Geosiyosat asoslari tushunchasi predmeti ob’ekti va manbalari - Политология - Рефераты

Geosiyosat asoslari tushunchasi predmeti ob’ekti va manbalari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

94 KB

Geosiyosat asoslari tushunchasi predmeti ob’ekti va manbalari Reja: 1. “ Geosiyosat asoslari ” tushunchasi, predmeti 2. “Geosiyosat asoslari” ob’ekti, vazifalari va manbalari. 3. Geosiyosat asoslarining asosiy tushunchalari. 4. Geosiyosat asoslarining asosiy metodlari.

« G eosiyosat asoslari» tushunchasi, predmeti Geosiyosat asoslari fan sifatida XX asr boshlariga kelib paydo bo‘ldi. Uning shakllanish jarayoni jahondagi iqtisodiy, siyosiy jarayonlarning keskin rivojlanishi davriga to‘g‘ri keldi. Nafaqat ilmiy doirada, balki siyosatshunoslar o‘rtasida ham «geosiyosat» tushunchasiga nisbatan yagona bir ta’rif yo‘q. Mavjud ta’riflar u yoki bu darajada bir-birini to‘ldirsada, ma’lum jihatdan bir-biriga qarama-qarshi hamdir. O‘z navbatida geosiyosatning ob’ekti va sub’ekti haqida ham turlicha qarashlar bor. Albatta, bildirilgan fikrlarga salbiy munosabat bildirish kerak emas, balki ularga geosiyosat ob’ektining murakkabligi bilan izohlanadi. Umuman olganda geopolitika hukmronlik vositalari va ubilan bog‘liq bilimlar mohiyati to‘g‘risida fan sohasi sifatida izohlanadi. Frantso‘z geopolitiki Mishel Fushe ingliz va nemis geosiyosati xususida fikr yuritib jahonda iqtisodiy va siyosiy hukmronlikni qo‘lga kiritish ustida kurash natijasidagi ehtiyoj natijasida yo‘zaga kelganligini ta’kidlaydi. Uning fikricha geopolitika faqatgina uslub hisoblanmasdan, ayni damda tasavvur va amaliyot ham hisoblanadi. Negaki dastlabki geosiyosatchilar sifatida turli davrlarda turli hukmdorlar maydonga chiqishgan. Geosiyosat asoslarini tasavvur sifatida shu ma’noda e’tirof etiladiki qator geosiyosiy maktablar ilgari surgan nazariy muhokamalar dunyo haqidagi tasavvurlarni in’kos ettirgan, u yoki bu davlatning olibborayotgan siyosatini belgilab bergan. Geosiyosat asoslari metod sifatida ilmiy, pedagogik ahamiyatga ega bo‘lgan bilimlar mohiyatini ifoda etgan. To‘g‘ri, XX asrning 90-yillarigacha kommunistik mafkura geosiyosatni imperialistik ekspansiyani asoslash uchun geografik dalil va omillardan (mamlakatning hududi, joylashuvi va b.) foydalanuvchi siyosiy kontseptsiya deb, uning asosini irqchilik, malbtuschilik, sotsial-darvinizm bilan bog‘lab ta’riflash orqali salbiy baholab kelgan. Biroq, keyingi o‘n yil ichidagi o‘zgarishlar geosiyosatga nisbatan yangicha yondashuvlarni yo‘zaga chiqardi va geosiyosat sobiq sovet fani uqtirib kelgan g‘oyalarning batamom aksi ekanligini ko‘rsatdi.

"Geosiyosat" (" Geosiyosat asoslari”) so‘zi garchi yunon tilidagi "geo" (er) va "politicos" (davlatni boshqarish san’ati) jumlalaridan olingan bo‘lsada, o‘zbek siyosiy lug‘atiga nemis tilidagi "geopolitik" so‘zidan kirib kelgan desak to‘g‘ri bo‘lar. Qolaversa, bahs etayotganimiz geosiyosat nazariyasi ham avvalo nemis geosiyosiy maktabida tugal shakllanganligi barchaga ma’lum. Geosiyosat asoslari davlatga turg‘un, statik xoldagi hodisa sifatida emas, balki dinamik - o‘zgaruvchan hodisa sifatida qaraydi. «Geosiyosat» so‘zini asarlarida ishlatmasada, geosiyosat fanining «otasi» deb nemis olimi Fridrix Rattselni aytish mumkin. Olim siyosiy geografiyadan bahs etadi va o‘zining 1897 yilda chop etilgan asosiy ishini ham «Siyosiy geografiya» («Politische Geographie») deb nomlagan. Garchi F.Rattselb siyosiy geografiya haqida sub’ektiv fikrlarini o‘rtaga tashlasada, uning mulohazalari bevosita geosiyosiy ahamiyatga molik edi. Jumladan, olim davlatda geografik omillarning ustuvorligini va ularning o‘zgarmasligi borasidagi fikrlarni yoqlamaydi. Uningcha, davlat doimo jo‘shqinlikda hayot kechiruvchi «tirik organizmdir».F.Rattsel fikricha, geosiyosat siyosiy geografiyadan farqli tarzda, davlatning joylashishi, uning iqlimi va shakllari bilan birlamchi darajada qiziqmaydi. Ilmiy doirada birinchi bo‘lib "geosiyosat" atamasini shved olimi Rudolbf CHellen (1864 1922) o‘zining «Davlat hayotning bir shakli sifatida» («Der Staat als Lebensform», 1916) nomli asarida qo‘llagan. Olim geosiyosatga quyidagicha ta’rif beradi, ya’ni «geosiyosat - bu borliqdagi davlatlarni geografik organizm, yoki makondagi fenomen sifatida o‘rganuvchi fandir». Shuningdek, geosiyosat "... makonni fundamental asosda tadqiq qilish bo‘lib, tadqiqot Er va undagi foydali qazilmalar bilan bog‘liq. Bu esa o‘z navbatida imperiyalarning tashkil topishini, mamlakatlarning yo‘zaga kelishini va davlatlar hududlarini o‘rganish demakdir". Geosiyosatga o‘ziga xos ta’rif o‘z vaqtida «Zeitschrift feur Geopolitik» nomli nemischa jurnalda berilgan: Geosiyosat er va siyosiy jarayonlar o‘rtasidagi munosabatlarni o‘rganuvchi fandir. U geografik fundamentga ega. Shuningdek, geosiyosat borliqdagi siyosiy organizmlar va ularning to‘zilishini o‘rganuvchi fan - siyosiy geografiyaga asoslanadi.

Geosiyosatning maqsadi siyosiy harakatlarni kerakli vositalar bilan ta’minlash va umuman siyosiy hayotga yo‘nalishni ko‘rsatadi. Bu jihatdan geosiyosatni amaliy siyosatni boshqarish haqidagi fan deyish mumkin. Geosiyosat - davlatning geografik aqlidir. Rus geosiyosatchisi N.Nartov fikricha geopolitika oraliq fan bo‘lib maxsus o‘ziga xos tadqiqot maydoniga emas. Siyosatga, siyosiy hodisalarga ko‘proq e’tiborini qaratsada, ularni geografik omillar, aspektlar asosida umumlashtiradi. Geosiyosat fan sifatida jamiyat bilan bevosita bog‘langandir. U real hayotdagi voqea-hodisalar va jarayonlarning o‘zaro aloqadorligini va ularning bir- biriga bog‘liqligini ifodalovchi qonuniyatlarni o‘ziga qamrab olgan. Biroq, geosiyosat borliqdagi jarayonlarni o‘zida aks ettiribgina qolmay, ularga bog‘liqli tarzda jamiyatda muayyan funktsiyalarni ham bajaradi. Geosiyosatning asosiy funktsiyalari: - gnoseologik funktsiya; - prognoz qilish funktsiyasi; - boshqaruv funktsiyasi; - mafkuraviy funktsiya. To‘g‘ri, qayd qilingan funktsiyalar boshqa ijtimoiy-siyosiy fanlarga ham xos bo‘lishi mumkin. Biroq mazkur funktsiyalar geosiyosat fanida o‘ziga xos afzalliklarga ega. G eosiyosat asoslari”ning kategoriyalari, qonunlari, metodlari va funktsiyalari. Ko‘plab tadqiqotchilar geosiyosatga davlatning geostrategik qudratiga ta’sir o‘tkazuvchi geografik, tarixiy, siyosiy, madaniy va boshqa omillarni o‘rganuvchi fan sifatida qarashadi. Rus geosiyosatchisi V.Dergachev geopolitika va siyosiy geografiyani o‘zaro taqqoslar ekan siyosiy geografiya atrof-muhim, makondagi imkoniyatlar, xususiyatlarni siyosiy jarayonlar rivojiga ta’sirini o‘rganuvchi fan sifatida olib qaraydi. K.Gadjiev fikricha geopolitika jahon hamjamiyatining hozirgi holati, evolyutsiyasi, faoliyati, kundaltk turmush tarzi tamoyillari va qonuniyatlari, global va strategik yo‘nalishlari, ob’ekti va tarkibini o‘rganuvchi fan hisoblanadi.

E.Pozdnyakov fikricha geopolitikaning asosiy e’tiborini davlat o‘zining siyosiy, harbiy, iqtisodiy manfaatlarini hal etishda, shunga qaratilgan siyosatida geografik omillarga tayanib ish yuritishiga qaratishi lozim. Yu.Tixonravov fikricha geopolitikani siyosatni geografik muhit tomonidan yaratilgan - joylashgan atrof- makon, iqlim, landshaft, foydali qazilmalar, ekologiya, demografiya, va sh.k siyosiy bo‘lmagan tizim o‘zaro ta’siri qonuniyatlarini o‘rganuvchi fan sohasi sifatida olib qaraydi. Ba’zilari esa geosiyosatning jamiyatdagi, ma’lum bir mintaqa yoki davlatlardagi harbiy-siyosiy, madaniy va iqtisodiy omillarni tadqiq etuvchi fan ekanligini isbotlashga urinishadi. Yuqorida qayd etib o‘tilganidek SSSR da 80-yillarning oxirlarigacha geopolitikaga reaktsion, g‘ayriilmiy, imperalistik davlatlarning mustamlakchilik siyosatini oqlaydigan, ularning turli geografik makonlar ustidan hukmronligini ta’min etishga xizmat qiladigan fan sifatida qaralgan. Sovet hukumatining ushbu fanga bunday munosabatda bo‘lish sabablari nimada: birinchidan, geopolitikaning asosiy g‘oyalari, nazariyalari, qoidalari marksizm-leninizm g‘oyalariga, jamiyat rivojiga sinfiylik nuqtai-nazaridan qarash kabi nazariyalarga mutlaqo zid edi; ikkinchidan, fashistlar agreessiyasi natijasida million-million insonlar qirilib ketgan. «Buyuk Germaniya», «fashistlar uchun hududiy kenglik» kabi g‘oyalarni da’vo qilgan fashizm mafkurasini oqlagan nemis geosiyosati badnom etilgan etilgan edi; uchnchidan, Sovet davlatining ichki va tashqi zo‘ravonlik siyosati mohiyati fosh bo‘lib qolish ehtimolining yuqoriligi; to‘rtinchidan, Sovet davlati tashqi siyosat olib borishda har bir mintaqadagi iqtisodiy, geografik, demografik omillardan kelib chiqib emas, balki ideologik omillardan kelib chiqib yondashgan edi. Ushbu xolatlar ayniqsa «sovuq urush» davrida geopolitikaga, uning ob’ektiga xolisona murojat etish imkonini bermadi. Natijada qator xatolarga yo‘l qo‘yildi. Shulardan oxirgisi Afg‘onistonning ichki ishlariga aralashish bo‘ldi. Lekin Sovet davlatining amaliyotida, maxsus ilmiy tekshirish institutlarda geosiyosat bilan bog‘liq jarayonlar ko‘zatildi. Sovet davlati hukm surgan butun davrda geopolitika uning ajralmas atributi bo‘lib qoldi.

I.Stalin tarixga XX asrning eng yirik geosiyosatchisi bo‘lib kirdi. Shuningdek sovet davlatining keyingi davrlardagi tashqi siyosatida quyidagi hatti-harakatlar geosiyosiy nuqtai nazardan turib amalga oshirilgan: birinchidan, 2-jahon urushidan keyin SSSR chegaralarida ittifoqdosh, mute davlatlarning vujudga keltirilishi; ikkinchidan, tashqi siyosatda sovet siyosatini kuch ishlatish yo‘li orqali amalga oshrishni tamin etuvchi «Brejnev doktrinasi» ning vujudga kelishi; uchinchidan, Varshava shartnomasi ishtirokchilaridan to‘zilgan ittifoqchi qo‘shinoarning 1968 yilda CHexoslovakiyaga akslinqilobni bostirish shiori ostida kiritilishi. Umuman geosiyoatga nisbatan berilgan ta’riflarni shartli ravishda uchta asosiy qismga ajratish mumkin. Bular: 1 - yo‘nalish: geografiya va siyosat o‘rtasidagi munosabatlarga katta e’tibor beriladi. Bu yo‘nalishdagilar geografiyaga birlamchi omil sifatida qarab, uning siyosatga ko‘proq ta’sir etishini uqtirishadi; 2 - yo‘nalish: muayyan mintaqa yoki jahonda hokimiyat uchun siyosiy kuch markazlarining o‘zaro kurashlariga kengroq e’tibor beriladi. Bu yo‘nalishdagilar asosan davlatlararo raqobatga urg‘u berib, fanning umumbashariy xususiyatlaridan bahs etadi; 3 - yo‘nalish: xalqaro maydonda hokimiyat uchun kurashni geografik asosda tadqiq qilgan va qilayotgan geosiyosatshunos tadqiqotchilar fikrlaii. Bu yo‘nalishdagilar geosiyosiy kontseptsiyalarni davlatlar tashqi siyosatining ko‘rinishi sifatida qabul qilishadi. Shu o‘rinda aytish mumkinki, ikkinchi yo‘nalishdagi tadqiqotchilar fikrlari uchun ushbu yo‘nalishga oid olimlarning fikrlari genetik asos bo‘lishi mumkin. Qayd qilingan umumiy qarashlardan ko‘rinib turibdiki, geosiyosat uslubiy va o‘z ob’ekti jihatidan siyosiy geografiyadan farq qilsa-da, uning amaliyoti jamiyatdagi geografik omillar va siyosat bilan bevosita bog‘langan. Aniqrog‘i, geosiyosat o‘z amaliyotida quyidagi ikki ko‘rinishdagi geografik holatlami, ya’ni doimiy va o ‘zgaruvchan geografik omillarni hisobga oladi.

Doimiy geografik omillarga davlat yoki mintaqaning hududiy joylashuvi, chegarasining shakli va ko‘lami (nisbatan), iqlimi, relbefi, flora va faunasi va shu kabilar kiradi. O‘zgaruvchan geografik omillar esa mintaqa yoki davlatning aholisi, foydali qazilmalari, siyosiy madaniyati va ijtimoiy to‘zilishlarini nazarda tutadi. Umuman borliqdagi asosiy geosiyosiy omillar quyidagi ko‘rinishlarda namoyon bo‘ladi: - siyosiy (davlatning siyosiy to‘zilishi va uning o‘ziga xos xususiyatlari, davlatdagi ijtimoiy qatlamlar, davlatning chegaralari va h.); - geografik (borliqda joylashuv holati, tabiiy resurslari, fauna va flora dunyosi va h.); - iqtisodiy (aholining turmush darajasi, ishlab chiqaruvchi kuchlar qudrati va to‘zilishi va h.); - madaniy (milliy an’analar, madaniy qadriyatlar, fan va ta’lim taraqqiyoti darajasi va h.); - demografik (aholi tarkibi va joylashuvi, aholi o‘sish darajasi va h.); - harbiy (qurolli kuchlarining qudrati va harbiy tayyorgarligi, harbiy mutaxassislarni tayyorlash darajasi va b.); - ekologik (aholining davlatlar va mintaqalar tabiiy resurslarining chegaralanganligiga munosabati, xom-ashyo zahiralarining kamayishi va h.); Geosiyosat o‘z qamrovi jihatidan ko‘pqirrali va juda kengdir. Zamonaviy geosiyosat mundarijasi jahon siyosati, hokimiyat muammosi va jamiyatdagi ustuvor mafkuralar omillari bilan bilvosita va bevosita bog‘liq. Bu jihatdan geosiyosatga - geosiyosat jamiyatdagi boshqaruv muammolarini tadqiq etadigan fan deb ta’rif berish mumkin. Bundan tashqari, geosiyosat fan sifatida bir qator mustaqil fan va fan sohalarining xususiyatlarini o‘zida mujassamlashtirgan. Bular - geografiya, siyosatshunoslik, tarix, etnografiya, dinshunoslik, ekologiya, mafkuralar tarixi, sotsiologiya, harbiy bilimlar nazariyasi va amaliyoti, demografiya va h.

Ko‘rinib turibdiki, geosiyosat shunchaki bir fan emas, balki ko‘plab fanlarga xos xususiyatlarni o‘zida mujassamlashtirgan tarmoqlararo fan tizimidir. Qayd qilingan mulohazalar asosida geosiyosatga quyidagi ta’rifni berish mumkin: geosiyosat - davlatning strategik qudratiga ta ’sir etuvchi geografik, tarixiy, siyosiy va boshqa o‘zaro bog‘liq bo‘lgan omillarni birgalikda ko‘ruvchi va tadqiq etuvchi tarmoqlararo fandir. 2. Geosiyosat ob’ekti va predmeti. Bugungi xalqaro munosabatlarda kechayotgan jarayonlarni o‘rganish va ularni tahlil etishdagi nazariy-uslubiy yondashuvlar o‘tgan davrlardagi yondashuvlardan ma’lum darajada farq qiladi. Negaki, zamonaviy ilmiy muhit jahon taraqqiyotining murakkab muammolarini o‘zida jo qilgan "o‘tish davri" bilan ro‘baro‘ kelib turibdi. Uning ustiga "sovuq urush"dan keyin jahon siyosatiga ta’sirini ko‘rsatayotgan geosiyosiy o‘zgarishlar to‘lqini yangi bir bosqichga ko‘tarildi. Bir qator davlatlarda siyosiy to‘zumlar tubdan o‘zgardi; davlatlarning va ittifoqdosh davlatlarning geografik chegaralari yangidan shakllanib bu jarayon ma’lum ma’noda yana davom etmoqda; integratsiya jarayonlarini dezintegratsiya aloqalari qamrab olmoqda yoki aksincha. Umuman, xalqaro munosabatlar tizimi tez-tez o‘zgarib turibdi. Xalqaro munosabatlarda kechayotgan va yangidan shakllanayotgan bunday jarayonlarni tahlil etishda zamonaviy xalqaro huquq va xalqaro munosabatlar nazariyasidagi nazariy - tahliliy yondashuvlar ham ojizlik qilmoqda . Bu jihatdan mavjud muammolarni o ‘ rganish va ularni bartaraf etish yo ‘ llarini topish uchun tabiiy ravishda geosiyosatga zarurat tug ‘ ilmoqda . CHunki yuqorida qayd qilingan siyosiy jarayonlar va shu singari boshqa muammolar bevosita geosiyosat fanining ob ’ ekti va predmeti hisoblanadi . Geosiyosat ob ’ ektida jahonning geosiyosiy xaritasi turishi birinchi navbatda , dunyoning ko ‘ pqutbli dunyoga aylanishi bilan va xalqaro munosabatlarning yangi bir transformatsiya - davlatlarning o ‘ z ta ’ sir doiralari uchun kurash bosqichiga ko ‘ tarilishi bilan bog ‘ liq bo ‘ lsa , ikkinchidan , jamiyatda ko ‘ pqirrali global dunyoviy siyosat tushunchasining shakllanishi bilan ham bog ‘ liqdir .

Masalan , zamonaviy geosiyosat dunyoning siyosiy xaritasida kechayotgan jarayonlarni umumbashariy , mintaqaviy va ma ’ lum bir davlatning o ‘ zigagina daxldorligidan kelib chiqib tahlil etadi va tegishli xulosalarni chiqaradi . Ma ’ lumki , ulkan geografik makondagi siyosiy tashkilotlar ( davlatlar ) borasida bildirilgan fikrlar tarixi qadimgi davrlarga borib taqaladi ( Gerodot , Fukidid , Strabon , Polibiy ). Yangi davr geografik (kontinental, orol yoki qirg‘oq bo‘yida davlatlarning joylashishi, ularning hududi, qirg‘oqbo‘yi chegaralarining o‘zunligi, davlatda kommunikatsiya imkoniyatlari, landshaft va iqlimi) va demografik omillarning xalqlar ijtimoiy-siyosiy hayotiga nechog‘li ta’sir ko‘rsatishining daliliy misollarini ko‘rsatdi (G.Gerder, E.Reklyu, F.Rattselb va b). Shunday tadqiqotlar samarasi o‘laroq, XIX asr II-yarmi - XX asr boshlariga kelib keng qamrovli ijtimoiy-siyosiy fanlar qa’ridan geosiyosat alohida fan sifatida ajralib chiqdi. Aytish joyizki, klassik geosiyosat deganimizda ana shu davrdan boshlab ijod qilgan va geosiyosatning tadrijiy rivojiga u yoki bu darajada ta’sir etgan tadqiqotchilar qarashlari nazarda tutilmoqda. Jumladan, nemis olimi F.Rattselb (1844-1904), shved davlatshunosi R.CHellen (1864-1922), amerikalik admiral A.Mexen (1840-1914), ingliz geograf nazariyotchisi X.Makkinder (1861- 1947), nemis olimi K.Xausxofer (1869-1946), amerikalik (asli golondiyalik) N.Spikmen (1893-1943) va rus iqtisodchi olimi P.N.Savitskiy (1895-1968)lar eng mashhur klassik geosiyosatshunoslar hisoblanishadi. Ular bugungi geosiyosatda ham nazariy, ham amaliy jihatdan o‘ziga xos munozaralarga sabab bo‘layotgan quyidagi kontseptsiyalar va nazariy kategoriyalarni o‘z vaqtida o‘rtaga tashlaganlar: - quruqlik va dengiz «hukmdor»lari o‘rtasida doimiy qarama-qarshilik bo‘lishi g‘oyasi; - «Buyuk quruqlik» nazariyasi (Evropa, Osiyo va Afrika mintaqalarining birgalikdagi maydoni nazarda tutilmoqda); - insoniyat tarixiga daxldor makonlarga ega bo‘lgan markaz - Heartland muammosi; - jahon siyosatida strategik ahamiyatga ega bo‘lgan yo‘nalish - rimland

masalasi; - etakchi xorijiy davlatlarning geosiyosiy ittifoqchiligini nazariy asoslash; - davlatlarning strategik xom-ashyo resurslariga egaligi, uning davlat, mintaqa va global geosiyosiy munosabatlardagi o‘rni va b. 1. Fridrix Rattselb - davlat va borliq. F.Rattselb 1844 yil Karlsrueda tug‘ilgan. Yoshligidanoq unda tabiiy fanlarga qiziqish katta bo‘lgan. Shuning uchun u o‘qish uchun Karlsruedagi politexnika universitetini tanlagan. Mazkur universitetda bo‘lajak olim geologiya, paleoontologiya va zoologiya fanlarini o‘rganishga alohida e’tibor bergan. F.Rattselb Haydelberg shahrida ta’lim olib yurgan kezlari professor Ernest Gekkel («ekologiya» atamasini birinchi bor ilmiy doirada qo‘llagan olim)ga shogird bo‘ladi. Olimning dunyoqarashi evolyutsionizm (evolyutsion rivojlanish haqidagi ta’limot) va darvinizmga asoslangan bo‘lib, uning biologiyaga bo‘lgan qiziqishlari bilan ham sug‘orilgan edi. 1876 yil F.Rattselb «Xitoydagi emigratsion jarayonlar» mavzusida ilmiy ishini yoqlaydi. 1882 yil esa Shtuttgart shahrida o‘zining asosiy g‘oyalari - xalqlar va demografik evolyutsiyaning geografik omillar bilan bog‘liqligi, mahalliy relbefning xalqlar madaniy va siyosiy yuksalishiga ta’sir etishi va shu kabi boshqa mulohazalarini o‘z ichiga olgan dastlabki fundamental tadqiqotlari majmuasi bo‘lmish «Antropogeografiya» («Antropogeographie») asarini nashrdan chiqaradi. Tadqiqotchi bir qator xorijiy davlatlarda bo‘lib, ular turmush tarzini zimdan o‘rganadi. Bu esa uning ilmiy dunyoqarashida etnologiyaga bo‘lgan qiziqishni orttiradi. Agar olim 1876 yildan boshlab Myunxen texnika institutida geografiyadan dars bergan bo‘lsa, 1886 yildan boshlab Layptsig universitetida talabalarga o‘z fanining sirlarini o‘rgatgan. F.Rattselb o‘zining shoh asari bo‘lmish - «Siyosiy geografiya» («Politische Geographie»)ni aynan Layptsig universitetida ishlab yurgan kezlari 1897 yilda chop etgan. F.Rattselb to umrining oxirigacha (1904) Layptsig universitetida ishlagan.

Mashhur asarlari: «Davlatlarning makoniy o‘sish qonunlari» (1896); «Siyosiy geografiya» (1896); «Dengiz xalqlar qudratining omili sifatida» (1900). Fridrix Rattselni garchi "geosiyosat" atamasini asarlarida ishlatmasa ham, birinchilardan bo‘lib geosiyosiy uslubda fikr yuritganligi uchun geosiyosat fanining otasi desa bo‘ladi. U o‘z asarlarida siyosiy geografiyadan bahs etadi va bu boradagi asosiy ilmiy ishi ham "Politische Geographie" (1897) deb nomlanadi. Uning ta’kidlashicha, har qanday xalqning manfaatlari zamin ustida kechadi. Shu bois zaminda joylashgan ma’lum bir hududlar tarix harakatini ko‘rsatuvchi bosh vosita sanaladi. Davlatlar muayyan hududlar ko‘rinishida zaminda aks etadi. Zamin abadiy bo‘lishi mumkin, hududlar (davlatlarning) o‘zgarib turadi. "Davlatlar misoli tirik organizm" bo‘lib ularning o‘zagi "zaminiy asos"da bir - biri bilan tutashadi. Davlatlarning zaminda paydo bo‘lishi uchta asosiy omil bilan bog‘liq. Bular - hududiy relbef, hududiy masshtab va muayyan turmush tarzga ega xalqlar. Shu asosda, ya’ni ob’ektiv geografik makon va sub’ektiv umuminsoniy qadriyatlarni o‘zida aks ettirgan davlat siyosati shakllanadi. "Me’yoriy asosdagi" davlat bo‘lish uchun, - deydi F.Rattselb, - avvalo davlatda geografik, demografik va etnomadaniy parametrlar o‘zaro uyg‘unlashmog‘i kerak".

Adabiyotlar: 1. Boden J. Metod legkogo poznaniya istorii. - M.:Nauka, 2000, 412-bet 2. Vasilenko I.A. Geopolitika. - M. Logos, 2003, 204-bet. 3. Gadjiyev K.S. Vvedeniye v geopolitiku. Izd 2, dop. i pererab. M., 2001. 4. Gadjiyev K.S. Geopolitika. –M.:Mejdunarodniye otnosheniya,1997, 384-bet. 5. Geopolitika: teoriya i praktika // Sb.statey pod red. Pozdnyakova E.A. -M., 1993,236-bet. 6. Dergechev V. Geopolitika. O‘quv qo‘llanma. – M., 2000.

Похожие

Germaniya va Buyuk Britaniya geosiyosati

Geosiyosatning tarixiy bosqichlari

Yangi davr geosiyosiy nazariyalari va maktablari

Siyosat nazariyasining predmeti

Xalqaro munosabatlar tizimi