Мусиқа маданияти дарсларининг ҳусусияти ва структураси - Искусство - Рефераты

Мусиқа маданияти дарсларининг ҳусусияти ва структураси

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

80.5 KB

Мусиқа маданияти дарсларининг ҳусусияти ва структураси Режа: 1. Мусиқа маданияти дарсларининг мақсад ва аҳамияти. 2. Мусиқа маданияти дарсининг ҳусусияти ва бошқа фанлардан фарқи. 3. Мусиқа маданияти дарсининг бошқа фанлар билан алоқаси. 4. Мусиқа дарсининг структураси. 5. Мусиқа дарсининг фаолият турлари ва уларнинг ўзига хос хусусиятлари.

Дарс, мусиқа тарбияси тизимида, етакчи омил ҳисобланади. Чунки, болалар ялпи тарзда қамраб олинади. Мусиқа болаларни ақлий ҳамда аҳлоқий ривожланишида катта ижобий таъсир кўрсатади. Шунинг учун мусиқа дарслари энг аввало, тарбия дарси дейилади. Фаннинг номи фақатгина мусиқа ўқитиш методикаси эмас, балки мусиқа тарбияси методикаси дейилади. Янги дастур мазмунида дарс ўтиш учун мусиқа ўқитувчиси ўзининг мусиқий ва назарий билимларини такомиллаштириши лозим. Бугунги кунда мусиқа инсонни шаклланишида муҳим роль ўйнайди, унинг ҳиссиёти ва руҳиятига фаол таъсир кўрсатади. Умумтаълим мактабларининг асосий вазифаларидан бири,ўқувчиларни нафосат оламига олиб кириш ва маънавий тарбия бериш. Бунда ўқитувчи болаларни маълум бир мусиқа асари билан таништириб, уни ифодали, «жонли» қилиб ижро этиб, ўқувчилар диққат эътиборини асарга жалб этади, уларнинг нутқини ўстириш, фикрлаш қобилиятини, дунёқарашини кенгайтиради, эмоционал ҳис-туйғуларга ҳам фаол таъсир этади. Мусиқа дарсларининг мазмунида фақатгина ўзлаштириш эмас, балки ўқувчилар онгини воқеликка муносабатини ривожлантириш, эстетик маданиятини таркиб топтириш ва бошқа ички ҳис-туйғуларини шакллантириш назарда тутилади. Ўқитувчининг дарсга ижодий тарзда ёндашиши муҳим аҳамият касб этади ва бир қанча вазифаларни ўз олдига мақсад қилиб қўяди: - мусиқа тарбиясида янги метод ва воситалар излаш; - ҳаёт ва санъат ўртасидаги узвий боғлиқликни ифодалаш; Ушбу мақсадларни амалга оширишда ўқитувчи жиддий тайёргарлик кўриши, ўз устида тинмай ишлаши, яъни билим савиясини ошириши учун илмий адабиётлар, янги дастурлар, бадиий адабиётлар, театр, музейларга бориб (тинмай) онгини ошириш йўлларини такомиллаштириб бориши зарур. Мусиқа дарслари олиб бориладиган синф хонаси дид билан намунали жиҳозланган бўлиши муҳим роль ўйнайди. Техника воситалари, методик кўргазмали қуроллар, пианино чолғу асбоби ва ўзбек халқ чолғу асбоблари билан жиҳозланган бўлиши, янги дастурдан фойдаланиб, дарс режа

конспекталарини тузиб янги технологияни қўллаб олиб борилиши керак. Шундай қилиб, мусиқа дарсларининг барча фаолиятларини мақсади ва мазмуни дарсни мазмунларини ёритиб, ҳаёт билан боғлаб дарснинг ҳамма қисмларини бир-бири билан узвий олиб боришини талаб этилади. Мусиқа дарси бошқа дарслардан ўзининг бадиийлиги, қизиқарлилиги ва болаларга кўпроқ ижодий завқ, эмоционал туйғулар ва образли кечинмалар уйғотиши билан ажралиб туради. Шунинг учун мусиқа дарси энг аввало, тарбия дарсидир. Мусиқа дарслари қуйидаги специфик ҳусусиятлари билан бошқа дарслардан фарқ қилади: 1) У мусиқа назарияси ва ижрочилигига доир турли фаолиятлардан: вокал-хор машғулотлари, мусиқа саводи, мусиқа тинглаш, болалар чолғу асбобида чалиш, ритмик ҳаракатлар бажариш элементларидан иборатдир. 2) Мусиқа бошқа санъат турларидан ўзининг ифода воситалари, яъни «тили» билан фарқ қилади. Агар бадиий адабиёт сўз билан тасвирий санъат ранглар билан, рақс санхати ҳаракат билан ифодаланса, мусиқа эса мусиқий товушларда вужудга келган оҳанг воситасида ифодаланади. Юқоридаги санъат турларини кўриш ва эшитиш орқали идрок этсак, мусиқани фақагина диққат билан тинглабгина ифода этамиз, шунинг учун кўзи ожиз кишилардан ҳам етук мусиқачилар етишиб чиққан. 3) Мусиқа аниқ вақт ўлчови билан боғланган санъатдир. Шунинг учун, ижро этилаёган мусиқа темпига созланиб, унинг ҳар бир элементини диққат билан тингламасак, асарни мукаммал идрок этолмаймиз. Мумтоз асарни қайта-қайта тинглаганда, унинг янги-янги бадиий қирраларини ҳис этамиз. 4) Мусиқа болаларга фаол эмоционал таъсир кўрсатади, қувонтиради ҳамда ижодий кечинмалар уйғотади. Яхши, мазмунли, қизиқарли мусиқа дарсларидан болалар ҳордиқ чиқариб, бадиий озуқа оладилар, қувноқ, ҳурсанд бўлиб чиқадилар. Ҳуллас мусиқа дарси ўзининг фаол психологик таъсири билан бошқа фанлардан фарқ қилади. Шунингдек мусиқа дарси бошқа фанлар билан чамбарчас боғлиқдир. Тасвирий санъат, адабиёт, она тили, математика, тарих, педагогика,

психология, вокал, ритмика ва бошқалар. Булар мусиқа дарсини ҳаёт билан боғлашга, мазмунли, қизиқарли қилиб дарсни олиб боришга ёрдам беради. Мусиқа дарси ўзининг аралаш дарс типи билан ҳам бошқа фанлардан фарқ қилади. Бошланғич синфларда мусиқа дарси бешта фаолият туридан тузилади: 1. Хор бўлиб куйлаш. 1. Мусиқа саводи. 2. Мусиқа тинлаш. 3. Мусиқага мос харакатларни бажариш. 4. Болалар чолғу асбобларида жўр бўлишдан иборат. Хор бўлиб куйлаш Болаларни мусиқий ўқувини ижодий ривожлантиришда айниқса, вокал-хор ишларининг аҳамияти катта. Бунда ўқувчиларни куйлашга қизиқтира олиш кўп жиҳатдан ўрганадиган ҳар бир машқ ёки қўшиқ ўқувчи томонидан чиройли қилиб куйлаб беришга боғлиқ. Чунки ёш болалар билан олиб бориладиган вокал-хор иши кўпинча ўқитувчи овозига тақлид қилиб куйлашга асосланади. Шунинг учун ўқитувчи ёқимли овози устида мунтазам иш олиб бориши керак. Вокал-хор ишларини амалга оширишда ўқитувчи овоз созлаш, қўшиқ ўргатиш жараёнида бошланғич синф ўқувчиларнинг овоз диапазони (до 1 -до 2 ), ишчи диапазони(ми 1 -фа 1 -соль 1 )примар товушларида куйлаш учун қулай бўлган (соль 1 -ля 1 ), товушларини аниқ билиши лозим. Мусиқа маданияти дарсларида қўшиқ ўргатиш бир неча босқич жараёнида амалга оширилади: 1. Болалар диққатини қўшиққа жалб қилиш. 2. Қўшиқ ҳақида ўқитувчининг кириш сўзи (қўшиқ муаллифлари, асарининг мазмуни, тарихий ҳусусиятлари хақида қисқача хикоя қилиш). 3. Қўшиқни таҳлил қилиниши (мусиқа ифода воситалари, лади, характери мазмунини суҳбат йўли билан белгилаш).

4. Қўшиқни мусиқий жумлаларга бўлиб ўргатиш (тўғри нафас олиб, жумлани оҳиригача тежаб етказиш, ижрочилик сифатлари устида ишлаш). 5. Қўшиқни бадиий ижросига эришиш (қўшиқ ҳақидаги болалар таассуротлари юзасидан қисқа суҳбат ўтказиш яъни умумлаштириш). Мусиқа саводи Мусиқа маданияти дарслари жараёнида, мусиқа саводи мустақил дарс фаолиятлар жараёнида мусиқа асарларини бадиий ўрганиш ва ижро этиш ишларини саводхонлик асосида бажариш учун қўлланилади. Мусиқа саводи мазмуни ўқувчиларни тобора шакллантиради ва уларни доирасини тобора кенгайтириб, чуқурлаштириб боради. Шундай қилиб мусиқа саводи дарсининг таълимий вазифасини бажаради. Мусиқа саводи (фаолиятининг) асосий негизи ва педагогик мақсади, янги дастур бўйича берилган чорак мавзулари куйлаш ва тинглашга доир асарларини саводли таҳлил қилиш орқали амалга оширилади. Улар ўқувчиларни кундалик ҳаётидан олинаётган таассуротлари ва мусиқий тажрибалари асосида ўргатилади. Мусиқа саводи қуйидаги босқичлар бўйича ўргатилади. 1. Болалар диққатини мусиқа ифода воситалари – куй, регистр, темп, ритм, динамик белгилар ўргатиш. 2. Овоз созлаш ва қўшиқ ижро этиш қоидаларига доир билимлар, чапак ва чолғу асбоблар чалиш қоидаларига амал қилишга ўргатиш. 3. Мусиқа ижодкорлари: «композитор», «ижрочи», «тингловчи» мавзунинг мазмуни ва ўрганиладиган асарнинг муаллифлари ҳақидаги маълумотлар, мусиқа саводи орқали амалга оширилади. Мусиқа тинглаш Мусиқа тинглаш, мусиқа маданияти дарсларининг асосий омили ҳисобланади, чунки мусиқанинг янграши онгли равишда идрок этилиб, унинг характери, мазмуни онгли равишда ўзлаштирилади. Ўқувчиларни ҳаётий тажрибаларига таянган ҳолда ҳар бир мусиқа асари замирида маълум, ҳис-туйғу ва фикр акс эттирилади. Биз мусиқа дарсининг қайси фаолиятини

олмайлик, у аввал мусиқани тинглаб, мусиқани идрок этишдан бошланади ва ўқувчиларнинг руҳиятига таъсир этади, шунинг учун мусиқа тинглаш дарсининг етакчи фаолияти бўлиб ҳисобланади. Дарсда тингланадиган ҳар бир мусиқий асар, бадиий-ғоявий мазмуни жиҳатдан чорак, дарс мазмунига боғлиқ бўлади ва илмийлик, давомийлик, изчиллик тамойилларига амал қилади. Мусиқа тинглаш бир неча босқичлар орқали амалга оширилади: 1. Ўқувчилар эътиборини мусиқий асарга жалб қилиш ва ўқитувчининг кириш сўзи. 2. Ўқитувчи ижросида ёки магнит ёзувда асарни тинглаш. 3. Асарни суҳбат йўли билан мусиқий ва бадиий ғоявий жиҳатдан оддий таҳлил қилиш. 4. Асарни бир бутунлигича қайта тинглаш ва асар ҳақида ўқувчиларни умумий таассуротлари юзасида якуний суҳбат ўтказиш. Мусиқа тинглаш методлари : 1. Кўргазмали методи : - ўқитувчининг жонли ижроси, расмлар воситалари орқали болалар чолғу асбоби, торли, ритмли ҳаракатлар. 2. Амалий метод : - ўқувчилар мусиқий асарга қизиқишини ошириб, уларни ҳаётий тажрибасига боғлаб тушунтириш ва мусиқий асарга муносабатини фаоллаштириш. 3. Таққослаш методи: - бунда асарларнинг жанрлари ижрочилик ҳусусиятлари темплари, мазмунлари таққосланади, мусиқий дидини ўстиришга ёрдам беради. Мусиқа дарсини 5та фаолияти турлари (хор бўлиб куйлаш, мусиқа саводи, мусиқа тинглаш, мусиқага мос ҳаракатлар бажариш ва болалар чолғу асбобларида жўр бўлиш) узвий боғлаб борилади ва мантиқий бир бутунликка эришиш мақсадга мувофиқдир. 4. Оғзаки методлар :

- Ўқитувчи тинланадиган асар мазмунини болалар ҳаётига боғлаб ёритади. Асар мазмунига қараб муаллифлари, келиб чиқиш тарихи ҳақида қизиқарли ҳикоя қилиб беради. Болалар чолғу асбобларида жўр бўлиш . Болалар чолғу асбобларида жўр бўлиш. Бу фаолият тури энг қизиқарли машғулотдир, чунки болалар чолғу асбоблари жонли, товушли ўйинчоқлар сифатида ҳар бир ўқувчининг қизиқтиради. Болалар чолғу асбоблари биринчи навбатда ўқувчиларда ижролик элементлари орқали ижодкорлик, мусиқий ўқув қобилиятларини ривожлантиради. Мусиқа маданияти дарсларида болалар чолғу асбобларидан фойдаланиш яхши натижалар бериш билан бирга ўқувчиларни дарсга интилувчанлигини, қизиқишини, мусиқий ўқувини оширади. Мусиқа дарсларида қўлланиладиган болалар чолғу асбоблари икки турга бўлинади. Куйчанг ва куйчанг бўлмаган (шовқинли) чолғу асбоблар киради. 1. Куйчанг чолғу асбобларга металафон ва кселафон киради. 2. Куйчанг бўлмаган чолғу асбобларига: доирачалар, оддий чўп қошиқлар, кичик шиқилдоқлар, барабанчалар, учбурчак, маркасса ва румбалар киради. Болалар чолғу асбобларида жўр бўлиш турли методлар амалга оширилади: 1. Аввал болалар куйни тинглаб, чапак чалиш, ритмик жўр бўлиш. 2. Мусиқага ритмик жўр бўлишни аниқ бажарганлар, болалар чолғу асбобларида жўр бўладиган. 3. Кейинчалик эса, пассив болалар, тўғри ижро этишга интилиш мақсадида, улар ҳам жўр бўладилар. 4. Болалар чолғу асбобларида жўр бўлиш ҳар гал, ҳар хил чолғу асбобларида бажарилади. 5. Синфни 2 гуруҳга бўлиб. 1-гуруҳ чапак ва чолғуда, 2-гуруҳ эса овоз усул бериш (бум-ба, бака-бака-бум) билан амалга ошириш мумкин.

6. Болалар чолғу асбобларида ритмик, жўр бўлиш график кўрсатилган ритмик тузилмаларга қараб, чалиш ҳам ўқувчилар ижодкорлигини оширади, фаоллаштиради, ижрочилик малакаларини ва мусиқий қобилиятларини ҳар томонлама ривожлантиради. Мусиқага хос харакатлар бажариш . Бошланғич синфларда ритмик ҳаракатларни бажариш, ўқувчиларни жисмоний ривожлантириш учун муҳим аҳамият касб этади. Бошланғич синф ўқувчилари, овоз аппаратлари нозик, диққат эътибори тарқоқ серҳаракат, ўйнқароқ, хотираси, нутқи, тўлиқ ривожланмаган бўлганлиги сабабли мусиқа дарсида фаолият турлари тез-тез алмашиб туриши лозим. Мусиқага мос рақс, ўйин ҳаракатларини бажариш, ўқувчиларни диққатини жамлашда, хотирасини мустаҳкамлашда ва жисмонан ўсишга ёрдам беради. Дарс давомида қуйидаги ҳаракат турларидан фойдаланиш тавсия этилади: марш мусиқаларига қадам ташлаш, югуриш, рақси элементларини бажариш, мустақил ўйинлар ўтказиш, мусиқанинг ҳарактерига мос, турли қўл ва тана ҳаракатлари билан ифодаланади. Маълумки, миллий мусиқамиз маданиятида рақс муҳим ўрин тутади ва унга ҳар бир бола қизиқади. Рақс ҳаракатлари мусиқа дарсида ўқувчилар фаоллашувини оширади. Энг муҳими шундаки, рақс ва ритмик ҳаракатлар воситасида болаларнинг мусиқий иқтидори, ритм туйғуси фаол ривожланади. Ҳар бир ҳаракат турини ўқитувчи олдиндан белгилайди ва ўзи уни аниқ, гўзал ва ифодали қилиб кўрсатиб беради. Ҳар бир ҳаракатни бажаришдан олдин, унга доир мусиқани мазмунини аввал онгли равишда тинглаб ёки куйлаб, сўнгра ҳаракатлар бажариш яхши натижа беради. Болалар мусиқали ўйинларга ҳам жуда қизиқадилар. Кўп мусиқий асарлар мазмунида ўйин методларидан фойдаланиш мумкин. Дарс жараёни бажарилган ҳар бир мусиқий ҳаракат тури, мусиқали ўйинлар, ўқувчиларни хотирасини мустаҳкамлайди, нутқини ўстиради, жисмоний соғлом бўлишига кўмаклашади ва уларни руҳлантириб, мусиқа дарсига қизиқишини оширади. Чунки, бошланғич синф ўқувчиларини диққат эътиборини тарқоқ овоз аппаратлари, кучсиз, мусиқий ўқув қобилиятлари тўла шаклланмаган,

серҳаракат, ўйинга мойил бўладилар. Бунда дарснинг тузилиши педагогик мақсадларга қараб дарсни ҳоҳлаган дарс фаолиятидан бошлаш мумкин. Бундан мақсад, ўқувчиларни мусиқага қизиқтира олиш, мусиқий қобилиятларини ўстириш, дарс фаолиятларини бир-бири билан чамбарчас боғлаб мазмун жиҳатдан мантиқий бир бутунликка эришдир. Демак, янги дастур мазмунида дарс ўтиш учун, мусиқа ўқитувчиси ижодкор бўлиши, мусиқадан зарур билимларга ҳамда ашулачилик малакаларига эга бўлиши лозим.

Адабиётлар: 1. И.А.Каримов. «Баркамол авлод орзуси». Т. Ўзбекистон 1998 йил 2. М.О. Иномова. «Педагогика маърузалар матни» Т. 2000 3. Д.Ф.Омонуллаев ва бошқалар «Бошланғич таълим» Давлат Таълими Стандартлари дастури. Т. 1992 4. О. Шайхова. Инсон ва унинг маънавий дунёси Т. 1993 5. Д.Ф. Омонуллаев «Мактабда мусиқа тарбияси методикаси» лекциялари курс . Т.1990 йил. 6. М.О. Иномова. «Педагогика» маърузалар матни Т. 2000 йил О.Апраксина. «Методика музўкального воспитания в школе» Т.1992.

Похожие

Мусика дарсларининг хусусияти ва структураси

Мусиқа дарсининг умумдидактик принциплари

Мусика дарсларининг умумдидактик принциплари

Мусиқа тизими

Мусиқа психологияси тарихидан