АҚШнинг геополитик муносабатлар тизимида тутган ўрни - Политология - Рефераты

АҚШнинг геополитик муносабатлар тизимида тутган ўрни

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

68.5 KB

АҚШнинг геополитик муносабатлар тизимида тутган ўрни РЕЖА: 1.АҚШнинг географик жойлашуви. 2.АҚШнинг давлат тузилиши ва геополитик манфаатлари 3.АҚШ билан Ўзбекистон ўртасидаги муносабатлар

Майдони..............................…………… 9 373 000 км2. Аҳолиси.………………………................…. 271,6 млн. Пойтахти.……....….. ................ Вашингтон шаҳри. Катта шаҳарлари……........... Нью-Йорк, Чикаго, Лос- Анжелес, Филадельфия, Хьюстон, Детройт, Сан-Франциско, Вашингтон, Бостон, Даллас, Кливленд, Балтимор. Расмий тили……………………............ инглиз тили. ЯИМ аҳ.жон бош……………................ 34 280 долл. Экспорт…………… самолётлар, автомобиллар, кимё ва машинасозлик жиҳозлари, кўмир, технология маҳсулотлари, қишлоқ хўжалик маҳсулотлари, капитал. Импорт…………….… хомашё ва яримфабрикатлар. Миллий валютаси…………….. Америка доллари . Дини………………. насронийлик, яҳудийлик, Ислом. Мустақиллик куни…………........ 4. 07. 1776. Миллий байрами…............ 4 июл – Мустақиллик куни (1776). Чегаралари… ……..............шимолда Канада, жанубда Мексика билан чегарадош, шарқдан Атлантика океани ва Ғарбдан Тинч океани сувлари билан ўралган

Давлат тузими. АҚШ – федератив республика. Шимолий Америкадаги давлат. Маъмурий жиҳатдан 50 штат ва Колумбия федерал округига бўлинади. Аляска ва Гавайи штатлари мамлакат асосий ҳудудидан ташқарида жойлашган. Пуэрто-Рико Ҳамдўстлиги, Шимолий Мариана ороллари Ҳамдўстлиги, Гуам, Виргиния ороллари, Шарқий Самоа ҳам АҚШга қарашли. Амалдаги Конституцияси 1787 йилда қабул қилинган. Давлат ва ҳукумат бошлиғи, қуролли кучлар бош қўмондони – президент, унинг ваколатлари жуда катта. Вице-президент билан бирга бевосита, икки босқичли сайлов йўли билан (сайловчилар ҳайъати орқали) 4 йил муддатга сайланади. Қонун чиқарувчи ҳокимиятни сенат ва вакиллар палатасидан иборат икки палатали конгресс амалга оширади. Сенатда 100 сенатор бор (улар 6 йил муддатга, ҳар штатдан 2 тадан сайланади ва 1/3 қисми ҳар 2 йилда янгилаб турилади). Вакиллар палатасига 435 депутат 2 йил муддатга сайланади. Ижроия ҳокимият органи – АҚШ ҳукумати президент томонидан сенатнинг розилиги билан тайинланади; 13 вазирдан иборат бўлади. Ҳукумат конгресс олдида масъул эмас. Ҳар бир штатнинг ўз конституцияси бор. Штатдаги қонун чиқарувчи ҳокимиятни қонун чиқарувчи мажлис, ижроия ҳокимиятини эса губернатор амалга оширади. АҚШ давлатининг конституциявий тизимига уч сиёсий-ҳуқуқий қоида асос қилиб олинган, бу қоидалар – ҳокимиятнинг бўлиниши, федерализм ва суднинг конституциявий назоратидан иборат. Ҳокимиятнинг бўлиниш қоидаси давлат ҳокимиятининг уч тармоғи – қонун чиқарувчи, ижроия ва суд ҳокимиятларининг мустақиллигини ва улар ўртасида вазифаларнинг чегаралаб қўйилишини назарда тутади. Федерал даражадаги уч тармоқ – Конгресс, Президент ва Олий суддир. АҚШнинг сиёсий партиялари, касаба уюшмалари. Республикачилар партияси - 1854 йилда тузилган; Демократик партия - 1828 йилда тузилган; Коммунистик партия - 1919 й. тузилган. Америка Меҳнат

Федерацияси – и.ч. касаба уюшмалари ҳам бор, уларга 4,5 млн. ишчи ва хизматчи аъзо бўлиб кирган. 1945 йилдан АҚШ – БМТ, шунингдек Америка давлатлари Ташкилоти ва НАТО аъзоси. АҚШ Ўзбекистон Республикаси Мустақиллигини 1991 й. 27 декабрда тан олди ва 1992 й. 19 февралда дипломатик муносабатлар ўрнатилди. Аҳолиси. АҚШнинг ҳозирги аҳолиси уч асосий этник таркибий қисмдан: АҚШ америкаликлари, муҳожирлар ва туб жой аҳолисидан иборат. АҚШ аҳолисининг 82,8 фойизини асли келиб чиқиши жиҳатидан европаликлар, 12,6% африкаликлар, 3,6% осиёликлар, 1% ҳиндулар, эскимослар, алеутлар Ташкил этади. Аҳолининг 80% шаҳарларда яшайди. АҚШда мексикаликлар, итальянлар, немислар, французлар, шведлар, норвеглар, голландлар, японлар, поляклар, хитойлар ва бошқа халқлар ҳам яшайди. АҚШда 5 мингга яқин ўзбек истиқомат қилади. АҚШ аҳолисининг зичлиги – 1 кв км га 27,2 киши. Иқтисодиёти. АҚШ – дунёда иқтисодий жиҳатдан энг юксак даражада ривожланган мамлакат. Ялпи миллий маҳсулот, саноат ва қишлоқ хўжалигида ишлаб чиқариш ҳажми, товар ва капитал экспорт қилиш, ишлаб чиқаришнинг тўпланиш ва марказлашуви, илмий тадқиқотларга сарф- харажат сингари соҳалар бўйича 1-ўринда туради. Бутун дунёдаги саноат ишлаб чиқаришининг учдан бир қисми АҚШ улушига тўғри келади. Савдо-сотиқдаги асосий мижозлари – деярли бутун дунё билан савдо қилади. Ташқи савдода импортнинг улуши 1,123 трлн долл. Экспортнинг улуши 776 млрд долл. Табиати. Атлантика океанининг АҚШ қирғоғида кўрфаз ва қўлтиқлар жуда кўп, соҳиллари асосан пасттекисликдан иборат; энг катта ярим ороли – Флорида. Ғарбдаги Кордильера тоғ тизмаси АҚШ ҳудудининг учдан бир қисмини эгаллайди. Тинч океани соҳили баланд тоғлик (Аляска тизмасида АҚШ ва бутун Шимолий Америкадаги энг баланд чўққи – 6194 м баланликдаги Мак-Кинли чўққиси жойлашган; бундан ташқари Қирғоқбўйи

тизимлари ва Каскадли тоғлар, Сьерра-Невада тоғлари бор). Шарқий минтақани Қояли тоғ тизмалари эгаллаган. АҚШ ҳудудининг деярли ҳаммаси мўътадил ва субтропик минтақаларда, Аляска – субарктика, Флориданинг жанубий қисми тропик минтақаларда жойлашган. АҚШ ички минтақаларининг иқлими – континентал, Кордильера ички ҳудудларида кескин континетал. Тинч океани соҳилининг жанубида Ўрта ер денгизига ўхшаш, Кордильера жанубий қисмининг ички районларида жуда иссиқ ва қуруқ иқлим бор. Мамлакат ҳудудидан дунёнинг энг йирик дарё тизимларидан бири – Миссури билан Миссисипи дарёси оқиб ўтади. Мамлакат шимолида, Канада чегарасида Буюк кўллар (Юқори кўл, Гурон, Мичиган, Онтарио) бор. Катта Ҳавза тоғида Катта Шўр кўл, Флоридада кўпдан-кўп саёз кўл ва қўлтиқлар, Аляскада музликлардан ҳосил бўлган тектоник кўллар, жумладан, Илиамна кўли бор. Ҳарбий салоҳияти. Қуролли кучларининг умумий сони: Фаоллар – 1 433 600 Заҳирадагилар – 1 162 250 Шундан Армия (қуруқлик қўшинлари) да 502 000, ҳарбий Денгиз Флотида 376 750, Денгиз корпусида 175 350, қирғоқ ҳимоясида 40 360, ҳарбий ҳаво Кучларида 379 500 киши хизмат қилади. Шунингдек, АҚШда Махсус Операция Кучлари ҳам бўлиб, унда 31 496 киши хизмат қилади, заҳирада эса 11 247 киши мавжуд. Қурол-яроғи ўта замонавий. Ядро қуролига ва Сунъий йўлдошларга эга. 72 та сув ости кемаси мавжуд бўлиб, улардан 16 таси стратегик ва қолган 56 таси тактик сув ости кемаларидир. 12 авианосец, 27 крейсер, 49 эскадра мина ташувчи ва 30 қоровул кемасига эга. Патрул ва қирғоқ қўшинларида 21 патрул кемаси мавжуд. Ярим ҳарбийлашган бўлимларга 53 000 кишидан иборат Фуқаро ҳаво Патрули киради. Ўзбекистон - АҚШ муносабатлари Ўзбекистон билан АҚШ ўртасидаги икки томонлама сиёсий ва иқтисодий муносабатлар бир қатор ҳукуматлараро шартнома ва битимлар

асосида тартибга солиб турилади. Ўзаро Ҳамфикрлик ҳақидаги меморандум, Инвестицияларни рағбатлантириш ва ўзаро ҳимоя қилиш ҳақидаги шартнома, Савдо битими, Маслаҳатлашувлар ўтказиш тўғрисидаги қўшма баёнот, Консуллик муносабатларига оид қўшма ахборот асосий ҳужжатлардир. Ўзбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримовнинг 1996 йил июнида АҚШга қилган ташрифи икки мамлакат ўртасидаги муносабатларни янада ривожлантиришга кўмаклашган муҳим воқеа бўлди. Ташриф чоғида икки томонлама ҳужжатлар мажмуи имзоланди. Бухоро вилоятидаги газ конларини ўзлаштириш лойиҳасини маблағ билан таъминлаш, қўшма корхоналар Ташкил қилиш тўғрисидаги баённомалар, Ўзбекистон Ташқи иқтисодий фаолият (ТИФ) Миллий банки билан АҚШ Савдо ва тараққиёт агентлиги ўртасида Тошкент авиация ишлаб чиқариш бирлашмаси учун Америка томонидан грант ажратиш тўғрисидаги битим, Ўзбекистон ТИФ Миллий банки билан «Банк оф Америка» ўртасида ҳамкорлик тўғрисидаги меморандум, Ўзбекистон Давлат геология ва минерал ресурслар қўмитаси билан «Ньюмонт-Майнинг» компанияси ўртасида ҳамжиҳатлик тўғрисидаги меморандум, Давлат геология ва минерал ресурслар қўмитаси билан «Ньюмонт-Майнинг» ва «Мицуи» корпорациялари ўртасида «Қизилолмасой» ва «Кўчбулоқ» руда конларини биргаликда ўзлаштириш тўғрисидаги битим шулар жумласидандир. 1999 йилда Ўзбекистон билан АҚШ ўртасидаги товар айланмаси 282 млн. АҚШ долларини Ташкил этди. Ўзбекистон АҚШдан буғдой, халқ истеъмол моллари, асбоб-ускуналар сотиб олади. Экспорт асосан пахта толасидан иборат. АҚШдаги турли фирма ва компанияларнинг Ўзбекистон билан муваффақиятли ҳамкорлиги, делегациялар алмашуви икки давлат ўртасидаги муносабатларни мустаҳкамлашга имкон беради. Американинг фирма ва компанияларидан «Барентс групп» кимё саноати соҳасида, «Келлог» Кўкдумалоқ кони учун компрессор станцияси қуриш, «АИГ», «ЭмСИ-Ай» турли соҳаларда ўзбекистонлик шериклари

билан муваффақиятли ҳамкорлик қилмоқда. «Зарафшон-Ньюмонт» Ўзбекистон-Америка қўшма корхонаси Қизилқум чўлида қисқа муддатда замонавий корхона барпо этди. МДҲ мамлакатларидаги катта лойиҳаларни рўёбга чиқарувчи Америка фирмаларининг тадқиқотларини маблағ билан таъминловчи АҚШнинг йирик ноҳукумат Ташкилоти – Савдо ва тараққиёт агентлиги олтин қазиб чиқарувчи модулли янги завод лойиҳасининг техник-иқтисодий асосламасини маблағ билан таъминлаш учун Навоий кон-металлургия комбинатига грант ажратишга қарор қилди. Ўзбекистон-Америка ҳамкорлигига хусусий бизнес намояндалари ҳам салмоқли ҳисса қўшди. Жумладан, 1997 йилда Американинг «Кейс интернейшнл» компанияси ёрдамида Тошкент трактор заводи қайта қурилиб, шу фирманинг замонавий тракторларини ишлаб чиқариш йўлга қўйилди. “Боинг» компанияси эса ўзаро манфаатли шартлар (лизинг) асосида йўловчи ташийдиган самолётлар етказиб берди. «Боинг» қулайлиги жиҳатидан ҳам, учиш хавфсизлиги жиҳатидан ҳам Россиянинг шу тоифадаги самолётларидан катта фарқ қилади. Дунёдаги энг кучли компьютер компанияси IBM эса Ўзбекистон банк тизимини компьютерлаш соҳасида катта амалий ёрдам берди. Американинг IREX, ACCELS жамғармаси каби муассасалари эса АҚШ ва Европанинг илмий марказларида Ўзбекистон учун мутахассислар тайёрлашга оид дастурларни амалга оширмоқда. Ўтиш даврининг қийинчиликларини бартараф этишда АҚШ ҳукумати ва хайрия жамғармалари инсонпарварлик ёрдами бериб, Ўзбекистонга болалар ва даволаш муассасалари учун дори-дармон, тиббиёт асбоб-ускуналари, кийим-кечак, озиқ-овқат маҳсулотлари юбориб турибди. 1997 й. ноябрда АҚШ президенти рафиқаси Хиллари Клинтоннинг Ўзбекистонга ташрифи икки мамлакат ўртасидаги самарали алоқаларни ривожлантиришда муҳим аҳамиятга эга бўлди.

1997 й. 9-11 июнда Ўзбекистон-Америка қўшма комиссиясининг тузилиши АҚШ билан Ўзбекистон ўртасидаги муносабатларнинг янада мустаҳкамланиб ва ривожланиб бораётганлигини кўрсатди. Қўшма комиссия минтақавий сиёсий муаммоларни ўз ичига олган ўзаро манфаатли масалалар, Ўзбекистоннинг сиёсий ва иқтисодий ислоҳотлардаги силжиши, ҳарбий соҳада ҳамкорлик қилиш ҳамда Ўзбекистонда хорижий инвестициялар учун шароитларни муҳокама этади. 1998 й. 26-27 февралда Вашингтонда қўшма комиссиянинг биринчи, 1999 йил 24-25 майда Тошкентда иккинчи мажлиси бўлиб ўтди. АҚШ кўплаб халқаро Ташкилотларнинг аъзосидир. Уларнинг асосийлари қуйидагилардир: БМТ, НАТО, «Катта саккизлик», Жаҳон савдо Ташкилоти, АСЕАН, ICAO, ICC, ICFTU, ICRM, НАФТА ва бошқалар

ХУЛОСА Тадқиқот давомида минтақавий хавфсизликнинг асрлардан бери шаклланиб келаётган геосиёсий қоидаларга таянган тақдирда мустаҳкам асосга эга бўлишига амин бўлдик. Чунки ҳар бир минтақа ўзининг геосиёсий мавқеига боғлиқ ҳолда жуда жадал ёки нистабатан суст геосиёсий таъсирлашувлар доирасида бўлади. Шу жумладан Марказий Осиё минтақаси ҳам ўзининг геосиёсий аҳамиятигиа кўра қадимдан у ёки бу стратегик кучларнинг геосиёсий рақобати доирасида бўлиб келган. Минтақа геосиёсий аҳамиятининг юксалиш даврларида бу ерда уруш ҳаракатлари авжига чиққан. Бунга Буюк Искандарнинг юришлари, Араб халифалиги давридаги юришлар, Чингизхоннинг босқинини мисол келтириш мумкин. Минтақа улкан салтанат марказига айланган даврларда эса бошқа ўлкаларни ўзининг геосиёсий таъсир доирасига тортган. Бунга қадимги даврларда Чингиз босқини ва Жалолиддин Мангубердининг озодлик учун курашлари, Темур салтанатининг бутун Евроосиё қитъасига ёйилиши натижасида бутун минтақаларни ўз таркибига тортиб боришини ҳамда Бобур салтатанатини мисол келтириш мумкин. Марказий Осиёнинг XIX асрда Чор Россияси томонидан босиб олиниши, ўтган асрда эса абадий ўзаро зиддиятлар ботқоғида қолишлари учун шўролар томонидан парчалаб юборилиши, улар орасида мураккаб чегаралар тортилиши ва ниҳоят 70 йил давомида бошқа давлат таркибида бўлганлиги минтақанинг тўлиғича ташқи таъсир доирасида қолганлигини яққол кўрсатиб берди. Янги аср бўсағасида рўй берган сиёсий жараёнлар дунё харитасида ўнлаб янги давлатларни юзага келтирди. Евроосиё қитъасида янгидан бошланган геосиёсий кураш Марказий Осиё ҳудудини ҳам тўлиғича қамраб олди. Мураккаб геосиёсий жараёнлар кечаётган бугунги даврда минтақавий хавфсизликни таъминлаш биринчи навбатда бир давлат ёки давлатлар бирлиги асосида миллий манфаатлар мутаносиблигини шакллантиришни тақозо этади. Ҳеч бир давлат минтақадаги бошқа давлатлардан ажраган ҳолда якка ўзи ўз хавфсизлигини тўлиқ таъминлай олмаслиги тарихда рўй берган геосиёсий жараёнлардан кўп маротаба исботланган.

АДАБИЁТЛАР : 1.Ўзбекистон Республикаси Конституцияси.-Т.: Ўзбекистон,2003. 2.Ўзбекистон Республикаси “Виждон эркинлиги ва диний Ташкилотлар тўғрисида”ги (янги таҳрири). Ўзбекистон Республикасининг қонуни - Т.:Адолат,1998.- 3.“Давлат тили ҳақида”ги (янги таҳрир) Ўзбекистон Республикасининг қонуни.-Т.:Ўзбекистон, 997.- 4.“Таълим тўғрисида”ги Ўзбекистон Республикасининг қонуни.-Т.:Ўзбекистон, 1989.- 4.Ўзбекистон Республикасининг Меҳнат Кодекси.-Т.:Адолат,1996. 5.Ўзбекистон Республикасида масофавий таълим тизимини яратиш ва ривожлантириш концепцияси (Лойиҳа)// Хабар.- 2004.- 20 февраль. 6.Ўзбекистон Республикаси Вазирлар Маҳкамасининг “Меҳр ва мурувват йили” дастури тўғрисида қарори// Ўзбекистон овози.-2004.-29 январь. 7. Поздняков Э.А. Геополитика.-М.:Прогресс, 1995. 8. .Данилевский Н.Я. Россия и европа.-М.:Глаголь, 1991. 9. .Хантингтон С. Сталкновение цивилизаций, Полис, 1994, №1.

Похожие

Россиянинг замонавий геополитик муносабатлар тизимидаги ўрни

Ҳиндистон ва Покистоннинг геополитик тизимидаги ўрни

Ўзбекистон халқаро муносабатлар тизимида

Ғарбий ва Шарқий Европа, Болтиқбуйи мамлакатларида геополитик жараёнлар

Сиёсий хокимиятни амалга ошириш шакллари