Siyosiy mafkuralar - Политология - Рефераты

Siyosiy mafkuralar

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

90 KB

Siyosiy mafkuralar Reja: 1. Siyosiy mafkura: tushunchasi va funktsiyalari 2. Siyosiy mafkuralarning asosiy ko'rinishlari 3. Fashizmning siyosiy mafkura sifatidagi nazariy negizi

Siyosiy mafkura haqidagi masala — siyosat nazariyasining eng muxim va dolzarb masalalaridan biri hisoblanadi. Bu masala ilgaridan kishilar o'rtasida ehtirosli, qizg'in, qarama — qarshi fikr — mulohazalar, baxslar va munozaralarga sabab bo'lib kelgan va bugungi kunda shundayligicha qolmoqda. Biz mazkur mavzuda ana shu masalaning mazmun — mohiyati, asosiy ko'rinishlari haqida to'htalib o'tamiz. Siyosiy mafkura: tushunchasi va funktsiyalari Ho'sh, siyosiy mafkura nima? U qanday funktsiyalarni bajaradi? Avvalo, ana shu savollarga javob topishimiz lozim. Dunyodagi barcha narsalar, hodisalar, odamlarning hayoti, orzu — umidalari, taqdiri azal — azaldan, ilohiy qonunlar bilan belgilangan, inson o'zini koinotning zarrasi, deb bilgan davrlarda jamiyatni din boshqargan. Dunyodagi barcha xalqlar tarixida diniy yoki siyosiy e'tiqod o'rnini insonning hayotiy tajribalaridan kelib chiquvchi bilim egallashi uchun kurash davri bo'lgan. Uni Uyg'onish yoki Ma'rifat davri deb atalgan. O'rta Osiyoda u Beruniy, Xorazmiy, Ibn Sinolar kabi daxolarni yuzaga keltirganini bilamiz, Ammo bizda Uyg'onish davri fan, madaniyat, axloq sohasi bilan cheklangani holda /arbiy Evropada kechroq boshlangan bu jarayon butun jamiyat hayotining barcha sohalarida amal qildi. Siyosiy sohada u - insonni ozod qilinishi, barcha odamlarning qonun oldida tengligi kabi g'oyalarda namoyon bo'ldi. Har bir ijtimoiy gypuh dunyo, inson, jamiyat haqidagi tasavvurlaridan kelib chiqib, ijtimoiy hayotni qurishning o'z falsafasi va amaliyotini taklif etish imkoniga ega bo'ldi. Bunga yana siyosatning din qobig'idan chiqib, dunyoviy ma'no kasb etgani ham katta turtki berdi. Natijada, jamiyatda odatda din egallab turgan yuqori mavqeni egallash va odamlar, jamoalar, mamlakatlar taqdirini belgilash uchun turli mafkuralarning kurashi davri boshlandi. Dinlar - mohiyatiga ko'ra haqiqatni izlagan va shu haqiqatga so'zsiz e'tiqodni talab etgan bo'lsa, mafkuralar — o'zlari suyangan tabaqa yoki fuqaroning manfaatlarini himoyalash va o'rnatish yo'llarini izlaydilar.

Mafkuraga nisbatan bir qator barqaror bo'lgan munosabatlar ham qaror topgan: jumladan, mafkura bilan fanni bir — biridan murosasiz ayirib qo'yish, mafkuraning bilish fuktsiyalariga shubha bilan qarash, ularni inkor qilish. XX asr boshlaridayoq, M. Veber mafkurani va boshqa g'oyaviy, diniy tuzilmalarni ko'r- ko'rona ishonish sohasiga kiritgan edi. Bu bilan u mafkuraning ilmiyligi masalasini qo'yishni ham inkor etadi, by sohaning taniqli mutaxassisi K.Mangeym, M. Veberdan keyin har kanday mafkurani voqelikning noto'g'ri bir tomonlama aks etishi sifatida, voqealarning haqiqiy ahvolini ongli ravishda yashiradigan g'oyalar yig'indisi sifatida olib qaraydi. Mafkuraning ijtimoiy — tarixiy manbalarini chetga surib qo'yib, uni jamoani birlashtiruvchi qurol sifatida (O. Lemberg, T. Parsons) haddan tashqari funktsional taskin qilishlar ham keng tarqalgandir. Mafkurani ayrim guruhrar va individlarning psixologiyasidan (R. Payps, D. Braun) iborat qilib ko'rsatish mollari ham kam emas. Shu bilan birga, ilmiy adabiyotlarda mafkurani — halqning, millatning dunyodagi o'rnini, manfaatlarini, orzu — intilishlarini ifodalaydigan g'oya, o'tmish va kelajakni bog'laydigan ko'prik sifatida ta'riflashlar ham mavjuddir. Yuqorida qayd etilgan xilma — xil yondoshuvlar mafkura — murakkab ruhiy hodisa ekanligidan dalolat beradi. Siyosiy mafkura — siyosiy ongning o'ziga xos darajasi va shakli xisoblanadi. U siyosiy borliqni aks ettirish chuqurligi va adekvatligi (to'g'riligi) ga ko'ra siyosiy psixologiyadan farq qiladi. Agar siyosiy psixologiyada stixiyali tarzda shakllanadigan, yaxlit bo'lmagan, sistemalashmagan xissiyotlar, e'tiroslar ustuvorlik qilsa, siyosiy mafkurada siyosiy ongning nazariy elementlari, g'oyalar, kontseptsiyalar ustuvorlik qiladi. Aynan siyosiy mafkurada siyosiy borliq nazariy qayta ishlanadi, aniq dasturlar ishlab chiqiladi. Siyosiy mafkura o'z tabiatiga ko'ra siyosiy borliqni nazariy aks ettiradigan, yaxlitlangan, sistemaga solingan, mantiiqiy izchil siyosiy ong shaklidir. Mafkura jamiyat va siyosiy tizimning muayyan modelini e'tirof etishga, bu modelni shakllantirish yo'llari va vositalarining muayyan turlarini nazariy asoslashga intiladi. Eslab, tahlil qilib ko'ring: bizga ma'lum mafkuralarning barchasi — shunday.

Boshqacha qilib aytganda, biz urushlar va inqiloblar bilan bir qatorda g'oyalar va mafkuralar ham insoniyat va madaniyat taraqqiyotini belgilab keladi, deb aytaolamiz. Eng dahshatli urushlar, eng qonli inqiloblar guvohi bo'lgan XX asrni «mafkuralar asri», deb nom olganligining o'zi — ana shu urushlar, inqiloblarning tub zaminini aslida dunyoni ikki qarama — qarshi qutbga bo'lib yuborgan mafkuralar kurashi tashkil etganligining e'tirofidir. Ammo, bularning barchasi siyosiy mafkura siyosiy nazariyaga aynan o'xshash ekan, degan ma'noni anglatmaydi aslo. Bunday deb hisoblash masalani siyqalashtirihdan boshqa narsa emas. Siyosiy mafkura siyosiy nazariyadan farq qiladi. U nafaqat "mavjudlik" haqidagi aniq bilimlarga, balki "bo'lishlik" haqidagi noaniq fikrlarga, taxminlar va xomhayollarga, "yashil bo'yoqlar" bilan bezashlarga ham tayanadi. U xomhayollarga berilishlik, voqelikni bo'yoqlarga bo'yashlik — mafkuraning xususiyatlaridan biri hisoblanadi. Yuqorida qayd etilgan fikr - mulohazalardan kelib chiqib siyosiy mafkuraga quyidagicha ta'rif berish mumkin. Siyosiy mafkura — u yoki bu ijtimoiy guruhning manfaatlarni ifodalovchi va himoya qiluvchi hamda ko'proq miqdordagi kishilarning individual o'y - fikrlarni va xatti — xarakatlarini hokimiyatdan foydalanishning muayyan maqsadlari va vazifalarga bo'ysundirishni talab qiluvchi sistemalashgan, mantiiqiy izchil g'oyaviy qarashlarning yig'indisidir. Qisqacha qilib aytganda, siyosiy mafkura - bu muayyan ijtimoiy guruhning hokimiyatga intilishini yoki undan foydalanishini asoslovchi va siyosiy xarakatning u yoki bu strategiyasini ko'zda tutuvchi yaxlit g'oyaviy tizimdir. Mafkura ijtimoiy hayotda muayyan funktsiyalarni bajaradi. Ulardan quyidagilarni ajratish mumkin: 1) mo'ljallash. Bu funktsiya shunda ifodalanadiki, mafkura jamiyat, davlat, ijtimoiy ravnaq, shaxs haqidagi muayyan tasavvurlarni va ularni amalda ro'yobga chiqarish yo'llari va vositalarini o'ziga qamrab olib, u inson faoliyatining ma'no — mazmuni, tizimini va mo'ljallarini ko'rsatib beradi.

2) safarbar etish. Yangi, fozil jamiyat g'oyasini taklif qila turib siyosiy mafkura siyosiy faoliyatning bevosita motivi sifatida chiqadi va uni amalga oshirish uchun jamiyatni, ijtimoiy guruhlarni safarbar qiladi. 3) birlashtirish. Taklif etilayotgan dunyoning yangi qiyofasi doirasida siyosiy xarakatga ma'no — mazmun bera turib, siyosiy mafkura unga shunday ahamiyat beradiki, u o'zining miqyosi bilan har qanday individual yoki guruhiy manfaatdan yuqori turadi. Siyosiy mafkura xususiy manfaatlarga qarshi turadi va shu bilan birlashtiruvchi omil bo'lib maydonga chiqadi. 4) amortizatsiyalash. Siyosiy mafkura jamiyat, guruhlar, individ, ehtiyojlari va ularni qondirishning real imkoniyatlari o'rtasida nomuvofiqlik vujudga kelgan vaziyatdagi ijtimoiy keskinlikni yumshatishga xizmat qiladi. 5) muayyan ijtimoiy guruhning manfaatlarini ifoda etish va himoyalash. Buning ma'nosi shuki, siyosiy mafkura u yoki bu ijtimoiy guruh manfaatlari negizida,vujudga keladi va ularni boshqa guruhlar manfaatlariga qarama - qarshi qo'yishga chaqirilgan. Mafkura o'zining funktsiyalariga ko'ra fandan farq qiladi. Agar fanning funktsiyasi — borliqni o'rganish bo'lsa, mafkuraning funktsiyasi — aholining ommaviy siyosiy onggini egallash, unga jamiyatning bugungi va kelgusidagi taraqqiyotini baholash bo'yicha o'zining mezonlarini joriy qilish, siyosiy makonda kishilar mo'ljal qiladigan maqsad va vazifalarni belgilashdir. Guruhiy xarakterga ega bo'laturib mafkura amalga oshirmoqchi bo'lgan yo'lning oqilona va holisona obrazini yaratishga, uning u yoki bu sinf, millat, davlat manfaatiga mos kelishiga intiladi. Bu borada mafkura u yoki bu ideallar va qadriyatlarni targibot qilish bilan chegaralanib qolmay, balki fuqarolar, partiyalar va boshqa siyosiy tuzilmalarning maqsadga muvofiq faoliyatini rag'batlantirish bilan ham shug'ullanadi. Mafkura o'zining siyosiy vazifalarini bajarishi bilan jamiyatni yo qandaydir ijtimoiy, milliy gypuh manfaatlari asosida, yoki aholining muayyan ijtimoiy - iqtisodiy guruhlariga tayanmaydigan ongli ravishda ishlab chiqilgan maqsadlari negizida jipslashtirish, birlashtirishga intiladi.

Aholini real 6irlashtirish qobiliyati mafkuraning g'oyasi va qoidalari kishilarning yaxshi turmush tarzi haqidagi kundalik qarashlari va tasavvurlariga qanchalik mos kelishga bog'liqdir. Har qanday mafkura oqilona, nazariy asoslangan qoidalardan tashqari o'zida real voqelikdan uzoqda bo'lgan, aholiga faqat ishonish uchun taklif qilinadigan maqsad va ideallarni ham qamrab oladi. Rasmiy mafkuralar voqelikni bo'yab ko'rsatishga, muxolif kuchlarning mafkuralari esa utopik xom hayollarga moyil bo'ladilar. Siyosiy mafkuraning amal qilish darajalari bir xil emas. U nazariy — kontseptual, dasturiy va hulq — atvor darajalarida amal qiladi. Nazariy-kontseptual darajada u yoki bu sinf, ijtimoiy qatlam, millat, davlatning manfaatlari va ideallarini ochib beruvchi asosiy qoidalar qaror toptiriladi; dasturiy — direktiv darajada ijtimoiy — falsafiy tamoyillar va ideallar siyosiy elitaning aniq dasturlari, shiorlari va talablariga aylantiriladi va boshqaruv qarorlarini qabul qilish, ommaning siyosiy hulq — atvorini rag'batlantirish uchun g'oyaviy asos bo'lib xizmat qiladi. Mafkura amal qilishining ushbu darajasi "siyosatning yaratuvchi elementi" deb etiladi. Hulq — atvor darajasida mazkur mafkura maqsadlari va printsiplari fuqarolar tomonidan o'zlashtiriladi, hamda ularning jamiyat siyosiy hayotida ishtirok etishining u yoki bu shakllarida o'z ifodasini topadi. Bu darajada mafkura kishilarning xatti — xarakatiga aylani6 ularni jipslashtiradi, birlashtiradi, muayyan yo'lga yo'naltiradi, safarbar etadi. Siyosiy mafkuralarning asosiy ko'rinishlari Siyosiy mafkura zamon va makondan tashqarida bo'lgan mavhum ruhiy xodisa emas. U muayyan tarixiy sharoit bilan bog'liq — aniq ijtimoiy mazmunga ega bo'lgan ruhiy xodisadir. Ular bir tarixiy davr o'ziga xos va o'ziga mos mafkuraviy oqimlarni ilgari surgan. Bundan hozirgi zamon ham mustasno emas. U ham turli — tuman mafkuraviy oqimlarni ilgari suradi. Biz quyida hozirgi zamonning asosiy mafkuraviy oqimlarini ko'rib chiqamiz.

Hozirgi zamonning eng yirik va ko'p tarqalgan mafkuraviy oqimlaridan biri — liberalizmdir. Bu atama lotincha "liberalis" so'zidan olingan bo'lib erkin degan ma'noni anglatadi. Liberalizm XVII — XVIII asrlarda ma'rifatparvarlik davri g'oyalari negizida tarix sahnasiga chiqib kelayotgan burjuaziya sinfining mafkurasi sifatida shakllanadi. Bu mafkuraning asosiy qoidalari J. Lokk, T. Gobbs, Sh. Monteske, A. Smit, T. Jefferson, D. Mill va boshqalarning asarlarida asoslanib beriladi. Liberalizm — bunyodkor mafkuradir. Uning poydevorini shaxs erkinligi, uning barcha jamiyat institutlariga nisbatan eng oliy qadriyat ekanligi, shaxsning ham o'z oldida, ham jamiyat oldida mas'ulligi, barcha kishilarning o'zini o'zi po'yobga chiqarish huquqini tan olishligi kabi tamoyillar tashkil etadi. Bu mafkura parlament tuzumining muhim siyosiy muammolarni hal etishda murosayu — madora, konsensusning tarafdoridir. U davlatning xaddan ziyod iqtisodiy va sotsial funktsiyalariga salbiy munosabatdadir. Liberalizm hokimiyatning taqimlanishi, siyosiy plyuralizm, elitalarning raqobati, qonunning ustuvorligini e'tirof etadi. U fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini ta'minlashni o'zining asosiy maqsadi, deb biladi. Mazkur mafkuraning barcha ko'rinishlarida inson shaxsining individual erkinligi, qadr — qimmati, boshqa kishilarning qarashlari va e'tiqodlariga sabr — chidamli bo'lishlik talablari doimo himoya qilinadi. Shaxs erkinligini hurmat qilish bilan bog'lab, liberalizm o'zining g'oyaviy ko'rsatmalarida, individualizm va insonparvarlik tamoyillarini uyg'un ravishda mujassamlashtiradi. Erkinlik tamoyili liberalizm tarafdorlari tomonidan davlat cheklashlaridan erkin bo'lishlik sifatida talqin etiladi. Bu g'oyani angliyalik mutafakkirlar T. Gobbs va D. Mill yaxshi ifoda etadilar. T. Gobbs "kishilar erkinligi qonunlarning jim turishiga bog'liqdir", deb e'tirof etadi. D.Mill esa bu g'oyani quyidagicha izohlaydi: "Inson o'ziga nima kerakligini har qanday hukumatdan ko'ra o'zi yaxshiroq, biladi". Liberalizm tarafdorlari nazarida erkinlik uchun kurash insonning iqtisodiy, jismoniy va intellektual erkinligi yo'lidagi barcha to'siqlarni, cheklashlarni tutatish uchun kurashni anglatadi.

Ular hokimiyatni meros qilib qoldirishning barcha shakllariga va tabaqaviy imtiyozlarga qarshi chiqadilar. Bu ko'rsatmalar negizida "davlat — tunggi qorovul" degan g'oya karor topdi. Ushbu g'oyaning ma'nosi shuki, davlat faqat ijtimoiy tartibni qo'riqlash va mamlakatni tashqaridan bo'ladigan tahdiddan himoya qilishni ta'minlaydigan, eng kerakli vazifalarni bajarishi kerak. Shuning uchun aynan liberalizmda fuqarolik jamiyatining davlat ustidan ustivorligi g'oyasi qaror topdi va amalga oshirilmoqda. Angliyalik mutafakkir J. Lokk fuqarolik jamiyati bu doimiy kattalik, davlat esa undan kelib chiquvchi, deb e'tirof etgan edi. Liberalizm mafkurasi uchun shaxsning erkin rivojlanishi va o'zini — o'zi tasdiqlash g'oyasi xarakterli bo'libgina qolmay, balki erkinlikning bozor talqinini xususiy tadbirkorlik erkinligi sifatida xarakterlash xosdir. Bu mafkura erkinlik va xususiy mulkning o'xshashligiga asoslanadi. "Unda xususiy mulk — inson erkinligining kafolati va o'lchovi sifatida qaraladi. Iqtisodiy erkinlikdan siyosiy va fuqarolik erkinligi keltirib chiqariladi. Iqtisodiy nazariyada liberalizm tadbirkorlik, bozor va raqobat erkinligini targ'ibot va tashviqot qiladi. Shu bilan birga bu mafkuraning tarafdorlari shaxsni bozor tizimiga amal qilishning salbiy oqibatlaridan saqlashni – xukumatning vazifasi deb biladilar. Mumtoz liberalizmning g'oyalari anglo — sakson mamlakatlarida; avvalo AQShning siyosiy va iqtisodiy amaliyotida o'zini to'liq, namoyon qildi. AQShda individualizm jamiyat tuzilishining bosh tamoyili sifatida qaraladi. Mustaqillik va o'zining kuchiga tayanish, raqobat erkinligi amerikacha turmush tarzining asosiy g'oyaviy ustunlaridir. Mafkuraning har qanday ko'rinishi o'zgarmasdan qola olmasligi kabi liberalizm ham o'zgarmasdan qolmadi. U ijtimoiy — iqtisodiy o'zgarishlarning ta'siri ostida XX asrning 30 — yillarida neoliberalizmga o'sib o'tadi. Bu yangi mafkuraviy oqimning paydo bo'linishini tadqiqotchilar AQSh Prezidenti Franklin Ruzveltning "Yangi yo'li" bilan bog'laydilar. AQIII Prezidenti liberalizm mafkurasiga asoslangan siyosatga qator muhim tuzatishlar kiritadi. Bu tuzatishlar davlatning iqtisodiy va sotsial rolini qaytadan ko'rib chiqish bilan bog'liqdir.

Neoliberallar davlatning iqtisodiy munosabatlarni tartibga solishi, fayl ijtimoiy siyosatni olib borishi zarurligini tan oladilar. Ular ijtimoiy adolatni o'rnatishni, monopoliyalarning hokimiyatini cheklashni, moddiy boyliklarni soliq tizimi va davlatning ijtimoiy dasturlari orqali jamiyatning kuchi qatlamlari foydasiga qayta taqsimlashni yoqlab chiqadilar. Neoliberallar siyosiy dasturining negizini boshqaruvchi va boshqarilayotganlarning o'zaro kelishuvi, siyosiy jarayonda ommaning ishtirok etishi zarurligi, siyosiy qarorlarni qabul qilish amaliyotini demokratlashtirish tashkil etadi. Liberalizm g'arb demokratik partiyasining g'oyaviy asosidir. Bu mafkura bayrog'i ostida AQShda "odilona davlat", "yalpi farovonlik davlati", deb ataladigan model yaratilgan. Bugungi kunda neoliberalizm AQSh Demokratik partiyasi va boshqa ilg'or, demokratik mamlakatlardagi siyosiy partiyalar faoliyatining g'oyaviy — nazariy negizi bo'lib qolmoqda. U hozirgi zamonning eng yirik va keng tarqalgan mafkuraviy oqimlaridan yana biri — konservatizmdir. Bu atama lotincha "konservare" so'zidan kelib chiqqan bo'lib, u saqlash, qo'riqlash degan ma'noni anglatadi. Konservatizm XVIII asrda dunyoviy va cherkov feodallari, tarix saxnasidan tushayotgan, kelajakdan hadiksiragan turli ijtimoiy qatlamlar manfaatlarining ifodachisi, liberalizm ning qoralovchisi, xudo tomonidan o'rnatilgan tartiblarning buzilmasligi g'oyasining ilgari suruvchisi sifatida paydo bo'ldi. Uning asosiy qoidalari Angliyalik mutafakkir va siyosatchi 3. Berk, Frantsiyaning jamoat arboblari J. de Mestr va L. De Bonald tomonidan asoslab beriladi. Bu qoidalarning negizida tabiiy ravishda qaror topgan narsalar tartibining buzilmasligi, oila, millat, din, tabaqaviy bo'linishi bilan bog'liq bo'lgan an'anaviy qadriyatlarni saqlab qolish g'oyasi yotadi. Ana shundan kelib chiqib; konservatorlar ijtimoiy taraqqiyotda yangiliklarga nisbatan vorislikning ustuvorligini yoqlab chiqadilar. Ularning fikricha, siyosiy tamoyillarni urf odatlarga, milliy an'analarga, qaror topgan ijtimoiy — iqtisodiy va siyosiy institutlarga moslashtirish lozim. Ularda pog'onaviy ijtimoiy tuzilishning yuqoridan o'rnatilganligiga hech qanday shubxa yo'k va shuning uchun uni inson tomonidan o'zboshimchalik bilan o'zgartirib bo'lmaydi.

Bundan kelib chiqadiki, tenglik tamoyili inson tabiatiga zid keladi va uni jamiyat tuzilishining negiziga qo'yib bo'lmaydi. Konservatorlar har doim egalitarizm bilan bog'liq bo'lgan "hamadan tashqari demokratizm" ga qarshi chiqadilar. Tarixiy taraqqiyot natijasida konservatizm ham liberalizm singari muhim o'zgarishlarga yuz tutdi. U burjua munosobatlari qaror topishi bilan yirik kapital manfaatlarini himoya qiluvchi g'oyaga aylandi. Konservatorlar ham liberallar singari bozor, raqobat erkinligini ta'minlashini, iqtisodiyotga davlatning aralashishini cheklashni talab qildilar. XX asrning 70 — yillarida konservatizmning tarixida yangi bosqich — neokonservatizm (D. Bell, Z.Bjezinskiy, N. Podgorets, N. Kristoll) boshlanadi. Bu yangi oqimning paydo bo'lishini tadqiqotchilar AQShda Ronald Reygan boshchiligidagi respublikachilar, Buyuk Britaniyada Margaret Tetcher boshchiligidagi konservatorlar, GORda Gelmut Kol boshchiligidagi XDS — XSS blokining hokimiyatga kelishi bilan bog'laydilar. Neokonservatizmning qaror topishi tasodifiy emas. U neoliberalizm va sotsializmga qarshi turish maqsadida shakllandi. Neoliberalizm davlatning iqtisodiy faoliyatta aralashishi zarurligini tan oladi va davlat ijtimoiy dasturlarining rivojlantirishini qo'llab quvvatlaydi. Neokonservatizm esa davlatning iqtisodiyotga aralashishini cheklashni talab qiladi. Antietatizm — davlatning ijtimoiy funktsiyalarini cheklash — neokonservatizm g'oyaviy — siyosiy kurs atamalarining belgilovchi alomatidir. Neokonservatorlar qarashlariga ko'ra «kamroq boshqaruvchi hukumat — eng yaxshi xukumat». Neokonservatorlar aholining kam ta'minlangan qatlamlari foydasiga resurslarni qayta taqsimlash maqsadida yirik kapitalga solinayotgan soliqlarga qarshi chiqadilar. Ular teng taqsimlashning ashaddiy dushmani sifatida davlatning ijtimoiy dasturlarini qisqartirishni, talab etadilar. Neokonservatorlarning fikricha, hozirgi davlat kishilari uchun natijalar tengligini emas, balki imkoniyatlar tengligini yaratib berishi zarur.

Davlatning "sog'iladigan sigir" ga aylanishi insonni buzadi, ishdan chiqaradi. Har bir kishi o'z faoliyatida davlatga emas, balki o'zining kuchiga hamda o'zining yaqinlari va fuqarolariga tayanishi zarur. Shunday qilib, konservatizm mafkurasida oila, din, ahloq, ayrim ijtimoiy guruhlarning imtiyozli o'rni haqidagi eski davrning qadriyatlarining, burjua munosobatlari davrining qadriyatlari — individualizm, bozor erkinligi bilan chambarchas bog'lanib ketadi. Bu mafkura liberalizm bilan qarama - qarshi turib Fapb mamlakatlarining ommaviy ongiga katta ta'sir o'tkazadi. Hozirgi zamonning eng ko'p tarqalgan va ta'sirli mafkuralaridan biri — sotsial - demokratiyadir. Bu mafkura XIX asrning oxirida nemis mutafakkirlari va jamoat arboblari K. Kautskiy va E. Bernshteyn tomonidan asoslab berildi. Sotsial — demokratiya mafkurasi ijtimoiy mohiyatiga ko'ra islohotchi oqimdir. Unga binoan sotsializmga sinfiy kurash orqali, inqilobiy yo'l bilan emas, balki tinch, evolyutsion yo'l bilan — burjua jamiyatni asta sekin isloh qilish bilan o'tiladi. Sotsial - demokratlar bu ko'rsatmalarni amalga oshirishni davlatning jamiyat iqtisodiy hayotiga faol aralashishni, daromadlarni yo'qsillar foydasiga qayta taqsimlash, iqtisodiyotning davlat sektorini va ko'plab davlat ijtimoiy dasturlarini rivojlantirish bilan bog'laydilar. Jahonda sotsial — demokratiya mafkurasi negizida turli — tuman "sotsializm modellari" shakllandi. Bular ichida Shved va German modeli eng ko'p obro' qozondi. Germaniya va Shvetsiyada sotsial - demokratik partiyalar boshqaruvi davrida hayotning yuqori darajasi va sifatiga erishildi. Ammo, 80 — yillarning oxirida bu mamlakatlarning iqtisodiyotida davlat monopoliyasi va byurokratizm, xususiy tadbirkorlikni rag'batlantirishning pasayishi bilan bog'liq bo'lgan salbiy tendentsiyalar kuchaydi. Bu tendentsiyalar ushbu mamlakatlarning taraqqiyot sur'atlarini pasayishiga olib keldi. Natijada, sotsial - demokratlar ko'pchilik saylovchilar tomonidan qo'llab — quvvatlanmadi va hokimiyatni konservativ mafkura vakillariga berishga majbur bo'ldilar. 90 — yillarning oxiriga kelib sotsial- demokratlar saylovlarda g'alaba qozonib yana hokimiyatni konservatorlardan qaytarib oldilar.

Shunday qilib, sotsial — demokratiya hozirgi zamonning eng ko'p tarqalgan ta'sirchan mafkuralaridan biri hisoblanadi. U ijtimoiy islohotlarni amalga oshirish yo'li bilan jamiyatni sotsialistik asosda qayta ko'rishni va xalqning farovonligiga erishishni ko'zda tutadi. Hozirgi zamonning mafkuralari qatorida milliy mafkuralar muhim o'rinni egallaydi. Ular kelib chiqishiga, mazmun — mohiyatiga ko'ra boshqa mafkuralardan farq qiladi. Birinchidan, milliy mafkuralar dunyo mustamlakachilik sistemasining emirilishi, yosh mustaqil milliy davlatlarning tashkil, topishi vakillarni qaramlik doirasidan chiqarish, rivojlantirish zaruriyati bilan maydonga keldi. XIX asrning oxiri XX asrning boshlarida /arbiy Evropa milliy hayotning uyg'onishini va milliy mafkuralarning gurkirab rivojlanishini o'z boshidan kechirgan edi. U hozirgi kunga kelib bu tendentsiyalar sobiq SSSR va boshqa sotsialistik mamlakatlar o'rnida tashkil topgan respublikalarda yuz bermoqda. Ikkinchidan, milliy mafkuralar faqat ayrim ijtimoiy, irqiy, etnik guruhning, halqning manfaatigina emas, balki mustaqillik uchun, milliy hayotni rivojlantirish uchun kurash olib borayotgan xalqlarning dunyoda tutgan o'rnini, turmush tarzini, orzu — umidlarini, intilishlarini, manfaatlarini aks ettiradi. Uchinchidan, milliy mafkuralar u yoki bu xalqlar qaramligining ob'ektiv negizlarini, ularni bartaraf etish va xaqiqiy mustaqillikka erishish yo'llarini ochib beradi. To’rtinchidan, milliy mafkuralar yosh, mustaqil davlatlar xalqlarining o'zligini anglashga, qaramlik doirasidan chiqishga, ularning chinakamiga erkin bo'lishiga, jahon hamjamiyatida munosib o'rnini topishga yordam beradi. Albatta, milliy mafkuralarning barchasi bir xil emas. Ularning ichida reaktsion, sohta tabiatga ega bulgan, u yoki bu xalq uchun alohida sharoit yaratishga da'vo qiladigan mafkuralar ham uchrab turadi.

Biroq, milliy mafkuralarning aksariyati xalqlarning xaqiqiy orzu — umidlarini, intilishlarini aks ettiradi. Ular yosh davlatlarning xalqlariga qaramlik asoratlarini bartaraf etish va mustaqillikni mustahkamlash yo'llarini ko'rsatib g'oyaviy bayroq bo'lib xizmat — qiladi. Milliy istiqlol mafkurasi O'zbekistonni ham chetlab o'tgani yo'k. Bu yurtda ham milliy mafkura o'zining munosib o'rni va mavqeini egallamoqda. XX asrning oxirida O'zbekistonda ham boshqa sobiq sovet respublikalaridagi singari kommunistik mafkuraning inqirozga yuz tutishi jamiyatning mutlaqo yangi, milliy istiqlol mafkurasini ishlab chiqishni taqova qildi. Bu mafkurani yaratish va hayotga tadbiq etish O'zbekiston Respublikasining Prezidenti va ziyolilari zimmasiga tushdi. Ularning ulkan va fidokorona mehnati tufayli O'zbekiston o'z milliy istiqlol mafkurasiga ega bo'ldi. O'zbekiston milliy istiqlol mafkurasining yaratilishi va uni xalqning ongiga singdirish ishida Prezident I.A.Karimovning xizmatlari benihoya kattadir. Uning «O'zbekistonning o'z istiqlol va taraqqiyot yo'li» va boshqa asarlarida milliy istiqlol mafkurasining bosh va asosiy g'oyalari nazariy asoslab beriladi. Prezident I.A. Karimov o'z asarlarida eng avvalo, mustabid sho'ro tuzumidan demokratik tuzumga o'tish, qaramlik va tobelikka, biqiqlik va qoloqlikka barham berish va ozod va erkin, obod va farovon hayotga erishish haqidagi g'oyani olg'a suradi. Bu g'oya milliy istiqlol mafkurasining o'zak qismini tashkil etadi. Prezident I.A.Karimov o'z asarlarida O'zbekistonda ozod va obod hayotga erishish g'oyasini olg'a surish bilan cheklanib qolmaydi. U ozod va obod hayotni real voqelikka aylantirishdagi to'siqlar va ularni xal qilish yo'llarini ham belgilab beradi. ikkinchidan, Prezident I.A. Karimov o'z asarlarida, siyosiy hayotda bir partiyaning tanho hukmronligiga uzil—kesil barham beri shva haqiqiy ko'p partiyaviylik muhiti, siyosiy raqobat maydonini qaror toptirish: uchinchidan, iqtisodiy hayotda davlvt mulkining yakka hokimligiga to'la- to'kis barham berish va mulkning xilma-xilligiga, har bir kishining mulk sohibi bo'lishiligiga erishish;

to'rtinchidan, ma'naviy hayotda yakka mafkuraning hukmronligiga qat'iyan chek qo'yish va fikrlarning erkinligi, xilma-xilligiga erishish; beshinchidan, demokratiyaga – ozod va obod hayotga «inqilobiy» sakrashlarsiz, ur – yiqit, to's – to'polonlarsiz, evolyutsion, ya'ni islohotlar yo'li bilan bosqichma – bosqich o'tish haqidagi g'oyalarni ham olg'a suradi. Bu g'oyalar milliy istiqlol mafkurasining asosiy g'oyalari hisoblanadi. O'zbekiston Respublikasining Prezidenti I.A.Karimov asarlarida nazariy asoslab berilgan milliy istiqlol mafkurasining bosh va asosiy g'oyalari anna shulardan iborat. Bu g'oyalar mamlakatda amalga oshirilayotgan islohotlar va yangilishlar siyosatning nazariy asosini, tag – zaminini tashkil etadi. Ayni, mana shu g'oyalar O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining mafkuraviy negizi bo'lib xizmat qiladi. Milliy istiqlol mafkurasi g'oyalarini ishlab chiqilishi mamlakatimiz hayotida olamshumul – tarixiy ahamiyatga egadir. Ular mavhum jamiyat, xalq chun emas, balki O'zbekiston xalqi uchun, uning erki, baxt-saodati uchun xizmat qilmoqda. Milliy istiqlol mafkurasining g'oyalari O'zbekistonda real voqelikka aylanmoqda: ko'p partiyaviylikka asoslangan yangi, demokrvtik siyosiy tizim yaratilmoqda; ijtimoiy yo'naltirilgan bozor munosabatlari shakllantirilmoqda; sog'lom va barkamol avlod tarbiyalanib voyaga etkazilmoqda. Aynan, milliy istiqlol mafkurasi g'oyalarining ishlab chiqilishi va hayotga tadbiq etilishi tufayli yurtimizda ijtimoiy barqarorlik, tinchlik – totuvlik va osoyishtalik ta'minlanmoqda. Xullas, O'zbekistonning milliy istiqlol mafkurasi – hozirgi zamonning aksil inqilobiy, bunyodkor mafkuralari qatoridan o'z o'rnini topmoqda. U ilg'or mamlakatlardagi mafkuralar singari Vatan ravnaqi, el — yurt tinchligi, xalq farovonligiga xizmat qilmoqda. Hozirgi zamonda yuqorida e'tirof etilgan siyosiy mafkuralardan tashqari o'z ta'sir kuchiga ega bo'lgagn boshqa mafkuralar ham mavjud. Bularga: etnosiyosiy, ekologik siyosiy mafkuralar kiradi.

Ekologik siyosiy mafkuralar urushdan keyingi yillarda vujudga keldi va 70 — 80 yillarda keng rivoj topdi. Bunda rivojlangan mamlakatlardagi og'ir ekologik vaziyat sabab bo'ldi. Ekologik siyosiy mafkuralar inson yashaydigan atrof- muhitni himoya qilishni, kerakli qonunlar va qarorlarni qabul qilish uchun o'zlarining hukumat va qonun chiqaruvchi organlariga ta'sir ko'rsatish orqali ekologiyani yaxshilashni o'z oldiga maqsad qilib qo'yadi. Hozirgi vaqtda bu oqimlar ko'plab mamlakatlarning parlamentlari va hukumatlarida o'zlarning vakillariga ega. Etnosiyosiy mafkuralar keyingi yillarda nafaqat rivojlanayotgan davlatlarda, balki rivojlangan (Buyuk Britaniya, Ispaniya, Belgiya) mamlakatlarda ham ko'zga tashlanadi. Ayniqsa, Yugoslaviya, Chexoslovakiya, postsovet respublikalarida etnosiyosiy mafkuralar keng qanot yoydi. Etnosiyosiy mafkuralarning ma'nosi kamsonli xalqlarning o'z davlatchiligini qo'lga kiritish va shu bilan o'zlarining o'ziga xosligi, ya'ni tili, madaniyati, an'analarini saqlab qolish uchun qulay sharoitlarni yaratishga bo'lgan intilishlardan iboratdir. Bu mafkuralarga jahondagi integratsiya jarayoni va banalminallashuv qarama — qarshi turadi. Hozirgi zamonning mafkuralari faqat mo''tadil, bunyodkor mafkuralar bilan cheklanmaydi, balki radikal, buzg'unchi mafkuralarni ham o'z ichiga qamrab oladi. Ana shunday mafkuralardan biri — sotsializm mafkurasidir. Bu mafkura XIX asrda proletariat sinfi manfaatlarining ifodachisi sifatida maydonga keldi. Sotsializm tenglik, ijtimoiy adolat, umumiy manfaatlarning shaxsiy manfaatlardan ustunligiga asoslangan jamiyat xaqidagi g'oya sifatida dastavval qadimgi dunyoda paydo bo'lgan, ilk xristian jamoalarining hayoti uning negizida qurilgan. Biroq, qadimgi dunyoda sotsializm g'oyaviy oqim sifatida shakllanmagan edi. U yangi zamonda T. Mor, T. Kampanella, R.Ouen, Sh.Fure, A.Sen — Simon asarlarida nazariy jihatdan ishlab chiqildi. Sotsializm proletariatning mafkurasi sifatida nemis mutafakkirlari K. Marks va F. Engels tomonidan asoslab berildi. Bu mafkura marksizm deb nom oldi.

Marksizm mafkurasi bo'yicha tenglik va ijtimoiy adolatga kapitalizmda emas, balki sotsializm va kommunizmda erishiladi, unga inqilobiy yo'l bilan, proletariat diktaturasini o'rnatish orqali boriladi. Bu mafkuraga binoan sotsializmga dunyoning rivojlangan mamlakatlari birdaniga o'tadi. XX asrning boshlarida marksizm bir — biriga qarama - qarshi ikki g'oyaviy oqimga: leninizm va sotsial - demokratiyaga ajralib ketdi. Leninizm Rossiyada V.I.Lenin va uning tarafdorlari tomonidan asoslab berildi. Bu mafkur aga binoan sotsializmga dunyoning rivojlangan mamlakatlarida birdaniga emas, balki kapitalizmning "zaif xalqasi" hisoblangan, alohida olingan bir mamlakatda, inkqilobiy yo'l bilan — burjua davlat mashinasini sindirib tashlash va proletariat diktaturasini o'rnatish, xususiy mulkni tutatish va uni ijtimoiy (davlat) mulkka aylantirish yo'li bilan o'tiladi. Leninizm mafkurasi asosida SSSR va bir qator /arbiy Evropa mamlakatlarida sotsializm qurish tajribasi olib borildi. Biroq, bu tajriba samarasiz bo'lib chiqdi va xalq ishonchini oqlamadi. Natijada leninizm XX asrning 90 — yillariga kelib siyosiy mafkura sifatida e'tibordan chetda qoldi va amal qilishdan to'xtadi. Hozirgi zamonning tajovuzkor, buzg'unchi mafkuralaridan biri — fashizmdir. U XX asrning 20 — 30 yillarida /arbiy Evropada urushdan keyingi og'ir ijtimoiy — siyosiy vaziyatdan, chuqur iqtisodiy inqirozlardan chiqish yo'llarini ko'rsatuvchi, milliy tiklanish maqsadi atrofida, turli ijtimoiy guruhlarni birlashtiruvchi va jipslashtiruvchi g'oya sifatida maydonga keldi. Fashizmning asosiy qoidalari Italiya sotsialistlari so'l qanotining sobiq etakchisi. B. Mussolini va nemis siyosiy arbobi A. Gitler tomonidan asoslab berilgan. Ular muayyan sinflar va ijtimoiy guruhlar manfaatlarini ifodalovchi liberalizm, konservatizm, sotsializmdan farqli o'laroq, irqiy afzallik, milliy tiklanish va birlik g'oyasiga tayandilar.

Fashizmning siyosiy mafkura sifatidagi nazariy negizi ni rasizm va elitarizm — u yoki bu irqiy, etnik guruhning, xalqning dunyoda boshqalar ustidan afzalligi, uning o'ziga — xos tarixiy vazifasi xaqidagi g'oya tashkil etadi. Xususan, German fashizmi oriylarni (nemislar, inglizlar, shvedlar, norvegiyaliklar, daniyaliklarni) dunyoda hammadan ustun turuvchi va tartib o'rnatuvchi, "madaniyat yaratuvchi irq" deb tasdiqlaydi. U slavyanlar va Shark, Lotin Amerikasidagi ayrim davlatlarning xalqlarini "madaniyatni qo'llab — quvvatlovchi" irqlar qatoriga qo'yib, ularning yashaydigan makonini qisqartirishni va "madaniyatni emiruvchi" xalqlarni (qora tanlilar, yaxudiylar, lo'lilarni) ayamasdan, shafqatsiz kirib tashlashni targ'ib etadi). Irqning, millatning bir butunligini, yahlitligini, uning taraqiyotini ta'minlash uchun hokimiyatning barcha imkoniyatlaridan, har qanday vositalaridan foydalanishini e'lon qiladi. Shu sababli fashizm irqiy — etnik manfaatlar yo'lida davlatning agres siv xarakatini, umuminsoniy ahlok me'yorlarini nazar — pisand qilmasdan bosib o'tishini oqlaydi. Shuningdek, fashizm mafkurasida fyurerizm printsipi Muhim o'rinni egallaydi. Unda fashist partiyalari va davlatlarining etakchilari ijtimoiy tartibni ta'minlash uchun ilohiy qobiliyatga ega bo'lgan, milliy manfaatlarga haddan tashqari sodiq kishilar sifatida kurs atiladi. Shuning uchun ham butun omma, millat o'zining rahbariga so'zsiz itoat etishi talab etiladi. Fashizm ham boshqa mafkuralar singari faqat mafkuraligicha qolgani yo'k. U ham turli mamlakatlarda amalda o'zining ifodasini topdi. Xususan, fashizm Germaniyada — A. Gitler, Italiyada — B. Mussolini, Ispaniyada — F. Franko boshqaruvlari davrida o'zining eng yorqin, mumtoz namunasida, Portutaliyada — A. Salazar boshqaruvi davrida "yumshoqroq" shaklida gavdalandi. Fashizm II jahon urushi olovini yoqdi va 50 mln.dan ortiq kishining qirilib ketishiga sabab bo'ldi. Uzbekiston bu ayanchli taqdirdan chetda qolmadi. II jahon urushida qatnashgan mamlakatimiz jangchilaridan 263005 nafari halok bo'ldi, 132670 kishi dom — daraksiz yo'qoldi, 60452 kishi nogiron bo'ldi. Fashizm mafkurasi turli mamlakatlarda turlicha shakllarda namoyon bo'lishiga qaramay, o'zining ijtimoiy tabiatini o'zgartirgani yo'q.

Barcha mamlakatlarda fashizm mafkurasining amalda qo'llanilishi ichki siyosatda totalitarizmga olib keldi. Demokratiya davlat shakli sifatida inkor etildi. Ijtimoiy va shaxsiy hayot ustidan to'laligicha davlat nazorati o'rnatildi. Fashizm g'oyalarining amalda qo'llanilishi tashqi siyosatda ekspansionizmga olib keldi. Fashistlar ko'p davlatlar va xalqlarni bo'ysundirishga intildilar. Bu hol fashizm mafkurasiga o'zining salbiy ta'sirini o'tkazmasdan qolmali. Hozirgi bosqichda fashizm mafkurasi o'zining ilgarigi o'rni va mavqe'ni yo'qotdi. Endilikda u ilgarigidek ta'sir ko'rsatish qobiliyatiga ega emas. Ammo, bugungi kunda ham fashizm mafkura sifatida amal qilishdan to'xtagani yo'q. Uning asoratlari hamon turli mamlakatlarda u yoki bu irqiy, etnik, sinfiy va boshqa ijtimoiy birlikning afzalligini tasdiqlovchi rasizm, antisemitizm va boshqa siyosiy ta'limotlar, harakatlar ko'rinishida uchrab turadi. Xulosa qilib ayttanda, fashizm — hozirgi zamonning tajovuzkor, buzg'unchi mafkuralaridan biri hisoblanadi. Bu mafkura jamiyatni siyosiy o'zgartirishda u yoki bu irqiy - etnik guruhning, xalqning afzalligini, uning o'ziga xos urni va roli ni tasdiklaydi, bu yo'lda har qanday vositalardan foydalanishni oqlaydi va ko'zda tutadi. Hozirgi zamonning radikal, buzg'unchi mafkuralaridan yana biri — diniy ekstremizm va fundamentalizmdir. Bu mafkuraviy oqimlarning kelib chiqishi uzoq tarixiy o'tmishga ega bo'lsa-da, faqat XX asrning oxiriga kelib keng quloch yozdi. Buning sababi shundan iboratki, keyingi o'n yilli klar mobayiida dunyoda ro'y bergan voqealar - ijtimoiy, siyosiy va iqtisodiy tangliklar, kommunizm tizimining emirilishi diniy ekstremizm va fundamentalizmning jonlanishi va kuchayishiga imkon 6erdi. Dunyoning ko'plab mamlakatlarida, jumladan sobiq sovet respublikalarida turli—tuman ko'rinishlaridagi diniy- ekstremistik oqimlar paydo bo'ldilar. Bu oqimlar islomni qayta tiklash shiori ostida g'arazli, tajovuzkor maqsadlarni—miliy davlatchiklikni yo'q qilish va yagona halifalikni barpo etish g'oyasini ilgari surdilar.

Aqidaparastlar demokratiyani kufr nizomi, halifalikni esa eng mukammal, ijtimoiy ziddiyatlarni xal qilishning universal vositasi, deb izohlaydilar. Ular yagona islom davlatini barpo etish yo'lida umuminsoniy qadriyatlarni, me'yorlarni nazar — pisand qilmaydilar, noislomiy dunyo islomiy dunyo bilan yonma — yon va u bilan teng yashash huquqini inkor etadilar va unga qarshi jihodiy harakatda barcha imkoniyatlardan, har qanday vositalardan foydalanishni taklif qiladilar. Diniy ekstremizm va fundamentalizmning davlatchilik masalalariga bunday mas'uliyatsizlarcha yondoshuvi o'ta xavfli ekanligi va yomon oqibatlarga olib kelishligi hech kimga sir emas. Bunday intilishlarning oldi olinmasa insoniyatning diniy asosda qarama — qarshi tomonlarga bo'linib ketishiga, "tsivilizatsiyalar to'qnashuvi", deb ataladigan hodisaning yuzaga kelishiga va misli ko'rilmagan fojialarga sabab bo'lishi mumkin. Afsuski, diniy ekstremizm va fundamentalizm Markaziy Osiyoning yirik davlatlaridan biri bo'lgan O'zbekistonni ham chetlab o'tmadi. Bu o'lkada ham so'nggi yillarda "Vahobiylik", "Xizbut — tahrir" (ozodlik) kabi diniy — ekstremistik oqimlar paydo bo'ldi. Mazkur oqimlar O'zbekistonda mavjud konstitutsiyaviy demokratik tuzumni ag'darib tashlash va halifalikni o'rnatish va uning vositasida islom tartib — taomillarini hayotga tadbiq etish g'oyalarini ko'tarib chiqdilar. Ularning fikricha, go'yoki O'zbekistondagi musulmon jamoalari ham islomiy qiyofalarni yo'qotgan va dinsiz, johil davlatga aylangan emish. Shuning uchun ham bu davlatni buzib o'zlari xoxlagan xalifalikni o'rnatish zarur emish. Aqidaparastlarning fikricha, xalifalik – O'zbekistonda va boshqa mamlakatlarda yashovchi halqlar manfaatlarini samarali himoya qilishga qodir bo'lgan birdan bir yagona davlat shakli emish. U Ushbu halqlarga to'g'ri, haqiqat yo'lini ko'rsatib, ularni ozod va obod, erkin va farovon islomiy hayotga olib borar emish.

Diniy fundamentalistlarning islom vujudga kela boshlagan dastlabki shart – sharoitlarga qaytish, xalifalikni o'rnatish haqidagi g'oyasini asosli va real, deb hisoblab bo'lmaydi. Bu g'oya kommunistik, fashistik g'oyalar singari g'irt xomhayoldir. Aslini olganda xalifalik – O'zbekistonda va boshqa mamlakatlarda yashovchi xalqlarni ozod va obod, erkin va farovon hayotga olib borishdan olis. U o'z mohiyatiga ko'ra xalqimizning va boshqa xalqlarning uzoq va yaqin o'tmishida o'z boshidan kechirgan mustabid davlatlarning boshqacha, niqoblangan, islomiy libosga burkangan ko'rinishidan boshqa narsa emas. Xalifalik insonga hech qachon hur fiqkrlash va vijdon erkinligini bermagan va bera olmaydi. Dininy fundamentalistlarning xalifalikni o'rnatish haqidagi g'oyasi odamlarni to'g'ri yo'ldan chalg'itishdan boshqa narsa emas. Bunday g'oya eski mustabid tuzumga, qullikka, qaramlikka qaytishning niqoblangan g'oyasi demakdir. Ekstremistik oqimlar O'zbekistonda «bo'lajak islomiy tartib» ni o'rnatish uchun «haqiqiy» musulmonlar «sohta» musulmonlarga qarshi har qanday vositalardan foydalanishlari, «jihod» e'lon qilishlari zarur, deb hisoblaydilar. Bu oqimlar mamlakat aholisini, millatni qarama - qarshi guruhlarga – «haqiqiy» va «sohta» musulmonlarga sun'iy ravishda bo'lib tashlashni va «sohta» musulmonlarni «kofirlar» deb atashni, ularga nisbatan murosasizlik, zo'ravonlik yo'lini tutishni ilgari suradilar. Diniy fundamentalizmning O'zbekistonda va boshqa mamlakatlarda «bo'lajak islomiy tartib» ni o'rnatish uchun har qanday vositalardan foydalanish, «jihod» e'lon qilish xaqidagi g'oyalarini ham asosli va real deb hisoblab bo'lmaydi. Bu g'oya ham ob'ektiv voqelikdan yiroqdir. Kuch ishlatish, majburlash, jihodiy harakat qilish, umuman biror bir kishiga ozor etkazish — musulmonlarning hayot yo'li va usuli emas. Bu yo'l va usul kommunistlar, fashistlar va boshqa yovuz kuchlarning hayot yo'li va usulidir. Ular mana shu yo'l orqali o'z maqsadlariga erishmoqchi bo'lganlar.

Aqidaparastlarning kuch ishlatish, majburlash, jihodiy harakat qilish xaqidagi g'oyasi musulmonchiklikka, o'zbekchilikka, umuman sog'lom aqlga zid bo'lgan g'oyadir. Bu g'oya g'arazli maqsadni ro'yobga chiqarish uchun dinni niqob qilib olishdan boshqa narsa emasdir. Shunday qilib, yuqorida zikr etilgan fikrlar sotsializm, fashizm, diniy ekstremizm va fundamentalizmning jargon hamjamiyati va mamlakatimiz uchun havfli, buzg'unchi oqimlar ekanligini ko'rsatadi. Buni yoshlarimiz doimo esda tutishlari, hushyor bo'lishlari va ularning ildizlarini bartaraf etishda o'zlarining burch va mas'uliyatlarini unutmasliklari zarur.

Adabiyotlar: 1. Boden J. Metod legkogo poznaniya istorii. - M.:Nauka, 2000, 412-bet 2. Vasilenko I.A. Geopolitika. - M. Logos, 2003, 204-bet. 3. Gadjiyev K.S. Vvedeniye v geopolitiku. Izd 2, dop. i pererab. M., 2001. 4. Gadjiyev K.S. Geopolitika. –M.:Mejdunarodniye otnosheniya,1997, 384-bet. 5. Geopolitika: teoriya i praktika // Sb.statey pod red. Pozdnyakova E.A. -M., 1993,236-bet. 6. Dergechev V. Geopolitika. O‘quv qo‘llanma. – M., 2000. 7. Dugin A. Osnovi geopolitiki. Birinchi qism. - M.:Arktogeya,1997,121-130- betlar. 8. Jalilov A. Geosiyosatda Mondializm nazariyasi. // Tafakkur, 2006, 1-son. 112- 113-betlar.

Похожие

Siyosiy mаdаniyat, siyosiy mаfkurаlаr

Siyosiy elita va siyosiy yetakchilik

Siyosiy mаdаniyat

Siyosiy jarayon

Siyosiy zamonaviylashuv