Социологиянинг таркибий тузилиши. Социологиянинг методлари ва социологик қонунлари - Социология - Рефераты

Социологиянинг таркибий тузилиши. Социологиянинг методлари ва социологик қонунлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

89.5 KB

Социологиянинг таркибий тузилиши. Социологиянинг методлари ва социологик қонунлари Ҳозирги замон социологияси мураккаб таркибий тузилишига эга бўлиб, совет тузуми давридаги бир томонлиликдан ҳоли бўлди. Танқидий кўз билан қаралган ва инкор қилинган “буржуа социологияси” эришган ютуқлардан фойдаланиш имконияти юзага келди. Руҳият, маънавият масалаларини умуминсоний, миллий ва бошқа қадриятларни кенг ва чуқур ўрганиш – муҳим масалалардан бири бўлиб қолди. Жамият ҳаёти илгари айтиб ўтганимиздек социология фани доирасида уч босқичда: 1. Умумсоциологик 2. Махсус социологик назария; 3. Эмпирик социологик тадқиқотлар асосида ўрганилади. 1. Умумсоциологик назарияга мисол қилиб К.Маркс ва Ф.Энгельс томонидан ишлаб чиқилган жамият ишлаб чиқарувчи кучларининг ишлаб чиқариш муносабатларига ўзаро мувофиқ келиши қонуни, ижтимоий борлиқ ижтимоий онгни белгилаб бериш қонуни; америкалик Т.Парсонс ва Р.Мертонларнинг структуравий-функционализм таълимоти, янги индустриал жамият таълимоти ва бошқа Ҳарбий Оврупо ва Америка олимларининг таълимотларини келтириш мумкин. 2. Ҳозирда социологияда махсус социологик назариялар сифатида иқтисод социологияси, меҳнат социологияси, турмуш тарзи, шаҳар ва қишлоқ бошқариш ва ташкил қилиш; сиёсат, маданият, имл-фан, таълим, шахс, оила, ёшлар, бўш вақт, тиббиёт, этносоциология, қизиқишлар, ижтимоий ўзгаришлар ва бошқа социологик соҳаларни кўрсатиш мумкин.

Умумсоциологик назариялардан фарқ қилиб, махсус социологик назариялар макон ва замон жиҳатидан тор чегаралангандир. Умумсоциологик назарияларнинг мазмуни жамият ривожланишининг асосий йўлини белгиловчи динамик қонуниятига асосланган бўлади. Махсус социологик назариялар эса статистик – муайян бир ижтимоий доирасидаги ўзгаришларни ифодалаши мумкин. Ҳар қандай умумсоциологик назария моҳият эътибори билан махсус социологик назариялар мазмунига мувофиқ бўлиши шарт. Чунки, махсус социологик аниқ амалий тадқиқотлар орқали текширилиб борилади. Ўз навбатида умумсоциологик назариялар махсус социологик назариялар учун ҳам назарий, ҳам методологик асос бўлиб хизмат қилади. Умумсоциологик ва махсус социологик назариялар социология фанининг назарий жиҳатини ташкил қилади. Ҳозирда конкрет ва хусусий социологик тадқиқот сифатида ортиб бораётган амалий социология эса конкрет социологик тадқиқот усуллари ёрдамида махсус социология соҳалар диорасида олиб борилаётган тадқиқотлардан ва улардан олинадиган хулосалардан иборат бўлиб қолади. Социологик билим ва усулларнинг юқорида кўрсатиб ўтилган уч даражаси ҳамда назарий ва амалий социология ўзаро диалетик алоқадорликда бўлиб, ягона социология фанини ташкил қилади. Назарий социология жамият ижтимоий ҳаётининг умумсоциологик, ҳамда умумилмий даражалардаги функционал ва ривожланиш қонуниятларини ўрганади. Масалан, ҳозирда Ўзбекистоннинг бозор муносабатларига босқичма-боқич ўтиш концепцияси ва жамият ҳаётида бозор муносабатларини таркиб топиб бориш жараёнини ўрганиш назарий социологиянинг асосий тадқиқот объекти ҳисобланади. Шу билан бирга, назарий социологияда ижтимоий ҳаётнинг иқтисодиёт, сиёсат, маиший турмуш, маънавият каби алоҳида соҳаларининг функционал ва ривожланиш қонуниятлари, ўзига хос хусусиятлари ҳам илмий-назарий асосда ўрганилади.

Амалий социология инсон фаолиятини, жамият ҳаётининг турли соҳаларини, жараёнларини бевосита амалий асосда ўрганади. 3. Амалий социологияда эмпирик тадқиқотлардан олинган маълумотлар назарий жиҳатдан умумлаштирилади. Фақат шундагина назарий социологияда олинган тадқиқот натижалари ижтимоий ҳаёт воқелигини, унинг функционал ва ривожланиш қонуниятларини тўғри, объектив равишда очиб бера олади. Амалий социология эмпирик тадқиқот усуллари ёрдамида олиб бориладиган ижтимоий ҳаётнинг ҳар қандай жараёнини ўрганишга қаратилган тадқиқотни англатади. У ўзининг икки жиҳати билан характерланади: биринчидан, комплекслилик хос бўлиб, тадқиқот объекти бир бутун ҳолда олиб қаралади, шу жиҳатдан социология доирасида бошқа ижтимоий фанларнинг усулларидан фойдаланиш мумкин. Иккинчидан, объектив ва субектив омиллар бирлигини ташкил қилувчи инсон фаолиятининг натижаси бўлган ижтимоий жараённи ўрганади. Амалий социология назарий асосда тадқиқ этилган жамият ҳаётининг функционал ва ривожланиш қонуниятларидан илмий мақсадларда фойдаланиш усулларини, воситаларини ишлаб чиқиш мақсад қилиб қўйилади. Шу жиҳатдан амалий социология ўзининг эмпирик хусусиятига эга ва назарий социология билан узвий боғлиқ. Метод деганда кенг маънода у ёки бу масалани ечишда қўлланиладиган усуллар, қоидалар тушунилади. Методлар ҳар қандай илмий билишнинг муҳим ташкилий қисми ҳисобланади. Ҳар қандай олим, ҳоҳ у ҳуқуқшунос, ҳоҳ социолог ёки иқтисодчи бўлсин, ўз олдига маълум бир илмий муаммони қўя туриб, уни у ёки бу методлар ёрдамида ҳал қилади. Одатда методларни барча фанларда қўлланиладиган умумилмий билиш методларига /масалан, индукция ва дедукция, анализ ва синтез ва б./ ва конкрет фанларнинг ўзига хос масалаларини ечишда фойдаланиладиган хусусий-илмий методларга /масалан, геометриядаги координаталар методи ёки медицинадаги диагностика методи ва ҳ./ бўлинади.

У ёки бу фанда қўлланиладиган методлар йиғиндиси шу фаннинг методологиясини ташкил этади. Методология қўйилган муаммоларни ечиш усулларини танлаш, илмий ечимнинг йўналишини ва этапларини аниқлаб беради. Социологик методлар деганда социологик билимни асослаб бериш ва кўриш усули, социал системаларни эмпирик ва назарий ўрганишнинг усул ва амаллари тушунилади. Социологик назарияларни ташкил этишда, социологик тадқиқотлар методологиясини тузишда фалсафа муҳим ўрин эгаллайди. Социологнинг фалсафий дунёқараши унинг социологик концепциясининг асоси бўлиб хизмат қилади. Социология фан сифатида умумилмий методлардан ҳам, ўзи учун характерли бўлган методлардан фойдаланади. Социологияда қўлланиладиган умумилмий методларга математик, индуктив, дедуктив, аналитик, синтетик, тарихий, моделлаштириш ва бошқа методлар киради. Эҳтимолий жараёнларни ўрганадиган фанлар қўллайдиган методлар социологияда ҳам қўлланилади: статистика ва эҳтимоллар назарияси методлари. Уларга факторли /социал объектларнинг белгилари ўртасидаги ўзаро алоқадорликларини ўлчаш ва уларга асосланиб белгилар классификациясини ўлчаш/, латент /респондентларнинг айрим саволларга берган жавобларидан келиб чиқиб, уларни маълум бир яширин, яъни латент белгиларига кўра ажратиш/, корелляцион анализ /социал объектлар белгилари ўртасидаги статистик алоқларни ўрганиш/ ва шунингдек, шкалалар қуриш ва анализ қилиш , яъни савол-жавоб, кузатиш ёки ҳужжатларни анализ қилишда йиғиладиган социал маълумотларни баҳолашда фойдаланиладиган инструментларнинг ўлчамли қисмларини кўриш ва анализ қилиш процедураси киради. Даражасига кўра социология методлари иккига бўлинади: амалий (эмпирик) ва назарий.

Социологик тадқиқот босқичларига /стадия/ кўра эса муаммолар, мақсадлар, вазифалар шаклланиши методлари, маълумотларни йиғиш методлари /савол-жавоб, кузатиш, ҳужжатларни ўрганиш/, маълумотни қайта ишлаш методлари /группалаш, тақсимлаш/, маълумотни анализ қилиш методларига /умумлаштириш, сифатли анализ, типологизация/ бўлинади. Шундай қилиб, социология методи тадқиқ этилаётган социал муаммога, кўрилган назарияга ва умумий методологик йўналишга асосланади. Социологик тадқиқотнинг унумдорлиги социологнинг социал воқеа-ҳодиса ва жараёнлар тўғри, етарли маълумотлар олишда, уларни анализ қилиш ва умумлаштиришда қандай методлардан фойдаланганлиги ва вазифани қай даражада бажара олганлигига боғлиқ. Социологик қонунларни аниқлашда социал бирликлар, ташкилотлар институтлардан ташкил топган социал системанинг ўзига хослигини тасаввур қилишдан келиб чиқиш керак, бу компонентларнинг ёки социал муносабатларнинг ўзаро ҳатти-харакатини ўрганиш социологик қонуннинг ўзига хослигини белгилашда асос бўлади. Социал системанинг компонентлари ўртасида, социал муносабатларга киришаётган одамлар ўртасида уларнинг социал соҳадаги ҳаётий фаолиятининг ўзига хослигидан келиб чиқадиган фаолиятларининг доимий алмашиниб туриши рўй беради. Бу фаолият одамларнинг мавқеини, уларнинг жамият ҳаётидаги ролини ўзгартиришга, уларнинг эҳтиёжлари ва қизиқишларини қондиришга қаратилган бўлади. Социал соҳа ўз келиб чиқиши, функционалашуви ва ривожланишида маълум бир қонунларга бўйсунади. Бу қонунларни бутун бир жамият доирасида амал қилувчи қонунлардан ажрата олиш зарур. Айнан социал соҳага хизмат қилишга қаратилган қонунлар социологик қонунлар дейилади. Шундай қилиб, социологик қонунлар – социал системанинг турли босқичларида намоён бўлувчи турли хил социал бирликлар, ташкилотлар ва институтларга бирлашган одамлар ўртасидаги мавжуд ўзига хос, муҳим, такрорланиб турувчи алоқлардир. Ижтимоий ҳаётнинг турли соҳаларида

учрайдиган ҳар қандай алоқаларни ҳам социологик қонун сифатида қараш мумкин эмас, балки фақатгина социал система ичида юзага келадиган алоқаларни социал қонунлар сифатида қараш мумкин. Социологик қонунлар системалилик хусусиятига эга, яъни улар фақатгина биргаликда социал системани бир бутунлик сифатида тушунтириб беради. Социологик қонунлар иккига бўлинади: умумий ва хусусий 1. Умумсоциологик қонунлар – шундай қонунларки, улар биринчидан, барча социал системаларнинг ривожланиши давомида амал қилади, иккинчидан, социал системаларнинг социал муҳитда амал қилувчи бошқа қонуниятларини аниқлаб берувчи моҳиятини, фундаментал асосларини акс эттиради. Социал муносабатларнинг ишлаб чиқариш усулларига тобелиги умумсоциологик қонундир. Инсонларнинг жамиятдаги ўрни, ижтимоий ҳаётдаги роли, уларнинг эҳтиёж ва қизиқишларининг қондирилиши охир- оқибат ишлаб чиқариш муносабат билан аниқланади. Инсон томонидан эксплуатация қилинишига олиб келувчи мулкчилик муносабатлари устун бўлган жамиятларда асосий ишлаб чиқариш воситалари эгалари ҳукмрон ўрин эгаллаб, ишлаб чиқаришда қатнашмай туриб ўз эҳтиёжларини қондиради ва жамиятни бошқаради, ишлаб чиқариш воситаларига эгалик қилмайдиганлар эса улар томондан эзилади, бошқарувдан йироқлашади, кам меҳнат ҳақи олади, ўз қобилиятларини реализация қилишга етарли имконияти бўлмайди ва ҳоказо. Мулкчилик муносабатлари инсонни инсон томонидан экспулатация қилинишини келтириб чиқармайдиган жамиятда ижтимоий ҳаётнинг барча соҳаларида, шунингдек, социал соҳада ҳам, одамлар бир хил ўрин эгаллайдилар /ҳукмронлик қилувчилар ва мазлумлар бўлмайди/, ижтимоий- сиёсий ҳаётда қатнашишда бир хил имкониятга эга бўладилар, эҳтиёж ва қизиқишларининг қондирилиши эса ҳар бирининг ўзи қўшган ҳиссасига боғлиқ бўлади.

Социал муносабатларнинг ишлаб чиқариш – иқтисодий муносабатларига нисбатан актив роли ҳам муҳим қонуният бўлиб келади. Масалан, социал бирликларда одамлар муносабатларининг яхшиланиши, коллективдаги шунга мос муҳит ишлаб чиқариш ривожланишга, умумий ҳолда жамиятга ҳам бевосита таъсир қилади. Эҳтиёж ва қизиқишларнинг социал шартланганлиги ҳам умумсоциологик қонундир. Эҳтиёжлар барча шарт-шароитлар йиғиндиси, аввалам бор ишлаб чиқариш кучларининг ривожланиш даражасига ва ишлаб чиқариш муносабатлари характерига, у ёки бу социал бирликларнинг /синфлар, миллатлар ва б./ қизиқишлари ва идеалларга боғлиқ ҳолда ҳам келиб чиқади, яъни моддий ва маънавий ишлаб чиқаришнинг турли соҳаларидаги актив фаолият, бошқа одамлар билан мулоқот, шахснинг шаклланиши жараёни шунга мос эҳтиёжларни келтириб чиқаради. Эҳтиёж ва қизиқишлар шартланганлигининг ўзига хослиги ишлаб чиқаришнинг, турли социал системаларга мансуб инсонлар моддий-техник базасининг бир хил ривожланиш даражаси шароитида ҳам турли хил, баъзан қарама-қарши эҳтиёжлар ва қизиқишларнинг юзага келишида намоён бўлади. Шахс шаклланишида социал муҳитнинг муҳим роли – яна бир умумсоциологик қонундир. Инсоннинг бошқа инсонлар, коллективлар, бирликлар билан алоқаси ва ўзаро ҳаёти шарт-шароитлари унинг атрофида доимий, унинг жамиятдаги ўрнини, фаолиятини, хулқ-атворини, ҳаёт тарзини белгилаб берувчи факторлар комплексини вужудга келтиради. Социал муҳитнинг ҳолати, унинг бойлиги ёки ночорлиги шахснинг билими, малакаси, фикрлари, кайфиятини, демакки, унинг у ёки бу ҳатти-харакатини асослашда сабаб бўлиб келади. Охир-оқибат социал муҳит шароитларининг маълум таъсири остида, фаолият ва мулоқот жараёнида шахснинг ҳаётга маълум бир муносабати, қадрият ва мақсадлари, аҳлоқ-одоб қоидалари ҳақидаги тасаввурлар, маънавияти, маданияти, онги шаклланади. 2. Умумсоциологик қонунлардан ташқари бир ёки бир неча /бир типли/ социал системалар доирасида, шунингдек, социал системанинг алоҳида

структуравий соҳаларида амал қилувчи ўзига хос хусусий қонунлар ҳам мавжуд. Масалан, социал бирликлар ўзига хос қонуниятларга эга синфий, миллий, оилавий-кундалик ва б. муносабатлар. Социал ривожланиш қонунлари объектив ва инсон онги иродасига боғлиқ бўлмаган ҳолда амал қилади. Лекин ижтимоий ҳаётда ҳеч нарса инсонсиз амалга ошмайди, шунинг учун социологик қонунлар - инсонлар фаолиятларнинг социал фаолият субъектларининг детерминацияси механизмидир. Бундан, агарда ижтимоий жараёнлар инсонларнинг онгли амалий фаолисиз амалга ошмас экан, унда социал қонунларнинг объективлиги ҳақида сўз бориши мумкинми?, деган савол келиб чиқади. Албатта, социал системанинг бутун бир ҳаёти ўз олдига маълум бир мақсадларни қўювчи ва уларга эришувчи онгли мавжудотлар – инсонларнинг фаолиятидир. Уларнинг фаолиятлари бўйсунадиган қонунлар, улар нимани ва қандай бажараётганлигига, муносабатлари бўйсунадиган қонунлар эса қандай муносабатларга киришилаётганлигига боғлиқ ҳолда келиб чиқади. Жамиятни янгилаш, демократик ҳуқуқий давлат қуриш, социал йўналтирилган бозор муносабатларига ўтишда давлат бош ислоҳотчи бўлиб келади. Объектив қонунлардан мақсадли фойдаланиш, бошқариш механизмларини онгли равишда кўриш асосида, оммага таянган ҳолда фаолиятини амалга оширсагина давлат бу вазифани муваффақиятли бажариш мумкин. Социологиянинг асосий муаммо ва вазифалари. Социологиянинг асосий муаммолари унинг предмети соҳасидан келиб чиқади. Турли социологик мактаблар ва социологик билимни ташкил этувчи аниқ системаларнинг назарий йўналишларида камчиликларни ҳисобга олиш зарур: 1. Предмет ва объектни тенглаштириш;

2. “Социал” тушунчасини аниқ таърифлаб бера олмаслик; Социологиянинг марказий муаммоси – социал тизимларни ўрганишга боғлиқ масалалар комплексидир. Бу биринчи навбатда қуйидагиларни тадбиқ қилишдан иборат: - социал тизимларнинг вужудга келиши ва ривожланиши; - социал тизимлар компонентларининг тузилиши /социал бирликлар ва гуруҳлар, социал ташкилотлар, социал институтлар/; - социал системаларнинг /улар компонентларининг ўзаро алоқа ва ўзаро ҳатти ҳаракати усуллари/ структураси ва социал бир бутунлиликнинг барқарорлигини сақлаб қолиш ва тартибга келтиришдаги роли; - социал тизимларнинг, уларнинг структуралари ва компонентларини қайта ишлаб чиқаришнинг механизми ва шарт- шароитлари 1 ; Социология томонидан социал тизимнинг ривожланиш қонуниятларини ўрганиш унинг жамият структурасини ташкил этувчи компонентлар, у ёки бу социал бирликларни, социал ташкилотларни, социал институтларни келтириб чиқариш механизми, шунингдек, социал соҳадаги социал муносабатлар билан ўзаро алоқ a да тадқиқ этишни талаб қилади. Бундан келиб чиқиб, социологиянинг вазифаси социал тизимларнинг ҳар бир компонентининг ўзига хослигини, улар бажарадиган маълум бир вазифаларни ўрганишдан иборат бўлади. Ҳозирги даврда, бозор муносабатларига ўтишда, социал тизим структурасини тадқиқ қилиш муҳим аҳамият касб этмоқда. Бу социологдан тадқиқотга илмий, ижобий ёндашишни талаб қилади, чунки ҳозирги ўтиш даврида юзага келаётган социал муаммолар янгича ва илгариларидан анча фарқ қилади. Масалан, кўп укладли иқтисодиётни яратиш, ишбилармонлик фаолиятини ташкил этиш билан бир қаторда янги социалгуруҳлар /масалан, ўрта мулкдорлар синфи/ вужудга келмоқдаки, улар жамиятда социал-синфий 1 С.Хан., В.Хан. Социология. Тошкент. «Адолат». 1999 13-16 бетлар

муносабатларга янгича касб этмоқда. Жамиятнинг социал-синфий дифференцияси критерийлари ҳақидаги эски тасаввурлар бу шароитда етарли бўлмай қолмоқда, социал гуруҳлар классификациясининг янги асосларини топиш, уларнинг жамиятдаги ўрни ва ижтимоий ҳаётдаги ролини аниқлаш зарур бўлиб қолади. Социологлар учун фактлар ва социал вазиятларни уларнинг конкрет намоён бўлишида ўрганиш вазифаси муҳим аҳамиятга эга. Одамларнинг социал бирликларнинг социал фактлар сифатидаги фаолияти, уларнинг маълум бир социал вазиятда намоён бўлишини ўрганиш муҳим ва актуалдир. Социологиянинг асосий муаммоларидан бири – шахснинг социал тизимдаги ўрни, қандай ва қай тарзда у ёки бу шахс жамиятнинг ҳаётий фаолиятида қатнашиши, бунда у қандай асос ва стимулларга асосланиши ҳақидаги масалаларни ўрганишдир. Шахснинг ижтимоийлашувидаги шарт- шароитларни ўрганиш ҳам муҳимдир. Турли социал бирликларнинг табиати, хусусияти, эҳтиёжи ва қизиқишларининг намоён бўлишини тадқиқ қилиш вазифаси ўзи билан социал муносабатларни ўрганиш билан боғлиқ бир қатор вазифаларни келтириб чиқаради. Ҳуқуқий демократик давлат қуриш йўлидан бораётган жамият олдида колективизм, социал адолат, шунингдек, барча миллатларнинг, социал гуруҳларнинг умумий келишуви йўлидаги ҳамкорликлари, унинг барча аъзоларининг социал тенглигини таъминлаш, уларнинг жамиятдаги ўрнини яхшилаш, жамиятни янгилашда ва прогрессида инсон факторидан максимал даражада фойдаланиш масалалари билан боғлиқ муаммоларни ечиш вазифаси туради. Социология фанининг вазифаси шу барча процессларнинг социал бирликлар, социал ташкилотлар ва социал институтлар доирасида ўзаро ҳаракат қилувчи одамлар, социал гуруҳларнинг социал ўрни ва социал қиёфасидаги ўзгаришлар билан қонуний алоқаларини ўрганишда намоён бўлади. Социология миллий мафкурани шакллантириш, яратиш жараёнида алоҳида ўрин тутади. Эскириб қолган дунёқараш, эскича моддий ва маънавий

муносабатлар ўз ўрнини янгисига осонликча бўшатиб бермайди. Бунинг учун маълум вақт керак. Социология шу вақт давомида маънавиятда рўй бераётган ўзгаришларни аниқлашга ва илмий асосга эга бўлган тадбирлар ишлаб чиқишга хизмат қилади. Шундай қилиб, миллий давлатимиз ижтимоий тизимдаги мавжуд системалар таркибий-функционал ҳолатини социологик тадқиқотлар орқали аниқлаш ва ўрганиш муаммоси ҳам ҳозирги куннинг энг муҳим масалаларидан биридир. Уларнинг ичида миллий тузилиш ва турли миллатларнинг ўзаро аҳил яшашини таъминловчи омилларни кучайтириш йўлларини аниқлаш; оила, ёшлар билан боғлиқ бўлган мавжуд муаммоларни жиддий таҳлил қилиб, реал тадбирлар ишлаб чиқиш ва ҳаётга тадбиқ қилиш; ҳозирда фаолият кўрсатаётган мавжуд салбий характердаги турли гуруҳлар: гиёҳвандлар, ишсизлар, бекорчи саёқлар, ўзгалар ҳисобига кун кечирадиган бошқа тузилмаларнинг миллатимизга, мамлакат сиёсий вазиятига, иқтисодиётига, маънавиятига ва кишиларнинг ижтимоий турмуш тарзига етказаётган катта зарарига ва бу гуруҳлар фаолиятига чек қўйиш муаммоларни ўрганиш муҳимдир. Турли ижтимоий-иқтисодий, сиёсий манфаатлар ўртасидаги зиддиятларни фақат бостириш, зўравонлик йўли билан ҳал этиб бўлмайди. Буни тарих такрор ва такрор исботлаб берган. Социологиянинг вазифаси эса бу жиҳатдан илмий таҳлил асосида давлатни, ижтимоий муносабатларни бошқаришга ҳар томонлама кўмаклашишдир. Социологиянинг жамият тараққиётидаги икки муҳим функциясини ажратиб кўрсатиш зарур: 1/ Билиш функцияси; 2/ Амалий функция; 1. Ўзининг билиш функцияси орқали жамият тараққиётининг объектив қонунларини, конкрет ҳаётий жараёнларни илмий асосда ўрганади. Мавжуд ижтимоий воқеликдаги жараёнларни ўрганиш билан жамият ҳаётининг келгусидаги ривожланиш олдиндан пайқаш, таҳлил қилиш учун хизмат

қилиш вазифасини бажаради. Ижтимоий билиш илмий социологик назария ва услубиётни ишлаб чиқиш муҳим аҳамиятга эга. 2. Ўзининг эмпирик билиш даражаси ва усуллари билан социология амалий функцияга ҳам эга. Амалий функция билиш функцияси билан узвий боғлиқдир. Ижтимоий тараққиёт қонуниятларини, тенденцияларини социологик тадқиқот орқали амалий жиҳатдан ўрганиш жамиятни илмий бошқариш ва режалаштириш, прогноз бериш учун асос бўлади. Шунинг учун ҳар бир вилоят ва шаҳарларда социологик тадқиқотлар ўтказиш, улардан олинган илмий натижаларни республика миқёсида марказлашган илмий лабораторияларда умумлаштириш – давлат аҳамиятига молик масаладир. Бозор муносабатларига ўтиш жараёнида бундай илмий хулосалар амалий аҳамиятга эга бўлиб, мустақил Ўзбекистон тараққиётини илмий асосда бошқаришни таъминлайди. Янги иқтисодий муносабатлар таркиб топиши ва ривожланиши билан социологиянинг амалий функциясининг аҳамияти ҳам ортиб боради. Айниқса, ҳозирги иқтисодий қийинчиликлар даврида меҳнатни ташкил қилиш, ишсизликни бартараф этиш, аҳоли моддий турмуш даражасини кўтариш каби долзарб муаммоларни ҳал этиб боришда социологиянинг амалий вазифаси яққол кўринмоқда. Фаннинг объектив ривожланиши кўп жиҳатдан мавжуд сиёсий тузумга, режимга боғлиқ бўлади. Амалий ва назарий социология эса ўз навбатида жамиятни илмий-режали бошқаришда давлатга жуда катта ёрдам бериш имкониятига эга. Бунинг учун: фан сифатида социологиянинг назарий ва амалий томонларини ривожлантириш; шу соҳанинг малакали мутахассисларини тайёрлашга эътибор бериш; вилоятларда, олий ўқув юртларида социологик илмий лабораториялар ташкил қилиш; уларни давлат томонидан моддий жиҳатдан рағбатлантириш; замонавий компьютер ва ҳисоблаш техникаси билан таъминлаш зарур.

Похожие

Социологиянинг предмети, таркибий тузилиши ва ривожланиш қонуниятлари

Социология структураси

Социология фанининг предмети, обеъкти ва ижтимоий фанлар тизимидаги урни

Социология фанининг предмети, объекти ва ижтимоий фанлар тизимидаги ўрни

Эмпирик социологик тадқиқот ва унинг методлари