Nutq madaniyati mezonlari - Искусство - Рефераты

Nutq madaniyati mezonlari

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

30 KB

Nutq madaniyati mezonlari Nutq madaniyati so‘zlovchi yoki yozuvchi tomonidan shakllantirilgan matnning tashqi ko‘rishi bo‘lib faqat lisoniy hodisa emas, balki insonning ichki kechinmalari bilan bog‘liq ruhiyat va nafosat, hodisasi ham hisoblanadi. Nutqning quyidagi mezonlari mavujd: nutqning to‘g‘riligi, aniqligi, mantiqiyligi, sofligi ta’sirchanligi. Nutqning to‘g‘riligi Nutqning to‘g‘ri bo‘lishi asosiy mezon hisoblanadi. CHunki nutqning to‘g‘ri tuzilgan bo‘lishi so‘zlovchi va tinglovchining, shuningdek, yozuvchi a kitobxonning bir – birlarini tez va oson tushunishlarini ta’minlaydi. Agar nutq to‘g‘ri bo‘lsa, aniq ham mantiqiy ham, ta’sirchan ham bo‘la olmaydi. Nutqning to‘g‘ri bo‘lishi, eng avvalo uning adabiy til me’yorlariga muvofiq kelishidir. Ayniqsa, nutqning to‘g‘ri bo‘lishi urg‘u va grammatik me’yorlarga muvofiq kelishidir. Ayniqsa, nutqning to‘g‘ri bo‘lishi urg‘u va grammatik me’yorga amal qilishni taqozo etadi. Masalan, urg‘u o‘zbek tilida ko‘pincha so‘zning oxirgi bo‘g‘iniga tushdi. Qo‘shimcha qo‘shilishi bilan urg‘u ham kuchayadi: talabalarimizga. Lekin urg‘u oldingi bo‘g‘inga ko‘chgan holatlar ham mavjud. Jumladan, fe’l, ravish va ayrim olmoshlarning turida urg‘u oldingi bo‘g‘inda: keldi, hamma, barcha, qushcha (aqlning yo‘q), yigitcha (qariyaga nisbatan). Urg‘u 3 ta vazifani bajaradi: so‘zni shakllantiradi, boshqa so‘zni chegaralaydi, ma’no farqlaydi. So‘zga aloqador urg‘uning turi so‘z urg‘usi deyiladi. Masalan, urg‘usi noto‘g‘ri qo‘yilsa, ma’no o‘zgaradigan so‘zlar mavjud: atlas – atlas, olma – olma, yig‘ma – yig‘ma, qo‘llar – qo‘llar, ishlar – ishlar, yangi – yangi, hozir – hozir. So‘z urg‘usidan tashqari mantiq urg‘usi ham mavjud bo‘lib, nutqning to‘g‘riligini mantiq urg‘usi ham mavjud bo‘lib, nutqning to‘g‘riligini ta’minlashda uning ham ahamiyati kattadir. Mantiq urg‘usini olgan so‘z hamisha

kesimning oldida joylashadi. Tinglovchiga etkazilishi shart bo‘lgan so‘zga alohida urg‘u beriladi, ya’ni bo‘rttiriladi: Men kutbxonaga kecha bordim. Kutbxonaga kecha men bordim. Bundan tashqari, ma’noni kuchaytirish uchun xizmat qiladigan, emfatik urg‘u ham mavjud: Kaaatta bino, uzuuun ko‘cha, chiroooy qiz. Demak, talaffuzda urg‘uga aloqador me’yorlarni ham saqlash lozidir. Grammatik me’yorlarga rivoya qilish deganda gap tuzish qoidalaridan to‘g‘ri foydalanish, o‘zak va qo‘shimchalar o‘rtasidagi bog‘liqlikni ta’minlash, ega kesim mosligiga erishish, ikkinchi darajali bo‘laklarning bosh bo‘laklarga bog‘lanishlarning qonuniyatlariga e’tibor berish ko‘zda tutiladi. Demak, til xazinasidan kerakli so‘z, kerakli gramatik shakllarni tanlash va o‘z o‘rnida ishlatish, ya’ni nutqning to‘g‘ri tuzilishiga erishish nutq madaniyatining asosiy mezonidir.

Похожие

Nutq tovushlari

Nutq madaniyatiga kirish

CHet ellarda musiqa madaniyati

O`zbekistonda xor madaniyati

Vokal-xor malakalari va ularning ahamiyati