XVII - аср Франция санъати - Искусство - Рефераты

XVII - аср Франция санъати

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

48.5 KB

XVII - аср Франция санъати XVII асрга келиб, Франция Европанинг қудратли давлатларидан бирига айлан иб " Буюк Аср " номи билан тарихга кирди. Шу даврда миллий маданиятда кўтарилиш юз берди. Мусиқа, тасвирий санъат, меъморчилик борасидаги ютуқлар кейинчалик Европа санъати ривожида муҳим роль ўйнади. Бу асрда шаҳар ва шаҳардан ташқарида кўплаб меъморлик мажмуалари, қирол ва зодагонларнинг қароргоҳ ва саройлари, буржуазия бойларининг ўйлари қурилди. Версал сарой - боғ мажмуаси, тантанавор аркалар, кўприклар ҳамда жамоат бинолари барпо этилди. Қирол ҳашаматли ва катта меъморлик мажмуалари орқали шарафланди, санъатнинг бошқа турлари ҳам шу йўналиш билан боғлиқ ҳолда ривожланди. Аристократиянинг нафис амалий буюмларга бўлган талабини қондиришга қирол Гобелен мануфактураси муҳим роль ўйнади. Бу ерда қироль саройини безаш учун зарур уй - анжом буюмлари, мебел, шпалер ва бошқа буюмлар ишлаб чиқарилди. Бу буюмлар қироль саройи зодагонларини буюртмаси ва талаби асосида бажарилди. XVII аср француз санъати услуб жиҳатдан ҳам ранг баранг. Унда бир томондан Италия ренесанси ва барокко таъсири сезилса, иккинчи томондан классицизм пайдо бўла бошлагани билинади. Ҳиёбон - боғ (парк) санъати равнақ топиши кейинчалик Европа санъатининг, ривожланишига катта таъсир ўтказди. XVII аср француз меъморчилигининг ёдгорликлари ичида қиролича Мария Медичи учун қурилган Люксембург саройи, Людовик XVII нинг қароргоҳи жойлашган Версалъ саройи мажмуаси (1603-1689) машҳур. Версалъ саройи мажмуасининг олд томони сержило, бинолари эса тантанавор қилиб ишланган. Саройнинг марказий биносида қабулхона ва бал ўтказишга мўлжаллаб қурилган хоналар декоратив безакка бой. Саройнинг марказий хонаси қиролнинг ётоқхонаси бўлиб, унга борадиган заллар безатилишига алоҳида эътибор берилган. Сарой атрофи сайилгоҳининг режаси ҳам қатъий ягона ўқ атрофида қурилган, унинг асосий ҳиёбони атрофида фаввора ва ҳайкаллар симметрик асосида

жойлаштирилган. Марказдаги катта ховуз эса унга тугаллик берган. Бронза ва мармардан ишланган ҳайкалтарошлик асарлари сайлгоҳга кўтаринки руҳ киритган. Бу ҳайкаллар декоратив мақсадда ишланган. Тасвирий санъат. Бу санъатда ҳам давр изланишлари ва бошқарувчи киборларнинг тилак ва истаклари асосида амалга оширилди. Барокко, классицизм ва реалистик санъат йўналишлари ўзаро рақобатда ривожланди. Кундалик ҳаёт муаммолари эса реалистик санъаптни аста етакчи ўринга ўтказа бошлади. Декоративлилик ва серҳашамлик ҳамда жимжимадорликка интилиш, воқеликни бирмунча идеалаштириб ишлаш барокко санъатининг нафислашиб бораётган кўринишини намоён этди. Бу жиҳатдан, Симон Вуэ (1590-1649) ижоди муҳим ўринни эгаллайди. Сарой расмий санъатининг йирик вакили ва йўлбошчиси Вуэ асарларини ўзига хос таъсирчан қилиб ишлашга интилиб образларни идеаллаштиришга, ишлатилган буюм ва шаклларнинг нафис ва жимжимадор бўлишига, рангларнинг сержилва бўлишига ғоят эътибор беради, унинг асарлари кўпчилик томонидан зур қизиқиш билан кутиб олинди, сарой ва умуман француз рассомлари томонидан эътироф этилди. Унга тақлид килувчилар кўпайди. Шу тарзда, Вуэ ижоди таъсирида француз барокко санъати тамойиллари кенг ёйилди. Реалистик санъат равнақи XVII аср француз реалистик санъатининг биринчи йирик вакили, график ва қалам суратлар устаси, офортчи Жак Калло (1592-1635) ижоди билан боғлиқ. У Франциянинг Нанси вилоятида туғилган, тасвирий санъат асарларини бошқа кўпгина француз санъаткорлари сингари Италияда ўрганган. У дастлаб Римда яшаган. Сўнгра Флоренцияда Тоскан Герцоги саройида рассом бўлиб ишлаган. Унинг асарлари мавзуси кенг ва ранг-баранг. Диний мавзуда яратган асарлари салмоқли ўринни эгаллайди. Рассомнинг дастлабки график туркум асарлари унинг Италияда яшаган йилларида (1608-1621) яратилган. Бу туркумда у флоренцияликлар турмушига бағишланган ранг-баранг ҳаётий лавҳалар, италян комедиялари персонажларини акс эттирувчи кўринишлар тасвирланган. Улар ўзининг ҳаётийлиги, деталларининг жонлилиги билан ажралиб туради. Калло

Италияда 13 йил (1608-1621) яшаб, ижодий камолга эришгач, ўз юртига қайтади. Шу ерда у халқ ҳаётини акс эттирувчи жиддий ва чуқур мазмунли асарлар ишлади. Оддий кишиларнинг оғир турмушини ўз асарларида ачиниш билан ифодалади. Калло ижодининг сўнгги даврида яратилган асарлар ичида "Урушнинг катта ва кичик талофотлари" (1630) асарлари туркуми ажралиб туради. Бу асарларида рассом уруш фожиасини ва келтирган талофотларни юксак маҳорат билан тасвирлайди. Бу билан у ўзининг реал воқеликка танқидий муносабатларини намоён қилади. Уруш халққа жабр - зулм келтиришини, ҳарбийларнинг талончилиги ва ваҳшийлигини кўрсатади. Калло ижодининг сўнги даврида манзара жанрига мурожаат қилади. У ўз манзараларида ҳавога ва нурга тўлган бепоён кенгликларни усталик билан тасвирлайди. Каллонинг реалистик манзаралари кейинчалик француз реалистик манзара рассомлиги ривожланишида муҳим аҳамиятга эга бўлди. 17 аср француз санъатининг йирик намоёндаси Никола Пуссен (1594-1665) классицизмнинг йирик вакили сифатида унинг бутун имкониятларини рўй-рост очиб берди. Н.Пуссен Франциянинг шимолий шаҳарчаларидан бирида ҳарбий хизматчи оиласида дунёга келди. Тасвирий санъат асосларини шу ердаги рассомлардан ўрганди. 1610 йил бошларида Пуссен Италия бўйлаб саёҳат қилди, уйғониш даври санъати намуналари билан танишди. Айниқса Рафаэл ижоди унда катта таассурот қолдирди. Рассомнинг диний воқеаларга ишлаган суратларида барокко таъсири , унинг мифология асосида ишлаган суратларида Тицианга хос ранг ҳис қилиш ҳаётни тўлақонли англаш сезилади. Бу суратлар кўтаринки руҳда чизилган. Ёзув услуби ҳам эркин, колорити илиқ, нурга бой. 1620 йил охирларидан бошлаб, Пуссен ижодида классицизмнинг ўзига хос томонлари кўрина бошлади. Ишлаган асарларида образларни идеаллаштириш ва композицияни ақл - идрок орқали тартибга келтиришга интилиш сезилади . “Танкред ва Эрминия” асарида рассом амазонка Эрминиянинг ўз рақиби, яраланган рицаръ Танкредга нисбатан уйғонган муҳаббати тасвирланади. Асарда яраланган Танкредни жуда эҳтиёткорлик билан кўтараётган

Бадрин(Танкреднинг дўсти) ва оқ отидан тушиб, ўз қиличи билан сочини кесиб, ярадор Танкреднинг ярасини боғлаш учун ҳаракат қилаётган Эрминия кўрсатилади. Асарда икки қарама - қарши образ - бир томондан, ҳаётдан кўз юмаётган Танкред ва иккинчи томондан, ҳаяжонланаётган Эрминия ҳатти - ҳаракатлари таъсирчан ифода қилинган. Танкред ва унинг дўсти устидаги темир ниқоб ва ҳилпираётган Эрминия кийимлари асарнинг драматиклигини оширади. Ботиб бораётган қуёшнинг шафақ нурлари эса бўлиб ўтган воқеалардаги қайғуни билдиради. Пуссен ижодига хос муҳим хусусиятлардан бири воқеликни ҳаракатда тасвирлашдир. Рассом ҳаракатни "гавданинг тили" деб таърифлайди. Гавда ҳаракати, юзда бўладиган мимик ўзгаришлар, имо - ишорадан рассом шахснинг ички дунёсини таърифлашда фойдаланади. 1630 йилларга келиб, Пуссен ижодида ҳаёт тўғрисидаги мунгли фалсафий қарашлар намоён бўла бошлади. Инсон ҳаёти ниҳоятда қисқа ва ўткинчи эканлигини ачиниш билан ифодалайди. 1640 йил охирларига келиб, Пуссен манзара жанрига мурожаат қила бошлайди. Табиат кўринишидаги улуғворлик, бепоёнлик, сирга тўла ҳолат рассомни ҳаяжонлантиради. Пуссен табиатни одамларсиз тасаввур эта олмайди. Рассом асарларида табиатнинг улуғвор ва чексизлигини ифода қилади. Уларда инсон ва табиат уйғунлиги, инсон табиат олдида кичик зарра эканлиги талқин этилади. Пуссен ижодининг сўнгги босқичида яратилган Геркулес ва Какус жанги" асари сюжети I аср Рим ёзувчиси Вергилийнинг "Энеида" поэмасидан олинган. Унда антик қаҳрамон Геркулеснинг Какус билан бўлган жанги ҳикоя қилинади. Композицияда табиат кўриниши асосий ўринни эгаллайди. Мақобатли тоғ, баланд дарахтлар, осмондаги булутлар улуғвор, табиат кўринишини яратади. Шу табиат қўйнида тасвирланган Геркулес ва мағлубиятга учраган Какус кўриниши бу улуғворликни бузмагандек сокин ва хотиржам. Шу хотиржамлик ва табиат ичидаги зиддиятларда рассом ҳаёт мазмунини кўради. Пуссеннинг йил фаслларига бағишланган асарлари инсон ҳаётининг тўрт фасл рамзи сифатида талқин этилади. Пуссен ижодида қаламсурат ҳам алоҳида ўрин эгаллайди. Бу суратлар бўлажак асарнинг

яратиш пайтида ишланган бўлиб, рассом ҳар бир асари композицияси устида узоқ вақт ишлаганлигини ва композиция яратиш борасида излаганлигини кўрсатади. Пуссен ижоди француз санъати тарихида муҳим ўринни эгаллайди. У яратган мумтоз услуб француз санъатида кейинги асрда давом этди, ривожлантирилди. Клод Лоррен (1600-1682) Классицизмнинг йирик вакили, классик манзарани таниқли намояндаси Клод Желле (Лоррен унинг адабий тахаллуси) ёшлигида Италияга келиб қолди. Кейинги ҳаёти Рим билан боғлиқ бўлди. Лоррен асосан классик манзарада ижод қилган. Унинг манзаралари лирик хис туйғу билан суғорилган бўлиб, улар кўп ҳолларда мунгли кайфиятда тасвирланади. Рассом асарларда табиат тинч ҳолатда кўрсатилади. Унинг асарларида ярим вайрона бўлган антик ёки афсонавий меъморлик қолдиқлари кўркам дарахтлар фонида ғоят жозибали кўринади. Лоррен классик манзара санъатининг вакилидир. Унинг композициялари аниқ тартибда ишланган. Лекин бу унинг реалистик ҳарактерига путур етказмайди. Рассом ҳавога тўла бепоён кенгликни усталик билан кўрсатади. Ундаги нур ва соя товланишларини маҳорат билан гавдалантиради. Рассомнинг "Тонг", "Туш пайти", "Кечки пайт" асарлари ўзига хос ранг тизимида ечилган. Лоррен қаламсурат санъатида ҳам самарали ижод қилди. Унинг натурадан ишлаган суратлари ҳамда офортлари ўзининг ҳаётийлиги билан ажралиб туради ва рассомнинг кузатувчанлигидан далолат беради. Рассом классик манзара жанрининг мукаммал кўринишини яратди. Унинг ижоди кейинчалик француз ва Европа санъатига сезиларли таъсир ўтказди. XVII аср француз ҳайкалтарошлиги кўпроқ декоратив ва парк санъати билан боғлиқ ҳолда ривожланди. Француз пластикасининг ана шу ривожланиши фонида йирик француз ҳайкалтароши, рассом ва меъмори Пер Пюже (1620-94) ижоди ажралиб туради. Пюже ўз ижодини ёғоч ўймакорлиги билан бошлаган. Италия бўйлаб кезган, Рим ва Флоренцияда ижод этиб яшаган. Микеланжело, Бернини, Картона ижодидан таъсирланган. Унинг илк асари Тулондаги ратуша пештоқи учун ишланган ҳайкалидир. Унда пахлавоннинг балкон балюстрадасини кўтариб турган пайтидаги кўриниш

драматик талқин этилган. Ҳайкалдаги декоратив деталларнинг бойлиги, ҳажмларнинг ифодали ва ёқимли нур соясида товланиши унинг таъсирчанлигини оширишда муҳим ўринни эгаллаган. Пахлавонларнинг бўртган мушаклари, бақувват гавдалари ҳамда қиёфалари ишонарли, ўз композицияларининг ҳаётий бўлишига интилганлигидан далолат беради. " Дам олаётган Геракл " ҳайкалида ҳам жисмоний кучли киши қиёфаси юксак маҳорат билан ишланган. Пюженнинг Версал учун ишланган «Милинли Кратон» ҳайкалида инсон азоб уқубати ва унга бардоши эмоционал кайфиятда талқин этилган. Қўли дарахт ёриғига кириб қолиши ҳисобига шердан енгилиб ҳалок бўлаётган кучли атлет фожеаси ҳаяжонли ва драматик талқин этилган. Унинг ҳатти-ҳаракатида даҳшатли вазиятдан қутлишга интилиш кўрсатилади. Унинг қиёфаси, гавда ва қўл мушакларининг таранглашганлиги ва гавданинг кучли ҳаракати ундаги куч - қудратни ишонарли намоён этади. Умрини сўнгида яратилган бу асар, сўзсиз санъаткорнинг юксак намуналаридан ҳисобланади. Сарой аристократияси Пюже ижодини унчалик қадрламаган. Унинг ижоди фақат XVIII асрдагина кўпгина ҳайкалтарошлар томонидан севиб ўрганилди, ютуқлари ривожгантирилди.

Адабиётлар: 1. Абдуллаев А.А. санъат тарихи Т. 1991. 1. Апухтин О.К. Тасвирий санъат ҳақида сухбатлар Т.1961. 2. Азимова Б,Ражабов Р, Абдирасилов С. 3. Тасвирий санъатга оид аташамарнинг изоҳли луғати Т 1994. 4. Булатов С.С. Ўзбек халқ амалий безак санъати. Т. 1991. 5. Булатов С.С.Амалий санъат қисқача луғоти. Т. 1992. 6. Қосимов Қ. Наққошлик Т. 1982.

Похожие

XVII аср санъати

XVII - XVIII асрларда франция санъати

XVII аср охири ва xix аср бошларидаги чет эл санъати

ХIХ аср санъати

XVIII аср санъати