Чет эллар тасвирий санъат ўқитиш методлари (миср, юнон, рим) - Искусство - Рефераты

Чет эллар тасвирий санъат ўқитиш методлари (миср, юнон, рим)

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

79 KB

Чет эллар тасвирий санъат ўқитиш методлари (миср, юнон, рим). Тасвирлашга нисбатан бўлган қизиқиш инсонларни қадимдан ўзига жалб этиб келган. Чунки у ибтидоий давр одамларига ўзаро мулоқат қилиш, сўзлашиш учун зарур бўлган. Аксарияти овчилик билан шуғулланиб келган қадимги одамлар ҳайвонларнинг юрган йўлларини ўрганиб, тик қоя ва ғорларда турли тасвирлар ва улар орқали инсониятнинг илк даврига хос ғоялар қолдирганлар. Вақт ўтиши билан уларнинг тасвирлаш қобилиятлари ривожланиши натижасида кейинчалик ҳар хил ов манзаралари акс эттирилиб тасвирлар чизиб ўша давр ходисаларини ифодалай бошлаганлар. Ибтидоий давр одамлари қоя ва тошларга кўмир билан турли тасвирларни тушириб, сўнгра улар устидан ўткир тошни юргизиб чиққанлар. Кейин эса тасвирларни пушти ранг билан бўяганлар. Шуни таъкидлаш лозимки, аксарият тасвирларни афсонавий ва турли маросимлар асосида ишлананган (ритуал) суратлар бўлиб, инсонларнинг ўша даврдаги дунё қарашларининг дастлабки кўринишларини ўзида мужассамлаштирган . Кейинчалик шулар асосида ёзиш пайдо бўла бошлади ва ривожлана борди. Аввалига пиктографик (тасвирий), сўнгра идеографик, яъни ҳар бир белги сўз маъносини англатувчи, ундан кейин эса ҳарфлардан иборат ёзувлар пайдо бўла бошлади. Одамлар тасвирлаш борасидаги дастлабки малакаларини табиатни бевосита кузатиш унга тақлид қилиш,ўрганиш йўли орқали эгаллаганлар. Тасвирлашга ўргатиш палеолит даврида ҳам ривожланмаган эди. Фақатгина кейинчалик неолит даврига келиб деҳқончилик ва ҳунармандчиликнинг бошланғич босқичида инсоннинг меҳнат қилиши натижасидагина санъатга бўлган қизиқиш уйғона борди. Расм чизишга нисбатан иштиёқ инсонларнинг кундалик ҳаётида ишлатиладиган буюмларни безаш орқали ривожланди. Энг аввало сопол идишларга турли нақш ва тасвирлар тушириш пайдо бўла бошлади. Шу алпозда тасвирлар ишлашнинг дастлабки методлари ҳам юзага келди. Энди ҳунарманд ўз шогирдининг тасвирларини қандай ишлашини

кузатиб унга йўл-йўриқлар кўрсатади. Чунки шогирднинг устоз кўрсатмаларига риоя қилиши кейинчалик шу ҳунарнинг давом этишида муҳим ўрин эгаллаган. Шундай қилиб тасвир бажаришни ўргатишнинг дастлабки усуллари пайдо бўлди. Лекин ушбу методлар аниқ ишлаб чиқилган, йўл-йўриқлар ва тамойилларга асосланмаган эди. Тасвирий санъатга ўргатиш ҳамда мактаблар ташкил этиш анча кейин бошланди. Тасвирий санъатга ўргатиш методлари тўғрисида гап борганда аввало Қадимги Мисрнинг юксак ривожланган маданиятини мисол қилиб кўрсатиш мумкин. Тарих манбаларида ёзилишича Қадимги Миср мактабларида турли фанлар қатори расм чизиш ҳам кенг ўргатилган. Мактабни тугатган ўспирин хона ички кўринишини тасвирлай олиши, катта майдоннинг чизмасини чизиб, унинг ўлчамларини қўя билиши, сув иншоатлари тавирини чиза билиши шарт эди. Парассий, Эффес, Памфил, Апеплек ва бошқа мактаб рассомлари ўзларининг назарий асарларида дунёдаги барча нарса ва буюмлар симметрик, гармоник, ҳамда математик жиҳатдан ўлчамларга эга эканлиги ҳақида ёзадилар. Жумладан, эрамиздан аввалги 432 йилда яшаб ижод этган ҳайкалтарош Поликлет одам тана бўлакларининг бир-бирига нисбатлари ҳақида ёзиб, унинг исботи сифатида "Дорилфор" маъбудасини яратган. Кейинчалик расм чизишни ўрганаётган ёшларга Поликлет яратган ҳайкаллардан бирини ўзига қараб тасвирлаш мажбурий равишда таълим тизимига киритилганлигини кўрамиз. Эрамиздан олдинги IV асрга келиб қадимги Юнонда Сикион, Эфесс, Фиван каби ўша даврдаги машҳур рассомлар мактаблари вужудга келди. Шулардан энг кўзга кўрингани Сиккион мактаби бўлиб, у нафақат расм чизиш методларини такомиллаштиришга балки, умуман тасвирий санъатнинг ривожланишига катта ҳисса қўшди, ҳамда у ёшларга тасвирий санъатни ўргатиш орқали гўзал табиатни севишга, унинг қонуниятларини илмий жиҳатдан ўргатишга қаратди. Тасвирлаш жараёнида ёшлар табиатни кузатиш билан бир қаторда

мавжуд нарсаларнинг тузилиш хусусиятларини ҳам ўрганганлар. Шунинг учун Сиккион мактабининг асосчиларидан бири Памфил расм чизишни фан сифатида барча ўқув даргоҳларида ўқитилишини йўлга қўйган. У тасвирий сан ъ атга илмий нуқтаи назардан қарашни биринчилардан бўлиб олдинга сурди. Тасвирий санъатнинг асоси бўлган қалам тасвирга юксак баҳо бераркан "Қаламтасвир ишлашда юқори даражада аниқлик ва илмий асос б ў лиши керак ” деб ҳисобларди. Кўриб турибмизки, Памфил тасвирий санъатни, ҳусусан қаламтасвир бўйича ёшларга сабоқ беришнинг илмий асосланган, назарий ва илмий методикасини ишлаб чиққан. Унинг методикаси асосида сабоқ олиш ёшлардан назарий билимларни эгаллашни ва кўплаб амалий машғулотлар бажаришни талаб этарди. Бу ерда тўлиқ ўқиш даври 12 йил давом этган. Қ адимги Юнон мўйқалам усталари ўз ўқувчиларига табиатни кўпроқ кузатиб идроклашни, унинг беқиёс ва такрорланмас гўзалликларидан ил ҳ омланиб расм чизиши ва буюмларнинг ўзига қараб ҳаққоний тасвирлашга биринчи бўлиб асос солганлар. Расм чизишнинг барча мактабларда ҳаққоний тасвирини ифодалай билишлари улар тарбиясига ўзининг ижобий таъсирини кўрсатди. Қ адимги Рим даври санъаткорлари Юнон рассомлари эришган ютуқларни давом эттирган ҳолда, тасвирий санъат соҳасида улкан муваффақиятларга эришдилар ўша даврнинг бой кишилари санъат асари намуналарини йиғиб, кенг оммага бу санъат асарларини к ў рсатиш, таништириш, тар ғ ибот қ илиш кўпроқ амалга оширилган. Лекин, Юнонистонлик санъаткорлардан фарқли ўлароқ, Рим рассомлари тасвирий санъатни ўқитиш тизимига ҳеч бир янгилик киритмадилар. Рим империяси рассом-ўқитувчи бадиий ижод муаммолари билан шуғулланмас эдилар. Асосан ўқитиш тизимида юнон рассомлари яратган намуналарга эса рассом-ижодкор сифатида эмас, ҳунарманд нуқтаи назаридан нус х а кўчириш, уларни намойиш қилишни одат қилганлар халос. Айниқса бу ҳол Цезарь рассом-педогоглари ишлаб чиққан ўқитишнинг илмий асосланган услубларидан воз кечиш оҳир оқибатида тасвирий санъатнинг

ривожланишига тўсқинлик қилди. Ўрта асрл а рга келиб , реалистик тасвирий санъат батамом инқирозга учради. Чунки бу давр рассоми на буюмни текисликда ҳаққоний тасвирлаш қоидаларини ва на тасвирлашни ва на тасвирлашда Юнон рассомлари томонидан ишлаб чиқилган асосий принц и пларни тўлиқ билмас эди. Ру ҳ онийлар буюк Юнон рассом-педагоглари томонидан ишлаб чиқилган ўқитишнинг назарий асосларини йўқ қилдилар. Уйғониш даврининг кўзга кўринган рассом – назариётчиси Гиберти бу ҳақда шундай ёзди. "Император Константин ва Сильестр папаси даврида Христианлик дини" таркиб топди. Тасвирий санъат мисли кўрилмаган даражада таъ қ иб қилинди. Буюк санъат асарлари –ка р тиналар, маъбудалар ва инсоннинг энг буюк туйғусини шакллантирувчи рассомл ик санъатини ўқитиш борасида тўпланган чизма, қонун ҳамда ёзувлар йўқ қилинди. Антик номи билан юритилган ушбу давр санъатининг вайрон қилинишида турк истилочилари ҳам ўз "Ҳиссаларини" қўшдилар. Турклар томонидан Юнонистоннинг босиб олиниши тасвирий санъатнинг батамом ривожланишдан тўхталишига олиб келди. Тасвирий санъат, хусусан рангтасвир санъати билан шуғулланган Стендель ўрта аср даврини шундай изоҳлайди : "Босқинчилар қадимги олимларнинг қўлёзмаларини ёқиб кул қилдилар, буюк санъаткорлар томонидан тасвирий санъат ва ҳайкалтарошлик намуналари йўқ қилинди. IV, X, XI асрларда тасвирий санъат учун, Қора зулмат асрлари бошланди ". Бу вақтга келиб тасвирий санъат дарсларини умумий таълим фани сифатида ўқитиш олиб ташланди. Оқибатида ўқитишнинг аниқ ишлаб чиқилган назарий ва методик тизими йўқ бўлди. Кейинчалик бу мураккаб ва масъулиятли вазифалар уйғониш даври рассом-ижодкорлари томонидан қ айтадан тикланди. Уйғониш даври тасвирий санъатнинг ривожланишида янги даврни очди. Расм чизиш назарияси со ҳ асида рассомлар янгича методларни ишлаб чиқа бошладилар. Салкам минг йиллик турғунликдан сўнг, илмий билимлар ва санъатни ривожлантириш муаммоларига бўлган қизиқиш яна қарор топди.

Тасвирий санъат, хусусан қаламтасвир бажаришнинг янги методлари бўйича Че лл ини, Рафаэль Альберти, Леонардо да Винчи, Дюрер каби кўплаб буюк санъаткорлар шуғуллана бошладилар. Улар тасвирий санъат со ҳ асида илмий изланишлар табиат қонунларидан келиб чиқади деб қарайдилар. Расм чизишга нисбатан кўп бўлмаган 4-6 ўқувчидан иборат гуру ҳ лар ташкил қилиниб, улар рассомлар устахонасида таҳсил олар эдилар. Қаламда тасвирлаш композиция билан чамбарчас боғлиқ ҳолда олиб борилади. Уста рассомлар қандай қилиб қаламчиз ги б ажариши, кейин уни материалда ишлаш ҳамда картон да хомаки расм тайёрлашгача бўлган барча босқичларни ўргатар эдилар . Қаламтасвир, меъморчилик, ҳайкалтарошлик, рангтасвирнинг ҳақиқий асоси сифатида тан олинар эди. Шунинг учун ҳам уйғ о ниш даври буюк рассомлари расм чизиш методларига катта эътибор берганлар. Бен в унуто Че лл ини "Рангтасвир қонуниятлари" номли асарида қаламтасвир бажариш методларига катта эътибор бериб, унинг замин и ада нарсанинг ўзига қараб тасвирлаш машқлари ётади деб ёзган эди. Унинг таъкидлашича юксак маҳоратга эга бўлиш учун шогирд ҳар куни бир неча соат расм чизиши керак. Флоренциялик меъмор—Леон Ватиста Альберти ҳам қаламтасвир ва уни ўқитиш методларига катта эътибор беради. Хусусан унинг "Рангтасвир тўғрисида уч китоб" ном л и маш ҳ ур асарлар тўпламида ёзишича, ранглар билан ишлашни ўрганишдан аввал қаламтасвирнинг асосий қонун- қоидаларини ўргатиш зарурлигини айтади. Унинг ушбу асари 500 йил аввал ёзилганига қарамасдан, қонуниятлари, хулосалари, ҳозирги замон академик расм чизиш методларига тўла-тўкис мос келади. Альберти расм чизиш га жиддий илмий фан сифатида қарар эди. Расм чизиш методларини такомиллаштиришга буюк Леанардо да Винчи ҳам ўз ҳиссасини қўшди. Унинг "Рангтасвир ҳақидаги китоб"ида оламнинг ту зи лиши, табиатдаги ўзгаришлар, ҳайкалтарошлик, чизиқли ва фазо переспективаси ҳақида кўплаб илмий асосланган фикрларни кўриш мумкин. Альберти каби Леанардо да Винчи ҳам тасвирий санъатнинг асоси

қаламтасвир деб ҳисоблаб, нарсанинг ўзига қараб тасвирлаш ўқитишнинг зарур қисми эканлигини таъкидлар эди. Леанардо да Винчи инсон аъзолари тузулишини анатомик каби юксак даржада ўқиб ўрганди. Инсоннинг ҳар бир мушак тўқималарини ўрганиб, уларнинг тасвирларини чизиб қолдирган. Уйғониш даврининг уста рассомлари орасида қаламтасвир бажариш методларини такомиллаштириш муаммаолари билан шуғулланганларидан яна бир немис рассоми Альберхт Дюрер ва Шонлардир. Улар тасвирлашда переспективанинг асосий қонун-қоидалари устида кўплаб тажриба синовлар ўтказди. Рассом олимларнинг диққатига сазовар ишлардан яна бири инсон қоматининг нисбатларини ишлаб чиқиш ва уни кесик шакллар орқали акс эттириш методини ишлаб чиққанлигидир. Уйғ о ниш даври рассомлари жаҳон тасвирий санъатининг ривожланишига улкан ҳисса қўшдилар. Уларнинг тасвирий санъат бўйича ишлаб чиққан переспектива қонунлари кейинчалик ижодкор рассомларга мисли кў рилмаган даражада ёрдам беради. Агар ўрта асрларда тасвирлаш методикаси буюмлар шаклу шамойилининг ўхшашлигини эътиборга олган ҳолда бажарилган бўлса, энди бу давр қаламтасвир илмий асосланган анатомия қонунларини чуқур ўрганиш, переспектива қоидаларига тўла-тўкис риоя қилиш, ёруғликнинг буюмларга тушуш қонуниятларини ҳисобга олиб акс эттирилган тасвирлаш методлари ривожланган давр бўлди. Юқорида та ъ кидла н ганидек уйғ о ниш даври рассомлари расм чизиш методикасига катта ҳисса қўшдилар ва қаламтасвирни нг фан сифатида ривожланишига асос солдилар. Лекин, улар ўқитишнинг дидакти к негизларига кам эътибор бердилар. Бу муҳим вазифани XVI асрнинг охирига келиб турли давлатларда ташкил этилган бадиий академиялар давом эттириб, ҳал эта бошладилар. XVII аср тасвирий санъатни ўқитиш методикаси қаламтасвирнинг фан сифатида тўла-тўкис унинг академик тарзда давом этиши учун замин яратди. Академик қаламтасвирни педагогик амалиётда ўқитишнинг тизими дастлаб Флоренциядаги "Қаламтасвир академиясида" ишлаб чиқилди. Ака-ука Каррачилар томонидан ташкил этилган Болониядаги ёш мусаввирларга қуйидаги усулда сабоқ берилган. Дастлаб қаламтасвир чизиш

методлари, қонун-қоидалари билан танишга ч , сўнгра гипс на ъ муналарини тасвирлаганлар, шундан кейин инсон қиёфасини ўзига қараб расмини чизганлар . Бу машғулотларда у инсоннинг анатомик тузулишларини ҳам чуқур ўрганиш имкониятига эга бўлган лар . Болония академияси ўз даврида ёшларга бадиий таълим бериш борасида энг мақбул намунали олий ўқув дарго ҳ и ҳисобланганлиги туфайли унинг методикасини давом эттириб, 1648 йилда Париж қаламтасвир ва ҳайкалтарошлик бўйича қ и роллик акад е мияси, 1660 йили Римда бадиий академия, 1696 йили Берлинда, 1753 йили Мадридда Сан-Фернандо академияси, 1757 йили Петербург академияси , 1768 йили Лондон бадиий академияси ташкил э тилган, юртимиз муста қ иллигидан кейин 1998 йили Ўзбекистонда хам бадиий академия ташкил этилди. Бу бадиий академиялар ташкил топиши тасвирий санъатнинг ривожида ниҳоятда катта аҳамиятга эга бўлади. Шуни таъкидлаш лозимки, давлат томонидан ташкил этилган академиялар билан бир қаторда хусусий санъат мактаблари мавжуд эди. Ўқув адабиётлари билан тўлиқ таъминланган мактаблардан бири таниқли Флория рассоми Рубенснинг хусусий мактабидир. Рубенс ўз замонасининг йирик намоёндаси эди. У буюк рангтасвир, қаламтасвир устаси бўлибгина қолмай,балки санъат асарларини юксак қадрлай биладиган олим-тадқиқотчи, давлат ва жамоат арбоби, шогирдларнинг меҳрибон устози бўлган. У юқори даражада маълумотли бўлиб, инглиз, испан, француз, италян, немис тилларида ёзиш ва сўзлашни мукаммал билган. Антик давр санъатини чуқур ўрганиб ўз шогирдларига ўша даврда яратилган ҳайкалларни тўғридан - тўғри кўчириш эмас, балки ушбу намуналарни акс эттириш орқали инсон аъзоларини тасвирлашда илмий томондан ёндошишга даъват этган. Қаламтасвир методларини ривожлантиришда ака-ука Александр ва Фернанд Дюрьелар ҳам катта ҳисса қўшдилар. 1835 йил улар Парижда рассом ҳунармандлар учун бепул мактаб очиб, шогирдларга тасвирий санъат бўйича сабок бердилар. Диққатга сазовар жойи шундаки, ушбу мактабда ўқитишнинг методик босқичлари ўзига хосдир. Бу ерда бошқа санъат даргоҳлардан фарқли ўлароқ энг мураккаб

бўлган инсон қоматини тасвирлашни мукаммал ўрганиб бўлганидан кейин гипс нақш намуналарини чизишга ўтилган. Ака-ука Дюрьеларнинг таъкидлашича ўсимликлардан ташкил этилган нақш бўлаклари табиатнинг барча энг мураккаб шаклларини ўзида мужассамлаштирган. XIX асрнинг иккинчи ярмидан бошлаб хусусий академиялар янада кўпайиб борди. Баъзи академиялар кўп йиллар давомида тажриба ва синовлардан ўтиб, таълим беришда амалий жиҳатдан тўпланган тажрибаларни инкор этиш асосида қурилган эди. Ўқитувчи-профессор ўзининг хусусий мактабини тар ғ ибот этиш мақсадида ўтмишда ташкил этилган ва мавжуд академияларни "Эскириб, бир ерда қотиб қолган" деб ҳисоблаб кўп ҳолларда ўзлари ёшларга ҳеч қандай тизимга эга бўлмаган усулда таълим берадилар. Хусусий академияларга 40-50 га яқин ўқувчилар ташкил этилиб, уларни на курсларга ва на гуруҳларга бўлинмаган ҳолда машғулотлар олиб борилган. Машғулотлар қуйидагича тарзда эди: Катта хонанинг бир неча жойда натура қўйилаган бўлиб, ўқувчилар ҳеч бир йўналишга эга бўлмаган холда та ҳ сил олар эдилар. Шуни таъкидлаш керакки, хусусий тарзда ташкил этилган академиялар орасида ҳам аниқ йўналишларга эга бўлган ўқув даргоҳлар мавжуд бўлган : Жумладан Венгер рассоми Шимон Холлоши (1857-1918) ва юг о слов пе д агог-рассоми Антон Ашбелар (1862-1905) мактаби диққатга сазовордир. Яхши йўлга қўйилган методика ва ўзига хос равишда тузилаган дастур асосида ўқитиш тизими уларни бутун жаҳонга машҳур қилган бўлиб, ушбу мактабдан ўнлаб истеъдодли рассомлар е т ишиб чиққанлар. XX асрнинг охирига келиб академик тарзда ўқитиш тизими ўз йўналиши жиҳатдан янги замон талабларига жавоб бера олмай қолди. Қисқа вақт ичида турли бадиий оқимлар пайдо бўла бошлади. Неорепрессионизм, кубизм, экспрессионизм, даизм, сюрреализм ва турли тармоқли оқимларнинг ўзаро зиддиятлари ўқитиш методикасига айниқса, қаламтасвирнинг ривожланишига салбий таъсир кўрсатади.

Санъатшунослик академик тарзда ўқитиш тизимига қарши бундай шаклда таълим-тарбия бериш ёшларнинг ижодий ривожланишига тўсқинлиқ қилади деб ҳисоблар эдилар. XX асрнинг бошларига келиб Ғарбий Европа ва Америка Давлатларининг бадиий мактаблари тўла ин қ ирозга учради, қаламтасвир ишлашда услублар ҳам кескин ўзгарди. Тасвирланажак намуна қиёфасини ноизчил ўрганиш, унинг тузилиш қонун-қоидаларини енгил-елпи эгаллаш оқибатида узоқ муддатли академик қаламтасвирлар ишлаш ўрни юксак қораламалар билан алмашди. Баъзи рассом-педагоглар эса ўз ўқувчиларига буюмлар шаклини ҳ оҳлаганича бузиб тасвирлашга рухсат этдилар. Бу ҳол собик совет тузумининг илк даврида ўқитиш тизимига ҳам ўз таъсирини кўрсатди. Академияларда антик даврга мансуб гипс ҳайкал намуналари йўқ қилинди, иқтидорли рассом томонидан яратилган академик ишлар барбод этилди. Натижада академик расм чизиш мустақил ўқув фани сифатида ўзининг қадрини йўқотди. 1939 йилдан бошлаб собиқ иттифоқнинг кўпгина йирик шаҳарларининг олий таълим тизимида тасвирий санъат ўқитувчиларини тайёрлаш бўлимлари ташкил этилди. 1942 йиладан бошлаб эса ушбу бўлимлар бадиий графика факультетларига айландилар. Ушбу ўқув даргоҳларда тасвирий санъат машғулотлари хусусан - академик қаламтасвир нарса ва буюмларни ҳаққоний қилиб ўхшатиб тасвирлаш йўлга қўйилгани билан эътиборлидир. Бунинг натижасида ёшларни турли хил формали йуналишларга кириб қолмасларига имконият пайдо булди. 1947 йилда собиқ иттифоқ бадиий академияси ташкил этилди. Унинг ўша йили қабул қилинган қарорларига эса 1947-48 ўқув йилидан бошлаб барча бадиий-олий даргоҳлари биринчи курсларида гипсда ишланган антик давр бош намуналари ва одам портрети, иккинчи курсларда инсон қомати ва гипс торс намуналари, учинчи курсларда инсон қоматининг турли мураккаб ҳолатларини тасвирлаш, тўртинчи ва бешинчи курсларда эса либоссиз гавданинг қаламтасвирни узоқ муддатда академик тасвирлаш вазифалари белгиланади. Шундан сўнг соби қ иттифо қ республикаларнинг Таллин, Киев, Т б илиси, шаҳарларида бадиий институт ташкил этилди. 1955 йили Низомий номидаги

ТДПИ қошида ҳам Бадиий-графика факультети ташкил этилиб, турли йўлларда иқтидорли рассом-пе д агоглар Ўзбекистон халқ рассомлари М.Набиев. Н. Қў зибоев, академиклар Р.Чориев, Ўзбекистонда хизмат кўрсатган санъат арбоблари А.Бойматов, М.Саидов, доцентлар К.Эминов, М. Тен, А.Иноғомов, Г.Абдурахманов, каби мутахасислар фаолият кўрсатади.

Адабиётлар 1. Абдуллаев А.А. санъат тарихи Т. 1991. 2. Апухтин О.К. Тасвирий санъат ҳақида сухбатлар Т.1961. 3. Азимова Б,Ражабов Р, Абдирасилов С. 4. Тасвирий санъатга оид аташамарнинг изоҳли луғати Т 1994. 5. Булатов С.С. Ўзбек халқ амалий безак санъати. Т. 1991. 6. Булатов С.С.Амалий санъат қисқача луғоти. Т. 1992. 7. Қосимов Қ. Наққошлик Т. 1982. 8. Мажидов Ж. Т. сиа. Мактабдан ташқари ишлар. Т. 1983. 9. Мажидов Ж. Мактабда тасвирий санъат бўйича ўқув тарбиявий ишларни ташкил этиш Т.1995. 10. Набиев М.Н, Азимова Б. Расм чизишни ўргатиш методикаси Т. 1976. 11. Набиев М.Н. Рангшунослик Т. 1995.

Похожие

Тасвирий санъат

Тасвирий санъат ўқитиш методикаси курсининг мақсад ва вазифалари

Тасвирий санъат ва амалий санъат ўқитиш бўйича илғор рассом-педагогларнинг иш фаолияти билан таништириш

1920-1990 йиллардаги Тасвирий санъат ўқитиш методикасининг қисқача тарихи (Россия, Ўзбекистон)

Академик лицей ва касб ҳунар коллежларида тасвирий санъат дарсларини ўқитиш усуллари