logo
  1. Главная страница
  2. Рефераты
  3. Политология
  4. Siyosiy ong

Siyosiy ong

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

77.5 KB
Скачать
Siyosiy ong Reja: 1. Siyosiy ong: tushunchasi, manbai va funktsiyalari 2 Siyosiy ongning darajalari va shakllari 3. Siyosiy ong shakllanishining asosiy omillari Siyosat nafaqat obyektiv voqelik, balki subyektiv voqelikdir. Bu voqelikni chuqur o'rganmay turib siyosatni to'liq tushunish qiyin. Siyosatni subyektiv voqelik sifatida o'rganish — uni bilishning zarur shartidir. Siyosiy ong: tushunchasi, manbai va funktsiyalari Xo'sh, siyosiy ong nima? U boshqa ijtimoiy ong shakllaridan qanday farq qiladi? Siyosiy ong — siyosiy fanning asosiy tushunchalaridan biri hisoblanadi. U o'zining mohiyati, manbai, funksiyalariga ko'ra iqtisodiy, huquqiy, falsafiy, axloqiy, estetik, diniy ongdan farq, qiladi. Siyosiy ong — siyosiy borliqning subyektiv in'ikosidir. U jamiyatning alohida mustaqil — siyosiy sohasini aks ettiradi. Kishilar o'z faoliyatida mavjud siyosiy voqelikni shunchaki ko'rish bilan qanoatlanib qolmaydilar. Ular hamisha bu voqelikni bilishga, anglashga va uni o'zgartirishga intiladilar. Kishilarning ana shu siyosiy borliq haqidagi bilimlari, qarashlari, tasavvurlari ularning siyosiy ongini tashkil etadi. Siyosiy ong-kishilarning siyosiy bilimlari, tasavvurlari, maslaklari, e'tiqodlari va o'zlari yashab turgan siyosiy tuzumni baholashlarining yig'indisidan iboratdir. Siyosiy ong — siyosiy borliqning faol, jonli, ijodiy in'ikosidir. U orqali jamiyat siyosiy tizimining o'zini-o'zi anglash sodir bo'ladi. Siyosiy ong siyosiy voqelikni qanday bo'lsa, shunday, yaxlitligicha va bir butunligicha aks ettiradi. Biroq, siyosiy ong siyosiy voqelikni oyna kabi qanday bo'lsa, shunday, mexanik tarzda, jonsiz aks ettirmaydi. U siyosiy voqelikning ma'no-mazmuni, sir - asroriga "kirib" boruvchi, uning muammolarini va ularni hal qilishning yo'llarini aniqlovchi, ijtimoiy siyosiy jarayonlarning o'zgarishi va rivojlanishini bashorat qiluvchi in'ikosidir. Siyosiy ong — jamiyatning siyosiy hayoti va uning barcha boshqa sohalariga katta ta'sir ko'rsatishga qodir bo'lgan ijtimoiy ong shaklidir. Bundan tashqari, alohida olingan kishilarning ham, jamiyat ijtimoiy — siyosiy birlashmalarining ham xulq—atvori va faoliyatlarining xarakteri ko'p jihatdan siyosiy ongning shakllanish va rivojlanish darajalariga bog'liqdir. Shuning uchun ham, ijtimoiy jarayonlarni boshqarish, tartibga solish amaliyotida, ham jamiyatning, ham uni tashkil etuvchi individlar, ijtimoiy guruhlar, qatlamlarning siyosiy ongi holatini hisobga olish o'ta muhimdir. Bu o'rinda hokimiyatlar, siyosiy partiyalar ijtimoiy — siyosiy muvozanatni saqlab turishga imkon beradigan, jamiyatning taraqqiyoti ehtiyojlarini to'la ifoda etadigan siyosiy ongni shakllantirish va rivojlantirishga intilishlari zarur bo'ladi. Siyosiy ong ko'pincha siyosiy tasavvurlar yig'indisida iborat bo'ladi. Siyosat ma'naviy dunyosining o'zi tasavvurlardan tashkil topadi. Ongsiz, tasavvurlarsiz kishilik jamiyati bo'lmaganidek, siyosiy ongsiz, tasavvurlarsiz hech qanday siyosiy sohaning bo'lishi ham mumkin emas. Siyosiy ongning muhim belgisi — uning aniq-tarixiy tabiatga ega ekanligidir. Siyosiy ongda, birinchi navbatda, jamiyatda hukmronlik qiluvchi ijtimoiy guruhlarning tasavvurlari va qadriyatlari umumlashtiriladi. Shu bilan birga, amal qiluvchi qarashlar tizimida o'tgan davr ma'naviyati ham ishtirok etadi. Masalan, erkinlik tushunchasi — qandaydir biror—bir sinfning emas, balki umuminsoniyatning yutug'idir. Ammo, bu va boshqa siyosiy tushunchalar turli davrlarda turli mazmunga ega bo'ladi. Siyosiy ongning muhim xususiyati — uning dinamikligi, tez o'zgaruvchanligidir. Bu siyosiy borliqning o'ziga xosligi bilan bog'liqdir. Agar iqtisodiy, ijtimoiy tizimlarning o'zgarishi uchun o'n yilliklar kerak bo'lsa, siyosiy tuzilmalar va munosabatlar bir necha kun yoki oylarda keskin ravishda o'zgarishi mumkin. Siyosiy ong ijtimoiy va siyosiy amaliyot bilan bevosita bog'langan. U jamiyatda paydo bo'layotgan ziddiyatlar va ixtiloflarga tezda munosabat bildiradi. Siyosiy ong — ijtimoiy tabiatga ega bo'lgan ongdir. Har bir kishi ma'lum ijtimoiy guruh, tabaqaning a'zosi, birorta millatning vakili, biror davlatning fuqarosi hisoblanadi. Mana shu mansublik kishilar siyosiy ongining ijtimoiy mazmunini belgilaydi. Boshqacha qilib aytganda, siyosiy ong kishilar tomonidan o'zlarining biron — bir ijtimoiy guruhga mansub ekanliklarini anglash asosida shakllanadi. Ijtimoiy guruhga mansublik esa, o'z navbatida, kishilarda muayyan siyosiy pozitsiyaga egalik hissini tug'diradi. Siyosiy ong nafaqat ijtimoiy, balki individual tabiatga ham egadir. U muayyan guruh, elat, millatga mansub bo'lgan ayrim kishilarning ongidir. Unga individuallik, betakrorlik xosdir. Siyosiy ong aniq tarixiy shart — sharoitning, muayyan omillar ta'sirining mahsulidir. Uning shakllanishi va rivojlanishiga quyidagi manbalar asosiy omil bo'lib xizmat qiladi. Birinchi manba — insonning oilaviy muhitidir. Siyosiy g'oyalar va hissiyotlar unga oiladagi tarbiya orqali beriladi. Bunga to'g'ri keluvchi ijtimoiy — ruhiy qarashlar — siyosiy ongning poydevorini barpo etadi. Uning negizida esa fuqaro shaxsi shakllanadi. Ikkinchi manba — bu keng ma'nodagi axborotdir. U insonga ham muomala, muloqot orqali, ham ommaviy axborot vositalari (televideniye, radio, matbuot) orqali "kirib" boradi. Uchinchi manba — bu individning shaxsiy tajribasidir. Bu shaxsiy tajriba olingan bilimni ag'dar-to'ntar qiladi yoki tasdiqlaydi. Biroq, ular qanday holatda ham siyosiy ongning shakllanishi va rivojlanishi jarayoniga muhim ta'sir ko'rsatadi. • Yuqorida qayd etilgan manbalar insonga siyosat dunyosini tahlil etishga va unga nisbatan munosabatini belgilab olishga imkon beruvchi bilimlarning yig'indisini tashkil etadi. Bunda oilada olingan bilimlar turli avlodlar tomonidan to'plangan tajriba sifatida ham bo'lishi mumkin, ammo shu bilan birga, xurofot ham bo'lishi mumkin. Axborot ham haqiqiy, yoki yolg'on bo'lishi mumkin. Insonning hayotiy tajribasi ham tipik bo'la olmasligi va siyosiy voqelikni aks ettira olmasligi ham mumkin. Shuning uchun, siyosiy ong shakllanishida quyidagi shartlarning amal qilishi juda muhimdir: • inson o'zining biror guruhga mansubligini idrok etishi; • inson o'zining muayyan siyosiy qarashlar, nuqtai nazarlar tarafdori ekanligi, o'zining subyekt sifatidagi maqomi, huquqlar, erkinliklar egasi, hokimiyatga ta'sir eta oluvchi shaxs ekanligini anglashi; • o'zi mansub bo'lgan guruh manfaatlarini siyosiy hokimiyat bilan muloqotga kirishmay - turib hal qilish mumkin emasligini anglashi, kishilarning siyosiy muammolarni anglashi, siyosat dunyosi haqidagi tasavvurlari, qiziqishlari bilan chambarchas bog'liqdir. Masalan, og'ir ahvolda qolgan korxona ishchisi, muassasa xodimi ishdan bo'shatishni ko'zda tutmaydigan qarorlarni — vaziyatni to'g'rilash bo'yicha yaxshi qarorlardir, deb hisoblaydi. Boshqarayotgan partiyaning faoli, agar hokimiyatga muholifat kelsa, mamlakatda iqtisodiy vaziyat yomonlashadi, deb o'ylaydi. Agar biror siyosiy arbob korrupsiyada ayblansa, bunga o'zining siyosiy mavqeini sabab deb hisoblaydi. Demak, voqelik o'zidan-o'zi, to'g'ridan-to'g'ri siyosiy ong orqali baholanmaydi. U kishilarning avvalgi e'tiqodlari va manfaatlariga ham bog'liq bo'ladi. Siyosiy ong yakka holda emas, balki ijtimoiy ongning boshqa shakllari: iqtisodiy qarashlar, falsafiy ta'limotlar, huquqiy nazariyalar va me'yorlar, axloqiy qonuniyatlar, estetik qadriyatlar bilan o'zaro bog'liq holda va birgalikda harakat qiladi. Ko'p siyosiy ta'limotlar va qadriyatlar siyosiy ongning mahsuli bo'laturib, hozirgi jamiyatda g'oyaviy ahamiyatga egadir. Ular faqat kishilarning siyosiy madaniyatini takomillashtirish uchungina emas, balki insoniyatning ma'naviy, ma'rifiy, madaniy taraqqiyoti uchun ham juda muhimdir. Shu bilan birga, ayrim davlatlar va ulardagi birlashmalar, ijtimoiy guruhlar, millatlar, partiyalarning siyosiy faoliyati jarayonida siyosiy ongning u yoki bu pozitsiyasi to'g'ri kelmay, qolishi, qarama - qarshilikka, murosasizlikka o'sib o'tmasligi, uning tinch, madaniy xarakterda bo'lishi juda muhimdir. Siyosiy ongning mohiyati uning funksiyalarida o'z ifodasini topadi. Quyida ana shu funksiyalarni ko'rib chiqamiz. 1. Bilish — axborot berish. Kishilar ertami yoki kechmi, xohlaydimi yoki yo'qmi, ammo qat'iy ravishda siyosat dunyosiga duch keladi. Ular bu soha bilan shug'ullanishni xoxlamasalar-da, siyosat ular bilan, baribir, "shug'ullanadi". U kishilarning hayotiga va taqdiriga davlat, partiyalar va boshqa jamoat tashkilotlari orqali ta'sir ko'rsatadi. Siyosat kishilarga siyosiy axborot ko'rinishida "kirib" boradi. Hozirgi hayotning mexanizmlari shundayki, kishilar doimo biror yo'lni, shu jumladan, siyosiy yo'lni tanlab olishga majburdirlar. Bu ularni siyosat olamini bilishga, siyosiy axborotlarni egallashga undaydi. Siyosiy ong bu tomondan qaraganda kishilarga siyosiy bilimlar va axborotlarni o'zlashtirishga, ijtimoiy — siyosiy hayotda o'z o'rnini belgilashga va unda to'g'ri mo'ljalni olishga yordam beradi. 2. Baholash. Siyosiy ong ijtimoiy — siyosiy voqelikni nafaqat biladi, izohlaydi, balki uni baholaydi. Kishilar u yoki bu siyosiy hodisalar va voqealarni anglash jarayonida, ularga o'z munosabatlarini bildiradilar, o'zlari uchun muayyan xulosalarni chiqaradilar. Aynan siyosiy voqelikni baholash asosida kishilar o'zlarining siyosiy qarashlarini, e'tiqodlarini, pozitsiyalarini, qiziqishlarini shakllantiradilar. 3. Yo'naltirish. Siyosiy ong kishilarga o'zlarini jamiyat va davlat oldida nafaqat burchlarga, majburiyatlarga, balki muayyan huquqlar, erkinliklar va siyosiy manfaatlarga ega bo'lgan fuqarolar ekanliklarini anglashga yordam beradi. O'z navbatida, fuqaro deb, o'zini-o'zi idrok etish, kishilarni voqelikni sust, bir tomonlama anglashdan ijtimoiy — siyosiy hayotda aniq va faol ishtirok etishga undaydi. Siyosiy ong o'zining yo'naltiruvchilik funksiyasi orqali kishilarning siyosiy xulq—atvorini belgilaydi, sotsial siyosiy manfaatlarni himoya qilishlari uchun ijtimoiy hayotda ishtirok etishlari, siyosiy partiyalarga, jamoat tashkilotlari va boshqa siyosiy uyushmalarga o'zlarining ham fikrlari bilan birlashishlari zarurligini anglatadi. 4. Tartibga solish. Siyosiy ong voqelikni idrok etish asosida hamda uning tomonidan ishlab chiqilgan siyosiy g'oyalar, me'yorlar, tasavvurlar va e'tiqodlar negizida kishilarning ijtimoiy xulq— atvorlarini tartibga soladi. Siyosiy ongning tartibga solish funksiyasiga ehtiyoj jamiyat taraqqiyotining keskin burilish bosqichlarida, inqirozli davrlarida mislsiz ortadi. Aynan siyosiy tizimning samaradorligi, voqealarning rivojlanish yo'li, ijtimoiy — siyosiy o'zgarishlarning yo'nalishi jamiyat keng qatlamlarining siyosiy ongiga, siyosiy ko'rsatmalarga bog'liq bo'ladi. Shunday qilib, siyosiy ong-sotsial subyektlar (individlar, guruhlar, sinflar, ijtimoiy birliklar)ning ijtimoiy hayotning siyosiy sohasi haqidagi bilimlari, tasavvurlari va baholashlarining yig'indisidan iboratdir. U bir qator funksiyalarni: bilish-axborot berish, baholash, yo'naltirish, tartibga solish kabi funksiyalarni bajarish bilan jamiyat hayotida muhim rol o'ynaydi. Siyosiy ongning darajalari va shakllari Siyosiy ong nazariy va empirik daraja va shakllarda namoyon bo'ladi. Nazariy siyosiy ong — siyosiy xarakterga ega bo'lgan turli xildagi g'oyalar, kontseptsiyalar, qarashlardir. Bu ongning sohiblarini elitalar emas, balki olimlar, ilmiy jamoalar va tashkilotlar tashkil qiladi. Ular siyosatning nazariy kontseptsiyalarni ishlab chiqadilar. Bu kontseptsiyalar esa partiya va davlat tashkilotlarining dasturlarida, ko'rsatmalarida ifodalanadi. Siyosiy kontseptsiya — siyosiy institutlar faoliyati asosiga qtso'yilgan rahbar g'oya, etakchi fikrdir. U siyosiy amaliyotning bevosita mo'ljali bo'lib xizmat qiladi. Uning asosida faoliyatning strategiyasi va taktikasi ishlab chiqiladi. Nazariy siyosiy ongning belgilari quyidagilardan iborat: • yaxlitlik; • sistemalashganlik; • bashorat qilishga qobiliyatlilik. Mazkur ong darajasi fan va u yoki bu ijtimoiy sinfning, hukmron doiralarning mafkurasi bilan chambar-chas bog'langandir. U muayyan ijtimoiy guruhlar tomonidan siyosiy jarayonlarni maxsus tahlili asosida shakllanadi. Nazariy siyosiy ong siyosiy mafkura orqali namoyon bo'ladi. Siyosiy nazariyalar va ta'limotlarda quyidagi muammolarni tadqiq etish maqsad qilib qo'yiladi: a) siyosatning ma'no — mazmunli ko'rinishlari; b) qonuniy siyosiy tendentsiyalar va jarayonlar; c) ularni keltirib chiqaradigan sabablar; d ) siyosiy pozitsiyaning real yo'li; e) qonunchilik, ma'muriy va sud organlari tomonidan qabul qilinadigan siyosiy qarorlarning haqiqiy va kelajakda sodir bo'ladigan oqibatlari. Nazariy siyosiy ongning xususiyati —uning iqtisodiy, huquqiy, xarbiy — strategik va boshqa reallik bilan chambarchas bog'liqligidir. Siyosiy ongning ushbu shakli siyosiy nazariyalarning kerakli siyosiy dasturlar, deklaratsiyalar va doktrinalar bo'lib shakllanganligi bilan ham farq qiladi. Amaliyotda joroy etiladigan ushbu dasturlar, deklaratsiyalar va doktrinalar siyosiy ongni siyosatning etakchi elementi sifatida mustahkamlab qo'yadilar. Siyosiy munosabatlar va siyosiy institutlar, tashkilotlar va muassasalarning xarakteri o'z navbatida bu elementga bog'liqdir. Nazariy ong darajasi va shaklida siyosatni anglash quyidagilarga imkon ham beradi: Partiya tomonidan nazariy va amaliy voz kechilgan va bartaraf etilgan qoidalar, urf—odatlar jamiyatning siyosiy ongida uzoq vaqtgacha asorat sifatida shaklanib qolishi mumkin. Bu xolni ko'plab siyosiy arboblar, donishmandlar ta'kidlaydilar. Teskari vaziyat ham bo'lishi mumkin: ommaviy siyosiy ongda u yoki bu siyosiy xarakatning, qandaydir siyosiy qarorlar bo'lishining zarurligi e'tirof etiladi, maxsus ong esa bunga tayyor emas. Masalan, mamlakatda ko'p partiyaviylikning zarurligi haqidagi g'oya jamiyatda oldindan o'z tasdiqini topgan 6o'lsa ham, kerak bo'lgan tashabbus xukmron partiya, davlat tomonidan ancha kechikib qilinishi mumkin. O'z-o'zidan yaqqol ko'rinib turibdiki, jamiyatning konstruktiv va barqaror ijtimoiy—siyosiy taraqqiyoti uchun maxsus va ommaviy siyosiy ongning o'zaro xarakati juda muhimdir. Ularning kishilar va jamiyatning, uni tashkil etuvchi ijtimoiy guruhlarning ichki dunyosidagi, kayfiyatidagi o'zgartirishlarga birgalikdagi aniq va o'z vaqtidagi reaktsiyasi, javobi bundan ham muhimroqdir. Nazariy ong darajasi va shaklida siyosatni anglash quyidagilarga imkon beradi: a) uning maqsadlari va fundamental (strategik), ham kundalik (taktik) vazifalarni qo'yish va hal etishga; b) ularga erishishning vositalari va usullarini aniqlashga; c) dolzarb muammolarni hal qilishda tashkiliy — siyosiy jihatdan ta'min etishning yo'nalishlari va yo'llarini aniqlab olishga; d) siyosiy qarorlar va maqsadli dasturlarning bajarilishi ustidan sotsial nazoratga kontseptual yondashuvlarni ishlab chiqishga; e) amaliy tajribani hicodga olgan holda siyosatga tuzatishlar kiritishga. Empirik siyosiy ong — bu bevosita amaliyotga, siyosiy jarayonda alohida kishilar kichik, mayda va yirik sotsial birliklarning jonli ishtirok etishlariga asoslangan siyosiy ong darajasi va shaklidir. U nazariy siyosiy ongning zamini bo'lib xizmat qiladi. Empirik siyosiy ong — siyosiy voqelikni xissiyotlar, tasavvurlar, homxayollar, kechinmalar shaklida aks ettiradi. U birinchidan, ommada siyosat va siyosiy arboblarga nisbatan jamoatchilik fikrini shakllantirish uchun ozuqa bo'lib; Ikkinchidan, jamiyat siyosiy madaniyatining ma'naviy negizi bo'lib xizmat qiladi. Siyosiy ong umuminsoniy, Milliy va odatiy (kundalik) ong daraja va shakllarida ham namoyon bo'ladi. Umuminsoniy siyosiy ong — siyosiy ongning eng yuqori va g'oyat murakkab darajasidir. U olam va odamni yaxlit va bir butun holda aks ettiruvchi siyosiy ong shaklidir. Bu ong insonning bashariyat, butun olam, o'zga davlatlar muammolarini anglashi, tushunishi va tinchlikni qadrlashi, himoya qilishida namoyon bo'ladi. Chunki, olamda shunday muammolar borki, ularni milliy ong chegarasida anglab va hal qilib bo'lmaydi. Masalan, olam va odamni asrash, dunyoda tinchlikni, sog'liqni saqlash, aholini oziq — ovqatlar bilan ta'minlash, maorif va madaniyatni, fan va texnikani rivojlantirish masalalari — umumbashariy muammolar sirasiga kiradi. Bu muammolarni anglash va hal qilish uchun milliy ong darajasidan chiqish va umuminsoniy tafakkur qilish darajasiga ko'tarilish kerak bo'ladi. Umuminsoniy siyosiy tafakkur — umumbashariy muammolarning mohiyatini, tahdidini va ularni hal qilish yo'llari, vositalarini anglovchi siyosiy ong shaklidir. Umuminsoniy siyosiy ongning sohiblari-davlatlar va ularning xalqaro birlashmalaridir. Bu birlashmalar milliy davlat chegaralaridan tashqariga chiqishga, umuminsoniyat tsivilizatsiyasi manfaatlarini anglashga va uni turli ofatlardan himoya qilishga chaqirilgandir. Odamzot, butun qurrai zamin tinchligi va taraqqiyoti muammolarini anglash va ularni hal qilishga mas'ul bo'lish — umuminsoniy siyosiy ongning eng muhim xususiyatidir. Umuminsoniy siyosiy ong milliy ongni inkor etmaydi, aksincha, taqazo kiladi. U milliy ongga tayanadi. Milliy ong — siyosiy ongning yuqori darajasi va shaklidir. Bu darajada mamlakat, millat manfaatlari chuqur anglanadi, rasmiy siyosat ishlab chiqiladi, asoslanadi, amalga oshiriladi va ijtimoiy munosabatlar tartibga solinadi. Milliy ongning sohiblari — xalq va uning irodasini ifoda etuvchi davlat va jamoat institutlaridir. Bu institutlar xalq irodasini Konstitutsiya, turli qonun loyihalari, dasturlar, qarorlar va boshqalarni ishlab chiqish, qabul qilish va ularni hayotga tadbiq etish yo'li bilan ifoda etib uning manfaatlariga xizmat qiladi. Milliy ongning eng muhim belgisi — millatning, turli — tuman ijtimoiy guruhlarning umumiy manfaatlarni ifoda etish va uni turli — tuman falokatlardan asrashdir. Bu darajada mavjud milliy siyosiy tartiblar va boshqarish tamoyillari izchillik, qat'iyatlilik bilan himoya qilinadi, jamoatchilik fikrining davlat institutlari olib borayotgan siyosatga moslashtirilishi sodir bo'ladi. Milliy ong uchun siyosiy voqelikni oqilona- pragmatik uslubda idrok etish — hokimiyatni egallash, qo'lda ushlab turish jarayonida muvaffaqiyatga erishishni mo'ljallash ham xarakterli xususiyatdir. Milliy ong — bu milliy manfaatlarning to'g'ri anglanishidir. Ammo, milliy ong — bu millatparastlik emas. U o'z millatini, davlatini boshqa millatlardan, davlatlardan yuqori qo'yish, unga imtiyozlar yaratishga intilish, o'z millatiga, davlatiga sajda qilib, unga hamdu — sanolar o'qish emasdir. Milliy manfaatlarni mutloqlashtirish — buyuk davlatchilik, shovinistik qarashlardan boshqa narsa emas. Milliy ong — bu barcha millatlar, davlatlarga xurmat bilan qarash va ulardan yaxshi narsalarni o'rganish, hayotda qo'llash demakdir. Odatiy siyosiy ong — siyosiy ongning bo'yi darajasidir. U ijtimoiy guruhlarning kundalik hayotidan bevosita paydo bo'ladigan g'oyalar, qarashlar, tasavvurlar yig'indisidir. Bu ong mazmuniga ko'ra ko'p jihatdan empirik ongga o'xshashdir. Lekin, odatiy ong empirik ongdan farq qiladi. U muayyan mafkuraviy va nazariy elementlarga egadir. Odatiy ongga ravshan ko'zga tashlanadigan sotsial — ruhiy belgilar: ziddiyatlilik, uziluvchanlik, tizimga kirmaganlik, yuzakilik, hissiyot, kayfiyat, e'tiroslar hosdir. Bu unga o'ziga xos dinamiklik (tez o'zgaruvchanlik) siyosiy vaziyatning o'zgarishini aniq, xis etishni baxshida etadi. Odatiy ongning tarkibida haqiqat elementlari sokolom aql va xomxayollar, bilim va ko'r — ko'rona ishonch birgalikda mavjud bo'ladi. Bu ong darajasida siyosiy voqe'lik yuzaki idrok qilinadi, hodisalar tashqi belgilari bo'yicha, ko'pincha kundalik ehtiyojlar va yangi manfaatlar nuqtai nazaridan baholanadi. Siyosiy ongning odatiy darajasi oqilonalik va emotsionalliknig jonli hayot tajribasi va an'analarining daqiqalik kayfiyat va barqaror stereotiplarning o'zaro bog'likligi bilan farqlanadi. Shuning uchun ham u beqaror, hissiyot va bevosita tajribaning o'zgarishiga bog'lik tebranishlarga maxkum etilgandir. Siyosiy ong ijtimoiy borliqqa munosabatiga qarab demokratik va mustabid ongga bo'linadi. Demokratik ong — har qanday bir yoqlamalikdan holi bo'lgan eng mukammal, oqilona siyosiy ong turidir. U ijtimoiy muammolarni umuminsoniy qadriyatlar — o'zaro birlik, tenglik, ishonch, hamkorlik, hamjixatlik asosida xal kilishga intiladi. Demokratik ong ijtimoiy murosasizlikni, kuch ishlatishni-ijtimoiy ziddiyatlarni bartaraf etishning xal qiluvchi usuli sifatida inkor qiladi. U ijtimoiy birlikni, hamjixatlilikni, murosayu-madorani, o'z faolyaitining asosiy usuli, deb qaraydi. Mustabid ong — ijtimoiy voqe'likka bir yoqlama, tor manfaatlardan kelib chiqib yondoshiladigan nooqilona siyosiy ong turidir. U ijtimoiy muammolarni aql - idrokka, ilmiy salohiyatta tayanib emas, balki murosasiz, kuch ishlatish yo'li bilan xal qilishga intiladi. Mustabid ong o'zaro birlik, tenglik, ishonch, hamkorlik, murosayu — madorani nazar — pisand qilmaydi va etarli baholamaydi. U ijtimoiy murosasizlikni, kuch ishlatishni — ijtimoiy ziddiyatlarni bartaraf etishning xal qiluvchi usuli, deb hisoblaydi. Siyosiy ong tashqi ta'sirga munosabatiga qarab ochiq va yopik siyosiy ongga ajraladi. Ochiq siyosiy ong — o'zga ijtimoiy tajriba, boshqa milliy — madaniy qadriyatlar va an'analarni idrok qiluvchi ong turidir. By turda siyosiy voqelik umuminsoniy manfaatlarda, o'zining inson zotiga mansubligidan ko'rib chiqib aks ettiriladi. Yopiq siyosiy ong — korparativ, loqal, guruhiy me'yorlar va maqsadlar doirasida qoladigan ong turidir. Bu turdagi siyosiy qarashning mazmuni guruhiy yoki individual tasavvurlar doirasidan chetga chiqmaydi. Mazkur tasavvurlar insonning faqat xususiy manfaatlari bilan belgilanadi. Ochiq va yopik siyosiy ong turlari jamiyat rivojlanishining darajasiga, tarixiy shart — sharoitiga bog'liqdir. Kishilarning yaqqol ko'zga tashlanadigan guruhiy qarashlari inqilobiy bo'ronlar davrida ustunlik qiladi. Jamiyatning tinch rivojlanish davrida esa umumtsivilizatsion qadriyatlar ustunlik qiladi. Siyosiy ong ko'zlangan maqsadning ro'yobga chiqish ehtimollik darajasiga ko'ra real va hayoliy; mavjud siyosiy tartibotga bo'lgan munosabatiga qarab xukmron va muholif ongga ajraladi. U ko'zlangan maqsadga erishish usuliga ko'ra islohotchi va inqilobiy; mazmuniga qarab faol va sust ong bo'lishi ham mumkin. Siyosiy ong siyosiy mafkura va siyosiy psixologiya darajalarida ham namoyon bo'ladi. Biz bu masalani keyingi boblarda alohida ko'rib chiqamiz. Shunday qilib, siyosiy ong turli—tuman darajalarida, shakllarda va turlarda namoyon bo'ladi. Ular siyosiy voqelikni nafaqat o'zaro aloqadorlikda aks ettiradi, balki uni ijod qiladi, o'zgartiradi va rivojlantiradi. Siyosiy ong shakllanishining asosiy omillari Siyosiy ong insonda o'z — o'zidan, qup — quruq joyda shakllanmaydi. U muayyan ijtimoiy — siyosiy, iqtisodiy, ma'naviy — ma'rifiy shart — sharoitlar negizida shakllanadi. Bunday shart — sharoitlar mavjud bo'lmas ekan, insonda siyosiy ong shakllanmaydi. U siyosatning ob'ektiligicha qolaveradi. Siyosiy ongning shakllanishi - murakkab jarayondir. Bu jarayon avvalo, ijtimoiy — siyosiy shart — sharoit — demokratik siyosiy tartibotning mavjudligiga bog'liqdir. Jamiyatda bunday munosabatlar mavjud bo'lmasa, mustahkamlanib borilmasa insonda siyosiy ong shakllanmaydi. Jamiyatda mavjud bo'lgan avtoritsetlar, ma'muriy — buyruqbozlik siyosiy tizimi esa inson siyosiy ongning shakllanishiga imkon bermaydi. Aksincha, bu tizim insonni qullikka mahkum etadi, uni hokimiyatdan begonalashtiradi, biqiqlik, befarqlikni, tug'diradi, boshqaruv apparatlarini halqdan uzoqlashtiradi. Jamiyatda demokratik siyosiy tizimning mavjudligi va uniig mustahkamlanib borishi — insonni siyosiy ong shakllanishining xal qiluvchi shartidir. Bunday siyosiy tizim inson siyosiy onggi va faoliyatining rivojlanishiga keng imkoniyatlar yaratadi, uni rag'batlantiradi. Jamiyat siyosiy tizimi qanchalik demokratik bo'lsa, inson shunchalik siyosiy hayotda faol ishtirok etadi. Siyosiy ongning shakllanishi jamiyatda faqat demokratik siyosiy tizimning mavjudligi bilan belgilanib qolmaydi. U jamiyat iqtisodiyotining taraqqiy etib borishi darajasiga, halqning moddiy farovonligiga ko'p jihatdan bog'liqdir. Jamiyat iqtisodiyotining yuqori darajada taraqqiy etishi fuqarolik xizmatining bilimdon, malakali, kasbiy tayyorgarlikka ega bo'lgan boshqaruv qadrlari shakllanishi uchun zarur asos bo'lib xizmat qiladi. Etishmovchilik, qashshoqlik sharoitida demokratiya negizida samarali boshqarish uchun zarur bo'lgan umumta'lim va kasb tayyorgarliligining yuqori darajasiga ommaviy miqyosda erishish qiyin. Bunday sharoitda qadrlarni shakllantirishda, ulardan foydalanishda bilimdonlik va kasbga bo'lgan talablar boshqa tamoyillar: qon — qardoshlik, yurtdoshlik, oshna — og'aynigarchilik, boshliqqa sodiqlik va boshqalar bilan almashtiriladi. Davlat xizmati, siyosiy faoliyatga tezda boy bo'lib ketish maqsadida shaxsiy manfaatlarini qondirishning vositasi sifatida qarash – boshqarish tizimi uchun oxir oqibatlar keltirib chiqaradi. Iqtisodiyotining taraqqiy etishi, halqning farovonlikka erishuvi — siyosiy ong shakllanishining asosiy shartlaridan biridir. Jamiyat qanchalik iqtisodiy jihatdan taraqqiy etib borsa, u idora qilishning demokratik shakllariga shunchalik ochiq bo'ladi. Xalq qanchalik boy va badavlat, farovon yashasa, u shunchalik demokratiyani qo'llab — quvatlaydi va himoya qiladi. Siyosiy ong shakllanishi jamiyatning, ma'naviy, ma'rifiy jihatdan rivojlanishiga ham ko'p jihatdan bog'liqdir. Sababi — ma'naviy, ma'rifiy jihatdan taraqqiy etmagan jamiyat hech qachon insonni siyosat sub'ekt sifatida shakllantira olmaydi. Bunday jamiyat va uning fuqarolari siyosiy manipulyatsiya— firibgarlikning ob'ekti bo'lib kelaveradi. Ma'naviy qashshoq, savodsiz bo'lgan inson jamiyat anglagan siyosatdan tashqarida bo'ladi. U dunyo siyosiy xarakatlarning sub'ekti emas, balki ob'ekti buo'lib qoladi. Tarixiy tajriba shuni ko'rsatadiki, jamiyatning ma'naviy — ma'rifiy sohasi, insonnnng ma'lumot darajasi qanchalik katta bo'lsa, u shunchalik siyosiy bilimdon va siyosiy faol bo'ladi. Eng asosiysi demokratik uslub, ko'rsatmalar, hatti —harakatlarga moyil bo'ladi. Xususan, mukammal ta'lim insonning siyosiy dunyoqarashini kengaytiradi, sabr — toqatli, mehr — okibatli bo'lishga yordam beradi, ekstremistik g'oyalarga aloqador bo'lishdan saqlaydi, saylov kompaniyalari davrida uning odil va oqilona yo'lni tanlash qobiliyatini oshiradi. Yuqori ma'lumotga ega bo'lgan shaxs hukumatning qarorlarini, ko'rsatmalarini yaxshi anglaydi, siyosiy habarlarni chuqur biladi, keng doiradagi mavzular bo'yicha o'zining mustaqil fikriga ega buladi. Inson qanchalik ma'lumotli bo'lsa, uning siyosiy bahs — munozaralarida ishtirok etish ehtimoli shunchalik yuqori bo'ladi. U o'zini kichik bir muruvvat emas, balki hukumatga ta'sir ko'rsatishga qodir inson, deb hisoblaydi. Individ qanchalik ma'lumotli bo'lsa, u muayyan jamoat tashkilotlarining faol a'zosi bo'lishi, o'zini o'rab turgan ijtimoiy — siyosiy muhitga ishonch bildirishi ehtimoli shunchalik yuqori bo'ladi. Shunday qilib, siyosiy ong muayyan ijtimoiy — siyosiy, iqtisodiy, ma'naviy — ma'rifiy omillar, shart- sharoitlar negizida shakllanadi. Bu omillar yo inson siyosiy faoliyatining rivojlanishiga, uning siyosat sub'ekti sifatidagi potentsial fazilatlarining ochilishiga yordam beradi yoki bu jarayonlarni qiyinlashtiradi va eski siyosiy tizim negizini konservatsiya qiladi. 1. Siyosiy ong mazmuniga ko'ra qanaqa turlarga bo'linadi? Bu turlar qanday omillar bilan belgilanadi? Javobingizni asoslang. 2. Yangi siyosiy ongning shakllanish jarayonida siyosiy bilimlarning o'rni va roli benihoya kattadir. Buni tushuntirib bering. Adabiyotlar: 1. Boden J. Metod legkogo poznaniya istorii. - M.:Nauka, 2000, 412-bet 2. Vasilenko I.A. Geopolitika. - M. Logos, 2003, 204-bet. 3. Gadjiyev K.S. Vvedeniye v geopolitiku. Izd 2, dop. i pererab. M., 2001. 4. Gadjiyev K.S. Geopolitika. –M.:Mejdunarodniye otnosheniya,1997, 384-bet. 5. Geopolitika: teoriya i praktika // Sb.statey pod red. Pozdnyakova E.A. -M., 1993,236-bet. 6. Dergechev V. Geopolitika. O‘quv qo‘llanma. – M., 2000. 7. Dugin A. Osnovi geopolitiki. Birinchi qism. - M.:Arktogeya,1997,121-130- betlar. 8. Jalilov A. Geosiyosatda Mondializm nazariyasi. // Tafakkur, 2006, 1-son. 112- 113-betlar.

Похожие

Siyosiy mаdаniyat, siyosiy mаfkurаlаr
Siyosiy elita va siyosiy yetakchilik
Siyosiy mаdаniyat
Siyosiy jarayon
Siyosiy zamonaviylashuv