Mehnat va mehnat jamoalari sotsiologiyasi - Социология - Рефераты

Mehnat va mehnat jamoalari sotsiologiyasi

Загружено в:

14.03.2020

Скачано:

0

Размер:

70.5 KB

Mehnat va mehnat jamoalari sotsiologiyasi Reja: 1.Mehnat sotsiologiyasining vujudga kelishi, shart-sharoitlari. 2.Mehnatning sotsial shaqllari va shart-shaoitlari. 3.Mehnat jamoalarining sotsial harakteri va asosiy funksiyalari 4.Ishsizlikning sotsial qiyofasi.

Mehnat sotsiologiyasining vujudga kelishi, shart-sharoitlari. Xozirda, ijtimoiy fanlar qatorida “Sotsiologiya” fani oldida shaqllanib kelayotgan yangi ijtimoiy munosabatlar xususiyatlari, bozor munosabatlariga o’tish jarayoni va uning kelgusidagi ijtimoiy oqibatlarini, mehnat munosabatlarining yangi sharoitidagi o’ziga xos jihatlarini o’rganish masalasi kundalang bo’lib turibdi. Sotsiologiya va uning maxsus nazariyasi- mehnat sotsiologiyasi doirasida bu muammolarning ham nazariy, ham amaliy tomonlari o’zaro dealektik bog’liq holda olib qaralishi shart. Mehnat faoliyati bilan bog’liq bo’lgan jamiyat xayotining barcha jihatlari, jarayonlari konkret sotsiologik tadqiqot asosida o’rganiladi. O’zbekiston davlati iqtisodiy asoslarini, ularning tarkibiy funksional qatlamini mehnat sotsiologiyasi doirasida o’rganish muammosi xozirgi kunning eng muhim masalalaridan biridir. Chunki, xozirda mehnatning mazmuni harakteri va unga bo’lgan munosabat o’zgarmoqda. Boshlanayotgan yangi ijtimoiy-iqtisodiy davr talablaridan biri “Ishlab chiqaruvchilarning ham, iste’molchilarning ham ruhiyatini o’zgartirishi lozim”. Mehnat sotsiologiyasining predmeti bilan bog’liq bo’lgan kishilarning ijtimoiy xayoti qonuniyatlarining, mehnatning ijtimoiy muammolari, mehnat faoliyati jarayonlarini o’rganishdan iboratdir. Sotsiologiyaning bu maxsus nazariyasi mehnat soxasidagi tadqiqotlarning xususiy prinsiplari, kategoriyalari va usullaridan foydalanadi. Mehnat sotsiologiyasining tarkib topishi va rivojlanishi g’arb sotsiologiyasi bilan marksistik sotsiologiyada deyarli bir davrda – XX asrning 20 yillaridan boshlandi. AQShda mehnat sotsiologiyasi F.Teylor, E.Meyo, K.Levin, Dj.Moreno, F.Xersberglarning sotsiologik konsepsiyalari asosida shaqllanib, o’zining yuksak ilmiy darajasiga erishdi. Rossiyada esa shu davrdan boshlab akademik S. G. Strumilin, akdemik V. M. Bexterev, A. K. Gastev, P. M. Korjensev, O. A. Yermanskiy, N. A. Veyke, V. V. Dobrinin, E. K. Drezin kabi yirik olimlarning ilmiy tadqiqot ishchilari bilan marksistik asosdagi mehnat sotsiologiyasi rivojlanadi.

AQShda va G’arbiy Ovrupada mehnat sotsiologiyasiga e’tiborning ortishiga, asosan Rossiya va bir qator Ovrupa mamlakatlarida ro’y bergan sotsial inkiloblarning sodir bo’lishi, mehnatkashlarning mavjud siyosiy-iqtisodiy tizimga qarshi bosh kutarib chiqishi va sinfiy kurashning ortishi sabab bo’ladi. XX asrning 20 yillarida bir qator kapitalistik mamlakatlarda bir necha bor takrorlangan, iqtisodiy inkirozlar esa siyosiy vaziyatni yanada keskinlashtirib qo’ygan edi. Qanday bo’lmasin siyosiy vaziyatni yumshatish va iqtisodiy tanglikdan chiqish muammosi mavjud kapitalistik ijtimoiy-iqtisodiy tizimning xayot mamot masalasiga aylanib koldi. Bularning barchasi eski ishlab chiqarish munosabatlarini islox qilish yo’li bilan, tadrijiy suratda yangilanib borish, ya’ni zamonaviy mehnat munosabatlarini tarkib topishiga olib keldi. Mehnat sotsiologiyasi xuddi shu tarixiy missiyani bajarishga xizmat qildi. AQShda mehnat sotsiologiyasi asosan boshqaruv sotsiologiyasi doirasida o’rganib kelindi. G’arbiy Ovrupa mamlakatlarida esa alohida fan sifatida urganilib kelinmokda. XX asrning 70-yillaridan boshlab g’arb mehnat sotsiologiyasi doirasida mehnatni gumanizatsiyalash tendensiyasi o’rganila boshlandi. Mehnat sharoitini yaxshilashga ko’proq e’tibor berildi. G’arb sotsiologlarining fikricha, mehnat insonga a’zob-ukubat emas, balki, xo’zur bagishlashi kerak. Bu tamoyil ayniqsa bizda, kelajagi buyuk davlat qurish yo’lida yanada muhim ahamiyat kasb etmog’i kerak. Xozirgi o’tish davrining asosiy vazifalaridan biri “ … sermaxsul mehnat qilish uchun yaxshirok rag’bat bilan va imkoniyatlar yaratishdan, iqtisodiy yo’ltanlash va faoliyat ko’rsatish erkinligiga bo’lgan kafolatli huquqni qaror toptirishdan aholining mehnat va ijtimoiy faolligini oshirishdan ham iboratdir"” Bu yo’lda, mehnat sotsiologiyasining muhim vazifalaridan biri mehnat unumdorligini oshiruvchi sotsiologik omillarni va zaxiralarni tahlilqilib o’rganishdan iboratdir. Uning asosiy ijtimoiy vazifalaridan yana biri, jamiyat xayotida, halq xujaligidagi iqtisodiy munosabatlarni, mehnat soxasi bilan bog’liq bo’lgan barcha ijtimoiy munosabatlarni o’rganishni o’z ichiga oladi.

Mehnat sotsiologiyasi quyidagi asosiy ijtimoiy munosabatlar jarayonini o’rganadi, ishlab chiqarish vositalariga va mulkka bo’lgan munosabatlar, mehnat kooperatsiyasi va taqsimoti, bajarilayetgan mehnatning sharoiti va mazmuni, mehnat turlarining o’zgarishi, mehnatga qarab taksimlash, jamiyat a’zolarining ijtimoiy foydali mehnatga bo’lgan ektiyejlarining usib borishi, ishchi va xizmatchilarning mehnat sharoiti va turmush tarziga qarab, ularning ta’sirida esa mehnat xulkning o’zgarib borishi, turli ijtimoiy shart-sharoit va omillar ta’sirida mehnat hulqining o’zgarib borishi, mehnat hulqining motivlari va tiplari, shaxsiy daromadlarning miqdori va uni olish yo’llari, mehnat qadriyatlari va boshqalar. Respublikamiz Prezidenti I.A.Karimov ta’kidlaganlaridek: “Bozorga o’tish dasturini ro’yobga chiqarishdagi ijtimoiy tayanchlardan biri, birinchi navbatda, jamiyatning ijtimoiy faol katlamlaridir. Shu bois isloxotlar ikkinchi bosqichining eng muhim vazifasi har bir kishi mehnatining kadrini oshirish, uning ijodiy faoliyat kkrsatish imkoniyatlarini namoyon etishi uchun sharoit yaratishdan iborat. Har bir kishining iqtisodiy erkinligini uning o’z muvaffakiyati hamda o’z oilasining farovonligi uchun iqtisodiy ma’sulligi bilan kovushtirib borishga asoslangan iqtisodiy munosabatlarning qaror toptirish kerak. O’z ijodiy qobiliyatlari va imkoniyatlariga tayanishni nazarda tutgan munosabatlar har bir kishi farovonligining muhim va yagona manbaidir”. Mehnatning sotsial shaqllari va shart - sharoitlari. Umumiy mehnat o’zida murakkab tuzilishini tasavvur etadi. Buning natijasida u to’la fanlar qatorida o’rganish mavzusi bo’lib hisoblanadi. Mehnat sotsiologiyasida tahlilqilishning bir necha yo’nalishlari ajratiladi: biznes, ishlab chiqarish va xokazolarni boshqarishning tuzilishi va iyerarxiyasini o’rganuvchi tashkilotlar sotsiologiyasi; u yoki bu faoliyatning afzalliklarini o’rganuvchi kasblar sotsiologiyasi, kimmat boxo oriyentatsiyalar, kasbga layokatlilik va boshqalar; mehnat faoliyati ijtimoiy jarayon sifatida; mehnat unumdorligini oshiruvchi ijtimoiy omillar; texnologik va ijtimoiy sharoitlarning mehnat munosabatlariga ta’siri va xokazo.

Ijtimoiy-iqtisodiy nuqtai nazaridan mehnat insonlarning tabiatga tug’ridan-tug’ri ta’siri jarayonida iborat bo’lib, uning natijasida iste’mol baxosi, moddiy va ma’naviy manfaat paydo bo’ladi. Marks va Engelslarning fikricha, bu “shunday jarayonki, unda inson o’z xususiy faoliyati bilan tabiat va o’zi o’rtasidagi modda almashuvini vositalaydi, boshqaradi va nazrat qiladi”. Ushbu mualliflarning asralarida yana bir fikrni keltirishimiz kerak, ya’ni mehnat butun inson xayotida birinchi va asosiy shart- sharoitdir, chunonchi shu darajadaki, biz aytishimiz kerak; mehnat insonni o’zini yaratadi. Mehnat biz tomondan kishilik jamiyati xayot faoliyat asosiy shaqli, turmushning muhim sharti sifatida ko’rib chiqiladi. Mehnat tarixan jamiyatni tabiatdan, insonni bo’lsa xayvonot olamidan ajralishiga sabab bo’ldi va imkon tug’dirdi. Mehnat jarayoni o’z ichigi uch laxzani kiritadi; 1) Insonning foydali faoliyati yoki mehnatning o’zi; 2) Mehnat mavzusi, ya’ni bu faoliyatning nimaga yunaltirilganligi; 3) Ishlab chiqarish qurollari, bular bilan inson ushbu mavzuga ta’sir ko’rsatadi. Insoniyatning turli rivojlanish bosqichlarida mehnat davr ijtimoiy munosabtlarning rivojlanish ko’rsatkichlari hisoblangan turli shaqllarda ko’rinadi. Xozirgi paytda biz doimo eshitib turadigan ikkita o’hshash tushunchalarni taksimlashimiz zarurdir: yakka tartibdagi mehnat va yakka tartibdagi mehnat faoliyati. Birinchi toifa shaxsiy ish joini, ya’ni o’z sub’ekti, majburiyat va funksiyalar doirasiga ega bo’lgan mehnat zonasini bildiradi - bu mehnatning texnologik taqsimoti tarkibiy qismidir. Yakka tartibdagi mehnat faoliyati - mehnatning iqtisodiy taqsimoti tarkibiy qismidir. Bu grajdanlarning ijtimoiy - foydali faoliyati bo’lib, u alohida bir shaxs va uning oila a’zolari shaxsiy mehnatga asolangan. Bunday faoliyat asosini shaxsiy mulkda bo’lgan mehnat vositasi, uy-joy binosi va kurilmalari, yer, ishlab chiqarish maxsulotlari, transport vositalari va xokazolar. Yakka tartibdagi mehnat faoliyati jamiyat ichidagi mehnatning taksimlanishi elementi bo’lib katnashadi. Mehnat mazmuni uning texnik funksional tomonlarini, mehnatning mazmundorligi esa - sotsial-psixologik tuzilishini ifodalaydi. Agar xususiy reja bo’yicha to’zilgan bo’lsa, mehnat mazmunli va ijodiy sub’ekt sifatida kuriladi.

Begona xokimlikni irodaga bo’ysindirish - psixologik va ijtimoiy yiroklashishga yo’l. Mana shuning uchun ishchilar, xodimlar oldiga maqsad va vazifani quyish va bu maqsadga erishish yo’llarini tanlashda, shubxasiz, uning faoliyatini noziqlik bilan na’zorat qilish bilan ular fantaziyasiga keng yo’lochib berishga intilish muhimdir. Ishlab chiqarishda mehnatni tashkil qilish, uni boshqarishda, biznesda, huquqshunoslik idorasida mehnatni rag’batlantirish va asoslash katta ahamiyat kasb etadi. Ragbatlantirish - bu tugri va kisman shaqlda ifodalangan mehnatni kuchaytirishni moddiy va ma’naviy mukofatlash tizimidir. Ragbatlantirish - majburiy mehnatdan ixtiyoriyga qadam. Mehnat asoslari - ixtiyoriy mehnatga boshqacha, yanada kengrok qadam, muhim inson extiyojlarini qondirishga asoslangan faol mehnat faoliyatiga mayllik (kuchli shaxslarga, faol biznesmenlarga va boshqalarga mansublik mavqeini aniqlab olish). Asoslar qadriyatlar va yo’l-yo’riqlar bilan o’zviy bog’liqdir. Asoslar u yoki bu holatni, dalilni sub’ektiv baxolashga mo’ljallangan, ular nisbiydir. Qadriyatlar asosida jamiyat tomonidan nimanidir shak-shubxasiz normalar sifatida ob’ektiv tan olinishi yotadi, qadriyatlar ahloqiy talab bo’lib, ular absolyutdir. “Mehnat sotsiologiyasi” darsligi mualliflarining xakkoniy ta’kidlashlaricha, mehnat mazmundorligining asoaiy elementlari bo’lib, agar uni mehnat faoliyatining ijtimoiy-psixologik tuzilishi sifatida tushunilsa, kuuidagilar hisoblanadi: Maqsad - oldindan seziladigan natijalarni tan olingan obrazi ta’sir qilishning ideal rejasi; Mehnatga munosabat - uning asosida mehnatning ongliligini va maqsadga tegishlilikni o’zinikidek sezish, atrof olamni, shaxsiy reja bo’yicha qayta rivojlantirish; Mehnatni rag’batlantiruvchi omillar - mehnat faolligiga undovchi tashqi omillar; Mehnat asoslari - muhim bir narsadek tan olinuvchi extiyoj, ichki rag’batlantiruvchi omillar; Qadriyatlar va ularga qarab muljallash - mehnat faoliyatining ahloqiy talabi.

Mehnat jamoalarining sotsial harakteri va asosiy funksiyalari. Mehnat jamoalari ijtimoiy xayotning noyob hodisasidir, ular xozirgi jamiyatning xayotida muhim ro’l o’ynaydi. Shu munosabat bilan besh jihatni ta’kidlab o’tamiz. Birinchidan, mehnat jamoalari barcha asosiy moddiy va ma’naviy boyliklarni yaratuvchilardir. Ikkinchidan, ish bilan band aholining barcha asosiy kategoriyalari-barcha millatlarga mansub ishchilar, dexkonlar, ziyolilar, xizmatchilar mehnat jamoalarida jamlangan. Uchinchidan, mehnat jamoalari-umuminsoniy va sinfiy, shuningdek bizning sharoitdagi milliy jihatlar dialektikasining, ularning demokratik negizidagi o’zaro hamkorligining, garchi yagona bo’lmasada, timsolidir. To’rtinchidan, mehnat jamoalari jamiyatimiz sotsial strukturasining alohida “kavat”ini tashkil etuvchi sotsial sub’ektlar bo’lib, burjua davlatlarida, ularning sotsiallashtirish sari bo’lgan barcha harakatlariga qaramay, bunga o’hshash “kavat” umuman mavjud emas. Ana shu “kavat” sub’ektlari o’zaro mehnat taqsimoti hamda boshqa aloqalarning yaxlit sistemasi bilan birlashtirilgan. Mehnat jamoalarining o’z a’zolari-jonli kishilar bilan a’lokalari ham juda katta ahamiyatga ega, zero ularning kizikishlari va xatti-harakatlari ana shu kollektivlarning o’z faoliyatiga qaraganda xilma-xilrok, boyrokdir, chunki u “o’rtachalashtirilgan” sifatida maydonga chiqadi. Mehnat jamosi ishlab-chiqarish korxonasi, muassasa va xokazolar bazasida faoliyat ko’rsatuvchi sotsial guruhdir. Beshinchidan, bozor munosabatlariga o’tish muammosi sababli, mehnat jamoalarining ahamiyati haqidagi masala alohida aktuallik kasb etmokda. So’l-o’ng yo’nalishi, biz allaqachon qurayotganimizdek, xususiy tadbirkorlik negizlarini xukmron negizlariga aylantirishga, ya’ni sinfni-tadbirkorlar sinfini shakillantirishga, iqtisodiyotda mulkchilikning turli xil shakillarini qurishga intilmoqda.

O’ng-so’l yo’nalish iqtisodiyotning bozorga daxlsiz shaqllari ustun turishini ko’zlaydi, tadbirkorlikka ikkinchi darajali o’rin ajratadi, mehnat jamoalarining ro’lini burttiradi, lekin bu bilan birga ular kuch-harakatlarining samaradorligini keskin oshirishga qodir bo’lgan mexanizimlarni olg’a surmaydi. Agar biz mehnat jamoalarini rivojlanishining asosiy harakatlantiruvchi kuchi deb e’tirof etsak, sobiq totalitar tizim uchun ana shunday mexanizimlarni shakillantirishdan muhimroq yumush bo’lmaydi. Ana shu muammoga to’xtashdan oldin shuni eslatish kerakki, jamiyatda har doim olg’a qarab harakat qilish uchun ham, bir joyda depsinib turush uchun ham manba bo’lishi mumkin bo’ladigan bir talay ziddiyatlar mavjutdur. Depsinishda ziddiyatlar ko’pincha ayniqsa jamiyat rivojlanishiinig teng davrlarida illatli doira shaqlida maydonga chiqadi. Juda murakkab muammolarni oxirigacha hal etish uchun texnologik tuntarishni amalga oshirish talab qilinadi, lekin buning uchun iqtisodiy makbul sharoitlar zarur. Yoki: qishloqka sanoat tomonidan yordam ko’rsatmasdan turib oziq-ovqat muamosiningmavjudligi tufayli mushkullashadi va xokazo. Mehnat jamoalarining harakatlarini uyushtirish orqali butun jamiyatimiz uchun foydali bo’lgan bir qator maqsad va vazifalarni ro’yobga chiqarish zarur: 1. Mehnat jamoalarining kuch g’ayrati eng yirik texni-iqtisodiy, sotsial, siyosiy, madaniy muammolarni hal etishga yunaltiriladi. Xo’jalikyuritish shakillarini tanlashda jamoalarning mustaqilligi, mehnatdagi intizom, uyushqoqlik, mas’uliyatlik, jon kuyarlik bilan tadbirkorlikni birlashtirish ta’minlanadi. Shu jumladan o’z-o’zini samarali boshqarish negizida tadbiror-raxbarlar bilan ishyailar mehnat jamoalari o’rtasida yaqindan o’zaro hamkorlik o’rnatilishiga erishiladi. 2. “Samarasi, konstruktiv ish yo’lida plyuralizm” ishori ostida mehnat jamoalarining integratsiyalash potetsiali ko’paytiriladi. 3. Mintaqaviy dasturlarni ishlab chiqish va bajarishda mehnat jamoalarining kuch harakatlari birlashtiriladi. 4. Guruhiy xudbinlik, millatchilik va boshqa salbiy tendensiyalarga qarshi turiladi.

Mehnat soxasida ijtimoiy birlikning asosiy ko’rinishi mehnat jamoasi hisoblanadi. Mehnat jamoalaridagi mehnatkashlarning o’zaro munosabatlari, mehnat jarayonidagi ijtimoiy jarayonlar va mehnat munosabatlari shular jumlasidandir. Mehnat munosabatlari mehnat jarayonidagi ishtirokchilar o’rtasida yuzaga kelib, iste’mol kiymatini yaratish va mehnat kooperatsiyasi, hamda mehnat taqsimoti asosida sodir bo’ladi. Mehnatning huquqiy munosabatlari mehnat jamoasi kasaba uyushmalarining korxona, tashkilot ma’muriyati, xususiy tadbirkorlar bilan bo’ladigan o’zaro huquqiy aloqalarini ham o’z ichiga oladi. Mehnat unumdorligi, maxsulot sifati, mehnatni muxofaza qilish mehnat va davlat intizomi, ishchi va xizmatchilarga ijtimoiy-maishiy xizmat ko’rsatishning takomillashtirish bilan bog’liq taqliflar oldin mehnat jamoasi kengashi bilan bog’liq taqliflar, mehnat jamoasi kengashi bilan kasaba uyushmasi komitetining birlashgan kengashida korxona ma’muriyati ishtirokida muxokama qilinada. Shundan so’ng tushgan kushimchlar va taqliflar bilan qayta ko’rib chiqilgan jamoa shartnamasi korxona mehnat jamoasining umumiy yigilishiga muxokama va qabul qilish uchun tavsiya etiladi. Jamoa shartnomasi tarkibiy kismlari va mazmunini mehnat jamoasi, korxona ma’muriyati va kasaba uyushmasi komiteti mustaqil ravishda belgilaydi. Jamoa shartnomasi O’zbekiston Respublikasi qonunlari bilan belgilanadigan halq xujaligi tarmoklarining mustaqil balansga ega bo’lgan va yuridik shaxs hisoblanadigan korxona va tashkilotlarda tuziladi. Mehnat sotsiologiyasida o’zaro aloqadorlik tushunchasi qo’llanilib, u ikki asosiy munosabatni o’z ichiga oladi. Bular o’zaro hamkorlik va rakobatdir. O’zaro hamkorlikda turlicha ijtimoiy kizikishlar, manfaatlar o’zaro mos tushadi. Rakobatda esa, aksincha, o’zaro manfaatlar zid keladi. Bu tendensiyalarni o’rganish ayniqsa, xozirda respublikamizda xususiy mulkchilik shaqllanayetganligi ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarni tarkib topishi jarayonida muhim ahamiyat kasb etadi.

1996 yil 1 aprelda amalga kiritilgan O’zbekiston Respublikasining Mehnat kodeksi bozor munosabatlariga asoslangan yangi ijtimoiy-iqtisodiy tizimni tarkib topishida muhim o’rin tutadi. Kodeksda mehnat munosabatlarini yangi sharoitda tartibga solishga qaratilgan qonun qoidalar 294 moddani tashkil qiladi. Bu qonun- qoidalar mehnat bozorining samarali amal qilishiga xizmat qiladi. Ishsizlikning sotsial qiyofasi. U yoki bu sabablarga ko’ra ishsiz qolgan kishining jamiyatdagi mavqeyini qanday sotsial, iqtisodiy, psixologik, omillar belgilaydi? Xozirgi bozorga o’tish davrida yuzaga kelgan o’rtacha ishsizning qiyofasi qanday? Avvalo, u mehnatga layokatli yoshdagi kishi, buning ustiga ko’p xpllarda g’oyatda faol yoshda. Chunonchi, surab chiqilganlarning 70,3%i 20-40 yoshda, 39,6%i 20-29 yoshda va 30,7%i 30-39 yoshda. Agar qolgan kishilar orasida 40-54 yoshdagilarning xissasi kattaligini hisobga olsak, ma’lum bo’ladiki, asosan aholining iqtisodiy faol qismiga mansub kishilar ishsiz qolganlar. Buning ustiga respublikada “xotin-qizlar ishsizligi” ustun turadi: so’ralganlarning 54%ini ular tashkil etadi. Mehnat birjalariga jami murojat qilganlarning 26,4%i oliy va tugallanmagan oliy ma’lumotga 35,2% uchun o’rta, 31,2% o’rta maxsus, 7%i to’liqsiz o’rta ma’lumotga ega ekanligi ko’rib chiqadi. Nihoyat, quyidagi ma’lumotlar milliy tarkibni harakterlaydi: o’zbeklar- 42,7%, boshqa tub yerli halqlar vakillari 9,7%, ruslar 31,6%, boshqalar 16% . Shunday qilib, bugungi kundagi ishsizlar -g’oyatda faol mehnatga layokatli yoshdagi, odatda, yetarlicha yuqori darajada ma’lumotli kishilardir. Bu toifadagi aholi asosan o’zbek va rus millatlariga mansub kishilar hisobiga ko’payib bormoqda. Birok, shuni oldindan aytish lozimki, suralganlarning chorak qismi o’z xoxshi bilan ishdan bushagan va xozir o’zlari uchun tug’ri keladigan ishni kidirmokdalar. Mehnat birjasiga murojat qilganlarning katta qismi shtat qisqarib yoki ular ilgari mehnat qilganlar korxona tugatilishi oqibatida ishsiz qolgan.

Shunday qilib, ishsizlarning aksariyatini (58%) mehnat birjasiga davlat korxoralari va tashkilotlari yetkazib bermoqda, bunda kooperativlar “xissasi” 7,2%, ijara korxonalarning-2,6%dir. Ilgari xech kayerda ishlamagan kishilar-o’quv yurtlari bitiruvchilari, uy bekalari va xokazolarning xissasi ham kattagina. Bugungi kunda kishilarni ishni yukotishlari mumkunligi va yangi ishni izlash, qayta ukitish, kasbni o’zgartirish zarurligiga ruxan tayyorligi, qisqasi, bozor sharoitida yashashga to’g’ri kelishini batamom anglash bilan bog’liq muammolar alohida ahamiyatga kasb etmoqda. Bozor munosabatlari shakillanishining boshlang’ich davrida kishilar yangi iqtisodiy reallikni idrok etishga ruxan tayyor emasligi va kutilmagan zarbani yumshatish uchun zarur bilim kamda kunikmalarga ega emasligini qayd etmok lozim. Shuning uchun aholini, ayniqsa uning kam daromatli guruhlarini sotsial ximoyalash tizimi va mexanizmlarini ishlab chiqish alohida ahamiyat kasb etadi. Bizning respublikamizda bunday tizim amalda barpo etilgan, bu narsa tegishli huquqiy xujjatlarda va avvalo “O’zbekiston Respublikasida aholini ish bilan ta’minlash to’g’risida”gi qonunda, shuningdek iqtisodiyotni strukturasi qayta qurish, narxlarni erkinlashtirish, xususiylashtirish, pulning kadrsizlanishini va xokazolarni yumshatuvchi choralarda o’z aksini topadi. Bunday natijalar, shak-shubxasiz, ish bilan ta’minlash soxasida davlat yanada faolrok siyosat olib borishi zarurligini ko’rsatuvchi muhim xollardan biridir. Bunda u nafaqat ishsizlarni moddiy jihatdan qo’llab-quvvatlashgagina emas, balki ularni faol mehnat faoliyatiga jalb etishga yordam beradigan shart-sharoitni har tomonlama rag’batlantirishga ham qaratilishi kerak. Kishilarning yangidan kasb o’rganishga, yangi iqtisodiy strukturalarga kirishga tayyorligini oshirish zarur. Bu esa bozor munosabatlariga o’tish chog’ida shaxs o’zining potensialini ro’yobga chiqarishi uchun xizmat qiladi.

Adabiyotlar: 1. Bekmurodov M.B.Sotsiologiya. A.Qodidriy nomidagi halq merosi nashriyoti. T. 2002 y. 2. Entoni Giddens. Sotsiologiya. T. Sharq. 2002 y. 3. Lavriyenko V.N.Nartov N.A. Osnovi sotsiologicheskix znaniy. VUZ. (Sotsiologiya) - M.:1995 4. Biryukova A.O. O predmete sotsiologi kak obshey nauki ob obshestve. Sotsiologicheskiye issledovaniya. 1991 №5. 5. Radugin A.A. Radugin K.A. Sotsiologiya 1995. 6. Aliqoriyev I.S. Umumiy sotsiologiya. 1999. 7. Begmatov A. Sotsiologiyaga kirish. 1995.

Похожие

Mehnat sotsiologiyasi

Ta’lim sotsiologiyasi. Tarbiya sotsiologiyasi

Oila va nikoh sotsiologiyasi

Ta’lim va tarbiya sotsiologiyasi

Nikoh va oila sotsiologiyasi