Rejissorlik burchining uch qirrasi - Искусство - Рефераты

Rejissorlik burchining uch qirrasi

Загружено в:

17.05.2023

Скачано:

0

Размер:

43 KB

Rejissorlik burchining uch qirrasi Reja: 1. Rejissor-oyna (ko‘zgu). 2. Rejissor — spektakl tashkilotchisi.

Teatr san’ati nechog‘li rivojlangan bo‘lmasin aktyorlar mahorati, xamda dramaturg asari qanchalik mukammal bo‘lmasin, ijodiy jamoa naqadar kuchli va tarbiyali bo‘lmasin rejissor — talqini amalga oshiruvchi barcha omillar sintezlashgan xolda birlashmasa badiiy yaxlit spektakl paydo bo‘lmaydi. Birlashtiruvchi kuch rejissorning tashkilotchilik qobilyatidir. V. I. Nemirovich -~ Danchenko o‘zining "O‘tmishdan" degan asarida rejissorlik burchining uch qirrasi bo‘lishi kerak degan ta’limotni olg‘a surdi. Hozirgi zamon teatrida jamoaga ijodiy rahbar bo‘lish uchun bu uch qirra rejissorlarda mavjud bo‘lishi talab qilinadi. Ular: - rejissor — tushuntirib beruvchi, pedagog; - rejissor — oyna (ko‘zgu), ko‘rsatib beruvchi; - rejissor — tashkilotchi, kabi tushunchalardir; Pyesani jamoa bilan o‘qish rejissorni spektakl ustida ish boshlash jarayonida muhim bosqich hisoblanadi. Chunki, rejissor — aktyorlar, rassom, kompozitor bilan hamkorlikda ish olib borishi uchun o‘z rejasini, ularga to‘g‘ri tushuntira olishi kerak. Spektakl yaratish jarayoni qatnashgan har bir xodim pyesani o‘rganishda rejissordan bevosita ko‘mak oladi. Lekin rejissorning eng muhim vazifasi aktyor bilan to‘g‘ri ishlashdir. Shuning uchun ham har bir rolni to‘g‘ri taqsimlash va tushuntirishda, spektaklning badiiy obrazni yaratishda, pyesaning g‘oyaviy-badniy qimmatini to‘g‘ri aniqlashda rejissorning uch qirrasi muxim vazifani bajaradi. Bu uch qirra: pyesa voqealar tartibini aniqlashda, shart- sharoitlarini o‘zlashtirishda; janr hususiyatlarini, belgilashda yozuvchining tili hamda badiiy uslubini anglashda mavzuning dolzarbligini belgilashda; aktyorlarning o‘z obrazlariga bo‘lgan munosabatini aniqlashda eng muximi xarakterlarni ochishda yordam beradi. Repititsiyalarni uyushtirish, spektakl yaratayotgan barcha ijodkorlarni bir maqsadga yo‘llash, ish vaktidan unumli foydalanish, barcha sexlar ishini nazorat ostita olish, spektaklga texnikaviy yordam bevchilarga to‘g‘ri vazifa berish — bularning xammasi rejissordan ulkan tashkilotchilik qobiliyatini talab qiladi. Ma’lumki teatr jamoaviy va sintetik san’at, turi, bas shunday ekan boshqa sanat turlari ustalarini bir maqsad yo‘lida birlashtirish, ularni to‘g‘ri yo‘naltirish,

xatolarini o‘z vaqtida aniqlash loqaydlarini kezi kelganda yakka-yakka xolda tarbiyalash, bo‘lg‘usi spektakl uchun javobgarlik xissinni paydo kilish, rejissorning tashkilotchilik va tushuntira olish kobiliyatlariga bog‘liq. Shuning uchun buyuk rejissor va pedagog Nemirovich Danchenkoning rejissorlik burchining uch qirrasi xaqidagi ta’milimotining ahamiyati hozirgi paytga kelib yanada oshayapti. Ayniqsa tushuntirib berish – pedagogik sifatida jamoani tarbiyalash aktyorlar mahoratini oshirish, dunyo qarashini shakllantirish, bilim doirasini kengaytirish, o‘z ustida va rol ustida ishlashga o‘rgatish, badiiy didini o‘stirish, nutqi texnikasini takomillashtirish, uning insoniy yuragini tozalash,bag‘ri kenglik ruxida tarbiyalash, intizomga o‘rgatish kabi qator vazifalar rejissor-tarbiyachi pedagogning zimmasida.. .Mana shularni amalga oshirish uchun rejissor alo darajada tushungan va tushuntira oluvchi bo‘lishi kerak. Rejissorning bu xususiyati faqat aktyorlar bilan ishlaganda emas, balki spektakl sahnalashtirish jarayonida boshqa ijodkorlar bilan xamkorligida ham amalga oshishi zaruratga aylanadi. Demak, rejissor avvalo pedagog yoki tushuntiruvchi.Bu qirra aktyorlarni tarbiyalash bilan bir qatorda pyesani ular bilan tahlil qilishda voqealarni baholashda, va unga nisbatan munosabatini aniqlashda hayotiy misollar bilan tushuntirishda yetakchilik qiladi. Buning uchun rejissor o‘zi aktyorlik mahorati texnikasini to‘g‘ri tushunishi uning yordamida o‘ziga xos badiiy buyoqlarni ko‘rsata bilishi" lozim. Kezi kelganda aktyorlarga u yoki bu sahnani ko‘rsatib berganida ular ko‘rganlarini rivojlantirib, harakat qila boshlasa,rejissor uchun bu eng oliy yutuqdir. Lekin ko‘p hollarda rejissor o‘z mavqeini sui istemol qilib, yoki aktyordan o‘zini kobiliyatli bilib, rolni ipidan-ignasigacha ko‘rsatib beradi. Aktyordan faqat shularni ko‘chirib ijro etishlarini talab qiladi. Natijada, aktyor faolligini bo‘g‘ib, mavqeini qug‘irchoqqa tenglab qo‘yadi. Bunday xolatda aktyorlar ijod qilishdan to‘xtaydi, spektakl rejissor ko‘rsatmasidan ko‘chirilgan bir hil ijro uslubidagi tomoshaga aylanadi. Teatr san’ati uchun an’anaviy shiorga aylangan xaqikiy "rejissor aktyorda o‘lishi kerak" degan aforzmga amal qilinsagina rejissor tomonidan ekilgan "urug‘" unib chiqib,xosil berishi mumkin. Agar aktyorlar rejissor tomonidan ko‘rsatilgan u

yoki bu holatlarini eslab qolishga harakat qilib, uni chuqur tushunmasa yoki o‘z hissiy tuyg‘ularida aks ettirmasa, ijro xayotiy bo‘la olmaydi. Bu hollarda rejissor ko‘rsatuvi zararlidir. Agar buning aksi bo‘lib, rejissor ko‘rsatgani aktyor yuragiga ta’sir etib, yaxshi zaminga urug‘ tushsa va uning tuyg‘ulari xamda fantaziyasini uyg‘otib yuborsa, nur ustiga a’lo nur. Demak aktyor rejissor ko‘rsamalaridan ilxomlanib, o‘z xarakatini yangitdan, qayta yarata boshlaydi. Spektakl bunyod etish jarayonida rejissorning psixolagik qirrasi eng asosiy o‘rinlardan birini egallaydi. Chunki, ishtirokchilar bilan birinchi uchrashuvda ularni o‘z rejasiga qiziqtira olsa, ijod qilish uchun manba topib bersa, pyesa g‘oyasi, undagi personajlarning harakteri, rejissor rejasi aktyorlar qalbini egallasa, ularning tasavvurini ishga solib yuborsa, rejissor o‘z maqsadi sari to‘g‘ri qadam qo‘ygan bo‘ladi. Nemerovich.-Danchenko bu jarayonni teatr kollektivi, ayniqsa yoshlar uchun tarbiyaviy ahamitni juda katta ekanlngini ko‘p marta uqtirib o‘tgan edi. "Chanqoq aktyorni muallif fikri bilan sug‘orish kerak", — deb takidlar edi buyuk rejissor. Nemirovich-Danchenko rejissor-pedagoglarga xos bo‘lgan "aytib beruvchi"lik qobiliyatiga ega edi. Uning bilimi, hayotiy tajribasi va ta’surotlari shunday boy ediki, buning natijasida aktyorlar o‘zlari sezmagan holda u yoki bu aytilgan so‘z ta’sirida voqea yoki lavha mazmunini, uning hayotiy asosini ilg‘ab olardilar, shu daqiqaning o‘zidayoq holatlar uchun kerakli bo‘lgan hissiy tuyg‘ular vujudga kelar edi. Pyesadagi shart-sharoitlar rejissor tomonidan to‘g‘ri talqin etilishi — aktyorlar bilan birinchi uchrashuvdayoq obrazning boshlang‘ich g‘oyasini to‘g‘ri tushunishga, maqsadni to‘g‘ri ilg‘ab olishga, ular fantaziyasini uyg‘otib, fikrlarini faol ishlashiga sabab bo‘lardi. Agar mana shu jarayonda aktyor muallif g‘oyasini ilg‘ab olsa, ijodiy uyg‘onish rejissorlar talqinini to‘g‘ri tushunish vujudga kelib, chinakam izlanish jarayoni boshdanadi. Rejissor bu jarayonga erishgandan keyin aktyorlarni o‘z xoliga tashlab qo‘ymasdan, repetitsiyadan – repititsiyaga faollashtirib bormasa ular noto‘g‘ri yo‘lga kirib ketishi xech gap emas. Shuningdek repetitsiyalar davomida aktyorlar bilan obraz haqidagi fikr va mulohazalarini

boyitishi, yangilashi va doimo izlanishlari uchun turtki bo‘lib turishi lozim. Aktyorni kecha qilingan ishini bugun yanada boyitib, rivojlantirib, obrazini pishitishga ilhomlantirib turishi kerak. Shundagina rejissor ko‘zda tutgan maqsadiga to‘g‘ri yo‘l topgan bo‘ladi. Rejissor-oyna (ko‘zgu). Rejissor repetitsiyada o‘tirib, aktyorlarning yutug‘i va kamchiliklarini xuddi oynadek o‘zida aks ettiradi. Bu hususiyat natijasida aktyorlar o‘z intilishlarini to‘g‘ri his qila oladi. Rejissor rejasini o‘zida aks etirayotgan aktyorning yutuq va kamchiligini uzluksiz kuzatib turish, uning fantaziyasini intilishlarini muallif fikri asosida nechog‘li to‘g‘ri ketayotganiga baxolab borishdir. Shu bilan bilan bir qatorda aktyor talqinini to‘g‘rlab, uning fikrlarini rivojlantirish va uni ijod yo‘liga yo‘llashidir. Aktyor esa o‘zini xaqiqatan ham rejissor munosabati orqali oynada ko‘rgandek bo‘lishi kerak. "Mana bu yeri yaxshi, mana bu yerida mana buni xoxladingizmi, shu yerinn bunday qilib ko‘ring"— deb aytilgan so‘z aktyorga yordam berayotganini xis qilish xam katta fazilat. Aktyor ijrosini to‘g‘ri aks ettirish uchun uning o‘ziga xos hususiyatini, ko‘z ilg‘amas tomonlarini ham sezuvchi diqqat, etibor kerak. Personaj xarakteri aktyor ijrosida qanday ifodalanayotganini tug‘ri aks ettirishi uchun rejissorning o‘zi aktyor yaratishi lozim bo‘lgan obraz hayotini undan yaxshi bilishi lozim. Repetitsiya vaqtida rejissor nigoxi aktyor fikridan oldinroq yurishi bilan bir vaqtda, personaj fikrining oqimini ham to‘g‘ri-noto‘g‘riligini kuzatib borish natijasida vaqti-vaqti bilan repetitsiyani to‘xtatmasdan kichik nuqsonlarni to‘g‘rilab turishning xam axamiyati bor. Bunday qobiliyatga ega bo‘lish uchun rejissor, yuqorida aytganimizdek aktyorlarining badiiy imkoniyatlarini, individual hususiyatlarini va aktyorlik mahoratiniig elementlarini puxta bilishi zarur. Shundagina aktyor rejissorda o‘z aksini to‘g‘ri ko‘rib, tegishli xulosa chiqarishi mumkin.

Rejissor — spektakl tashkilotchisi. Rejissor spektaklning barcha tarkkibiy qismlarini o‘z nazarotida ushlab turgani holda aktyor ijodini birinchn o‘ringa ko‘yib, unga ko‘maklashadigan yordamchi vositalarni, uning atrofida garmonik ravishda birlashtirgan xolda badiiy yaxlitlikka erishadi. Bu o‘rinda rejissor — tashkilotchi sifatida mutloq xukmrondir. U boshqalarga nisbatan spektaklning voqealar oqimi yechimini qanday tashkil qilishni aniq biladi. Chunki, reja paydo bo‘lgandan boshlab o‘z tasavvurida aktyorlar ijrosi, rassom rejasi, kompozitor musiqasi va h.k larning birlashuvi natijasida vujudga keladigan spektakl natijasini oldindan ko‘ra oladi. Bunday rejissor spektaklning kamchiliklarini qanday tuzatish yoki “berkitishning” rejasini xam tuzib oladilar. Spektakl natijasini oldindan biladigan rejissorlarni Stanislavskiy "natija rejissorlari", — deb, ataydi. Natija rejissorlarning navbatdagi tomoshasi, ijodkor rejissorning yangi shakldagi spektakl – tug‘ilishini nazarda tutudi buyuk reformator. Hamma natijani oldindan ko‘ra bilish ijodiy jarayonni vujudga keltirmay, balki natija uchun intilish bo‘lib, spektaklning tashqi tomonini tomoshani tashkil qilish uchun harakat bo‘lib qoladi. Hakiqiy rejissor spektakl ustida ishlash jarayonini ma’lum rejaga asoslangani holda olib borgan taqdirda ham, o‘zi bilan ishlayotgan ijrochi ijodkorlar imkoniyati bilan hisoblashadi va natijalarini ko‘rib, o‘z rejasiga yangiliklar kiritib boradi. Aktyorlarning har bir repititsiyada beixtiyor o‘zgarib borayoganlarini xis qilib, vaqtning o‘tishi bilan hayot tajribalari va maxorati yanada yuksalishini kutadi. Natijada o‘z qarashlarini ham o‘zgartirib, boyitib boradi. Agarda rejissor tashknlotchi spektakl ustida ishlash jarayonida uning yaratuvchilari bilan ijodiy ish olib bormasa, qator qarama-qarshiliklarga uchrashi mumkin. Chunki, boshqa ijrochi san’atkorlar rejissorlar rejasiga asoslangan xolda ham, baribir, o‘z dunyoqarashi, individual hususiyatlarigao‘zlariga qulay qoliplara ega. Ular spektakl shakliga vayechimga nisbatan o‘z munosabatlariga ega bo‘lishlari tabiiy. Agarda ular to‘g‘ridai-to‘tri, ko‘r-ko‘rona rejissor talablarinigina bajarish bilan cheklansalar, hamkorlikdagi ijodiy jarayon vujudga kelmaydi.

Unda barchasiga faqat birgina rejissorning o‘zi javobgar bo‘lib qoladi. Rejissorning tashkilotchiligi, spektakl yaratish jarayonida yagona hukmron bo‘lishi bilan bir qatorda, tomosha natijasi uchun asosiy javobgardir. Nazariyada esa - spektakl birgina rejissorning ijod maxsuli emas, balki, jamoaning xamkorlikdagi maxsulidir. Demak rejissordan zamon talablariga javob bera oladigan spektakl yaratish talab qilinadi. U teatrga rahbarlik qilishi uchun yuqorida aytilgan kobiliyatlarning barchasini o‘zida mujassamlagan bo‘lishi kasb talabidir. Ijodkor rejissor davrimizning yangi kishisi kechinmalarini, o‘zida chuqur aks ettirgan, yuqori saviyadagi, spektaklni, badiiy yaxlit shaklda namoyish eta olishi zaruratdir.

Adabiyotlar: 1. Arastu. Poetika. Axloqi kabr – T.: Yangi asr avlodi, 2011. 2. K.S. Stanislavskiy San’atdagi hayotim –T.: G‘.G‘ulom nomidagi adabiyot va san’at nashriyoti, 1965. 3. K.S.Stanislavskiye va V.I.Nemirovich-Dakchenkonnng barcha mavjud asarlari. 4. B.Almosva, A. Bassexes, V. Peter, N.V.Gilyarovskaya. A.Y.G‘oyaovin. I.Y.Grsmnslevskiy, V.V.Dmitriyev, V.M.Kruchin-Bog‘danov, V.I.Myuller, V.F.Gindin. F.Sirkin. V. Shverubovich, M.N.Etkina va kabi teatrrassomlar va tadqiqotchilarning teatrrassomlari xakidagi asarlari. 5. L. I. V. Badanov, V. S. Barkov, G. B. Barmsh, A. A. Barannikov. L.Nerner, G.A.Zayachiy. A.A.Kossakovskiy, V.I.Popoch. N.N.Sosunov kabi mutaxassis va tadqiqotchilarning sahnatexnikasi va butaforiyalarga oid asarlari. 6. R. Shidlovskin, A.G.Obrazno, A.V.Bartoshsvnch, G. V. Makarova, L.I.Petelman. Q.Rudnnikiy kabi birqator olimlarning chet el rojissurasi xaqidagi asarlari. 7. J.L.Barro, B. Brext, J.Vnlyar. I.V.Gete, D.Didro, Sh.Dyullen. F.Jeliye. L.Juvs. G.Kreg, G.Lessing, Dj.Louson. B.Reyh E.Triode, F.Shiller, V. Pinso, P. Bruq Dj. G. Legons, E. Pasvater. J. A.Vorro, L. Vnskopn. M, Mlreshel kabi chet elfaylasuf olimlari va san’at arboblarning asarlari

Похожие

Amaliyot (rejissorlik)

Rejissorlik qobiliyatini tarbiyalash

Professional rejissura san’atining vujudga kelishi

Rejissor rejasi va personajlar maqsadi

Rejissura va uning ijtimoiy mavqei