби-шарқини эса тоғ олди ва тоғ зоналари ташкил этади. Атмосфера ёғинлари минтақадаги барча дарёларнинг ягона тўйиниши манбаи ҳисобланиб, сезиларли даражада табиий ландшафт қатори ундаги қишлоқ хўжалик ишлаб чиқаришининг ҳам тавсифини белгилаб беради. Ўзбекистон ҳудуди бўйлаб ёғинлар тақсимланиши унинг жуғрофий жойлашганлиги, рельефнинг турлича эканлиги ва атмосфера циркуляциясининг ўзига хос хусусиятларига боғлиқдир. Бу ерда тушадиган атмосфера ёғинларининг асосий қисми Атлантика океанидан, шунингдек Ўрта Ер денгизи ва Форс қўлтиғидан ҳаво қатлами билан олиб келинади. Орол денгизининг намлантирувчи таъсири қирғоқ атрофидаги тор йўлак билан чегараланади ва у ҳам денгизнинг юзаси қисқарган сари камайиб бормоқда. Текисликларнинг катта қисми, айниқса ғарб томони қурғоқчил. Бир йилда бу ерда ўртача 80 мм дан 250 мм гача ёғин миқдори тушади, тоғ олди қисмида эса 100 мм дан 500 мм гача ўзгариб туради. Энг кўп атмосфера ёғинлари тоғ зонасида: Ғарбий Тянь-Шаннинг шамол йўналишидаги чўққиларида йиллик йиғиндиси 2000 мм дан ошади,

Зарафшон тоғ тизмасининг шамол йўналишидаги чўққиларида (масалан, Омонқўтон станциясида-960 мм/йил) кўп миқдорда кузатилади. Ёғинлар йиллик йиғиндиси вақт бўйича сезиларли ўзгариб туришини таъкидлаб ўтиш лозим. Текисликда ёғинли кунлар миқдори бир йилда ўртача 35-60, тоғ олди ва тоғларда 70-90 кунни ташкил этади. Ёғинларнинг энг муҳим тавсифи бўлиб, уларнинг йил давомида тақсимланиши ҳисобланади. Ўзбекистонда энг кўп атмосфера ёғинлари март-апрель ойларига, энг кам миқдори эса ёз ойларига тўғри келади. Ёзнинг қуруқ ва иссиқ бўлиши туфайли қишлоқ хўжалик экинларининг асосий қисми суғориладиган ерларда етиштирилади. Республиканинг сув ресурслари ва улардан фойдаланиш. Ўзбекистоннинг сув ресурслари Орол денгизи ҳавзасидаги барча сув ресурслари билан узвий боғлиқ равишда қаралади. Орол денгизи ҳавзаси Евросиё марказида жойлашган бўлиб, чегараси Марказий Осиёники билан деярли устма-уст тушади. Ҳавза Тожикистон, Ўзбекистон, Туркманистоннинг барча ҳудудини, Қирғизистон Республикасининг 4 та области (Ўш, Жалолобод, Норин, Боткен), Қозоғистоннинг жанубий қисми (икки области: Қизил-Ўрда ва Жанубий Қозоғистон) ҳамда Афғонистон, Эроннинг шимолий қисмларини қамраб олади. Марказий Осиёда қишлоқ аҳолисининг асосий бандлик соҳаси бўлиб қишлоқ хўжалиги ҳисобланади, ҳозирги пайтда ундан аҳолининг 60% га яқини ишлайди ва шунга кўра, минтақадаги мамлакатлар ривожи учун аграр сектор самарадорлиги алоҳида ўрин тутади. Марказий Осиёнинг аграр минтақа сифатида гуллаб-яшнаши қадимдан ердан фойдаланиш билан узвий боғлиқ бўлиб келган. Умумий 154,9 млн. га ер майдонидан 59.1 млн. га ер ишлов беришга яроқли, шундан фақат 10 млн.га ердан фойдаланилади.

Ишлов бериладиган ерларнинг ярми воҳаларда жойлашган (табиийки, улар зовурлаштирилган ва унумдор ҳисобланади). Ернинг қолган ярми эса улардан фойдаланишни йўлга қўйиш учун мураккаб ва қиммат мелиоратив тадбирлар (унинг таркибида зовур ётқизиш, текислаш ишларидан ташқари тупроқ структурасини яхшилаш ҳам бор) ўтказишни талаб қилади. Орол денгизи ҳавзасида мавжуд сув ресурслари ҳавзадаги сув ресурслари ер устидаги ва ер остидаги келиб чиқишига кўра табиий шунингдек антропоген келиб чиқишига эга қайтар сувлардан иборатдир. Барча сув ресурслари Сирдарё ва Амударё ҳавзаларига тегишли. Фақат Қашқадарё, Зарафшон, Мурғоб ва Тежен дарёлари мустақил (бирор жойга қўйилмайдиган, Амударё дарёсига интиладиган) ҳавзаларни ҳосил қилиади. Ер усти сув ресурслари. Гидрологик кузатувлар асосида Орол денгизи ҳавзасидаги дарёларнинг Амударё ва Сирдарё дарёлари ҳавзалари билан биргаликдаги умумий ресурслари баҳолаб чиқилган. Кузатувларнинг бутун даври (1911/1914-2000 йиллар) давомида оқим йиғиндиси ўртача арифметик қиймати Орол денгизи ҳавзаси бўйича бир йилда 116483 млн. м 3 ни, шу жумладан бир йилда Амударё бўйича 79280 млн.м 3 ни ва Сирдарё 37203 млн. м 3 ни ташкил этар экан. Сув ресурсларининг йиллик қиймати серсувлиликнинг ўзгарувчанлиги билан боғлиқ равишда сув танқис йиллар (95% ли таъминланганлик) дан сув кўп йиллар (5% ли таъминланганлик) гача қуйидагича, яъни Амударё бўйича 58,6 км 2 дан 109,9 км 3 гача, Сирдарё бўйича эса 23,6 км 3 дан 51,1 км 3 гача ўзгариб туради. Қуйида келтирилган 1.1-жадвалдан кўриниб турибдики, Орол денгизи ҳавзасидаги умумий оқимнинг 25.1% Қирғизистонда, 52% Тожикистонда, 9,6% Ўзбекистонда, 2,1% Қозоғистонда, 1,2% Туркманистонда ва 10% эса Афғонистонда ва Эронда шаклланади. Шундай қилиб, асосий дарёлар ва ирмоқларнинг ер усти сувлари (трансчегаравий ҳисобланади) бир неча мамлакатларнинг чегараларидан ўтади ва улар томонидан фойдаланилади, шу билан бир қаторда маҳаллий

ирмоқларнинг катта қисми айниқса, Фарғона водийсида икки ва ундан ортиқ давлатларга хизмат қилади, Исфара, Шоҳимардон, Сўх, Келес каби дарёлар бунга мисол бўла олади. Ер ости сувлари. Орол денгизи ҳавзасидаги ер ости сувларининг қайта тикланувчи ресурслари, келиб чиқишга кўра икки қисмга ва сув йиғиладиган ҳудудда тоғларда ва табиий ҳолда шаклланадиган ҳамда суғориладиган ҳудудларда шимилиш (фильтрация) таъсирида шаклланадиган кўринишларга бўлиниши мумкин. ҳавза ҳудудида жами бўлиб ер ости сувларининг 339 та манбаси қидириб топилган ва фойдаланиш учун тасдиқланган, уларнинг умумий минтақавий заҳираси 31,17 км 3 деб баҳоланади ва шундан 12,7 км 3 Амударё ҳавзасига ва 16,4 км 3 эса Сирдарё ҳавзасига тўғри келади. Қидириб топилган кўпгина ер ости сувлари ер усти оқими билан кучли гидравликавий ўзаро боғлиқликка эга, бу боғлиқлик ер ости сувлари ҳаддан ташқари олина бошласа ер усти сувларининг камайиши орқали намоён бўлади. Ер ости заҳираларидан ушбу ҳолатни ҳисобга олиб ва ҳар бир жиҳозланган қудуқлар қувватига кўра сув олиш учун рухсат берилди. Заҳиранинг тасдиқланган умумий ҳажми 13,1 км 3 ни ташкил этади (1.2- жадвал). Турли хил сувдан фойдаланувчилар учун ер ости сувларининг жами олинадиган миқдори бир йилда 10,0 км 3 атрофида бўлиб, бу кўрсаткич 1990- йилларда 14,0 км 3 дан кўпроқни ташкил этар эди. Келгусида ер ости сувларидан фойдаланиш фақат тасдиқланган заҳиралар чегарасида амалга оширилади.

1.1-жадвал Орол денгизи ҳавзасида табиий дарё оқими йиғиндиси (ўртача кўп йиллик оқим, км 3 /йил) Давлат Дарё ҳавзаси Орол денгизи ҳавзаси Сирдарё Амударё км 3 -% 1 2 3 4 5 Қозоғистон 2,426 - 2,426 2,1 Қирғизистон 27,605 1.604 29,209 25,1 Тожикистон 1,005 59,578 60,583 52,0 Туркманистон 1,549 1,549 1,2 Ўзбекистон 6,167 5,056 11,223 9,6 Афғонистон ва Эрон . 11,593 11,593 10,0 Орол денгизи бўйича жами ҳавза 37,203 79,280 116,486 100 Ер ости сув ҳавзаларининг каттагина қисми икки давлат ҳудудида шаклланади ва трансчегаравий ҳисобланади, яъни иккаласининг ҳам чегараларини қамраб олади (масалан:Мирзачўл, Далварзин, Кофирнигон, Фарғона ва ш.к.). Улардан сув олиш ҳажми ортиб бориши ва сув танқислиги кўпайган сари ер ости сув ҳавзаларини ростлаш, назорат қилиш, тугаб қолмаслик ва ифлосланмаслигини олдини олиш учун халқаро лицензиялаш шунингдек, келгусида меъёрида сувдан фойдаланишни таъминлаш бўйича ҳамкорлик қилиш масалалари вужудга кела бошлайди. Қайтар сувлар. Бу сувлар Орол денгизи ҳавзасида сувдан фойдаланиш учун қўшимча манба бўлиб хизмат қилади. Бироқ, уларнинг юқори даражада минераллашганлигини ҳисобга оладиган бўлсак, қайтар сувлар сув объектлари ва қолаверса бутун атроф-муҳитни ифлослантирувчи асосий манба бўлиб ҳам хизмат қилиш мумкин. Қайтар сувларнинг умумий ҳажмга нисбатан 95% ини суғориладиган далалардан чиқадиган коллектор-зовур

сувлари, қолган қисмини эса саноат ва маиший корхоналаридан келадиган оқова сувлар ташкил этади. Минтақада суғоришнинг ва коллектор-зовур тизими қурилишининг ривожланиши туфайли қайтар сувлар ҳажмининг доимий равишда ортиб бориши кузатилди ва бу кўрсатгич, айниқса, 1960-1990 йилларда жадал суръатларда ўсиб борди. 1990 йилларга келиб қайтар сувлар ҳажми у ёки бу даражада ўзгармас қийматга эга бўла бошлади ва ҳатто, суғориш ривожланиши ва зовурлар қурилиши тўхталиши, сувдан тажаб-тергаб фойдаланиш бўйича тадбирлар амалга оширила бошланганлиги сабабли бу ҳажм камая бошлади. Ўртача 1990-1992 йилларда қайтар сувларнинг ҳажми бир йилда 28,0 км 3 дан 33,5 км 3 гача ўзгариб турди ва бу кўрсатгич Сирдарё бассейнида 13,5-15,5 км 3 , Амударё бассейнида эса 16-19 км 3 ни ташкил этди (1.3-жадвал). Оқимни сув омборлари билан ростлаш. Орол денгизи ҳавзасида ҳар бирининг фойдали сув ҳажми 10 млн. м 3 дан кўпроқ катта 60 дан ортиқ сув омборлари қуриб битказилган ва фойдаланишга топширилган. Сув омборларининг ҳажми тўла ҳажми 64,8 км 3 ни, шундан фойдали ҳажми 46,8 км 3 ни ташкил этади, шу жумладан Амударё ҳавзасида бу кўрсаткич 20,2 км 3 ва Сирдарё ҳавзасида 26,6 км 3 га тўғри келади.

1.2-жадвал Орол денгизи ҳавзасидаги давлатларда ер ости сувлари заҳираси ва улардан фойдаланиш (йилига млн.м 3 ) ДавлатларМ интақавий заҳира баҳоси Ф ойдаланиш учун тасдиқ- ланган заҳира 1995 йилдаги ҳақиқий олинган сув ҳаж ми Фойдаланиш мақсади И чимлик сув билан таъминлаш С аноат С уғориш Тикзовур Таж риба учун сув чиқариш Бош қа мақсадлар 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Қозоғистон 1846 1224 420 288 120 0 0 0 12 Қирғизистон 862 670 407 43 56 308 0 0 0 Тожикистон 6650 2200 990 335 91 550 0 0 14 Туркманисто н 3360 1220 457 210 36 150 60 1 0.1 5 Ўзбекистон 18455 7796 7749 3369 715 2156 1349 120 40 Орол денгизи ҳавзаси бўйича жами 31173 1311 0 1002 3 4245 101 8 3164 1409 121 66 Орол денгизи ҳавзасида умумий қуввати 34,5 гВТ га эга 45 та гидроэлектростанция қурилган бўлиб, уларнинг ҳар бирининг қуввати 50

мВТ дан 2700 мВТ гача бўлган қийматга эга. Энг йирик гидроэлектростанцияларга мисол қилиб Нурек (Тожикистондаги Вахш дарёсида қурилган қуввати 2700 мВТ) ва Токтагул (Қирғизистоннинг Норин дарёсида қурилган, қуввати 1200 мВТ) ГЭС ларини келтириш мумкин.

Улар томонидан ишлаб чиқариладиган электр энергияси Орол денгизи ҳавзасида ишлатиладиган электр энергиясининг 27,3% ини ташкил этади. Қурилган сув омборлари туфайли оқимнинг ростланиш даражаси кафолатланган сув бориш Сирдарёда 0,94 ,Амударёда эса 0,78 га тенг бўлди. Орол денгизи ҳавзасида сув ресурсларидан фойдаланиш. Марказий Осиёда сув ресурсларидан (асосан суғориш мақсадларида) фойдаланиш бир неча минг йил аввал бошланган эди. Сув ресурсларидан жадал суръатлар билан фойдаланиш, айниқса 1960 йилдан сўнг амалга оширила бошланди ва бу аҳолининг тез кўпайиши, саноатнинг кенг миқёсда ривожланиши ва биринчи навбатда, қишлоқ хўжалик экинларини суғориш учун кўп сув талаб қилиниши билан изоҳланади. Жами бўлиб, минтақада олинадиган барча сувнинг 90% дан кўпроғи суғорма деҳқончилик учун сарфланади. 1.3-жадвал Орол денгизи ҳавзасида қайтар сувларнинг шаклланиши ва сув ташлаш (ўртача 1990-1999 йиллар учун), йилига км 3 Мамлакатл ар Суғоришни нг коллектор- зовур сувлари Саноат, маиший- хўжалик оқова сувлари Жами шаклланг ан қайтар сувлар Сув ташлаш ва сувни қайта ишлашДарёларга Табиий пастқам ж ойларга Суғориш учун қайта фойдалани ш 1 2 3 4 5 6 7 Қозоғистон 2,3 0,19 2,49 1,24 0,9 0,35 Қирғизистон 1,7 0,22 1,92 1,85 0 0,07 Тожикистон (жами) 3,5 0,25 3,75 3,45 0 0,3 Шу жумладан Сирдарё ҳавзаси 1,1 0,1 1,2 0,97 0 0,23 Амударё 2,4 0,15 2,55 2,48 0 0,07

ҳавзаси Туркманисто н 3,8 0,25 4,05 0,91 3,1 0,04 Ўзбекистон (жами) 18,4 1,69 20,09 8,92 7,07 4,1 Шу жумладан Сирдарё ҳавзаси 7,6 0,89 8,49 5,55 0,84 2,1 Амударё ҳавзаси 10,8 0,8 11,6 3,37 6,23 2 Жами ҳавза бўйича 29,7 2,6 32,3 18,11 9,33 4,86 Шу жумладан Сирдарё ҳавзаси 12,7 1,4 14,1 9,61 1,74 2,75 Шу жумладан Амударё ҳавзаси 17 1,2 18,2 8,5 7,59 2,11 *Тик зовурлар қудуқлари чиқарадиган сувлар ҳам ҳисобга олинган. Орол денгизи ҳавзаси бўйича жами олинадиган сув ҳажми 1960 йилда 60610 млн. м 3 ни ташкил этган бўлса, 1990 йилга келиб бу кўрсаткич 116271 млн. м 3 га тенг бўлди, яъни 1,8 марта ўсди. Ушбу давр ичида ҳудуддаги аҳоли сони эса 2,7 баробар, суғориладиган майдон 1,7 баробар, қишлоқ- хўжалик маҳсулотлари 3 баробар, ялпи миллий маҳсулот қарийб 6 баробарга кўпайди. 1991 йилда Совет Иттифоқи парчаланиб (тарқалиб) кетгандан сўнг, минтақадаги сувдан фойдаланиш миқдори камая бошлади, 1995 йилдан кейин эса Марказий Осиё давлатлари ўртасида ўзаро келишилган ҳолда

сувдан тежаб-тергаб фойдаланиш сиёсати юритила бошлагач, умумий сув олиш миқдорини камайтириш мақсадли анъанага айланди. Умумий сув олиш 1999 йилда 1990 йилдагига нисбатан 15,4 км 3 га кам бўлди ва 100871 млн. м 3 ни ташкил этди (1.4-жадвал). 1.4-жадвал Орол денгизи ҳавзасида ер-сув ресурслари ривожланишининг асосий кўрсаткичлари т/р Кўрсаткичлар Ўлчов бирлиги 1960 1970 1980 1990 1999 1 Аҳоли млн.киши 14,1 20,0 26,8 33,6 39,9 2 Суғориладиган майдон минг га 4510 5150 6920 7600 7890 3 Умумий сув олиш 1 йилда км 3 60,61 91,56 116,9 4 116,2 7 100,8 7 4 Шу жумладан суғориш учун 1 йилда км 3 56,15 86,84 106,7 9 106,4 90,3 5 1 га суғориш майдони учун солиштирма сув олиш 1 гектарга м 3 1245 0 1686 0 1543 0 1400 0 1144 5 6 Аҳоли жон бошига солиштирма сув олиш 1 йилда кишига м 3 4270 4578 4360 3460 2530 7 Ялпи маҳсулот млрд. АқШ долл. 16,1 32,4 48,1 74,0 54,0

Сув хўжалиги ва унинг тармоқлари Сув хўжалиги-қишлоқ хўжалиги, аҳоли ва саноатни сув билан таъминлаш, гидроэнергетика, сув транспорти, балиқчилик каби халқ хўжалигининг барча соҳалари эҳтиёжини қондириш мақсадида сув ресурсларидан оқилона ва комплекс тарзда фойдаланишни таъминлайди. Сув хўжалигини ривожлантиришнинг муҳим йўналишларидан бўлиб, сувни муҳофаза қилиш чора-тадбирлари, дарё оқимини ростлаш ва қайта тақсимлаш, сувнинг (салбий) зарарли таъсири (сув тошқини, сел келиш, тупроқ эрозияси ва ҳ.к.) га қарши кураш, дам олиш зоналарини бунёд этиш ҳам ҳисобланади. Дарёлардаги сув оқимини ва оқиш вақтини ростлаш, дарёни ювилиб кетишдан сақлаш, ер ости сувларини ростлаш ва ундан фойдаланиш усуллари, гидротехника иншоотлари конструкцияларини назарий ҳисоблаш, лойиҳалаш, қуриш ва ишлатиш усулларини гидротехника фани ўргатади. Ҳозирги замон сув хўжалиги қуйидаги тармоқларни ўз ичига олади: 1.Мелиоратив гидротехника : 1) ирригация; 2) тошқин сувларнинг зарарли оқибатларига қарши кураш; 3) ботқоқланишга қарши кураш ва унинг олдини олиш; 4) жарликлар пайдо бўлишга қарши кураш ва шу кабилар бўйича иш олиб борилади. 2.Сув энергиясидан фойдаланиш гидротехникаси дарё, кўл, денгиз сувлари ҳаракатидан ҳосил бўлган энергияни механик ва электр энергиясига айлантириш билан шуғулланади . 3.Санитария гидротехникасида аҳолини ва ишлаб чиқариш корхоналарини сув билан таъминлаш; канализация; даволаш мақсадида шифобахш сувлардан фойдаланишини йўлга қўйиш кабилар бўйича ишлар амалга оширилади.

4.Сув транспорти гидротехникасининг вазифаси қўйидагилардан иборат: 1) сув ҳавзаларида кемалар юриши ва ёғоч оқизиш учун шарт-шароит яратиш; 2) кемалар юрадиган каналлар қуриш ва кемалар тўхтайдиган ва бошқа сув транспортларига оид иншоотлар барпо этиш. 5.Сув ости бойликларидан фойдаланиш гидротехникаси сувда яшовчи жонивор ва турли ўсимликлардан фойдаланиш билан шуғулланади. 6.Ҳарбий гидротехника - ҳарбий аҳамиятга эга бўлган гидротехника тадбирлар тизимини амалга оширади. 7.Тошқинга қарши кураш гидротехникаси сув ҳавзалари қирғоқларини ювилиб кетиш, сув тошишидан сақлаш сингари ишларни бажаради. Сув хўжалигининг юқорида айтиб ўтилган тармоқлари ҳозирги пайтда такомиллашиб ҳар бири мустақил фанга айланган. Сув хўжалигининг барча тармоқлари ҳам сув оқимини бошқаришга асосланади ва бунинг учун эса гидротехник иншоотнинг қандай шароитда ва табиатнинг қандай объектив қонунлари таъсири остида ишлашини яхши билиш лозим. Бу борада гидротехника фанини-гидрология, гидрогеология, гидравлика, гидромеханика, гидрометрия, қурилиш механикаси, гидротехникавий мелиорация ва бошқа фанларга асосланади деб ҳисоблаш керак.

Фойдаланилган адабиётлар рўйхати : 1. Можевитинов А.Л. и др. Введение в гидротехнику, М., 1984 г. 2 .Рассказов Л.Н. и др. Гидротехнические сооружения, в 2частях М. Стройиздат, 1996. 3.Субботин А.С. Основы гидротехники и гидрометрических сооружений.Л. Гидрометеоиздат, 1991. 4. Бакиев М., Носиров Б., Хўжақулов Р. Гидротехника иншоотлари. Т., “Талқин”, 2007. 5.Баиев М, Мажидов Ҳ., Носиров Б., Хўжақулов Р., Раҳматов М. Гидротехника иншоотлари. Т., “Ванги аср авлоди”, 2008. 6 .Файзиев Х. Гидротехника иншоотлари. Ўқув қўлланма, 3-қисм. ТАҚИ 2003й 7.Файзиев Х., Хусанхўжаев Ў.И. Гидротехника иншоотлари.Ўқув қўлланма, 1-қисм. ТАҚИ 2007й.

Похожие

Сув тошқини ўтказилиши ҳамда авария шароитлари давридаги фойдаланилиши эксплуатацияси чора тадбирлар

Дарё гидроузеллари барқарор иш фаолиятига таъсир этувчи омиллар

Сув олувчи иншоотлар ва сув тиндиргичларни ишлатиш

Гидротехника иншоотлари устидан амалиёт тадқиқотларини ташкил этиш

Сув манбалари ва улардан фойдаланиш