XVII аср охири ва xix аср бошларидаги чет эл санъати - Искусство - Рефераты

XVII аср охири ва xix аср бошларидаги чет эл санъати

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

51.5 KB

XVII аср охири ва xix аср бошларидаги чет эл санъати. Режа: 1. Талабаларни XVIII-XIX аср чет эл санъати билан таништирш. 2. Буюк рассомлар ҳаёти ва ижоди билан таништириш.

XVIII асрнинг охири XIX асрнинг бошларида ижтимоий ҳаётда содир бўлган ўзгаришлар санъатда ғоявий бадиий мазмуннинг ўзгаришига олиб келди. Баъзи демократ рассомлар ижодида пролетариатнинг революцияси билан боғлиқ бўлган асарлар пайдо бўла бошлади, санъат асарларининг тарбиявий имкониятига алоҳида эътибор берила бошланди. Танқидий реализм ривожланди. Рассомлар ўз асарлари билан идеалистик санъатга қарши чиқиб, аристократия парокандаликларини танқид қила бошладилар. Бу ўринда англиялик рассом Уильям Хогартнинг сатирик картина ва гравьюларини, германиялик рассом Д.Ходовецкийнинг ҳаётий қалам суратларини эслаб ўтиш мумкин. XVIII асрнинг охирги чорагида Европа тасвирий санъатидаги асосий оқим классицизм оқими бўлиб қолди. Бу оқим ўзининг тўлиқ моҳиятини айниқса, франция санъатида намоён қилди. Бу ерда у революцион мазмун билан суғорилиб, буржуазия революцияси ғояларини тарғиб этди. Бу революцион классицизмнинг йирик вакили ва йўлбошчиси Жак Луи Давид ижодида яққол сезилди. Унинг “Горациялар қасами” асари революцион классицизм оқимининг характерли намунасидир. Бу картинанинг сюжети Рим республикаси тарихидан олинган бўлиб, асарда отанинг ўз ўғилларини душманларига қарши жангга боришга даъват этиб, уларга қилич тутқазаётган вақти тасвирланади. Рассом бу асарида фуқаролик бурчини ҳар қандай шахсий манфаатдан устун қўяди. Юксак идеаллар учун ҳар қандай қийинчиликларни енгишга, керак бўлганида қурбон бўлишдан ҳам қўрқмасликка даъват этади. Давид ижодининг энг чўққиси “Маратнинг ўлими” номли асарида намоён бўлди. Бу асар XVIII аср Европа тасвирий санъатининг энг нодир асари ҳисобланиб, унда француз революциясининг доҳийси Маратнинг ўлдирилиши тасвирланган. Бу асарида Давид конкрет воқеа асосида юксак бадиий образ яратади. “Маратнинг ўлими” революция қурбонлари учун яратилган асар сифатида, оммани революцион руҳда тарбиялашга хизмат қилди, уларни курашга чорлади. Давид революция йилларида портрет жанрига ҳам мурожаат қилди. Революция қатнашчиларининг, шунингдек оддий

кишиларнинг портретларини яратди. Уларнинг бўйсунмас характери, психологик ҳолатини очиб беради. Бу ўринда унинг “Аёл” портрети диққатга сазовордир. Европа санъатида XVIII асрнинг охирида вужудга келган яна бир йирик оқимлардан бири Романтизм бўлди. Бу оқимнинг энг гуллаган даври 1820-30 йилларга тўғри келади. Бу даврда романтизм оқимининг вакиллари ўзларининг характерли асарларини яратдилар. Романтизм вакиллари санъатни ҳис-туйғуга, воқеликни динамик ҳаракат вақтида тасвирлашга, ёрқин ранглар гаммасига алоҳида эътибор бердилар. Улар классицизм вакилларига нисбатан реал воқеликка кўпроқ эътибор бера бошладилар. Романтизм оқимининг ўзига хос томонлари шу оқимнинг йирик вакили ва асосчиларидан бири Теодор Жерико ижодида ўз ифодасини топди. Унинг “Медуза соли” полотносида бўлиб ўтган воқеа - “Медуза” кемасининг Атлантик океанида ҳалокатга учраши тасвирланади. Очиқ океанда “Медуза” кемаси сув ости қоясига урилиб, парчаланиб кетади. Кемада қутқариш учун ҳеч қандай воситалар йўқ эди. Шу боисдан кема аъзолари кема қолдиқларидан сол ясаб олишади ва унинг устига 149 киши чиқиб олади. Сол очиқ океанда 14 кун кезади ва шулардан фақат 15 одам омон қолади. Тасодифан ўтиб кетаётган кема одамлари томонидан бу қолган одамлар қутқарилиб қолинади. Бу асарда рассом ана шу воқеани - солдаги одамларни узоқда сузиб бораётган кемани кўриб, ундан ёрдам сўраётган вақтини кўрсатган. Романтизм оқимининг яна бир йирик вакили Эжен Делакруадир. Унинг “Баррикадалардаги озодлик” полотноси ҳам бевосита конкрет воқеани акс эттиришга қаратилган. Бу революция таъсирида яратилган бўлиб, тарихий воқеани акс эттирди, революцияда қатнашган халқ образини яратди. Рассом бу асарда бўлаётган жангнинг шиддатини, қизғинлигини, бу революцияда халқнинг ҳамма табақаси қатнашганини кўрсата олди. Қўлида байроқ ушлаган аёл образи озодлик рамзи сифатида тасвирланган. Қолганлар эса унга интилган. Уларни озодликка олға бошламоқда.

XVIII аср охирларидан бошлаб Европа санъатида Реалистик оқим асосий оқимлардан бирига айланиб қолди. Воқеликка мурожаат қилиш, ҳаётда содир бўлаётган воқеа ва ҳодисаларнинг моҳиятини рўй-рост кўрсатиш кўпгина санъаткорлар диққатини ўзига жалб эта бошлади. Бу принцип испан рассоми Франсиско Гойя ижодида алоҳида ўрин эгаллайди. Унинг асарлари ва сатирик офортларида испан ҳаётида содир бўлган воқеалар ўзининг тўлиқ бадиий ифодасини топди. Унинг “2 майдан 3 майга ўтар кечасидаги қотиллик” асари XIX аср халқларининг озодлик ва мустақиллик учун олиб борган курашини акс эттирувчи буюк асарлардан биридир. Асарда қўзғолон кўтарганларни тундаги отиш пайти тасвирланади. Композиция қуролсиз омма ва қуролланган жаллодларни қарама-қарши қўйиш принципида тузилган. Асар марказида оқ куйлакли қўзғолончи тасвирланган бўлиб, у орқали рассом бўйсунмас испан халқи тимсолини гавдалантиради. Готя ўзининг машҳур офордлар туркумида Испаниядаги монархия тузумини, маънавий қашшоқ руҳонийларни, бағритош инквизиторларни қаттиқ қоралайди. XIX асрдан бошлаб ҳарбий Европа санъатида реалистик оқим асосий ўринни эгаллаб олди. Бунинг боиси бор эди, албатта. Кўпгина ижодкорлар ижтимоий ҳаётда бўлаётган революцион ҳаракатларда қатнашиб, шу воқеаларни ўз асарларида тасвирлаб, шу билан бирга ўзлари ҳам шу мамлакатнинг фаол фуқароси эканини чуқурроқ ҳис эта бошладилар, улар ўз халқларининг орзу-истаклари, интилишлари билан яшай бошладилар. XIX асрдан бошлаб манзарачи рассомлар кўзга кўринарли ютуқларни қўлга кирита бошлайдилар. Улар жонажон ўлкалари манзарасини чизиш орқали кишиларда ўз юртига муҳаббат уйғотиш, уларда ватанпарварлик туйғуларини оширишга ҳаракат қилдилар. Манзара жанрига бўлган бундай муносабат англиялик рассом Ж.Констебл ва франциялик Барбизон мактабининг йирик вакиллари Теодор Руссо, Шарль Добиньи ва бошқалар ижодида яққол кўзга ташланди. Улар эрта баҳорги майсазорларни, сув, ҳаво, нур гўзаллигини куйлайдилар.

Жамиятнинг илғор ижодкорлари шу мавжуд ҳаётда содир бўлаётган воқеаларни тасвирлаш билан чегараланмасдан, шу билан бирга воқеликни идеал тараққиёт йўлига буриш, дунёни гўзаллик қонунлари асосида қайта қуриш иштиёқи билан ёндошадилар. Ўз асарларини шу мақсадга бўйсундиришга ҳаракат қиладилар. Бу давр санъаткорларининг асарлари кўпроқ танқидий характерга эга бўлиб, социал тенгсизлик, оғир меҳнат ва бошқа жамият иллатларини рўй- рост кўрсатишга интилиш билан характерланади. Буни кўрсатишда айниқса, меҳнат мавзуси кўпчилик ижодкорлар диққатини ўзига жалб қилади. Деҳқон, ҳунарманд ва ишчилар ҳаёти, меҳнати кўпгина санъаткорлар асарларининг бош мавзуси бўлиб қолди. Шундай мавзуда ижод қилган санъаткорлардан бири франциялик Оноре Домьедир. У ўз асарларида бўлаётган воқеаларни тасвирлар экан, шу воқеаларга ўз муносабатини билдиради, инсонлар орасидаги самимий муҳаббатни куйлайди. Буржуа иллатларини, иккиюзламачиликни танқид қилади. Ўаётий воқеаларга бефарқликни қоралайди. Домьенинг ана шундай мавзуларга бағишланган асарларидан бири “Қонун чиқарувчилар уяси” асаридир. Бу асарда рассом депутатларни палата мажлиси вақтида тасвирлайди, ҳар бир образнинг индивидуал характерини очиб беришга ҳаракат қилади. Лекин шу билан бирга бу образларнинг ҳаммасида умумий ўхшашлик - атрофга бефарқлик, маънавий тубанлик, ақлий нотавонлик яққол сезилади. Давлат арбоби деган олий номга буларнинг ҳеч қандай дахли йўқлигини кўрсатади. Домьенинг таъсирчан асарларидан бири “Трансонен кўчаси” асаридир. Бу асарда ишчи кварталларидаги қўзғолончиларнинг қирғин қилиниши жуда таъсирчан қилиб кўрсатилган. Полда ўлиб ётган ишчи, унинг тагида эзилиб ўлиб қолган гўдак, қарияни тасвирлаш орқали фожеанинг ниҳоятда оғир эканлигини кўрсатишга ҳаракат қилган. Домье ўз ижодида ижобий образларга ҳам мурожаат қилади. Оддий меҳнаткаш халқ образини меҳр билан тасвирлайди, уларга ўз хайриҳоҳлигини билдиради. Унинг “Кир ювувчи”, “III класс вагони пассажирлари” деган асарлари шулар жумласидандир.

Оддий халқ ҳаёти ва меҳнатини тасвирлаш йирик француз рассомлари Ж.Ф.Милле ва Г.Курбе асарларининг мазмунини ташкил этади. Милленинг машҳур асарларидан бири “Бошоқ терувчи аёл” картинасидир. Бу асарда деҳқон аёллари, ўримдан кейин далада қолган буғдой бошоқларини йиғаётганларни тасвирлаш орқали деҳқонлар турмушининг ниҳоятда оғир эканлигини кўрсатади. Г.Курбе ўз асарларида ижтимоий ҳаётда содир бўлаётган ўзгаришларни очиб боришга интилди. “Демократик санъат реализмдир” - деган санъаткор бу фикрига умрининг охиригача содиқ қолди. Курбе ўзи билган ва уни ўраб турган воқеаларни тасвирлар экан, уларнинг улуғвор, бадиий бўлишига ҳаракат қилди. Унинг картиналари ичида “Орнандаги дафн маросими” картинаси диққатга сазовордир. Бу картина бевосита маълум воқеа асосида ишланган бўлиб, унда тасвирланган ҳар бир образ рассомга таниш ва улар қайтарилмас характерга, ўз дунёқарашига эга бўлган шахслардир. Рассом ҳар бир шахснинг характерини бўлаётган воқеага муносабатини кўрсатиш орқали асар ғояси ҳисобланган инсон қадрининг сўниб бораётганлигини очиб беришга муваффақ бўлди.

Адабиётлар: 1. Абдиев В . И . « Қадимги Шарқ тарихи », Тошкент 1965 й . (14-18) 2. «Всеобщая история исскуств» Том-1 М. Исскуство» 1956 (7-10) 3. История исскуств зарубежных стран. М, 1963, Том-1. (43-51) 4. Абдуллаев Н.У. «Санъат тарихи» Том-1, Тошкент, Ўқитувчи 1986 й. (38-44) 5. Исскуство стран и народов мира, Краткая художественная энциклопедия. М, 1964. Том-2 (48-53) 6. Дмитриева И. «Краткое история искусства. Очерки. Вып. 1. (97-101)

Похожие

XIX-XX Аср чет эл санъати

XVII аср санъати

XVII - аср Франция санъати

ХIХ аср охири XX аср саньати

XIX асрнинг охири xx асрнинг бошларидаги рус санъати.