Муаллифлик рангтасвири - Искусство - Рефераты

Муаллифлик рангтасвири

Загружено в:

29.11.2022

Скачано:

0

Размер:

27.3212890625 KB

Муаллифлик рангтасвири Reja: Хомаки бўяш  Имприматура  Расм  Ғарбий Европа рассомлари асарлари экспертизаси ва унинг усуллари

Муаллифлик рангтасвирини таҳлил қилишнинг вазифаси бўёқ қатлами тузилишининг қисмларини – имприматура, расм, хомаки расм, қайта қайд қилишлар ва якунловчи лессировкани кўришдан, яъни муаллифнинг рангтасвир асарини яратиш жараёнидаги узвийликни тушунишга уринишдан иборатдир. Вазифанинг ҳарактерига қарамасдан бўёқ қатламини ўрганишни кўринадиган қатламдан, яъни картина яратилгандаги узвийликдан бошлаш мақсадга мувофиқдир. а) Кўринадиган бўёқ қатлами бўёқлар таркиби, қўшилмаларнинг шакли ва катталиги, шунингдек, рангтасвир материалларининг эскирганлик даражаси нуқтаи назаридан ўрганилади. Асосий рангга қўшилган пигментларнинг қирилганлиги катта ёки кичик бўлиши, ёруғ жойдан сояга ўтганда ўзгариши ёки ўзгармасдан қолиши мумкин. Бўёқ қатламининг ёйилганлиги ҳарактеристикаси ва шаффофлик даражаси асар яратилган санани аниқлаш учун муҳимдир. Рангтасвир асар қанча эски бўлса, унда шунча катта чуқурни кўрамиз. Шуни эсда тутиш керакки, айрим пигментлар, масалан, симобли киноварь ёки чанг ҳолатигача қирилган охра ҳар доим сиртга чиққан ҳолда кўринади. Яъни, улар бўйича бўёқ аралашмаларининг шаффофлик даражаси аниқланади. Мазкур рангга мос келмайдиган пигментлар бўйича киритмаларнинг ётиш чуқурлигини аниқлаш қулайдир. Майда ёйувчи киритмалар мавжуд бўлганда бўёқ қатламининг анча шаффофлиги лакнинг эритувчи сифатида қўлланганлиги оқибати бўлиши мумкин. Бўёқ аралашмаларидаги пигментларнинг ранги ва тўпламини таҳлил қила туриб, нафақат даврий аломатларни, балки муаллифлик аралашмаларининг ўзига хосликларини ҳам қайд этамиз. Эталон асарларни тадқиқ қилишда ёки ўрганиладиган картинани қиёслаш мумкин бўлган эталонлар банки мавжуд бўлганда кейинги ҳолатни амалга ошириш мумкин бўлади. Агар қорамтир қўшилмалар рангини аниқлаш қийин бўлса (қора ёки қора-яшил, қора-кўк), бошқа қисмдан ўхшаш заррачани топиш керак, уларни ёритиш бурчагини ўзгартириб, яъни микроскоп чироғини ўзгартириб, диққат билан қиёслаш керак.

в) Рангтасвир асар сиртида баъзан кратер шаклидаги ўйиқларнинг (кавакларнинг) мавжуд бўлиши мусаввир томонидан эритувчи модда сифатида учувчи моддалардан фойдаланилганидан дарак беради. г) Агар лессировкалар (агар сақланган бўлса) тагда ётувчи ранг доғлари билан ажралиб турса, улар яхши кўринади. Лессировканинг мавжудлиги бўёқ аралашмаси таркибининг ўзгаришида ифодаланади, аралашмаларнинг янги тури сиртга ўта даражада яқинлашган бўлади. Қуйида ётувчи қатламга ранги яқин лессировкани деярли фарқлаб бўлмайди. д) келиб чиқиши табиий бўлган кракелюр – унинг расми, кенглиги, четлариниг ҳусусияти боғловчи грунт ва бўёқ қатламига оид, рангтасвирдаги қуйида ётувчи қатламларнинг мавжудлиги ҳақида, картинани яратиш жараёнидаги технологик бузилишлар тўғрисида, муаллифлик асосининг алмаштирилиши ва бошқа таъмирчилик аралашувлари ҳақида билвосита маълумот бериши мумкин. Келиб чиқиши сунъий бўлган кракелюр шикастланган бўлса, бўёқ қатламида эзилган ёки чизилган (бўёқ қатламини ўрганишда аниқланади) нисбатлар бўлиши мумкин. IX. Хомаки бўяш Хомаки бўялган расм кўринадиган бўёқ қатлами остидан бевосита жой олади. У монохром ёки рангли бўлиши мумкин. Монохром хомаки бўялган расм рангларнинг уйғун, бир маромда ривожланиши билан ҳарактерланади. Рангли хомаки бўялган расм колорити бўйича, қоида тариқасида, кўринадиган бўёқ қатламига яқин бўлади, бунда ҳар бир ранг доғи илиқ ва совуқ бўлиши мумкин ҳамда бир-биридан албатта фарқ қилади. Хомаки бўяшнинг ҳар икки тури қуйидагиларни таҳлил қилишда аниқланади: • бўёқ қатламининг йўқолиши; • рангтасвирдаги қирилишлар (одатда бу сояли ва ярим сояли қисмлар);  чуқур кракелюр чизиқлари.

а) Бўёқ қатламлари ушоғи мавжуд бўлганда уларнинг тик кесмасини юқоридан пастгача, кўринадиган бўёқ қатламидан грунтгача диққат билан ўрганиш зарур. Агар рангтасвир асарнинг кўринадиган бўёқ қатлами остида йўқотишдан йўқотишгача уйғун ўзгарадиган бир рангли қатлам мавжуд бўлса, бу монохром хомаки бўяш мавжудлиги ҳақида далолат беради. Кўп рангли хомаки бўяш йўқотишлар пайтида бошқача кўринади. Картинанинг турли қисмларида у турли рангда бўлади, яъни ҳар бир ранг доғи остида кўринадиган ранг қатламидан уйғун фарқланувчи қатлам кузатилади. Агар кўринадиган рангтасвир остида бевосита ётган қатлам унинг рангига бутунлай мос келмаса, биз асосдан такроран фойдаланилганлиги билан дуч келган бўламиз ёки колоритнинг ёхуд композиция деталларининг муаллиф томонидан ўзгартирилганлигини кўрамиз. Бундай ўзгаришларнинг мавжудлиги тўғрисидаги масалани рентгенография қилиш ёки ИКдиапазонли нурда тадқиқ қилиш орқали ҳал қилиш мумкин. б) Рельефдаги қирилишларда ёки мато донасида грунт ва рангтасвирнинг якунловчи қавати рангидан фарқланувчи бошқа ранг кўринадиган бўлса, бу хомаки бўяш мавжуд бўлганлигидан дарак беради. Хомаки бўяшнинг характери у ранглими ёки бир туслими, картинанинг турли қисмларида кўринадиган ранг билан кўп марта қиёслаш орқали аниқланади. в) кракелюрларнинг чуқур чизиқлари (йўллари) йўқотишнинг тик кесмаларини таҳлил қилингани каби ўрганилади. г) картина яхши сақланган бўлса, хомаки бўяшни баъзан тасвирий шаклнинг туташган жойларида кўриш мумкин бўлади. ХI.Имприматура Махсус адабиётларда бу атаманинг якдил бир талқини мавжуд эмас. Бизнинг тушунчамизда бу грунтни бир тусли бўёқ, юпқа, қарийб лессировкали қатлам билан қоплашдир. Монохром хомаки бўяшдан уйғун ривожланишнинг йўқлиги билан фарқланади. Имприматура чуқур йўқотишлар мавжуд бўлганда ёки кам ҳолларда, кракелюр чизиғи бўйича, зиҳдаги матонинг эгилган чегарасида аниқланади.

а) Бўёқ қатламлари ушоғи мавжуд бўлганда ҳар бир йўқотишнинг тубини ва тик кесмасини диққат билан ўрганиш зарур. Агар картинанинг турли қисмларида йўқотишлар туби фунт рангидан кўра бошқа бир хил рангга эга бўлса ва бу ранг уйғун ривожланмаса, биз бунда имприматурани кўрамиз. Шуни эсда тутиш зарурки, бўёқ қатламининг ушоқлари турли чуқурликда бўлиши мумкин, бу бўёқ қатламлари орасидаги бирикишнинг мустаҳкамлигига боғлиқ бўлади. Йўқотиш тубининг ҳар хил рангда бўлиши имприматура мавжуд эмаслигини англатмайди. Бу ҳолда имприматурани аниқлаш учун фунтгача йўқотишни топиш ва уларининг тик кесмасини юқоридан пастгача таҳлил қилиш зарур. Агар йўқотишларда (хомаки бўяш остида ёки унинг йўқлиги, фунт устида) айнан бир хил рангдаги қатлам мавжуд бўлса, бу имприматура мавжудлигини кўрсатади. Имприматурани аниқлашдаги асосий мураккаблик – бу рангнинг уйғун ривожланишига, қайси ранг доғи унинг устида бўлишига (ёрқин ёки қора) боғлиқ ҳолатлардир . б) Кракелюрни, жумладан, зиҳдаги матонинг эгилган жойини фаниц бўйича таҳлил қилиш йўқотишларнинг тик кесмасини ўрганиш каби амалга оширилади. XII . Расм Хомаки расмни чизиш мақсадларини шартли равишда тўрт асосий гуруҳга бўлиш мумкин: • бўлғуси картинанинг тасвирлаш маконини дастлабки тарзда комозицион белгилаш; • бўлғуси картинанинг асосий композицион қисмларини қайд қилиш; • тахмин қилинаётган тасвирий шаклни умуман ва аниқ деталларда аниқлаштириш; • кам ҳолатларда рангтасвир воситалари билан кейинчалик моделировка қилиш учун кейинги ишни график тайёрлаш. Бир картина доирасида кўрсатилган турларнинг ҳар бири алоҳида ҳолда ёки бир нечаси ёки ҳаммаси биргаликда қўлланилиши мумкин.

Хомаки расм яратиш учун қуйидагилардан фойдаланилади: • график материаллар (турли хил кўмирлар ва графитлар энг кўп қўлланилган); • рангтасвир материаллари мўйқалам билан грунтга сурилган мойли ёки темпера бўёқ. Тугалланмаган асарларни талқин қилишдагина мўйқаламда чизилган расмни топиш мумкин. График хомаки расмни композициянинг айрим тасвирий деталларида ёки айрим фрагментларида абрис (хомаки режа) бўйича сояларда ва ярим сояларда аниқланиши мумкин. “Чегарадош” композицион қисмлардаги айрим рангтасвир мазоклари ўртасидаги кичик лакуналарга (тушиб қолган жойларга) алоҳида эътибор қаратиш зарур (жанрда фон – фигура, пейзажда осмон – ер, портретда юз – фон ва ҳ.к.). Рангтасвир қатламлари остидан топилган қора пуфакчалар расм борлигидан далолат беради. Шуни эсда тутиш керакки, хомаки расмда бажарилган деталь абрис бўйича ва жойлашиши бўйича рангтасвирининг якуний ижроси билан мос келмаслиги мумкин. Бўёқ аралашмаси қатлами остида ётган хомаки расмни сиртда ёки бўёқ қатламлари остида, қоида тариқасида, асосий тасвирий деталларнинг абриси бўйича жойлашган қўшимча расмдан фарқлаш керак. Ғарбий Европа рассомлари асарлари экспертизаси ва унинг усуллари Жамият ҳаётидаги ижтимоий-сиёсий, иқтисодий ўзгаришлар мазкур жамият маданиятининг ривожида ҳам, табиийки, ўз изини қолдиради. Антиквар бозорининг ривожланиши ҳам бундан мустасно эмас. Бу эса, бадиий бойликлар бўйича экспертлик каби ноёб касбга эҳтиёжни келтириб чиқарди. Атоқли тилшунос Далнинг машҳур луғатига қараймиз: экспертиза “французча – expertise” сўзидан ва лотинча “expertus” сўзидан олинган бўлиб,

гувоҳлик бериш, ниманидир экспертлар томонидан текшириш, тадқиқ қилиш бирор нарса ҳақида хулоса бериш, демакдир. Эксперт ўз ишинининг устаси бўлган тажрибали кишидир. Ожеговнинг луғатида эса, бу тушунчалар лўндароқ ифодаланган: “эксперт” – бирор масалани кўриб чиқишда хулоса берадиган мутахассисдир. “Экспертиза” – экспертлар томонидан бирор масалани хулоса бериш учун кўриб чиқишдир. Шундай қилиб, бизнинг ҳолимизда, бадиий бойликлар экспертизаси – санъат асари маълумотларининг буюртмачи тақдим қилган маълумотларга мувофиқ келишини аниқлашга қаратилган фаолият туридир. Экспертлар санъат асарининг ҳақиқийлигини текширадилар, тадқиқ қиладилар, билдирилган яратилиш вақтига мувофиқлигини ва у ёки бу рассом ижодига мансублигини аниқлайдилар. Уларнинг ишининг натижаси – картинанинг, иконанинг, вазанинг, заргарлик буюмларининг ҳақиқийлигини тасдиқловчи ёки рад этувчи экспертлик хулосасидир. Санъат асарини идентификациялаш ва унинг мақомини белгилаш, у ҳақида бирламчи билимларни тўплаш эксперт фаолиятининг моҳиятини ташкил қилади. Экспертиза мақбул муддатда ўз жавобини бериши керак. Сусткашлик мулк эгасининг, харидорнинг, жумладан, ҳаридор сифатида музейнинг манфаатларига зиён етказади. Шу сабабли экспертиза санъат бозори талаб қиладиган санъат предметини ўрганишдаги биринчи тезкор босқич ҳисобланади. Бунда, масалан, экспертиза ва атрибуция ўртасидаги тафовут ана шундан иборатдир. Атрибуциянинг ҳаракатлари асарнинг муаллифини, яратилган вақтини ва бошқа ўзига хосликларини аниқлашга қаратилган бўлади. Аммо бу ҳаракатлар энди бошқа шароитларда амалга оширилади. Аниқ давр ва санъат тури бўйича тор мутахассис бу жараённинг ижрочиси ҳисобланади. Унинг ҳаракатлари қабул қилинган иш режаси ва бюджет доирасида белгиланади. Унинг хулосалари ҳамиша ҳам экспертниг хулосалари билан мос келавермайди. Кўпинча нуфузли экспертнинг тавсияси бўйича музей

сотиб олган асар кейинчалик ўз муаллифини ўзгартиради. Баъзан атрибуцияни қайта кўриб чиқишга йиллар сарф бўлади. Атрибуциянинг мунтазам ўзгариб туришига ишонч ҳосил қилиш учун исталган йирик музей каталогининг сўнгги саҳифаларини кўриб чиқиш етарлидир. Стокгольмдаги Миллий музейнинг 1990 йилдаги каталогида 1972-1989 йиллар оралиғида тегишли маълумотлари ўзгарган салкам уч юз асар кўрсатилган. Улар орасида -XVII асрга мансуб сирли голланд расоми Леонард Брамернинг иккита асари бор, илгари улар XVI асрга мансуб итальян картинаси деб ҳисобланарди. Кўпчиликка Будапешт музейидаги Жоржоне асари бўлмиш Антонио Брокардонинг портрети яхши маълумдир. Кўп йиллик атрибуцион иш туфайли унинг муаллифи етти марта ўзгарганлигини камдан кам одам билади! Буларнинг ҳаммаси – дастлабки экспертиза ва кейинги атрибуция санъат асарлари ҳақида доимий илмий билимларни тўплаш ягона тадқиқотчилик занжирининг бўғинларидир. Эксперт хато қилиши мумкин. Аммо масала бошқа нарсада – қанчалик кўп хато қилинади. Унинг нуфузи айнан ана шунга боғлиқ бўлади. Бир неча мисол келтирамиз. Гааагадаги (Голландия) Мауритцхейс музейининг директори, буюк санъат тарихчиси Абрахам Бредиус голланд рангтасвири соҳасида, жумладан, Рембрандт рангтасвири бўйича йирик мутахассис ҳисобланарди. У ҳақиқий асарни нозик ҳис қилишдек ноёб қобилиятга эга эди, бу унга Европа бозорида ҳам музей учун, ҳам ўзи учун буюк асарларни сотиб олишга имкон берди. Рембрандтнинг эндиликда машҳур “Саул ва Давид” картинасиинг муаллифини аниқлаш шарафи унга мансубдир. Аммо 1946 йилда олим вафот этгандан кейин мутахассисларда Бредиус хулосаларининг узил-кесиллигига шубҳа-гумонлар пайдо бўлди. Ҳозирча буюк голланднинг муаллифлиги сақланиб қолмоқда. Рембрандт ижодига мансуб бошқа дурдона асар бўйича аҳвол бирмунча мураккабдир. Унинг “Поляк чавандози” номли асари Бредиус томонидан 1897 йилда Польшанинг Дзикув деган манзилидан топилган эди. Кейинчалик у америкалик машҳур коллекционер Хенри Фрик томонидан сотиб

олинганди. Аммо картина яқинда янгидан тадқиқ қилинди, унинг муаллифи масаласи жиддий шубҳа остига олинди. Дарвоқе, Америкадаги Рембрандт тадқиқотлари марказининг хулосалари ҳам хотиржамлик уйғотмайди. Унинг мутахасислари дунё музейларида сақланаётган Рембрандт асарларининг катта қисмини шубҳа остига олишди. Аммо Бредиус масаласига қайтамиз. Бу унинг экспертлик обрўсига дахл қилдими? Албатта, йўқ. Унинг ишида сифатли натижа қанча кўп бўлса, хатолар эса, бу ҳолатда, адашишлар шунча камдир. Ҳа, ҳозир фош этилган дурдона асарлар қалбаки асарлар эмас, ҳақиқий муаллифи номаълум дурдона асарлардир. Келтирилган мисоллар эксперт кимлиги ҳақида ўйлашга мажбур қилади. “Ишда энг тажрибали одам” дейди Э.Даль. Аммо ҳар бир мутахассис тажрибалидир. Тафовут нимада? Унинг тажрибаси мактаб даражасида эмас, балки академик тажриба деб тахмин қилиш мумкин. Унга нафақат музей деворлари ичидаги амалий фаолият, балки бозорда ва коллекциялардаги бадиий омманинг жонли ҳаракати билан кундалик мулоқотда эришилади. Бу тажрибани тарбиялаб бўлмайди, унга ишда эришилади. У табиий академик билимлардан ташқари интуиция, асл нарсани ҳис қилиш, ёдгорликни ўзига хос кўриш каби мавҳум ва тарбиялаб бўлмайдиган хусусиятлар билан тўлдирилиши керак. Улар, ёрқин ва санъаткор шахслар кўп, аммо С.Рихтер, В.Горовиц, С.Рахманиновлар бармоқ билан санарлидир. Эксперт кенг бадиий қарашга эга бўлиши керак. Чунки ҳақиқий санъат асарини янги ҳаётга киритиш, унга яшашга ва йўқолиб кетишга имкон бермаслик унинг асосий вазифаси ҳисобланади. Предмет экспертга қанчалик номаълум бўлса, экспертнинг кучи шунча кўп намоён бўлиши керак. Санъатшунослик билимларининг кўплаб бошқа соҳаларидан фарқли ўлароқ, экспертиза бугунги кунда конкрет ёдгорликни энг ҳар томонлама ўрганишга ва ундан турли хил маълумот олишга имкон берувчи воситаларга эгадир. Идеалда экспертлик изланиши комплекслилик усулига интилади. Бу усул асарнинг мақомини баҳолашда энг кўп ҳолисликка даъво қилади.

Тадқиқотнинг бош икки қисми санъатшунослик ва технологик нуқтаи назарларидан, таҳлилдан иборат бўлади. Биринчи қисмда мутахассиснинг санъат ривожининг асосий жараёнлари, унинг қонуниятлари, мактабларнинг услубий ҳусусиятлари (бу мутахассиснинг табиий базасидир) ҳақида билиши ўта муҳимдир. Бундан ташқари экспертнинг санъатшунослик тайёргарлиги спецификаси санъат ҳолатлари ҳақидаги материални тўплаб бориш заруратидан иборат бўлади. У кенг маданий муҳит ҳақида ўз қарашларига ва тасаввурига эга бўлиши керак. Музей оламида жуда ривожланган асарга нисбатан эталонлик, идеаллик категориялари билан фикрлашдан воз кечиш маҳорати ва истаги ана шу билан боғлиқдир. Эксперт ва академик тадқиқотчи қўлидаги санъатшунослик таҳлилини қўллашдаги асосий тафовут шундаки, биринчисининг эътибори нафақат асарнинг бадиий қадр-қимматига ва камчиликларига, ёдгорликни муайян ном ва давр билан боғлашга имкон берувчи индивидуал ўзига хосликларни топишга жамланган бўлади. XVI асрга мансубликни даъво қилувчи бир икона бўйича яқинда ўтказилган тадқиқот яхши мисол бўла олади. Технологик маълумотлар, жумладан, пигментларнинг кимёвий таҳлили ҳолисона ижобий эди. Аммо санъатшунослар томонидан ёдгорликни батафсил ўрганиш нафақат ҳолисона маълумотларнинг тўғрилигини, балки уларнинг тадқиқ қилинаётган объектнинг ўзига қанчалик мувофиқ келишини савол остига қўйди. Пировард натижада икона XX аср бошида моҳирона бажарилган сохта асар деб топилди. Тадқиқ қилинаётган предметга нисбатан ҳолисона бўлиш экспертизада муҳим методологик қоидалардан бири бўлиши лозим. Эксперт нафақат академик билимлар даражасида қолиши, балки муайян этик шоҳсупада туриши ҳам керак. Тадқиқот асосида предметни инкор этиш ётмаслиги керак. Фақат асардаги бир-бирига туташмайдиган элементларни туташтириш йўли билангина ҳақиқатга эришиш мумкин. Кейинги вақтларда тадқиқот предмети сифатида сохта асарларга нисбатан пайдо бўлган қизиқиш биз учун

истиқболли бўлиб кўринмайди. Кўпгина сохта асарлар имкониятлари жуда чекланган ҳунармандчилик ўзбошимчалигининг натижаси ҳисобланади. Улар ҳақиқий ашёлар доирасини билганда зудлик билан аниқланади. Фақат баъзи бир шахсларгина сохта асарларни у ёки бу рассомнинг манераси билан бир хиллик даражасига олиб чиқишган. Сохта асарга йўналиш олиш ихтиёрсиз равишда экспертнинг касбий йўлдан адашишига олиб келади, унинг имкониятларини чеклайди ва пировард натижада уни яроқсиз аҳволга келтиради. Технологик тадқиқот табиий тарзда бадиий тажриба ҳақидаги тасаввурни тарихий маънода ўзига қамраб олади, бундан ташқари конкрет асарга татбиқан бу амалиётни реконструкция қилишга ва олинган натижаларни маълум маълумотлар билан таққослашга имкон беради. Бундан ташқари, асарни технологик текшириш ҳужжатларида қайд этиш мумкин бўлган маълумотни беради, шу маънода ундан фойдаланиш мумкин ва у ёдгорликни ҳолисона тақдим этади. Бу ғалати бўлиб кўриниши мумкин бўлсада, айнан технологик томондан тадқиқотнинг объективлик масаласи экспертизага кўпроқ даражада боғлиқдир. Тадқиқотнинг ҳужжатли қисми ҳисобланмиш технология кўп ёки оз даражада субъектив бўлиши бизнинг санъатшунослик соҳасидаги билимимизни тасдиқлаши, аниқлаштириши, тўлдириши керак. Асарни технологик тадқиқ қилиш материаллари уларни қайд қилиш пайтида ҳолисонадир. Кейин эса уларни талқин қилиш жараёни бошланади, у билинтирмасдан уларни объективликдан маҳрум қилиши ва шундай қилиб, умумий натижани шубҳа остига қўйиши мумкин. Бизнингча, қуйидаги омиллар хатолар ва экспертиза натижалари нохолислигининг сабаби бўлиши мумкин: • қиёсий материалнинг етарли эмаслиги (эталонлар); • қайд қилинган илмий маълумотлардаги тафовутлар; • предмет ҳақидаги илмий билимларнинг тўлиқ эмаслиги (бир вақтда турли пигментларнинг ишлатилиши);

• ёзма манбалар маълумотлари ва амалиётнинг фарқ қилиши (бадиий материалларни тайёрлаш рецептураси); • ишлатиладиган аппаратларнинг номукаммаллиги; • ташқи аралашувларнинг мавжудлиги (таъмирлаш) ва бунинг оқибатида асар оригинал тузилишининг ўзгариши. Шу сабабли, бизнинг фикримизча, эксперт тадқиқотининг қандайдир бир қисмининг шак-шубҳасиз объективлиги ҳақида гапириш мумкин эмас. Аммо унга интилиш қўлланиладиган усулларнинг жуда тўлиқлиги имкониятига ва методиканинг ўзига асосланиши мумкин. Мутахассиснинг асар билан бевосита мулоқот қилиши хатолардан қочиш имкониятини бериши мумкин. Моҳият шундаки, тадқиқот концепциядан олдин кетмаслиги, даставвал конкрет асардан тўла маълумот олиниши керак. Бунда шунга интилиш зарурки, бу иш вақтида барча хомаки, кўпинча ноҳолис фикрларнинг таъсирини истисно қилиш керак. Табиийки, амалиётда тадқиқотнинг турли йўналишлари параллел равишда олиб борилади. Аммо, бу ҳолатда гап шундаки, топилган объектив маълумотлар дарҳол ва механик равишда суюкли назарияга мослаштирилмаслиги лозим. Ўз характерига кўра, турлича бўлган етарлича материал тўплангандан кейингина, уни таҳминлар билан таққослаб текшириш мумкин. Бинобарин, фақат бошиданоқ фактларни қайд қилиш объективлигининг кўп қирралилиги мутахассисни уларни субъектив талқин қилишдан асраб қолиши мумкин. Буларнинг ҳаммаси умуман экспертиза олдига муайян талабларни қўяди. Уларни тадқиқотнинг комплекслиги зарурат ва мақбул эканлиги, иш жараёнининг маълум даражада чўзилишини идеал сифатида қабул қилиш, асар билан бевосита алоқани ва олинган барча маълумотларни ҳужжатли қайд қилиш мажбурлиги, далиллаш ва хулосаларни ифодалаш зарурлиги сифатида талқин қилиш мумкин. Маълумки, бугунги кунда тадқиқот столдаги микроскоп остида тугамайди, олинган маълумотларни талқин қилиш жараёни бошланади. Бизнингча, хулоса экспертиза натижаларии ягона тўлақонли расмийлаштириш шакли

ҳисобланади. Ҳар бир мутахассис ўзига мақбул шаклда ўз фикрини ифодалаш ҳуқуқига эгадир, аммо ҳужжатнинг талаби умумий тенденцияга айланмоқда. Хулоса бериш – бу жавобгарлик ва муайян даражада имтиёздир. Бир томондан тадқиқот натижаларини ва ўз далилларини у ёки бу тавсиф фойдасига ёзма равишда ва батафсил баён қилиш амалда экспертнинг обрўсини оширади ва текширади. Бундан ташқари бундай шакл асарга, унинг эгасига, эксперт ҳамкасбларга ва ўз ишига нисбатан энг кўп ҳурмат кўрсатишни ифодалайди. Иккинчи томондан гап шундаки, ёзма, кенг ва очиқ далилланган хулоса амалда асарнинг мақомини яратади, уни эълон қилади. Йўқотишлар, шикастланишлар ёки ёдгорлик тақдирида бошқа ўзгаришлар содир бўлган ҳолатда уни асровчи ҳужжат ҳисобланади. Бизнинг фикримизча, исталган ҳар қандай санъат асари, унинг музей талаблари даражасига мос келиш-келмаслигидан қатъий назар, ўз мақомини олиш ҳуқуқига эгадир. Эксперт хулосасида унинг тузилишини белгиловчи қатор умумий қисмларни ажратиб кўрсатиш мумкин. Бу, биринчи навбатда, ёрқин ўқиладиган материални бериш бўйича расмийлаштирилган тизимнинг мавжудлигидир. Иккинчидан, тадқиқотларнинг узвийлиги ва тўлиқлигини кўрсатиш (дастлабки фараз – якуний натижа, фойдаланилган воситалар). Учинчидан, асарни янада тўлиқ тавсифловчи аломатлар тизими (фактик, технологик тавсифларни кўрсатиш, сақланганлик ҳолати, назорат тасвири). Тўртинчидан, ўз хулосаларини кўп ёки оз даражада далиллашнинг мавжуд бўлиши. Ва ниҳоят, хулосани тайёрлаган ташкилот ва ижрочиларни кўрсатган ҳолда ифодаланган ҳамкорликка тайёрлик. Шундай қилиб, истаймизми ёки йўқми, хулоса экспертизанинг зарур воситасига айланади. Кўпинча эксперт тадқиқотлар натижасидаги хулосалар бир хил бўлмайди. Айрим ҳолларда мутахассислар ўртасида консенсусга эришилиши мумкин. Агар бу мумкин бўлмасачи? Бу ҳолда бу принципиал ажралишни якуний хулоса матнига киритишимиз зарур деб ҳисобланади. Музей ишидан

бир мисол келтирамиз. 1951 йилда Копенгагендаги Глиптотека Нью Карлсберг томонидан Арман Гийоменнинг асари сифатида сотиб олинган импрессионистик пейзаж кейинчалик шубҳа уйғотди. Имзони ўқишдаги ҳар хил талқин муаллиф сифатида фамилияси ва ижодий манераси ўхшаш бошқа рассомни – Антуан Гийоме номини кўришга имкон берди. Бундан ташқари мутахассислар мазкур иш Клод Моненинг асарларидан бирининг нусхаси эканлиги ҳақидаги тахминни билдиришди. Якуний натижада олинган барча маълумотлар нашр этилган музей каталогида қайд қилинди, бу билан бошқа мутахассисларга мазкур вазифани ечишга уриниш йўли очилди. Пировардида шуни таъкидламоқчимизки, ушбу воқеа айтилган барча фикрлар муаллифларнинг экспертиза соҳасидаги кўп йиллик ишининг узоқ тажрибаси, турли экспертлик бўлинмаларидаги касбдошлар билан мулоқот қилиш ва бу муаммоларни муҳокама этиш натижаси ҳисобланади. Ушбу маърузадаги қоидалар ҳеч бир даражада сўнгги босқичдаги мутлақ ҳақиқатни тасдиқламайди. Аксинча, агар улар барча манфаатдор шахслар томонидан кенг ва очиқ, хайрихоҳона муҳокаманинг манбаи бўлсагина, у юксак даражада фойдали бўлади.

Адабиётлар рўйхати 1. Арсеньева Е.В. Старинные узорные ткани. - М., Искусство. 1999. 2. Борисов И.Б. Обработка дерева. - М., 1999. 3. Базен Ж. История истории искусства: От Вазари до наших дней. - М., 1995 4. БСЭ, «Советская энциклопедия», издание третье, в 30 т., -М., 1969-1978. 5. Вельфлин Г. Истолкование искусства. - М., 1922. 6. Вельфлин Г. Классическое искусство. - СПб., 1997. 7. Вёльфлин Г. Основные понятия истории искусств. - СПб., 1994. 235 с. 8. Виппер Б.Р. Введение в историческое изучение искусства. -М., 2004. 257 с. 9. Власюк В.Б., Каплун А.А. Стили в искусстве. -М., 1998. 10. Гринь А. В. Системные принципы организации объективной реальности. - М.: Изд-во МГУП, 2000. 11. Даниэль С.М. Картина классической эпохи. -Л., 1986. 12. Дворжак М. История искусства как история духа. -СПб., 2000. 13. Дмитриева Н.А. Краткая история искусств. -М., 2000. 578 с.

Похожие

Грунтлар ва бўёқ қатламларининг микрошлифларини тайёрлаш

XVIII аср рус ва чет эл рассомлари асарларининг мисолида илмий-амалий экспертиза масалаларини ечиш

Одам боши ва уни тасвирлаш

XVII- асрда Италия санъати

XIX Асрнинг охири XX асрнинг бошларидаги рус санъати