Жамият сиёсий тузилмасида давлатнинг ўрни - Социология - Рефераты

Жамият сиёсий тузилмасида давлатнинг ўрни

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

60 KB

Жамият сиёсий тузилмасида давлатнинг ўрни Режа: 1. Давлат жамият сиёсий тузилмасининг асосий ташкилоти сифатида. 2. Давлатнинг асосий белгилари, шакллари ва вазифалари. 3. Мустақил Ўзбекистон давлатининг ташкилий тузилмаси ва унинг истиқболи.

Давлат жамият сиёсий тузилмасининг асосий ташкилоти сифатида. Жамият сиёсий системасида етакчи вазифани сиёсий хокимият муассасалари амалга оширадилар. Улар қаторига биринчи навбатда давлат аппарати ўзининг қонун чиқариш, ижро этиш ва ҳакамлик кўринишлари билан яхлит бир механизмни ташкил қилган ҳолда киради ва амал қилади. Давлатнинг жамият сиёсий системасида асосий сиёсий муассаса сифатида амал қилиши жараёнини батафсил кўриб чиқамиз. Давлатнинг илмий-методологик таърифи ҳали ҳам муайян қолипга тушмаган, бу унинг табиатидан келиб чиққан бўлиши мумкин, чунки унда жуда кўп қиррали, турли хилма-хил ижтимоий кучларнинг асл мақсад ва манфаатлари, орзў-умидлари бир нуқтада жамлангандек акс эттирилган. Шунинг учун давлатнинг асл табиати ҳақидаги илмий назарий фикр- мулоҳазалар ҳам турлича ва хилма-хил тарзда ифода топгандир. Ҳаммамизга маълумки, давлат инсоният тарихий тараққиётининг ҳамма паллаларида ҳам бўлмаган ва амал қилмаган, бундан кейинги асрларда ҳам у абадий сақланиб қоладиган ва амал қилаверадиган жамият сиёсий системасининг асосий муассасаси деб уқтириш объектив ҳақиқатга зид тарздаги тафаккур меваси бўлар эди. Шунинг учун давлатни узоқ муддат давом этган инсоният тарихий тараққиётининг ишлаб чиқариш кучлари юксалиб бориб, меҳнат тақсимоти чуқурлашиши ва хусусий мулкчилик муносабатларининг келиб чиқиши натижасида вужудга келган, жамиятнинг турли ижтимоий синфлар, табақалар, гуруҳларга бўлиниб кетиш жараёнининг хосиласи сифатида талқин қилиш мақсадга мувофиқдир. Давлат жамиятининг сиёсий системасида марказий ўринни эгаллайди. Шунинг учун у сиёсий системанинг асосий муассасасини, етакчи ва ҳал қилувчи таркибий бўлагини ташкил қилади. Ўзининг тузилиши жиҳатидан ниҳоят даражада мураккаб бирликни ташкил этган давлат муассасаси сифатида ҳам кўп томонли ва кўп қиррали алоқаларга киришиши табиий бўлгани туфайли унинг таърифи ҳам бир мазмунли бўлиши мумкин эмас.

Давлат жамиятнинг бир-бирига қарама-қарши турган ижтимоий синфларга, бўлиниб кетиши натижасида келиб чиққан барча ҳаёт жабҳаларини ташкил этиш ва уюштиришнинг сиёсий шаклидир. Давлат синфий жамият сиёсий системасининг асосий муассасаси бўлиб, жамиятни бошқариш, унинг иқтисодий ва ижтимоий тузумини ҳимоя қилиш, мазкур тузум асосларини қупориб ташламоқчи бўлган мухолиф кучларининг қаршилик ҳаракатини бостириши вазифаларини амалга ошириш учун хизмат қилади. Давлат жамиятнинг асосий муассасаси бўлган ҳолда унинг ягона муассасаси вазифасини адо этмайди. Жамият сиёсий тизимида давлат муассасалари атрофида амалий фаолият олиб борадиган турли сиёсий партиялар, касаба, ёшлар, хотин-қизлар уюшмалари, диний бирлашмалар, ижтимоий-жамоат ташкилотлари, ихтиёрий кўнгилли жамиятлар ва шу кабилар мавжуд бўлади. Давлат улардан қуйидаги ҳоллар билан фарқланади: 1. Жамиятнинг барча аъзоларига ва барча ижтимоий қатламларига тааллуқли олий хокимиятни амалга оширувчи идоралари ҳамда муассасаларнинг мавжудлиги билан; 2. Давлат томонидан ҳамма учун риоя қилиниши шарт бўлган хулқ- атвор ва аҳлоқ-одоб қоидалари мажмуининг ҳуқуқий асосларининг мавжуд бўлиши билан; 3. Давлат хокимиятининг ҳуқуқ доираси белгиланган муайян ҳудуднинг мавжудлиги билан фарқланади. Давлат ва унинг амалга ошираётган хокимият тизимлари ўзи вужудга келтирган сиёсий, мафкуравий, ҳуқуқий муносабатлар, назорат қилиш аппаратлари жамиятга қарши қаратилагн хатти-ҳаракатларнинг олдини олиш, маъмурий тизимлар орқали жамият ижтимоий муносабатларининг бутун мажмуини яхлит тарзда қамраб олади, бу билан у жамиятни бирлаштиради ва уни ҳамжиҳатликка олиб боради.

Давлат ўз сиёсий хокимияти амал қиладиган муайян ҳудуд доирасида бўйсундириш ҳукмронлигини амалга ошириш имкониятига эга бўлади, бу эса асосан айрим ижтимоий гуруҳларга нисбатан хомийлик бошқа ижтимоий гуруҳларга нисбатан эса зўравонлик вазифаларини адо этишни тақозо қилади. Ундан ташқари, давлат жамият сиёсий системасининг асосий муассасаси сифатида бутун жамият номидан мамлакат ички ва ташқи сиёсатини юритиш ҳуқуқига ҳам эга бўлиб қолади. Давлатнинг асосий белгиловчи хусусиятлари ҳақида фикр мулоҳаза юритганда, юқорида келтирилган фарқли белгиларни асос қилиб олган ҳолда қуйидагиларни яна бир бор такрорлаш мақсадга мувофиқ бўлади: - давлат хокимиятини амалга оширадиган ихтисослаштирилган идора ва муассасаларнинг алоҳида, махсус системаси мавжудлиги; - давлат хокимияти томонидан маъқулланган ва тасдиқланган муайян тартиб қоидалар системасини акс эттирувчи ҳуқуқлар мажмуасининг мавжудлиги; - мазкур давлатнинг ҳуқуқий ҳукмронлиги амал қила оладиган ҳудудига эга бўлиши мавжудлиги. Давлатнинг моҳияти пировардида жамиятда ҳукм сураётган ва амал қилаётган ишлаб чиқариш усулларининг, хусусан, ишлаб чиқариш муносабатларининг табиатидан келиб чиқади, у билан диалектик боғлиқлик ва алоқадорликда бўлади. Бошқача қилиб айтганимизда, давлат жамиятнинг иқтисодий базиси устига ўрнатилган сиёсий усткурмани англатади. Бундай боғлиқлик ва алоқадорлик доирасидан ташқари холатда давлатнинг бир тарихий туридан унинг иккинчи турига, кейингисига ўтиши жараёнларини ҳам тасаввур этиб бўлмайди. 6.2. Давлатнинг асосий белгилари, шакллари ва вазифалари.

Давлат жамият сиёсий тузилмасининг асосий ташкилоти сифатида бир қатор муҳим белгиларга эга; 1. Давлатнинг мажбур қилиш, тартибга солиш усуллари ва воситалари мавжуд (масалан, милиция, прокуратура, миллий хавфсизлик); 2. Давлат ўзининг қонун чиқарувчи, ижро этувчи, суд хокимиятларидан ташкил топади; 3. Давлатда маълум даражада шаклланган молия-солиқ тизими амал қилади; 4. Давлат ўзининг маъмурий-ҳудудий тузилишига эга бўлади; Давлат ўзининг амал қилиш жараёнида бир қанча шаклларда намоён бўлади. Давлат бошқарувининг ўтмишда кенг тарқалган монархия шакли ҳозир ҳам айрим мамлакатларда ўзига хос тартибда амал қилмоқда. Бундан ташқари, давлатнинг республика, парламент бошқаруви шакллари намоён бўлмоқда. (Эслатма: давлат бошқаруви шакллари тўғрисида бундан олдинги мавзуда батафсил тўхталган эдик.) Давлат хокимиятининг асосий бурч-вазифалари икки гуруҳга бўлинади: биринчи гуруҳ вазифалари - жамиятда иқтисодий ҳукмрон бўлган синфнинг манфаат ва қизиқишларини ифода этиб, унинг ижтимоий ҳаётда етакчи ўринни эгаллаши ва сақлаб қолиши учун ёрдамлашади, иккинчи гуруҳ вазифалари эса жамиятда ялпи иқтисодий-ижтимоий вазифаларни, ишларни амалга оширишга қаратилади. Шундан келиб чиққан ҳолда, давлатнинг бостириш ва бунёдкорлик, яратувчанлик функциялари намоён бўлади. Айрим сиёсатшунос олимлар давлат хокимиятининг асосий бурч- вазифаларини янада кенгроқ тушунтиришга ҳаракат қилганлар. Жумладан, сиёсатшунос Ш.Шарипов ўзининг “Сиёсатшунослик” ўқув қўлланмасининг иккинчи китобида давлат хокимиятининг қуйидаги бурч-вазифаларини келтириб ўтади: 1) ўзини вужудга келтирган сиёсий тузум асосларининг барча мавжуд имкониятларини ишга солиб ҳимоя қилиш; 2) ижтимоий- сиёсий жиҳатлардан хавф туғдирадиган барча можаро-тўқнашувларни олдини олиш ва уларни бартараф этиш; 3) иқтисодий, ижтимоий, сиёсий

муносабатларни уйғунлаштириб, йўналтириб туриш; 4) жамият ҳаётининг барча жабҳаларида аввалдан режалаштирилган ва муайян мақсад сари йўналтирилган мамлакат ички сиёсатини юритиб, жамиятни бошқариш; 5) мамлакат манфаатларини халқаро миқёсда ҳимоя қилишга қаратилагн ташқи сиёсат ўтказиш; 6) мамлакат мудофаасини ташкил этиш. Бу вазифалар давлат хокимиятининг стратегик вазифалари сифатида қаралса, уларни амалга ошириш жараёнлари давр талабларига кўра босқичма-босқич тактик воситалар орқали содир бўлади. Бу тактик воситаларни кўмакчи бурч-вазифалар сифатида ҳам қараш мумкин. Бундай вазифалар ўткинчи, тез ўзгарувчан ҳарактерда бўлиб, фавқулодда иқтисодий, сиёсий, маънавий-аҳлоқий тадбирларни амалга ошириш шаклида намоён бўлади 6.3. Мустақил Ўзбекистон давлатининг ташкилий тузилмаси ва унинг истиқболи. Бозор муносабатларига ўтиш даврида давлат бош ислоҳотчи бўлиши, иқтисодиёт ва ижтимоий турмушнинг ҳамма соҳаларини ўзгартириш режаларини тузиб уни изчиллик билан амалга ошириш зарур. Жаҳон тажрибаси иқтисодиётни давлат йўли билан тартибга солиб туриш зарурлигидан далолат бермоқда. Том маънода ўзини ўзи тартибга солиб турадиган бозор бўлмайди. Давлат ўзининг алоҳида мавқеига кўра ҳамма даврларда иқтисодий жараёнларга таъсир ўтказиб келган. Ижтимоий жиҳатдан йўналтирилган ҳозирги бозор давлат томонидан тартибга солиб туриладиган бозордир. Унинг турли андозалари давлат ва рақобатчилик томонидан тартибга солиш даражасининг нисбати билангина фарқ қилади. Ҳозирги пайтда давлат иқтисодий ислоҳотларни муваффақиятли амалга ошириш учун жуда зарур бўлган ижтимоий-сиёсий барқарорлик ва миллатлараро тотувликнинг кафолатидир.

Айни пайтда давлатнинг вазифаси ҳимоя қилиш билангина чекланиб қолмайди. Бозор муносабатларининг қарор топиши даврида давлат ислоҳот жараёнида фаол иштирок этиш, унинг ташаббускор бўлиши ва ислоҳотни изчиллик билан ва қатъийлик билан амалга ошириши шарт. Давлат бозор институтларини яратиш учун қулай шароит туғдиради. Бунда бозор институтларининг шаклланиш жараёни рақобат қонунлари таъсири ва иқтисодий жиҳатдан мақсадга мувофиқ йўналишда амалга ошиши лозим. Вужудга келаетган ишбилармонлик тўзулмалари қарор топиши ва ривожланишига кумақлашиш давлатнинг бурчидир. Бундан ташқари, давлат ўз органлари орқали бозор механизмларини жорий этишга давъат этади, таркиб топган рухиятни ва турачилик тусикларини бўзиб ташлайди. Айниқса мақсадга қаратилган тузилма сиёсатини амалга оширишда давлатнинг аҳамияти катта. Бу халқ хўжалигининг устун тармоқларига сармояларини жалб этиш учун имтиёзли шароитгина эмас, шу билан бирга марказлаштирилган манбааларни янги истиқболли корхоналар кўринишига бевосита сарфлашдан ҳам иборатдир. Давлат иқтисодиётининг бевосита давлат сектори орқали ҳам ижтимоий- иқтисодий жараёнларга таъсир ўтказади. Келгусида давлат секторининг улуши анча камаяди. Халқ хўжалигининг энг асосий ва стратегик аҳамиятига молик тармокларигина давлат тасарруфида қолади. Шунингдек, давлат улардан ишлаб чиқаришни акциялашда иштирок этади. Бозор шароитида иқтисодиётни давлат йўли билан тартибга солиш, одатда иқтисодиётнинг давлат секторини ривожлантиришни бошқаришда ҳамда ижтимоий муаммоларни ҳал этиш йўли билан бевосита, шунингдек ҳуқуқий ва иқтисодий воситалар ёрдамида бевосита амалга оширилади. қаршилигини бостириш вазифасини амалга оширади. Жамият ижтимоий-сиёсий тизимининг мазмун-моҳиятига кўра, давлатниннг ички ва ташқи сиёсати амалга оширилиб, у иқтисодий, сиёсий,

маънавий-аҳлоқий соҳаларидаги вазифаларни бажариш шаклида намоён бўлади. Мустақил Ўзбекистон давлати миллий давлатчилигимизнинг тарихий анъаналарига асосан қайта ташкил этилиб, у бозор иқтисоди шароитида бош ислоҳотчи вазифасини амалга оширмоқда. Ўз навбатида мамлакатимизда “кучли давлатдан - кучли фуқаролик жамият сари” йўл тутилиб, давлатнинг бир қатор вазифалари жамоат ва нодавлат ташкилотларига ўтиб бормоқда. Бунинг натижасида давлатнинг жамият сиёсий тузилмасидаги ўрни ва роли яна ҳам ортиб бормоқда.

Фойдаланилган адабиётлар: Ўзбекистон Республикасининг Конституцияси. Т.: 1992 Каримов И.А. “Ўзбекистон келажаги буюк давлат” Т.: 1992 Каримов И.А. “Ўзбекистон ХХ1 аср бўсағасида....” Т.: 1997 Каримов И.А. “Озод ва обод ватан, эркин ва фаровон ҳаёт пировард мақсадимиз”. Т.: 2000 Шарипов Ф.Ш. “Сиёсатшунослик. Ўқув қўлланма.” Иккинчи китоб. Т.:1996

Похожие

Жамиятнинг сиёсий системаси, унинг моҳияти, ўрни ва аҳамияти

Сиёсий элита ва сиёсий етакчилик

Сиёсий онг ва сиёсий маданият

Сиёсий ихтилофлар ва сиёсий инкироз

сиёсий партиялар ва сиёсий харакатлар