Мусиқий чолғуларнинг истеъмолдаги акустик асослари - Искусство - Рефераты

Мусиқий чолғуларнинг истеъмолдаги акустик асослари

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

41.5 KB

Мусиқий чолғуларнинг истеъмолдаги акуст и к асослари Режа: 1. Мусиқий чолғуларнинг истеъмолдаги акуст и к асослари 2. Истеъмолдаги (амалиётдаги) мусиқий чолғуларни акустик асослари

Мусиқий чолғуларнинг шаклланиб амалиётда яратилиш мезонлари. Уларнинг аввало табиий жараён, миллий жараён билан боғлиқлаги, авлоддан — авлодга ўтишининг асосий моҳияти, мезони, МИЛЛИЙ жараён ва қ адрият талабига жавоб бериши. Товушларнинг табиий кўринишига мутаносиб тарзда тараннум этиши. Замонавий ва халқ чолғуларининг акустик, яъни овоз тараннумига тегишли асосларини ўрганиш. Уларнинг асл ҳоли ва ижродаги ҳолатларини аниқлаш ва идрок этиш. Турли хусусиятга эга бўлган чолғуларнинг овоз чиқаришларидаги т ебраниш турлари, турли муҳитларда ўтказилган тажрибалари. Товушлар жаранги жараёнида бевосита уйғунлашадиган турли қўшимча шартлар. Истеъмолдаги (амалиётдаги) мусиқий чолғуларни акустик асослари. Мусиқий чолғуларнинг шаклланиш жараёни инсониятнинг ҳаёти давомидаги ривожи ҳамда интелектуал баркамоллик мезонлари билан изоҳланади. Уларнинг яратилиши, амалиётда синалиши ва инсоният томонидан қабул қилиниши даражасида мукаммаллик эришган чолғуларни биз айни пайтда амалиётда кўриб турибмиз. Ўтмишда чолғу созларнинг мингдан-минг турлари яратилган, ижрочиликда қўлланилган. Лекин, улар орасида ўзининг катта имкониятларга эгалиги билан, ўзига хослиги билан, уйғунлик хусусиятларига эгалиги билан, мураккаб ва ўз ўрнида қулайлиги билан, инсон ҳаётига зарурлиги билан аҳамият касб этган чолғулар авлодлар томонидан такомиллашшиб, асраб-авайлаб келинаётганини эътироф этиш лозимдир. Мусиқий чолғулар ўз хусусиятлари доирасида бутун жаҳон халқлари амалиётида деярли бир хил жиҳатларга асосланади. Лекин уларнинг имконият даражалари жиҳатидан бутун дунё халқларига ўрнак бўла оладиганлиги билан ажралиб туради. Шу боис ҳар қандай мукаммал чолғунинг умумбашарият миқёсида кенг оммалашиши ҳайратланарли эмас.

Балки ривожланиш унсурларини кўрсатувчи сифатлари десак ҳам тўғрироқ бўлади. Шу нуқтаи назардан мусиқий чолғуларни амалиётда икки улкан турга бўлишади. Биринчиси – бу ҳалқ миллий чолғулари, иккинчиси эса – профессионал мукаммал (академик) чолғулар. Буни биз бир кўришда Катта симфоник оркестри таркибига кирган чолғулар сифатида тасаввур этамиз. Мусиқий акустика фани ҳам асосан умумбашарият мумтоз (профессиолнал) мусиқанинг еракчи ижромажмуи бўлмиш симфоник оркестр таркибидан жой олган чолғуларни гуруҳлар кесимида, алоҳида-алоҳида тузилиши ва товуш манбаини идроклашга мўлжалланган. Симфоник оркестрининг чолғуларидан ташқари ўзбек халқ чолғулари (энг мукаммал миллий созлар) дан ҳам айрим чолғу намуналар мусиқий акустик жиҳатлар томонлама ўрганилади. Одатда, мусиқий чолғуларнинг ер юзида пайдо бўлиб ривожланиши қуйидаги тартибга мосдир. Яъни, аввало урма чолғулар, дамли чолғулар ва сўнгра торли чолғулар пайдо бўлиб истеъмолга кирган. Кашф этилган ҳар қандай чолғу ривожланиш жараёнида мукаммаллик жиҳатларни ўзида мужассам этгандан сўнг уларнинг ўрни алмашади. Яъни, гуруҳлар кўринишида, имконият даражаларига қараб турланадилар. Унга кўра торли чолғулар гуруҳи етакчилик қилади. Демак: Ҳозирги даврга келиб мусиқий чолғуларнинг мавжуд бўлган қуйидаги гуруҳлари амалиётда қўлланилади. Барча замонавий чолғуларнинг ҳам инобатга олиб уларни тўртта асосий гуруҳларга бўлиш мумкин: 1. Торли чолғулар; 2. Дамли чолғулар; 3. Урма чолғулар; 4. Электрон (замонавий техник ва рақамли) чолғулар. Чолғуларнинг ҳар бир гуруҳи ўз таркибига, аввало ижровий хусусиятлари, сифатлари билан турдош бўлган чолғу созларни қамраб олган.

1). Торли чолғулар симфоник оркестрнинг асосий бидиий кучи сифатида гавдаланади ва ўз ўрнида ички (шаклар, услубан, ижро воситасига биноан ва ҳ.к.) хусусиятлари асосида иккита бўғинга бўлинади: а) - Камонли чолғулар; б) - Чертма чолғулар. 2). Дамли чолғулар ҳам ўз ўрнида ижровий жиҳатларидан келиб чиқиб икки турга бўлинади. Бу мукаммаллик даражасига таъсир этмаган ҳолда ажратилади: а) - найсимон чолғулардан; б) - найпачоқ тилли чолғуларга. 3). Урма чолғуларнинг турлари кўп бўлган. Урма чолғуларнинг келиб чиқишига кўпроқ ҳаётий амаллар билан боғлиқлиги эътироф этилиб келинган. Шу боис урма чолғулардан инсон ҳаёти фаолиятларида кенг фойдаланилади. Симфоник оркестрда деярли 30 дан ортиқ урма чолғулар қўлланилиши барчага аёндир. Уларни ўзаро ички турлашда уч бўғинга бўлиш мумкин: а) - торли урма чолғулар; б) - идеофон урма мусиқий чолғулар; в) - пардали мембранани чолғулар . 4). Замонавий кашфиётлар билан боғлиқ электрли чолғулар. Айни пайтда мусиқий чолғуларнинг барчасини электрон намуналари мавжуд бўлиб, ижрочилик амалиётида кенг фойдалинилади. - Э.Хладни тажрибаси: идеофон ва Гемиидеофон . а) (Сим) торларнинг тебраниш қонуниятлари. 1). Қанчалик тор таранг тортилса унинг тебраниши шунчалик тез. 2). Узликсиз ва тортилиш жиҳатидан бир хил, лекин унинг йўғонлиги фарқли томонини билдиради. Тор қанчалик йўғон бўлса шунчалик паст ёки секин овоз тараннум этади.

3). Турли материаллардан қилиниб бир хил тортилган бир хил йўғонликдаги торлар ҳам турлича янграйди. Зеро, қаттиқ ва оғир материаллардан қилинган тор паст овоз беради. 4). Қаттиқлик хусусият овоз ўзгаришининг асосидир. б) Урма чолғулар. Бу хилдаги чолғуларда овоз чиқариш манбаи зарбдир. Зарбанинг аниқлиги ва маълум нуқтага эгалиги унинг тембр жиҳатдан баланд пастлигига асос бўлиб хизмат қилади. Лекин, чолғунинг овоз имкониятларининг асоси сифатида унинг яратилиши учун асос бўлган материаллар, шакллантириш мезонидаги физик ва математик нисбатларнинг мутаносиблиги ва ҳажми муҳим аҳамият касб этади. Масалан: 1). Терининг қалин-юпқалиги. 2). Тери қопланган гардиш диаметрининг кенг ва қисқалиги. 3). Парда тортилиш ҳолатининг таранг ёки акси. 4). Овознинг тез йўқолиши ва сақланиши. 5). Фақат литавра созланган товуш беришга қодир.

Адабиётлар рўйхати: 1. Гарбузов И.А. Мусиыий акустика М.1970 г. 2. Багарудов В. Гарбузов И. Корсунский С. Тогидесьенский А.- Мусикальная акустика, М.1954 г. 3. Исроилова К. – Анъанавий щофизлик санъати, Т., «Ворис нашриети» 2008 й. 4. Корсунский С.Т Тогидесьенский А.А.. Мусикальная акустика, М.1954 г. 5. Атлас муз ы кальных инструментов народов Мира, 6. Петросянц А. Инструментоведение 7. А.Тошматова, Ўзбек халқ чолғулари каталоги. Т., “Фан” 2007 й.

Похожие

Мусиқий акустика

Чертиб ижро этиладиган мусиқий чолғулар

«Мусиқий қобилиятлар психологияси» (VIII бўлим. Асосий мусиқий қобилиятлар)

Дамли чолғулар

Мусиқий эшитиш қобилиятини машқ қилиш