Узбекистон шаҳарда сув билан таъминлаш ва ирригация архитектураси - Водное хозяйство - Рефераты

Узбекистон шаҳарда сув билан таъминлаш ва ирригация архитектураси

Загружено в:

29.10.2019

Скачано:

0

Размер:

70.5 KB

Узбекистон шаҳарда сув билан таъминлаш ва ирригация архитектураси Режа: 1. Утган асрларда шахарлар микроиқлимини яхшилаш учун сув- хаво фазасини куллаш. 2. Шахарлар курилиши ва планировкасида сув таъминоти тахлили. 3. Тошкент шаҳрини қуришда қўлланган сугоришнинг архитектура режавий усуллари тахлили. 4. Архитектура қурилиш лойиҳалаш асослари.

Узбекистон шаҳарда сув билан таъминлаш ва ирригация архитектураси Урушгача бўлган йилларда (1938-41й) Тошкент, Андижон, Самарқанд, Бухоро, Фаргона, Наманган каби шахарларда кўл- парклар қурилган. Бу кўл парклар ахоли ердамида жуда тез суръатлар билан қисқа муддатларда қурилган. Бу кўлларни ташкил этиш шаҳар микроиқлимини яхшилаган. Шахарлар курилиши ва планировкасида сув таъминоти тахлили. Металлурглар шахри -Бекободни таъмирлашда Сирдарё сувидан максимал фойдаланиб, Далварзин канали ва Киров каналларидан ҳам фойдаланилди. Янгиер шаҳри планини тузишда Жанубий Мирзачўл табиий мухим шароитлари хисобга олинди ҳамда шаҳар маркази қиргоқ бўйича олиб борилди. Чирчик шахри - 1930 йилда пайдо бўлган ушбу шаҳарда лойиҳалавчилар қадим Зах- Арик канали мавжудлигини ҳисобга олиб, сув бўйларини максимал ҳисобга олган ҳолда шаҳар композицион планини тузганлар Тошкент шаҳрини қуришда қўлланган сугоришнинг архитектура режавий усуллари. Кадимги замонлардан бери Тошкент аҳолиси ўз эҳтиёжлари учун тог дарёси Чирчиҳ ва унинг тармоқларидаги ариқлар Корасув, Захариқ, Бўзсув, Анхор, Калкоузлардан фойдаланганлар. Хозир ҳам мавжуд бу каналлар шахарни сув б-н таъминлаш ва сугориш учун ишлатилади. Шаҳарнинг ирригацион тармоги шаҳар Европа қисмининг пайдо бўлиши билан ривожланди. У кўча бўйларидаги дарахтлар, сквер бог ва бульварни сув билан таъминлаш учун қурилган. Бундан ташқари Тошкент ирригация тармоги ёнгир сувларини ҳам қабул қиларди (бошқа шаҳардагиларга нисбатан кўпроқ) ва ташлама ариқларга ташлаб юборарди. Тошкентнинг барча ариқлар тармоги Чирчиқдан сув олувчи Бўзсув томонидан сув билан таъминланади.

Тошкентнинг ҳозирги ариқлар тармоги фақат шаҳар кучаларини сув билан таъминлабгина эмас, балки унинг арихитектурасининг хам бир қисми бўлиб колган. Тошкентда уруш йилларидан сўнг ариклар қазилди. Улар гишт, тош ва асосан бетон новлар билан қопланди (айникса янги турар-жой районларида). Мустақиллик майдонининг сув таъминоти. 1947 йили ҳукумат биноларини қуриш лойиҳасини тузишда фонтан қуриб, майдонни кенг миқёеда сув билан таъминлаш таклиф этилди. Майдонни сув билан таъминлаш учун Бўзсувдан сув олувчи каналлардан фойдаланиш таклиф этилди. Катта ҳовуз (бассейн) қуриш микрокулим талабларига жавоб берарди. 1947 йилги бу лойиҳа гояси Тошкеентни 1967 йили қайта қуришда ишлатилди. 1939 ва 1954 йиллар лойиҳаларига асосан Бўзсув канали орқасидаги Жартегирмон котлованида “Пахтакор” стадиони қурилди. Стадион орқасидаги ер усти шароитини ҳисобга олиб, у ерда Чорсу ариги қайири бўйлаб катта ҳовуз қурилди. Стадион атрофи ва ховуз атрофида физкультура майдончаси бор парк ҳосил қилиш кўзда тутилди. (Бу режа амалга оширилмади). Бундан ташқари ҳовуз қуриш Мустақиллик майдони ва Амир-Темур хиёбони ўртасида ҳам режалаштирилганди. Лекин ораликда баъзи хукумат биноларининг булгани сабабли бу лойиха ҳам амалга ошмади. Тошкент шаҳридаги ҳовуз ва кўллар. Узбекистон кўл-парки. (Собиқ Комсомол кўли) 1937 йил Беш-Ёгоч мавзесида эски гишт заводи ҳудудида кўл барпо этиш назарда тутилганди. Кўлли паркни қуриш учун архитекторлар М.С Булатов, А.А. Мухаммедшин, М.М. Мендикулов, И.Голошапов, Л.Г. Караш, В.Е.Архангельский, инженер В.И. Озеров.

Парк-кўлни қуриш ва лойиҳалаш деярли бир вақтда бошланди. Парк умумий майдони 40 га, сув юзаси-9 га. Кўл бўйлаб, чап қиргоқда “Спартак” , “Динамо” спорт жамиятларининг стадионлари қурилди. Чап қиргоқ марказий қисмида чўмилиш учун пляж қурилган. Унг қиргоқ бўйича ресторан, ёзги кинотеатр ва қайиқ станцияси (бекати) қурилган. Сув спорт стадионлари, ресторанлар, ҳар хил павильонлар, кафе, чойхоналар кўринишларида миллий архитектуравий урф- одатлар кенг қўлланган ва бадиий миллий одат лавҳаларидан фойдаланилган. “Победа” парк-кули, хозирда “Аквапарк” 1947 йили арх. М.С. Булатов ва А.А. Мухаммедишин лойихасига кўра қурилган. Бу хиёбон-кўл Бўзсув каскади бассейнининг турар жой районига кириб борган яшил паркнинг бир қисми ҳисобланади. Ќовуз Човли канали қайирига тўгон қуриш билан ҳосил қилинган. Сув чиқазиш шахтали сув чиқазгич иншооти орқали амалга оширилади. Ќовуз Бўзсув канали ёрдамида тўлдирилади, у паркнинг гарбидан оқиб ўтади. Парк майдони 41,2 га, йул майдони 9,8 га. Бу катта ҳовузнинг шахар шимолида курилиши микроиклим шароитларини яхшилайди ва жойнинг ландшафтини бойитади Тошкентнинг фонтанли ҳовузлари Иссиқ иқлим шароитида фонтанли ҳовузлар фақатгина микроиқлим объектлари ролини эмас, балки архитектуравий ифодалили иншоот сифатида ҳам катта роль ўйнайди А.Навоий театри ёнида Шусов А.В лойиҳаси бўйича диаметри 35 мм фонтан қурилган. Планда формаси бурчакли бўлиб бортлар кулранг силлик гранитлар билан қопланган. Бассейн ўртасида ярим очилган пахта кўсаги шаклида фонтан жойлашган. Ундан асосий 12 м ли фонтан очилиб чиқади. Фонтаннинг бошқа декоратив детал ва орнамент ўрнатилган. Бошқариш хонаси бассейн марказида фонтаннинг цоколи остида жойлашган. Кечқурун фонтан таг томондан турли рангдаги лампалар билан ёритилади.

Фонтан атрофи майдони кўкаламлаштирилган. Гуллар экилган. Иссиқ кечқурун пайтларида фонтан А.Навои театри фонида жуда ёқимли ҳиссиёт уйготади. Хадра майдонидаги фонтан. (фаввора) Хадра майдони катта қатнов зонаси ҳисобланади. Бу ерда катта томоша биноларидан бири цирк жойлашган. Цирк ёнидаги фонтанли ховуз узайтирилган тўртбурчак шаклига эга бўлиб жанубий томонидан думалоқ шаклли бўлиб тугаган. Ховуз ўлчами 45X12 м. Архитектура қурилиш лойиҳалаш асослари . Бино турлари ва уларга қўйиладиган талаблар. Бино- бу қурилиш объекти бўлиб одамнинг ҳаёт фаолияти-яшаши, иши, дам олиши, ўқиши ва даволаниши билан боглиқдир. Ички хоналарнинг ишлатилишига қараб иншооотлар турли хил хоналарга бўлинади. Хона бу ҳар томондан ўралган бўлинмас жойдир (фазодир) Хонанинг ўлчами унда бажариладиган мўлжалланган функционал жараёнларга кўра ўлчами белгиланади. Инженерлик иншоотлари - фақатгина тор бир мақсадга мўлжалланади ва одам яшаши учун шароит қилиш кўзда тутилмайди. Инженер иншоотларига -туннеллар, тўгонлар, сув олиш иншоотлари , кўприклар, сув ўтказувчи ва х.к.иншоотлар киради. Ќамма иншоотлар алоҳида бир-бири билан богланган қисмлардан ва элементлардан иборат бўлади; хажмий планли (қават, алоҳида хоналар); конструкция-қурилиш қисмлари (илита, тўсин ва бошк). Иншоотлар классификацияси Вазифасига кўра: иншоотлар-граждан саноат ва қишлоқ хўжалиги иншоотларига бўлинади. Граждан иншоотларига -уй жой (кўп квартирали уйлар, ётоқхона, мехмонхона) лар киради. Жамоат иншоотларига клуб, уқув юртлари, магазин, касалхоналар киради.

Саноат биноларига ишлаб чиқариш (завод, фабрика) ёрдамчи энергетик, омбор ва халқ хўжалигининг таълим соҳаларига тегишли иншоотлар (шунингдек мелиоратив мақсадида уй хайвонларини боқиш учун қурилган иншоотлар, эҳтиёт қисмлар ва техникани сақловчи (МТС, гараж) ва хоказо иншоотлар киради. Девор - материали бўйича тош, гишт, бетон, темир бетон ва ёгоч бўлиши мумкин. Каватлар бўйича -1 қаватли, куп қаватли- 9 каватгача) ва кўпайтирилган қаватли (9 қаватдан кўп бўлиши керак). Иншоотлар ер усти ва ер ости подвал ва сув ости қаватли бўлиши мумкин. Курилиш усулига кўра иншоотлар монолит еки йигилган бўлади. Инженерлик бинолари: улар ҳам ер усти, ер ости ва сув ости бўлади. Вазифасига кўра транспорт (йўл, кўприк, туннел) техник (тутун қувурлар, резервуар, электр линиялари таянчлари), гидротехник ва гидромелиоратив (тўгон, канал ва х.к) иншоотлар бўлади. Иншоотларга қўйиладиган асосий талаблар: -функционал мослиги, мустахкамлиги ва тургунлик, кўп муддатлилиги ва оловга чидамлилиги, арзонлиги ва архитектуравий таъсирлилиги. Иншоотларга юқорида айтилганлардан ташқари технологик мақсадга мувофиқлиги ҳам киради. Иншоот функционал мақсадга мувофиқлиги, ўз мўлжалланган вазифасига бинонинг мос келиши тушунилади. Иншоот мустахкамлиги - унинг юкланишларини ишончли ушлаб тура олиш қобилияти, шунингдек иншоот ички кучланишларига қарши тура олиш қобилияти тушунилади. Иншоот тургунлиги деб унинг агдарилишга ёки сурилишга қаршилиги тушунилади Иншоот капитал синфи -унинг ёнгинга чидамлилиги ва кўп муддатлигидан аниқланади. Кўп муддатлилик - яъни иншоотнинг узоқ муддат мобайнида ўз мустаҳкамлиги ва тургунлигини ушлаб туриш

қобилиятига айтилади. У ишлатилган ашёлар, қуриш сифати ва эксплуатация шароитларига боглиқ. Узоқ муддатлилик бўйича бинолар 3 га бўлинади: 1) юз ва ундан кўп йиллик; 2) 50 йилдан 100 йилгача; 3) 20 дан 50 йилгача. Бинонинг оловга чидамлилиги ёниб кетиш даражаси ва асосий элементларнинг чидамлилик даражасига боглиқ. Норма бўйича 5 та чидамлилик даражаси бор; I,II даражага ёнмайдиган конструкцияли, III га қийин ёнувчи ёпмали тош бинолар киради. Арзонлик бино ва иншоот бирлик хажми ёки майдон юзаси ўрнатилган чегарадан ошмаслигини талаб этади. Архитектуравий таъсирчанлик - иншоотга унинг нимага мўлжалланган- лигини ва конструкцияси, бадиий кўриниши, геометрик пропорцияси ва алоҳида элементларини лойиҳалаш бир-бирига мос келганда эришилади. Ќамма иншоотлар вазифасига кўра шаҳар қуриш талаблари ва ҳалқ хўжалигида тутган ўрнига қараб 4 га бўлинади. Бино класси курилиш бошланмасдан олдин урнатилади, бу баъзи бир керакли иктисодий ечимларни танлашни осонлаштиради. Архитектура курилиш лоойихаси ва усуллари. Комплекс еки алохида бинолар архитектура курилиш лойихаси куйидаги этаплардан иборат: бошлангич маълумотлар йигиш. вариантлаб лойихалаш, лойихани ишлаб чикиш, ишчи хужжатларни ишлаб чикиш. 1-боскич. -уз ичига лойиха топширигини урганиб чикиш, курилиш учун майдончани танлаш, топографик ва геологик тадкикотларни урганишни олади. 2-боскич . -объектлар архитектуравий ечимининг оптимал вариантларини излашни кузда тутади. Вариантлаб лойихалаш технолог конструкторлар ва бошка лойихада катнашаетган мутахассислар билан якин алокада олиб борилади.

3- боскич. - бу лойиханинг охирги боскичи булиб, келишилади ва тасдикланади. 4- боскич .- ишчи хужжатларни ишлаб чикишдан ташкари, хакикитда бажарилиш чогида кабул килинадиган архитектуравий ечимларни аниклаштириш кузда тутилади. Бу боскичда хоналар интерьери ишлаб чикилади, буяш паспортлари , коллерлар жадвали ва бошка архитектура жадваллари берилади. Курилиш иклимшунослиги тугрисида тушунча. Курилишда иссиклик техникаси - иссиклик узатиш ва хаво утказиш ходисаларини ташки тусиш иншоот конструкцияларида урганади, шунингдек бу конструкциялар нам утказиш кобилиятини ва иншоотда нормал ишлатиш режимини урганишни таъминлайди. Тусикнинг асосий иссиклик утказиш курсаткичи унинг каршилиги хисобланади. Иссиклик инерцияси деганда хонанинг ташки температура узгарганда ички катламида температурани саклаб туриш кобилияти тушунилади. Курилиш акустикаси - иншоотда товуш таркалиш ва уни изоляция килиш тушунилади. Хавода хосил килинувчи ва хавода таркалувчи товушлар хаводаги, конструктив материалда хосил булувчи ва таркалувчи товушлар зарбавий товушлар дейилади. Товуш изоляцияси децибаллда ифодаланган товушни конструкциянинг сундириш кобилиятига айтилади. Товуш сундириш томонидан караганда девор ва тускичлар учун хаво утказгич вазифасини, епмалар учун эса хаво ва материал утказгшич хисобланади (одамлар гаплари, музика, юришдаги кадам зарбалари, отилган жисм товушлари). Тускич канча катта булса, унинг огирлиги хам шунча катта, товуш сундириши хам шунча кучли булади. .

Курилиш ёруглик техникаси Ёруглик энергиясини тасвирлаш учун “ёруглик оқими” ва “ёритилганлик” атамалари ишлатилади. Ёруглик оқими -маълум вақт ичида ўтувчи ёруқлик энергияси миқдори. Ёритилганлик ёритилаётган юзанинг бир бирлигига тўгри келувчи ёруглик оқими тушунилади. Ёритилганлик даражаси қилиб люкс(лк) қабул қилинган бўлиб, 2 дм кучга эга. Ёруглик оқимининг 1м 2 юзага тўгри келувчи қисмига айтилади. Аҳоли яшаш жойларини режалаштириш ва қуриш. Ирригациянинг шаҳар қурилишидаги роли. Ирригация қурилишини аҳолининг барча муаммолари билан боглаб бўлмайди, чунки у асосан кам аҳоли пунктлари бор жойларга қаратилади. Ирригация урбанизацияга олиб келмайди, бу баъзи саноат тармоқларини қуришда катта аҳамиятга эга. Бу сугорилаётган майдон характерига боглиқ. Масалан: Карши, Жиззах, Мирзачўл чўлларини ўзлаштириш йирик посёлкали (3-4 минг киши) совхозлар қурилишга яхши шароит яратди, шаҳар ва қишлоқ ўртасидаги фарқни камайтирди, янги прогрессия қатламларни вужудга келтирди. Турар жой территорияларини танлашда асосий омил бўлиб, меҳнат объектларининг қулай ва ишончли алоқаларининг мавжудлиги ҳисобланади. Бу алоқа бўлиб, ирригация қурилишида каналлар хизмат қилади, чунки эксплуатация шароитида каналларнинг икки қиргогига қишлоқ хўжалиги пунктларини богловчи йўллар қурилади. Катта сув омборлари ҳамма дам олиш турлари учун қулай ҳисобланади. Умумий дам олиш зоналари учун ҳозир рекреация зоналари ҳам ўзлашиб кетаяпти. Масалан: Чотқол ва Пскем дарёларидаги Чортог сув омбори. Бу сув омбори зонасида балиқ овлаш овчилик хўжаликлари, туристик ва бошқа дам олиш тармоқлари, мотеллар лойихалаштирилмоқда.

Адабиётлар: 1. Барац С.Б. Архитектура зданий и гидротехнических сооружений мелиоративного назначения. Киев. Высшая школа, 1987 г.-110 с. 2.Барац С.Б., Мазепа В.Г., Ситников В.В. Архитектура ирригационных систем. Киев, Будевильник, 1987 г.-110 с. 3.Бабаханов А.Б. Архитектура ирригационно-гидротехнических сооружений Средней Азии. Ташкент, Узбекистан, 1980 г.-147 с. 4.Архитектурные конструкции. Москва. Высшая школа, 1989 гг.-342 с.

Похожие

Кадимги ва Урта асрларда Узбекистондаги ГТИ лар ривожланиш типлари хакида умумий маълумотлар

Сув олувчи иншоотлар ва сув тиндиргичларни ишлатиш

Сув йўллари ва портлари

Дарё гидроузелларидан фойдаланиш тўғрисида умумий маълумотлар

Сув манбалари ва улардан фойдаланиш