Сиёсий лидернинг коммуникатив ва психотехнологик хусусиятлари - Социология - Рефераты

Сиёсий лидернинг коммуникатив ва психотехнологик хусусиятлари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

96.5 KB

С иёсий лидернинг коммуникатив ва психотехнологик х усусиятлари Режа: 1. Сиёсий л идер ва гуруҳдаги ў заро муносабатлар. 2 . Сиёсий психологияда лидернинг айрим психологик ҳусусиятлари. 3. Сиёсий жараёнда таъсир этишнинг индивидуал услублари . 4. Сиёсий психологияда лидер имиджи.

1. Сиёсий л идер ва гуруҳдаги ў заро муносабатлар ? Психологиянинг қ андай тармо қ лари мавжуд? Психология фанининг кўп тармоқлари мавжуд. Ёш психологияси, педагогик психология, сурдо психология, юридик психология, савдо психологияси, геронтопсихология, тиббиёт психологияси, муҳандислик психологияси, ҳарбий ва космик психология ва бошқалар. Сиёсий психология - психологиянинг энг ривожланаётган ва ҳаёт учун зарур булган тармоғини ташкил этади. Инсоннинг психологияси нафақат ижтимоий шароитлар билан белгиланади, балки шу шуғулланаётган фаолият ва ўзаро муносабатлар билан ҳам боғли қ дир . Сиёсий лидер фаолияти ўзининг ижодийлиги, илмий асосланганлиги, амалий йўналганлиги билан ажралиб туради. Шунинг учун лидер ҳар томонлама чуқур касбий билим ва малакаларга эга бўлмоғи даркор. Агарда бу билимлар паст даражада бўлса, у ўз фаолиятини бугунги давр талабларини қондирадиган даражада бажара олмайди ва унинг тез орада рейтинги кескин даражада пастлаб кетади. ? Лидер деганда кимларин тушунамиз? Бугунги сиёсий лидер касбий тайёргарликдан махсус бошқарув тайёргарликка эга бўлмоғи ҳам зарур. Бу билим, малака ва шахсий сифатлар унинг инсон ҳақидаги тасаввурларини кўпайтиради, инсон психологияси, гуруҳ ва жамоадаги инсоний муносабатларни тўғри тушунишга унга ёрдам беради ва фаолият тизимини тўғри ташкил этишга кўмаклашади. ? Янги типдаги сиёсий раҳбар қандай бўлиши керак? Бугунги давр, мустақиллик шароити янги типдаги лидер шахсини таълим - тарбиялаб вояга етказиш муаммосини ҳаётда яққол қўйди. Янги типдаги сиёсий раҳбар, лидер демократик ҳатти - харакатларни ўзи учун тамойил этиб олиши, чуқур мутахассислик ва махсус билимларга эга бўлмоғи даркор. У ўз фаолиятида ижтимоий ва сиёсий талаб, эҳтиёжларни

жорий этишга ҳам қобилиятли бўлиши лозим. Унинг раҳбарликка тайёргарлиги жаҳон андозаларига, рақобатбардошликка жавоб бера олиши зарур. Ҳайвонлар, қушлар, оламида инсон гуруҳида муайян вақтда йўлбошчи, сардор, лидер ажралиб чиқади. Фарқ шундаки ҳайвонлар ва қушлар орасидан лидер ирсий инстинкт асосида, инсонлар орасида эса онгли равишда сайланади. Инсон муайян гуруҳ, жамоанинг аъзоси бўлиб онгли равишда энг билимдон, виждонли, ор - номусли, ташкилотчилик ва бошқарувга мойил, ростгуй, ташаббускор, масъулиятли, меҳнатсевар, ишбилармон ва рақобатбардош шахсни аввал билиб, ҳар томонлама тушуниб раҳбар, лидер деб тан олади. Шу вақтдан бошлаб у ўз мақсади, вазифалари, орзу ниятларини лидер мақсади ва вазифалари билан мустаҳкам боғлайди. Сайланувчи умумий мақсад учун, уни ҳаётга татбиқ этиш учун бутун кучи, вужуди билан ҳаракат қилади ва лидерга ҳар томонлама ёрдам беради. Лидер гуруҳ ва жамоани жамият ривожланиши йўналиши билан ҳамдам ўсиши учун ҳаракат қилади ва бу мақсадга эришиш учун бор кучи, қувватини сарфлайди. Бу жараён лидер, раҳбарни сайлаш тайёргарлигига муайян талаблар қўяди. Сайловчиларнинг лидер сайлашга ҳар томонлама тайёргалиги ҳақиқий лидерни вужудга келишига сабаб бўлади. Ижтимоий психологияда лидер сайланиши ҳақида қатор назариялар мавжуд: 1. Хусусиятлар назарияси. (“ харизматик назария ”- немис тилидан олинган булиб, “ яхши шароит “ деган маънони билдиради). Бу назария лидернинг туғма сифатларига асосланади . Бу назарияга биноан лидерни унинг сифат, хислатларига асосланиб танлаш мумкин. 1940 йилда Америка социолог лари лидерни аниқлаш учун 79 сифат, хислатлардан ташкил топган тестни яратди. Лидернинг сифатларига у инициативлик, муомалалик, хазилкашлик ҳисси, энтузиазм, ўзига ишониш, инсондўстлик кабиларни киритди. Лекин лидер танлашда фақат сифат, хислатлар ёрдам бермаслиги кейинчалик Р.Стогдилл ва Г.Отеннингс изланишларида аниқланди.

2. Хусу с иятлар назарияси ў рнига “ лидернинг ситуатив назарияси ” вужудга келди. ( Ж.Пиаже, Е. Хартли ). Бу назария аввалги назарияни бутунлай ташламади ва унинг муаян қисмига лидер ситуациянинг натижаси ҳақидаги таълимотни қўшди. Бунда лидерни танлаш учун уни гуруҳ томонидан сайланиб кўрсатилиши зарур. Социолог Е.Хартли ўз тадқиқотлари натижасида нима учун айрим шахслар шарт - шароитларга қарамасдан лидерликка ҳаракат қиладилар ва мақсадларига етадилар деган саволга жавоб бериш уч у н лидерликка сайланишнинг тўрт хил “ моделини “ яратди. 1. Агарда, таъкид этади Хартли, бирон шахс бир шароитда лидер бўлган бўлса, у бошқа шароитда ҳам лидер бўлиб сайланиши мумкин. 2. Стереотипларнинг таъсири натижасида бор шароитда гуруҳ томонидан “ умуман “ лидер танланади. 3. Шахс бир шароитда лидерликка эга б ў либ, ўз имиджи, авторитетига эга бўлади. Келажакда шу имидж, авторитет лидерни яна сайланишида ўз кучини кўрсатади. 4. Айрим шахслар “ лавозим қидирмоқни “ ёқтирадилар. Улар шундай ҳатти- харакат қиладиларки, уларга “ лавозимни берадилар “. Европа даги давлатлар раҳбарларини сайлаш, тайинлашда бу тадқиқотлар натижаларидан кенг фойдаланиб, кўп экспериментлар ўтказилган ва гурух динамикасидаги ( ривожланишидаги ) лидер ажралиши, тан олиниши, сайланишини ҳам социологик, ҳам психологик жиҳатдан асослаб берган. Аввалги икки йўналиш учинчи - лидернинг тизимли назариясини келиб чиқишига сабаб бўлдилар. Бу назариянинг кўрсатмасига кўра, лидерлик бу гуруҳдаги ў заро муносабатларни ташкил этиш жараёнидир. Лидер эса - бу жараённи бошқарадиган субъект ҳисобланади. Бу нуқтаи назардан лидерлик бу гуруҳнинг функцияси ҳисобланади. Шунинг учун унинг тадқиқотини гуруҳ мақсади ва вазифалари нуқтаи назаридан бошлаш керак. Айни шу вақтда лидер шахси тузилишини ҳам ў рганишни эсдан чиқармаслик лозим.

2. Сиёсий л идер ва гуруҳдаги ў заро муносабатлар Лидер сайлашда гуруҳнинг бошқа хусусиятларини ҳам инобатга олиш зарур. Масалан, гуруҳнинг вақт давомидаги функцияси. Бундай шароитда тизимли назария жуда кўп қулайликларга эга. Бу назария оддий лидерни сайлаш қонуниятларини ў рганади, тушунтириб беради. Раҳбарни танлашда ҳам у жуда кўп ёрдам беради. Ривожланган давлатларда раҳбар танлаш учун энг кўп ишлатадиган валидликка эга восита - бу Ф.Фидлер томонидан яратилган натижавий раҳбарликнинг таввакалий моделидер. Россиялик тадқиқотчилар лидерни танланишини гуруҳдаги динамик жараёнлари билан боғлайдилар. Улар гуруҳий фаолиятнинг таркибида лидерлик феноменини тадқиқот этадилар. Бунда нафақат “ ситуатив “ шароитлар, балким шу билан бирга гуруҳий фаолиятнинг вазифалари ҳам катта роль ўйнайдилар. Бу шароитда айрим гуруҳ аъзолари гуруҳ олдида турган вазифаларни ҳал этишда ўз қобилиятларини намоён этадилар ва бу қобилиятлар гуруҳ томонидан қабул этилади. Шу билан лидер бошқа гуруҳ аэъзоларига таъсирга эга б ў либ, ўз имиджига эга бўла бошлайди. Ҳозирги вақтда россиялик тадқиқотчи Р.Л.Кричевскийнинг лидерни танлаш б ў йича қадриятлар алмашиши механизми назарияси диққатни ўзига жалб этади. Ижтимоий психологияда бу механизмлар От.Хомакс, Д.Тибо, К.Келли томонидан кўриб чиқилган. Бунда лидерлик феноменини изоҳлаб бериш учун қадриятлар алмашиши ғояси ишлатилган. Бу тадқиқот гуруҳ аъзоларининг қадриятлар характеристикасини ўз ичига олади. Масалан, шахснинг қадриятга эга бўлган сифатларини. Бу назариянинг хулосасига кўра, гуруҳ аъзоларининг қадриятлари лидерни танлашда, унинг авторитет, имиджига алмаштирилади. Бу жараёнда гуруҳнинг ҳар бир аъзоси ўз қадриятларини лидер қадриятлари билан мужассамлаштиради, лидер шахсий сифатларида мотивациясига, интилишларида имконият топади. Шундай қилиб, гуруҳ қадриятларига кўпроқ тўғри келадиган шахс сифатлари, хислатлари, билим ва малакалари уни лидер сифатида гуруҳ

томонидан сайлашга имкон яратади. Шунинг учун бу типдаги лидерлар кучли таъсир этиш имкониятига эгадирлар. Инсоннинг лидерлик фаолияти унинг психологик сифат хислатлари билан чамбарчас боғлиқ. Биз бу маърузада лидернинг фаолиятида зарур бўлган айрим психологик жараёнлар, ҳолатлар ва сифатларни кўриб чиқамиз. Ҳар бир инсон ўзининг сезги органлари орқали ташқи муҳитдан ахборот олади. Агар ўз кучи ва кўринишига эга қўзғатувчи бўлмаса, сезги ўз функциясини бажармайди. Анализатор ишдан чиққан бўлса ҳам, сезги пайдо бўлмайди. Бизнинг сезгиларимиз, бу объектив борликнинг субъект томонидан акс этиш қобилиятидир. Сезгилар орқали биз предмет ва ҳодисаларнинг айрим хислатларини идрок этамиз. (таъм , ҳид, товуш, силлиқлик, ҳарорат, ва бошқалар). Инсоннинг сезги орган лари орқали ахборот н и идрок этилади. Идрок сезгига нисбатан мураккаброқ психик жараёндир, унинг давомида хотира таасуротлари ва тафаккур ҳам иштирок этади. Қўзғатгичларнинг турига ва анализаторга кўра қўйидаги сезгилар вужудга келадилар: кўриш, эшитиш, таъм, ҳид, ҳарорат, тактил, мускул ҳаракат, мувозанат ва дард сезгилари. Бу сезгилар ёрдамида лидер барча предмет ва ҳодисаларга хос бўлган хусусиятларини англаб, билиб олади ва ўрганади улардан ўз эҳтиёжлари учун фойдаланади. Инсоннинг сезгиларини билиш жараёни жумласидан бўлиб, идрок, хотира, хаёл, тафаккур каби бошқа жараёнларни ахборот билан таъминлайди ва инсонни бу предмет ҳодиса, ҳолатларга нисбатан мулоқот ўрнатишига, улар билан маълум муносабатда бўлишига имкон яратади. Сезги органлари, рецепторлари, анализаторлари нормал функцияга эга лидер ҳар бир нарса ҳаракатни тўғри ва онгли идрок этади ва у уларга нисбатан мақсадга мувофиқ иш тутади. Лидер ташқи муҳит ҳақидаги информацияни тўғри қабул этиши учун ундаги сезги турлари экстероцепторлар, интерорецепторлар яхши фаолият кўрсатиши лозим. ? Лидерда қандай сифатлар шаклланган бўлиши керак?

Лидер нинг асосий сифатларидан бири унинг сезгирлигидир. Бу сифат орқали у ҳамма нарсадан вақтида бехабар бўлади, бошқарув фаолиятида тез ва сифатли диагностик, прогностик ва коррекцион хулосалар чиқариб, муайян қарорга келади. Мамлакатимиз алломаси, буюк билимдон Абу Райҳон Беруний таъкидлаганидек, сезгилар кўз билан кўриш, қулоқ билан эшитиш, бурун билан ҳидлаш, тил билан татиш ва тери билан тегиб билишдан иборат бўлиб илм ва маърифат фақатгина ўшалар ёрдамида ҳосил бўлади. Берунийнинг айтишича, сезгилар ўз қўзғатувчилари орқали қўзғалади. Агар улар меъёрида бўлса, ёқимли ва зарарсиз , ортиқ бўлса, зарарли ва ҳалокатга олиб келади. Агар сезгилар орқали лидер нарса ҳодисаларнинг айрим томонлари баъзи хусусиятларини акс этса, идрок жараёнида у бу нарса ва ҳодисалар образини тўла акс этади. Лидер фаолиятда фазони, вақтни, ҳаракатни тўғри и д рок этиши катта аҳамиятга эга. Бу унинг керакли вақтда, керакли ҳаракатлар қилишини таъминлайди. Бундан шундай хулосага келиш мумкинки, агар лидер бажарувчиларга қанча яқин бўлса у шунча кўп кўриш сезгисини ишлатади. Бу визуал алоқа билан боғлиқ. Унинг бевосита алоқаларига бугунги шароитда (компьютер, телефон, телеалоқа ёрдамида) ҳам кўриш ҳам эшитиш сезгилари иштирок этадилар. Лидер фаолиятига энг кўп таъсир этувчи психик жараёни бу унинг тафаккур этиш қобилиятидир. Истиқлол ҳар бир махсус янги тафаккур, янги маънавият, янги билимлар шаклланишида кўпдан кўп шароит яратди. Бу шароитлардан оқилона фойдаланиш, ўзининг билим, малака, сифат ҳислатларини жаҳон андозалари мезонларига асослаб қадриятли янгилаш, ривожлантириш лидернинг олдига қўйилган асосий мақсадларидандир. Лидерликка тегишли бўлган тафаккурнинг бир хусусияти шундан иборатки, нарса ва ҳодисалар ҳақидаги идрок, тасаввурларимиз сўзлар ёрдамида пайдо бўлади. Бу жараёнда абстракциялаш хусусияти ишга тушиб,

инсонни янгиликлар яратишига сабаб бўлади. Бу психологик қонуниятга асосланган бошқарув фаолияти илмий асосланган, амалий аҳамиятга эга ва самарали бўлади. Психофизиологик тадқиқотлар натижаси шундан далолат берадики, лидерлар тафаккури жараёнида анализ (таҳлил) ва синтез (бирлаштириш) қобилияти кўп намоён бўлади. Лидерликда энг зарур бўлган психик жараёнлардан бири диққатдир. Диққат бу инсон онгини бирон бир нарса ҳодисага қаратилишидир..Машҳур педагог-психолог Ян Амос Каменский диққатни ёруғлик билан тенглаштиради. Унинг айтишича, диққат руҳий хаётимизнинг шундай ягона бир эшигидирки, онгимизга кирадиган ахборотнинг барчаси шу эшик орқали ўтиб киради. Унинг диққати ҳамма вақт асосий мақсадга қаратилган бўлиб, шу билан бирга у ўз диққатини бутун фаолиятдаги тизимнинг ҳар бир бўлимларига қарата олиши ва ҳамма ўзгаришлардан хабардор бўлиб туриши лозим. Бу ҳолатда лидерга янги техник воситалар (телеахборот, телефон алоқаси, факс, компьютер хизмати ва бошқалар) ёрдам берадилар. Юзага келган муаммоларга диққатнинг қаратилиши, ўрганиладиган суҳбат маънодорлигини авв а лроқ кўриб чиқилиши, мажлисидан олдин кўриб чиқиладиган саво л ларни текшириши, лидер диққатлилигини, эътиборлигини талаб этади. Лидер - бугунги янгиланиш, демократиялаш, бозор иқтисодиёти шароитида ишчи, ходимларнинг меҳнат, ижтимоий ва сиёсий фаоллигини кучайтириш учун умумий ва махсус психологик ва педагогик билим, малака ва кўникмаларга эга бўлиб, шулар асосида жамоа фаолиятини ташкил эта билиш қобилиятини ўзида онгли ривожлантириши мақсадга мувофиқдир. Бугунги лидернинг ташкилотчилик фаолиятида қўлланиладиган унинг бошқарувга тайёргарлигини негизларидан бирини ташкил этадиган восита махсус психологик билимлар мажмуи ҳисобланади. Кишиларнинг психикасига ва кайфиятига таъсир кўрсатишга асосланган психологик,

педагогик ва социал - психолгик бошқариш воситалари катта аҳамиятга эгадир. Ҳар бир ишчи - ходимнинг ўз индивидуал хусусиятлари мавжуд. Лидер шуларни билиши ва улардан ишлаб чиқаришни бошқаришга оид кундалик ишида моҳирлик билан фойдаланиши керак. 3. Сиёсий жараёнда таъсир этишнинг индивидуал услублари . Лидернинг фаолиятида ишлатиладиган индивидуал услублардан асосийларини таъкидлаб ў тамиз : 1. Мақташ. 2. Рағбатлантириш. 3. Индивидуал суҳбат ўтказиш. 4. Шахсий ўрнак кўрсатиш. 5. Огоҳлантириш. 6. Жазолаш (ишдан бўшатиш). Психологик таъсир бу турли воситалар ёрдамида инсонларнинг фикрлари, ҳиссиётлари ва ҳатти-харакатларига таъсир кўрсата олишдир. Ижтимоий психологияда психологик таъсирнинг асосан уч воситаси фарқланади: 1. Вербал таъсир бу жараён давомида лидер сўзи ва нутқи орқали таъсир ўтказади. Нутқ бу сўзлашув, ўзаро муомала жараёни бўлиб, унинг воситаси сўзлар ҳисобланади. Лидер ўзининг ҳам монологик, ҳам диалогик нутқида сўзлар заҳирасидан фойдаланиб, энг таъсирчан сўзларни топиб, ишчиларга таъсир кўрсатишга ҳаракат этади. 2. П аралингвистик таъсир - бу уни нутқининг атрофидаги нутқни безовчи, уни кучайтирувчи омилдир. Лидер нутқининг баланд ёки паст товушда ифодаланаётганлиги, артикуляцияси, товушлари, тўхташлари, дудуқланиши, йўтали, нидолари бу воситаларни моҳирона ишлата билиши тингловчининг ички дунёсини, онги, тафаккури, ҳиссий туйғуларини қадриятлар билан бойитишини таъминлайди, улар меҳнатсеварлигини оширади, уларни рақобатбардош, сифатли маҳсулот ишлаб чиқаришга ундайди, ижтимоий, сиёсий, иқтисодий фаоллигини оширади.

3. Но вербал таъсир ( нутқсиз таъсир). Бунга суҳбатдошларнинг фазода бир - бирларига нисбатан тутган ўринлари, ҳолатлари ( яқин, узоқ, интим), қилиқлари, мимика, понтомимика, қарашлар, бир - бирини бевосита ҳис қилишлар, ташқи қиёфалар киради. Лидер томонидан бу воситаларнинг барчасини ишлатилиши мулоқот жараёнини янада кучайтиради, суҳбатда бўлганларнинг бир - бирини яхшироқ билиб олишларига ёрдам беради. Америкалик олим Меграбяннинг тадқиқотларига кўра биринчи маротаба бўлган суҳбатда таассуротларнинг ижобий бўлишига гапирган гаплар 7%, паралингвистик омиллар 38%, новербал ҳаракатлар 58% гача таъсир қиларкан. Лидернинг сайловчилар билан суҳбат олиб боришини самарадорлигини ошириш учун америкалик олим, нотиқ, психолог Дейл Карнеги сўзларини эсда тутиши лозим. Бу сўзлар: “ Яхши суҳбатдош - яхши гапиришни биладиган эмас, балки яхши тинглашни биладиган суҳбатдошдир “Немис файласуфи А.Шопенгауэрнинг айтишича “ одамларни ўзингиз тўғрингизда яхши фикрга эга бўлишларини хоҳласангиз, уларни тингланг “. Лидер фаолиятида сайловчи ларга таъсирни кучайтириш нинг воситаси бўлиб ижтимоий психологик тренинг ёрдам беради. ИПТ - бу мулоқот вақтида одамларни психологик жиҳатдан ҳозирлаш, уларда зарур коммуникатив малакаларни махсус дастурлар доирасида қисқа фурсатда шакллантириш воситасидир. Сайловолди компанияси вақтида катта аудитория олдида сўзлаш, мажлислар ўтказиш, жанжалли, конфликтли ҳолатларда ўзини тўғри тутиш малакалари ҳосил қилинади. Бундаги асосий нарса - таъсир қилинувчини тушуниш, ўзини ўзга ў рнига қўя олиш, бошқалар мафаатлари билан ўзиникини уйғунлаштира олиш ғоя бўлади. ? Лидер билан сайловчилар ўртасидаги мулоқотнинг қандай шакллари мавжуд? Лидер ва сайловчилар ўртасидаги мулоқот кўп қиррали ва мураккаб жараёндир. Бугунги янгланиш, мустақиллик шароитида мулоқотнинг бир

неча шакллари мавжуд. Шулардан энг асосий, учрайдиганларини кўриб чиқамиз: 1. Авторитар йўналишдаги мулоқот. Бу жараёнда лидернинг роли, моҳияти ниҳоятда кучайтирилган бўлади. Ҳамма муаммоларни у ўзи якка ечишга ҳаракат қилади. Бошқалар фикри уни қизиқтирмайди. У жуда талабчан, бу эса ҳамкасбларнинг мустақиллиги ва ижодий ёндашувига халал беради. Авторитар таъсир натижасида лидер ишчини доим қўрқитади,унга нисбатан дағал муносабатда бўлади. Бу типдаги лидер ҳеч қачон тушунтириш ва ишонтириш воситаларидан фойдаланмайди. 2. Либерал таъсир услублари. Бу типдаги лидер ҳамкасбларнинг иши билан қизиқмайди. Ишчилар қандай ҳоҳласа шундай ишлайди. Ташкилотчи - либерал ишчиларнинг маъсулиятини сусайтиради ҳамда иш тартибини б ў шатиб юборади, натижада маҳсулот сифати ва самараси зарар кўради. 3. Д емократик мулоқот. Бу жараёнда ташкилотчи асосий муаммоларни ечишда ҳамкасбларни бор кучи, ақли, идроки ва иродасини ишга солади. У қарор қабул қилишда ҳам бошқалар фикрини, маслаҳатини ишлатади. Бу типдаги бошқарувда ўзаро ҳурмат -иззат, мустақил фикрлаш, мақсадга эришиш учун бир ёқадан ёндошиш, бир - бирига ёрдам, танқид ва ўз - ўзини танқид ҳукмрон бўлади. Демократик лидер лик услуби мустақиллик талабларига т ў ла жавоб бера олади. У бутун жамоанинг ишлаб чиқаришни бошқаришда кенг и ш тирок этишни таъминлайди. Бунда энг муҳим қарорлар жамоавий ҳолатда қабул қилинади. Жамоавий муҳокама қилиш ва мувофиқлаштириш шаклл аридан, жамоавий текширув услубидан кенг фойдаланилади. Иш услубида лидер нинг ўз қўл остида ишловчи ходимлар билан ўзаро муносабати, инсонлар билан ишлаш лаёқати муҳим роль ўйнайди. Унинг ҳурмати, обр ў си, раҳбарлигининг таъсирчанлиги кўп жиҳатдан унинг ўз ходимлари билан қандай муносабатларда бўлишига, ўзини қандай тутишига, кўрсатмаларни қандай формада беришига боғлиқ. 4. Сиёсий психологияда лидер имиджи.

? Имидж деганда нимани тушунамиз? Лидер ҳақидаги гуруҳий, оммавий тасаввур,фикр,образни бошқариш психологияда имидж тушунчасига шундай таъриф берилади. “ Бирон бир конкрет шахсга нисбатан жамоа , гурухнинг фикри, гуруҳ ва жамоа томонидан бу шахснинг баҳоланиши, қадрланиши уларнинг бу шахсга бўлган муносабатлари шу шахснинг имиджини келиб чиқишига сабаб бўлади. Конкрет инсон ҳақидаги бошқа инсонлар фикри асосида имидж шаклланади. Бирон бир раҳбар ёки оддий инсон ҳақидаги гурух ва жамоанинг шаклланган фикри унинг имиджини вужудга келтиради. Шахс имиджига унинг билимлилиги, малака, кўникмалари, ижтимоий, сиёсий йўналганлиги, ишбилармонлиги, инсонпарварлиги, меҳнатсеварлиги, ҳақиқатгўйлиги, принципиаллиги, пок виждонлиги каби сифат хислатлари кучли таъсир этади . Ота - она, ҳоким, суд, прокурор, ҳарбий хизмат ч и, милиция ходими, мактаб директори ва бошқалар ҳам ўз им и джига эга. Психологик қонуниятларга асосан фирма, ташкилот, муассасанинг имиджи лидер шахсининг имиджи билан боғлиқ. Лидер нинг имиджи эса фирма ва ташкилотларнинг имиджи билан чамбарчас боғланган. Лидер им и джини илмий, амалий ў рганиб, бу сифатни лидер индивидуал л игида шакллантирадиган мутахассис - имиджмейкерни шакллан ти ради . Психологик қонуниятларга кўра лидер ҳақидаги ижобий сифат, хислат, билим, малакалар ишчи - ходим, жамоа ва гуруҳ онгида ижобий таъсир ўтказади. Ижобий таъсир кучли эмоцианал ҳолатда ў тади. Ижобий эмоциялар қониқиш ва ишонч ҳис - туйғуси билан суғорилиб, жамоани лидер га нисбатан ҳатти - ҳаракати, муносабатини вужудга келтириб, лидерга, раҳбарга яқинлашишига сабаб б ў лади. Агарда жамоа лидернинг фаолияти, ҳаракати, билимлари, малакаларидан салбий эмоцианал ҳолат г а тушса, бу пайтда у лидердан ўзини олиб қочишга, ундан узоқлашишга ҳаракат этади. Бу психологик қонуниятлар асосида гуруҳ, жамоанинг лидер га нисбатан установкаси шаклланади. Улар нинг установкалари асосида сизга нисбатан

б ў ладиган муносабати ва фикри вужудга келади. Керакли установкани ходимларга, жамоага раҳбар бериши мақсадга мувофиқдир. Жамоа эса установка замирида лидер ҳақида фикр юритиб у билан муайян муносабатда бўлади. ? Имиджмейкер қандай вазифани бажаради? Бу мақсадни ҳаётга татбиқ этиш учун ҳозирги замон лидерига психологик мутахассис, имиджмейкер лозимлигини ҳаёт тамойили тақазо этади. Имиджмейкер лидернинг мижозини муаян, илмий асосланган тестлар асосида объектив ҳолатда аниқлаб беради, ундаги экстровертлик (ичидагини ташқарига чиқара олиш қобилияти), интровертликни (ичидагини ташқарига чиқара олмаслик қобилияти), ундаги вербал (нутқий) иқтидорлик коэфцентини ривожланганлиги даражасини, фрустацион холатларда унинг реакциясини, характериологик сифатлари, иродавий хислатларини аниқлайди ва керакли кўрсатмалар беради. Мутахассис лидернинг онгсиз холатда бўлиб ўтадиган жараёнларини ва унинг одатлари, малака, кўникмаларини ҳам психологик жиҳатдан ҳар томонлама таҳлил этиб керакли хулосалар чиқаради. Мустақиллик шарофати туфайли жамиятимизда янги типдаги муомала тамойили - демократик муносабатлар барқарор бўлди ва ҳар бир инсон ҳақидаги бошқа инсоннинг объектив, мустақил фикр юрита олишига имкон яратилди, мустақил фикр юритадиган одамларнинг тақибига чек қўйилди. Бу жамиятимизнинг қадриятини ривож топишидан дарак беради. Тадқиқотларга кўра бизлар ўзимизнинг хатти- ҳаракатларимизнинг 80% ни онгсиз ҳолатда бажарамиз. Масалан: велосипед, машинани ҳайдаган, телефон қилган пайтларида. Велосипед ҳайдашда мувозанатни сақлаш, диққатни бўлиниши ва барқарорлиги, машина ҳайдаётганда, қўл, оёқлар харакатининг автоматлашиб малакага айланганлиги ва ҳоказолар. Инсоннинг бу ҳолати “автопилот” ишига ўхшайди. Бу жараёнда онг дам олади, ё бошқа муаммолар билан банд бўлади. Шунинг учун айрим вақтларда онгдан

ташқари холатларда қарор қабул этамиз ва уни бажарамиз. Бу ҳолатдаги биологик инстинктив фактор сифатида “хавфсираш хусусиёти ва ҳимояланиш хусусияти” ишга киришади. Лидер нинг умумий им и джи, унинг кичик им и джлари негизида ўсади. Уларни қуйигича таснифлаш мумкин: 1.“Муҳит имиджи” - раҳбарнинг уйи, иш хонаси, автомашинаси кабилар асосида шаклланади. 2. “Г обитар имиджи “ (лотин тилида bi abitus- ташқи қиёфа)- шахснинг ташқи қиёфаси- унинг костюми, макияжи, сочининг кўриниши, узуги ва браслети, чекаётган сигаретаси, галстуги ва бошқалар асосида шаклланади. 3. “П редметлаштирилган имиджи ” лидер нинг ташкилотчилик фаолияти натижаси ва ташкилот чиқараётган маҳсулотлар асосида- ривожланади. 4. “В ербал имидж ” - нутқ фаолиятига кўра унинг нима ҳақида ва қандай сўзлаша олиши, ёзиши натижасида ўса боради. 5. “К инетик имиджи ” - новербал нутқи, нутқ жараёнида қўл оёқ харакатлари, мимикаси асосида шаклланади. Ҳақиқий лидер доим ўз имиджини динамикасини эсда тутиб, уни ўрганиб туғри, керакли, ижобий томонга ривожлантиришга онгли равишда шуғулланиши лозим, агарда имиджини салбийлашуви вужудга келса, унинг сабабларини объектив диагностикалаб зарурий чора тадбир, оператив коррекцион ишлар олиб бориши мақсадга мувофиқдир. ? Лидер ўз-ўзини тарбиялаши мумкинми? Лидернинг ўз-ўзини тарбиялаш омиллари ва механизмларига қуйидагилар киради: 1. Ўз-ўзи билан мулоқотда бўлиш (ўзини конкрет тарбия объекти сифатида идрок этиш ва ўзи билан мулоқотни ташкил этиш cифатида); 2. Ўз-ўзини ишонтиришлар (ўз имкониятлари, кучи ва иродасига ишониш орқали, ижобий хулқ нормаларига буйсиндириш);

3. Ўз-ўзига буйруқ бериш (тиғиз ва экстремал ҳолатларда ўзини қўлга олиш ва мақбул йўлга ўзини чорлай олиш сифатида); 4. Ўз-ўзига таъсир ёки аутосуггестия (ижтимоий нормалардан келиб чиққан ҳолда ўзида маъқул, қадриятли установкаларни шакллантира олиш сифатида); 5. Ички интизом - ўз-ўзининг бошқаришнинг муҳим мезони ҳар доим ҳар ерда ўзининг барча ҳаракатларини мунтазам равишда коррекция қилиш ва бошқариш учун зарур сифатдир. Айтиб ўтилган ўз-ўзини бошқариш механизмлари орасида психологик нуқтаи назаридан ўз-ўзи билан амалга ошириладиган ички диалог алоҳида ўрин тутади. Бу оддий қилиб айтганда, инсоннинг ўзи билан гаплашишдир. Аслида бу қобилият бизнинг бошқалар билан амалга оширадиган ташқи диалогларимиз асосида ривожланади, лекин айнан ички диалог регулятив роль ўйнайди. Фақатгина ўз-ўзига объектив баҳо бера оладиган шаҳс, ўзининг индивидуаллигини тўғри тушунади, ўз-ўзини тўғри назорат этади, ижобий муносабат ўрнатиб, мулоқотга интилади ва ўз-ўзини тўғри мақсадга мувофиқ тарбиялай олади. Бунда бўлажак раҳбарга унинг психологик билимлари (психика ва онг ҳақида, психик ҳолатлар ва жараёнлар ҳақида, шахснинг индивидуал - типологик сифатлари ҳақида ва бошқалар), малака ва кўникмалари восита сифатида ёрдам беради. Назорат саволлари: 1. Сиёсий л идер ва гуруҳдаги ў заро муносабатлар деганда нимани тушунамиз? 2 . Сиёсий психологияда лидернинг психологик ҳусусиятлари нималардан иборат? 3. Сиёсий жараёнда таъсир этишнинг индивидуал услублари ни кўрсатиб беринг? 4. Сиёсий психологияда лидер имиджи қандай роль ўйнайди?

ТАВСИЯ ЭТИЛАДИГАН АДАБИЁТЛАР: 1. Каримов И. А. Ўзбекистон XXI асрга интилмоқда.- Т; “ Ўзб екистон” нашр. 1999. 48 бет. 2. Каримов И. А. Баркамол авлод – “ Ўзб екистон” нашр . тараққиётининг пойдевори.- Т; 1998, - 64 бет. 3. Каримов И.А. Ўзбекистон XXI аср бўсағасида: хавфсизликка тақдид, барқарорлик шартлари ва тараққиёт кафолатлари. -Т., 1998. 4. Берон Э. И гры в которые играют люди. М. «Совершенство», 1999 5. Гозман Л.Я., Шестопал Е.Б. Политическая психология. Ростов на Д. «Феникс», 1996. 6. Лебом Г. Психология народов и масс. СПб. «Макет», 1995. 7. Стефаненко Т., Этнопсихология. М. Академический проект. 1999 8. Мерлин В.С. Структура личности. Характер, способности, самосазнание. - Пермь, 1990.

Похожие

Сиёсий элита ва сиёсий етакчилик

Сиёсий онг ва сиёсий маданият

Сиёсий ихтилофлар ва сиёсий инкироз

сиёсий партиялар ва сиёсий харакатлар

Сиёсий хокимият. Сиёсий хаёт ва кўппартиялик