Режиссёр ва рассом - Искусство - Рефераты

Режиссёр ва рассом

Загружено в:

21.04.2023

Скачано:

0

Размер:

5485 KB

Режиссёр ва рассом Режа: 1. Спектакл 2. Режиссёр ва рассом 3. Спектаклни қўйиш учун режиссёр ғоялари

Спектакл - жамоавий асардир, унинг яратилишида санъатнинг турли соҳаларидаги усталар иштирок этади. Асосий жой эса, шубҳасиз, актёр санъатига тегишлидир. Спектакл бўйича барча ишларнинг бошида режиссёр туради, у бадиий раҳбар ҳисобланади, спектаклни яратишда у ҳамма ижодий жараёнларнинг ташкилотчи- сидир. Театрнинг ёш рассоми шуни билиши зарурки унинг эскиз ёки бўлажак саҳна безаклари устидаги иши мутлоқ мустақил бўлмайди. У спектакл режиссёрининг йўналтириши билан амалга ошади, Ш.Абдумаликов, Ф.Аминов ва режиссёрлар Б.Абдураззоқов, М.Юсупов, В.Умаров ва О.Салимов (чапдан ўнгга). Режиссёр ва рассомнинг муносабатлари тарихи дунё каби қадимги ва дунё каби мураккабдир. ХVШ асрда театр байрамдагидек томоша бўлган, унда рассом - саҳна “машинисти” ҳам бўлиб, бошқарувчи шахс ҳисобланган. Бу феерия (эртак) ёки авждаги балет даври эди. Ҳатто драматик спектакллар ҳам балетни эслатган. Театр томошаларини безаш техникаси юқори даражада бўлган. Вақтлар ўзгарди. Бу билан дид ва дунёқарашлар ва томошабинлар

Х1Х асрда реалистик театрларга интила бошлади. Саҳнада жонли одамлар, инсоний кечинмалар, қайғу ва шодлик бўлиши керак эди. Х1Х аср охирида театр декорациялари тушкунликда эди. Саҳнада ”навбатчи” павилионлар, меҳмонхонадаги залнинг тасвирланиши ёки театр ҳаёти – бу ҳолат Шекспирдан Островскийгача мавжуд эди. Бизнинг давримизда ҳам театр саҳналарини безатиш жараёнлари аввалги даврларга нисбатан анча ўзгариб, янгиланиб борди. Тарихий манбалар ва баъзи адабиётларнинг маълумотларига қараганда ХVШ-Х1Х асрларда бизнинг ҳозирги тушунчамиздаги каби режиссёрлик бўлмаган. Шунингдек рассомлар ҳам бўлмаган, у пайтлар безакларни ҳунармандлар тайёрлаганлар. Булар натурал декорациялар бўлган. Декорациялар театрга алоқаси бўлмаган турли шахслар томонидан бажарилган. Барча мизансаҳналар одатдан ташқари қўзғалмас бўлган. Ясси, унча яхши бажарилмаган павилионлар ўрнатилган, мизансаҳналарнинг шартли ва қўзғалмаслиги - барча нарсаларни хотирадан чиқаришга мажбур этган. Ўша даврларда операларда актёрлар ўзининг либосларида, гримсиз саҳнага чиқишган. Ҳозирги даврда режиссёр ва расcомнинг ўзаро муносабатлари нимада бўлади? Режиссёрлар ҳар хил бўлади, уларнинг театр ва темпераментга бўлган дидини маданият бошқаради. Рассомлар билан бўладиган муносабатлар ҳам турли хил бўлади. Агар режиссёр ва рассом биргаликда ишлаган тақдирда ҳам, уларнинг диди ва театр ишларидаги интилишлари ўхшаш бўлса-да – спектаклнинг мутлоқ бир хил образи бўлмайди. Театр образи рассомда ҳамма вақт касбий жиҳатдан режиссёрдан ўзгача бўлади. Унинг нуқтаи назари ўзгача бўлиб, услуб, ранг, энг муҳими эса спектакл ғояларини шаклда ифодалашга қаратилади. Бу режиссёрнинг актёр образларини фикрлаш билан фарқ қилади. Агар рассомда спектаклнинг омадли образи пайдо бўлса, у ҳолда мураккабликлар юзага келади. Бунда уларнинг иккаласи ҳам ён беришни хоҳламайди.

Режиссёрда бўлажак саҳналаштирилувчи спектаклда кўпгина фикрлар бўлади. Рассом эса безашни ўзининг иши деб ҳисоблайди ва унга даъват этади. Режиссёрнинг спектаклдаги образлари қанчалик устун бўлмасин, у профессионал образни чизувчи рассомга йўл беради, яъни улар иқтидорлик ва маҳорат жиҳатдан албатта тенг бўлишса. Ўзаро баҳс-тортишувлар баъзи вақтлар яхши натижа беради. Режиссёр рассомнинг ишини бузиш ҳолатлари ҳам учраб туради. Бу эса баъзан рассом яратган образни инқирозга учратади. Натижада спектаклга фойда келтирмайди. Яна бир мисол: режиссёр спектаклни актёрларга қаратади ва улар билан ишлайди. Бунда режиссёр ўз фикрларини актёр образлари билан тўлатиши керак. Рассомга енгил бўлиб, у ёки бу нарсаларни ўзгартириши мумкин. Бу спектакл жараёнини бойитади. Учинчи ҳодиса шундаки, режиссёр спектакл пластикасига қизиқса, рассомга тўла ишонч билдиради: “сиз майдон ва мизансценаларни қуринг ва ўйлаб кўринг, мен эса актёрлар билан ишлайман”. Бу рассом учун жуда маъқул тушади, агар унинг уддасидан чиқа олса. Шу асосда унга тегишли бўлган ишларни қизиқиш билан бажаришга тушади. Натижада пластик жиҳатдан ишончли безаш пайдо бўлади, бу ягона ҳаракат ва ўйланган мақсад амалга ошади. Режиссёр эса кўп вақтга эга бўлиб, ишлари мақсадли ва ниҳоясига етади. Қайси режиссёр яхши, деб айтишга ҳожат бўлмаса керак. Баъзан режиссёр рассомга яхши йўналишлар беради, баъзан эса рассом режиссёрга яхши таъсир ўтказади. Режиссёр К.С.Станиславский каби бўлишни ҳисобласа яхши, рассом ҳам аниқ равишда спектаклда ҳамрежиссёр ҳисобланади. Баҳосиз бир нарса: режиссёр ва рассомнинг ҳамкорлиги фойдали ва ижодий эҳтиёждир, лекин иккаласининг ҳам қарашлари муаллифдошликда албатта тўла бирлиги бўлиши шарт. Фикримизча, режиссёр ва рассомнинг нормал иш замини бир-бирига бўлган қизиқишидадир. Рассом режиссёрнинг спектаклни яратиш фикрларига ҳақиқий равишда қизиқиши бўлса, режиссёр албатта рассомнинг спектаклни яратиш -безашида ёрдам бера олишига ишонади. Баъзи вақтлар алоқалар

бирданига бўлмайди. Кейинчалик ишлар юришиб кетади ва қизиқарли бўлади. Режиссёр ва рассомнинг бир-бирини тушунмаслик ва ҳурматсизлик иш усулида пьеса устида самарали ишлаш мумкин эмас. Режиссёр ва рассомнинг ўзаро муносабати махсус ва муҳим бир томонидир. Бу ҳақда фикрлар юритиш мумкин. Рассомнинг энг аввало эскизлар, чизгилари ёки макетлари ҳақида режиссёр нималарни билиши керак. Биринчи навбатда спектакл конструкциясининг аниқ ҳажми – рассом актёрга ҳар бир кўринишда қанча жой ажратади, чиқиш жойи қаерда, спектаклда улар қандай ўрнатилади ва қолганлари билан мослаштирилади. Саҳна алмашиши ва антракт қандай бўлади, ҳажм қисмлари қанча бўлади ва ёзув-чизув қанча бўлади? Спектаклни қўйиш учун режиссёр ғояларининг энг бошида муҳокамалар туради. Бундай илк бошланиш - маконни ҳажмий равишда ечишда саҳна ечимини турли рассомлар ҳар хил кўринишларда таърифлайди. Шундай рассомлар ҳам борки, улар театр санъатининг катта усталари, катта тасвирчилар - тасвирловчи воситалари ёрдамида ўзининг эскизларида план, ҳажм ва саҳна маконларини ёрқин кўрсатиб беради. Бу рассомнинг фикрларини режиссёрга етказишнинг намуна ва тушунарли шаклидир.

Чоршанбиев Х. “Сабъаи сайёр”А.Навоий. ( макет, диплом иши) Макет усулини амалий жиҳатдан қулай ва мақсадли масштаби 1:50 (1метр-2см) ўлчамда қўллаш маъқулдир. Бундай кичик макетда аввал спектакл образини аниқлаш жараёнида чизилган жиҳозлар, сўнгра спектаклда қўлланиладиган техника ва ҳатто рангли ечимлар кўрсатилиши мумкин. Макетни картондан ва кичик ёғоч бўлакларидан ясаш мақсадга мувофиқдир. Жисмларни кичик макетга киритиб, ҳар бир саҳнани қўлда ўзгартирган ҳолда кузатиб чиқилади. Саҳна безаклари ва зарур анжомларнинг ўрнатилиш оралиқлари ҳам масштабда циркул ёрдамида аниқланади ва саҳнада метр ўлчами орқали жойлаштирилади. Режиссёрлар кўп ҳолатларда макетни хуш кўришади, чунки эскизга қараганда саҳналар ўзгариши макетларда ёрқин ифода бўла олади (кейинги вақтларда муаллиф спектакл ечимини асосан макетларда ифода этмоқда). Бу ҳолларда режиссёр барча ютуқлар ва камчиликларни айта олади. Бу эса рассомнинг бошланғич ишини енгиллаштиради. Агар рассом бирданига саҳна эскизини катта

ҳажмда тайёрласа, спектакл хусусиятига мос келадиган чегарада ушлаб туриш қийин бўлади. Бундан ташқари ҳар қандай режиссёр оғзаки равишда ифодаланган спектакл безагини тасаввур қилавермайди. Ўтган аср режиссёр- ларининг баъзилари рассомлар билан “талаб этиш” йўли билан ишлар эдилар. Ҳозирда режиссёрлар билан рассомлар орасида катта ижодий ўзгаришлар ва тушунчалар ҳосил бўлди. Режиссёрлар саҳнада “буни қаерга қўйиш керак”, ”бу нима учун керак” ва “бу нимани англатади” саволларини рассомларга эмас, аксинча ўзлари англаган ҳолда рассомларга йўл-йўриқлар бера бошладилар. Бу ҳолларни театр режиссёрлари А.Гамиров, М.Вайл, В.Умаров ва Б.Абдураззоқовлар ҳамкорлигидаги ишларда учратиш мумкин. Хуллас, режиссёр ва рассомнинг бир - бирига муносиблиги театр санъатининг улкан ютуқларини юзага келтиради ва уларни мустаҳкамлашга хизмат қилади.

Адабиётлар: 1. Ўзбекистон Республикасининг ”Таълим тўғрисида”ги қонуни, 1997 й. 2. Ўзбекистон Республикасининг давлат таълим стандартлари, 1997 й. 3. Ўзбекистон Республикасининг кадрлар тайёрлаш миллий дастури, 1999 й. 4. Каримов И.А. Ўзбекистон ХХ1 асрга интилмоқда, 1999 й. 5. Козлинский В.И., Фрезе Э.П. Художник и театр. - М.: Советский художник, 1975 г. 6. Михайлова А.А. Сценография: теория и опыт. - М.: Советский художник, 1999 г. 7. Захаржевская Р. Костюм для сцены. - Советская Россия, 1967 г. 8. “Театр” журналлари. - Т. 2004-2007 йй. 9. “Сцена” журналы, М. 2003-2006 гг.

Похожие

Режиссура ва унинг театр санъатидаги ўрни

Сценографияда ўзгариш жараёни

Театр саҳна тасвири

Режиссёрлик бурчининг уч қирраси

20-30 йиллар йирик рассом П.Бенъков учун ҳам самарали бўлди