Бастакор Тўхтасин Жалиловнинг(1896-1966) ҳаёти ва ижоди - Искусство - Рефераты

Бастакор Тўхтасин Жалиловнинг(1896-1966) ҳаёти ва ижоди

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

45 KB

Бастакор Тўхтасин Жалиловнинг(1896-1966) ҳаёти ва ижоди Режа: 1. Бастакор Тўхтасин Жалиловнинг композиторнинг ёшлик ва талабалик йиллари. 2. Бастакор Тўхтасин Жалиловнинг қўшиқ ижоди. 3. Бастакор Тўхтасин Жалилов мусиқа басталаган драмалар. 4. Бастакор Тўхтасин Жалиловнинг опера санъатига қўшган хиссаси.

Ўзбекистон халқ артисти, атоқли баста кор, созанда Тўхтасин Жалилов XX аср ўзбек мусиқаси тарихида катта ўрин эгал лади. Беназир маҳорат билан ажойиб қўшиқ, лирик ашула ва рақс куйлар, қ ирққа яқин мусиқали драма ва комедия, «Тоҳир ва Зуҳра» (Б. Бровцин билан ҳамкорликда) номли опе ра яратиб, республикамизда мазкур жанрларнинг тараққий эти шига улкан ҳисса кўшди. Устоз ижодий изланди, тинмай меҳ нат қилди, кўп қиррали ижодий, раҳбарлик ва жамоатчилик фа олияти билан мусиқа санъатида чуқур из қолдирди. Шуни ай тиш жоизки, у етиштирган юзлаб шогирдлар ҳам Ўзбекистон мусиқа санъатининг равнақи йўлида фаолият кўрсатмоқдалар. Бу улуғ инсонни санъаткор аҳли ва халқимиз ҳурмат қилиб «Уста», деб эъзозлади. Тўхтасин Жалилов Юсуфжон чангчи бошчилигидаги санъат корлар билан халқ сайилларида, қишлоқ ва шаҳардаги тўй ма росимларда қатнаша бошлади. Мусиқий мерос сирларини қунт билан устоз ва дўстларидан ўрганди. «Ташвиқот араваси» ан самбли жамоасида Ёқубжон чангчи, Ашурали Охун дуторчи, Ға зат Охун ғижжакчи, Зокир эшон доирачи, Орифжон дуторчи, Ҳайит Охун танбурчи, Рустам меҳтар сурнайчи, Исмат карнайчи, Сайфи қайроқчи, Беркинбой Файзиев, Деҳқонбой ҳофизлар бор эди. Мазкур

жамоани аввал Ориф Тошматов (Ориф гармон), сўнг Т. Жалиловлар бошқардилар. 1923 йили Москвада ўтказилган ҳунармандлар кўргазмаси концерт дастурида Т. Жалилов ҳам қатнашди. 1925 йилдан Ҳам за тузган Фарғона театр труппасида ишлади, кейинги йили маш ҳур санъаткор М. Қориёқубов Самарқандда ташкил этган Ўзбек давлат этнографик ансамблига таклиф қилинди. 1927 йили ан самбл билан Москва, Ленинград, Боку, Қозон ва Уфа шаҳарларида ўтказилган гастрол концертларида бўлди. 1928 йил Анди жондаги Ўзбек давлат мусиқали драма театрига мусиқа раҳбари вазифасига таклиф қилинди. Мазкур театрда Т. Жалилов «Лола жон» (К. Яшин пъесаси), «Қашқар қизи», «Ойхон» (С. Абдулла пъесалари), «Ўртоқлар» (К. Яшин пъесаси), «Ҳалима» (Ғ. Зафа рий пъесаси), «Фарҳод ва Ширин», «Лайли ва Мажнун» (Ш. Хур шид пъесалари) спектакллари учун куй, қўшиқ ва ашулаларни халқ мусиқа меросидан танлаб олди. Т. Жалилов Ўзбек давлат мусиқали театрининг мусиқа раҳ бари этиб тайинланди. Ғ. Зафарийнинг «Ҳалима», К. Яшиннинг «Ўртоқлар» пъесалари ҳамда концерт дастури устида ижодий иш олиб борди. Мазкур спектакллар мусиқасини қайта ишлади. 1936 йили Лондонда ўтказилган жаҳон рақс фестивалида Т. Жалилов, М. Қориёқубов, Тамарахоним ва

Уста Олим Коми ловлар қатнашиб, қўш мукофотларга сазовор бўлдилар. 1936 йилда Тошкентда Ўзбек давлат филармонияси М. Қориёқубов раҳбарлигида ташкил топди. Филармония жамоаларида Москвада ўтказиладиган Ўзбек санъат ва адабиётининг бирин чи декадасига тайёргарлик қизғин бошланиб кетди. Т.Жалилов га 120 кишидан иборат бўлган Ўзбек ашула ва рақс ансамбли ташкил этиш ва бошчилик вазифаси топширилди. Мазкур ан самбл устоз раҳбарлигида Москва, шунингдек Озарбайжон, Ук раина ва Белорусия бўйлаб гастрол сафарларида бўлди. 1939 йилнинг охирида Муқимий номидага Ўзбек давлат мусиқ али драма ва комедия театри ташкил топди. Мазкур театрга Т. Жалилов раҳбар этиб тайинланди. Унинг бастакорлик фаоли яти бу ерда янада самаралирок бўлди. У драматург С. Абдулла билан ҳамкорликда 1939 йилда яратган «Тоҳир ва Зуҳра» мусиқ али драмасини саҳналаштиришдан бошланди. 1941 йили «Қур бон Умаров» (С. Абдулла пъесаси, композитор Г. Шперлинг билан ҳамкорликда); 1942 йили «Нурхон» (К. Яшин пъесаси, ком позитор Г. Собитов билан ҳамкорликда); 1943 йили «Ўзбекистон қиличи» (Ҳ. Олимжон пъесаси, К. Яшин,Уйғун ва Н. Погодин лар, бастакорлар Т. Содиқов, М. Бурҳонов, Н. Ҳасанов, Климов ва Вайнберглар

ҳамкорлигида); 1943 йили «Асрлар» (Уйғун пъеса си, композитор Б. Надеждин билан ҳамкорликда); 1945 йили «Ғунчалар» ва 1947 йили «Орзу» (С. Абдулла пъесаси, компози тор Б. Бровцин билан ҳамкорликда); 1949 йили «Алпомиш» (С. Аб дулла пъесаси, композитор Б. Надеждин билан ҳамкорликда); 1949 йили «Муқимий» (С. Абдулла пъесаси, композитор Г. Му шель билан ҳамкорликда); 1952 йили «Нурхон» нинг мусиқаси Г. Собитов билан, 1953 йили «Тоҳир ва Зуҳра» мусиқаси Б. Гиенко билан қайта таҳрир этилган; 1956 йили «Сурмахон» (Б. Рахимов пъесаси, композитор Л. Степанов билан ҳамкорликда); 1957 йили «Равшан ва Зулхумор» (К. Яшин пъесаси, компо зитор Г. Мушель билан ҳамкорликда); 1957 йили «Истибдод» (С. Абдулла пъесаси, композитор Г. Собитов билан ҳамкорлик да); 1962 йили «Фарғона ҳикояси» (Ҳ. Ғулом пъесаси, компози тор Б. Зейдман билан ҳамкорликда); 1962 йили «Дала маликаси» (Жалол Машрабий пъесаси) ва 1949 йили Б. Бровцин билан ҳам корликда «Тоҳир ва Зуҳра» операсини яратди. 1977 йили шу опе ра қайта тахрир этилди. Ўзбек мусиқа меросининг билимдони Т. Жалилов йиллар да вомида ижодий изланди, янгилика интилди ва ноёб мусиқий асар лар басталади. Унинг замонавий услубда яратган илк куйи «Сиг нал», қўшиқларидан то «Ер эканики», «Оқ олтин»,

(Камтар сўзла ри), «Довруғ» (К. Аҳмадий сўзи) кабиларгача Ватанни мадҳ этди, инсоннинг орзу - умидлари, инсон муҳаббати каби нафис ҳис - туй ғуларини қўшиқ ва ашулаларида ифода этди. Унинг «Эй, ҳур Ватан», «Азим Ватан», «Она Ватан», «Фарҳод қаҳрамонлари», «Олдинга бос, болам», «Ялла» (Уйғун сўзи) каби қўшиқлари ўзбек қўшиқчилик санъатига замон руҳига мос келадиган янги оҳанглар олиб келди. Булардан ташқари, «Кокилинг», «Куйла сам» (Уйғун сўзлари), «Баҳор айёмида» (Фурқат шеъри), «Гулистоним менинг» (Муқимий шеъри) каби лирик ашулалари муал лифнинг улкан салоҳиятидан далолат беради. Устознинг «Тўйлар муборак» қўшиғисиз эса ўзбек тўйларини тасаввур этиш қийин, Шуни айтиш жоизки, устоз Т. Жалилов улкан маънавий - мусиқ ий мерос қолдирган. Шу билан бирга у э л - юрт ҳурматига са зовор ажойиб фарзандларнинг отасидир. Тўнғич ўғли Холхўжа Тўхтасинов (1919 - 1971 й.) моҳир ғижжакчи, дирижёр, бастакор сифатида танилди. Кенжа ўғли Деҳқон Тўхтасинов Ҳамза номи даги Тошкент мусиқа билим юртини хор - дирижёрлиги бўйича, Москва консерваторияси ўзбек опера студиясини тугатиб, умри нинг охиригача Фарғона мусиқали драма ва комедия театри ди рижёри. Ўзбекистонда хизмат кўрсатган артист унвонига сазо вор бўлган эди.

Қизлари Ўзбекистон халқ артисти Эътибор Жа лилова Муқимий номидаги мусиқали театрнинг етакчи актрисаси эди. Холида Жалилова Тошкент давлат консерваториясининг вокал факультетини битириб, Тожикистон радиосида хонанда ва мусиқа билим юрти муаллимаси бўлиб ишламокда. Ўзбекистон да хизмат кўрсатган артист Салоҳиддин Тўхтасинов узоқ йиллар давомида филармонияда етакчи ғижжакчи созанда бўлиб ишлаган. Тўнғич ўғил лари Холхўжанинг аёли халқимизнинг севимли «булбули» - Халқ артисти Саодат Кобулова, уларнинг икки қизлари ҳам мусиқ ачидир. Ўзбекистон мусиқа маданиятини ривожлантиришда кўрсат ган улкан хизматлари учун 1937 йилда Тўхтасин Жалиловга Ўзбекистон халқ артисти фахрий унвони берилган. 1946 йили Ўзбе кистон Олий Кенгашига депутат бўлиб сайланган.

Адабиётлар: 1. Музыкально- энциклопедический словарь. Москва. 1990 г. 2. Ф.Кароматов. Вопросы музыкознания (материалы симпозиума) 1980 г. 3. А.Жабборов.Т.Соломонова.Композиторы и музыковеды Узбекистана.Ташкент. 1975. 4. А.Жабборов. Ўзбек бастакор ва мусиқашунослари. Тошкент.2004. 5. Ю.Ражабий. И. Акбаров. Ўзбек халқ мусиқаси тарихи, (Ўқитувчи). 1981 йил. 6. Т.Қиличев. Хоразм халқ театри.

Похожие

Тўхтасин Жалилов (1896-1966)

Бастакор Ф. Содиқовнинг ҳаёти ва ижоди (1914-1977)

Бастакор Ю. Ражабий ҳаёти ва ижоди. (1897-1976)

Бастакор Матюсуф Харратов (Чокар) ҳаёти ва ижоди. (1889-1953)

Бастакор Толибжон Содиқов ҳаёти ва ижодий йули.(1907-1957)