Антик санъат. Эгей ёки крит-микен санъати - Искусство - Рефераты

Антик санъат. Эгей ёки крит-микен санъати

Загружено в:

20.09.2019

Скачано:

0

Размер:

41 KB

Антик санъат. Эгей ёки крит-микен санъати Режа: 1. Антик санъат тарихи, Антик санъатнинг жаҳон санъати тарихидаги ўрни. 2. Эгей санъати ҳамда унинг географик ўрни, даврий чегараси ҳамда меъморчилик тасвирий ва амалий безак санъати.

Антик ибораси лотинча “антикбус” сўзидан олинган бўлиб, “қадимий” деган маънони билдиради. Бу ибора XV асрда Италия гуманистлари томонидан киритилган бўлиб, асосан Қадимги Грек-Рим маданияти ва санъатини ифодалаш учун ишлатилган. Европа, Осиёнинг бир қисми ҳамда Шимолий Африкада яшаган халқ ва қабилалар санъати ҳам қисман антик санъатга алоқадордир. Греклар ўзларини Эллинлар деб, ўз мамлакатларини эса Эллада деб атаганлар. Эллада санъати кейинчалик Искандар Зулқарнайн босиб олган жуда катта империя санъатининг ривожланишига таъсир ўтказди. Элладаликлар санъати Қадимги Рим санъатига таъсир этди. Римликлар Грек санъатини эъзозладилар, ўргандилар ва уни янги поғонага олиб чиқдилар. Антик маданият ва санъат тарихи 476 йили Рим империясининг қулаши билан тугалланишини ҳам шу билан изоҳлаш мумкин. Антик санъат асрлар мобайнида инсониятни мафтун этиб, уни ўзига жалб этиб келмоқда. Европа халқлари шу санъат ва маданиятга, грек ва римликлар яратган маънавий бойликларга мурожаат қилиб келдилар. Бугунги Европа санъати ва театри, адабиёти ва фалсафаси антик дунёга суянади. Уйғониш даври, XVII асрда пайдо бўлган классицизм бадиий оқими намояндалари ижоди ҳам антик дунё санъатига тақлид қилиш асосида ривожланади. Ўрта Осиё халқлари, жумладан Ўзбекистон халқлари ҳам эллинлар маданияти ва санъатилдан баҳраманд бўлдилар. Буни Ўзбекистон тупроғидан топилган ва топилаётган грек маданияти ва санъатига оид жуда кўп намуналар ёки улар таъсирида яратилган маданият ёдгорликлари ҳам исботлади. Эгей ёки Крит-Микен санъати. Антик маданияти узоқ вақт давомида ривожланиб борди. Унинг ривожланишида Пелопониес ярим ороли ва Эгей денгизидаги кўпгина оролларда, Кичик Осиёнинг ғарбий соҳилларида эрамиздан авалги III-II

мингинчи йилларда яшаган қабилалар маданияти муҳим роль ўйнади. Антик дунёнинг энг қадимги тарихи “эгей” ёки “крит-микен” маданияти билан бошланади. Бу маданият ёдгорликларининг дастлабки археологик кашфиётлари Микена ва Критда топилганлиги ва мўллиги туфайли бу санъат адабиётларида баъзан крит-микен санъати, деб ҳам юритилади. Эгеё маданиятининг энг гуллаган даври эрамиздан аввалги 2000 йилларга тўғри келади. Бу даврда ҳашаматли меъморчилик композициялари, подшо саройлари, тасвирий ва амалий-декоратив санъат намуналари яратилган. Шундай нодир ёдгорликлардан бири инглиз археологи А.Эванс томонидан Критдан топилган Кносс саройининг қолдиқларидир. Кносс саройида устунлардан кенг фойдаланилган. Тош тагкурсига ўрнатилган ёғочдан ишланган устунлар Кносс саройининг тепа томонини кўтариб туриш учун ишлатилган. Бу устунлар ўзига хос хусусиятларга эга бўлиб, улар пастга томон торайиб борган. Сарой деворларига суратлар ишланган, поллари эса бежирим нақшлар билан безатилган. Кносс саройида аёл тасвири яхши сақланган. Археологлар уни “Парижлик аёл” деб номлаганлар. У шаффоф материаллардан тўқилган либос кийиб олган. Аёл боши ён томонидан ишланган, кўзи эса олд томондан тасвирланган. Монументал ҳайкалтарошлик белгиси бу ерда учрамайди. Лекин амалий-декоратив ҳайкалтарошлик ва заргарлик санъати борасида критликлар нодир ёдгорликлар қолдирганлар. Улар тоштарошликда жуда моҳир бўлиб, тошдан вазалар ишлаганлар, нафис бўртма тасвирлар яратганлар. Айниқса, турли денгиз ҳайвонларининг бўртма тасвири диққатни тортади. Эрамиздан аввалги XIV асрга келиб, Крит маданияти инқирозга юз тутди. Эндиликда Эгей маданиятининг маркази грек материгига - Пелопоннес ярим оролига ва ундаги Микена, Тиринф манзилларига кўчди. Болқон ярим оролининг жанубида, Эгей денгизи ороларида ва Кичик Осиёнинг ўарбий соҳилларида яшаган ахеяликлар бу янги маданият тараққиётини белгиладилар. Бизгача Микена ва Тиринфдаги баланд

тепаликлар устига қурилган қалъалар, қўрғонлар етиб келган. Улар эрамиздан аввалги XIV-XIII асрларда қурилган. Бу қўрғонларнинг деворлари оғирлиги 5-6 тонна келадиган тошлардан қурилган бўлиб, деворнинг қалинлиги 6-10 м. ҳатто ундан ҳам ортиқ бўлган. Масалан, Тиринф қўрғони деворининг қалинлиги 17,5 м. бўлган. Девор ичи бўшлиқ бўлиб, у ерда хазина, озиқ-овқат, қурол-аслаҳа сақланган. Тиринфдаги акрополь содда, атрофи қалин девор билан ўралган бўлиб, унинг уч дарвозаси бўлган. Микена меъморчилигида дарвоза қурилишига катта эътибор берилган. Микена қўрғонининг марказий дарвозаси “Шерлар дарвозаси” деб номланган. Дарвоза атрофи яхлит катта тошлардан қурилган. Тепасига устунларни ушлаб турган икки шернинг бўртма тасвири ишланган. Бу устун Микена подшолари қудрати ва бирлигининг рамзи бўлган. Тиринф ва Микена саройларининг деворлари ганч билан ишланиб, деворий суратлар билан безатилган. Микена рассомлари ов манзаралари, айниқса, жанг манзараларини тасвирлашни севишган. Тиринф, Микена деворий суратлари Крит санъаткорларининг асарларидан бадиий жиҳатдан бўшлиги, фигураларининг бир мунча статиклиги, чизилган суратларнинг бирмунча қуруқлиги билан ажралиб туради. Эрамиздан аввалги XII аср ўрталарида Болқон ярим оролларининг шимолидан жанубга томон силжий бошлаган дорий қабилаларининг Эгей оролларидаги давлатларни босиб олиши Пелопонесдаги эгей маданиятини тугашига сабаб бўлди. Лекин унинг кейинги эллин маданиятига таъсири кучли бўлди. Элладаликлар Эгей маданиятининг энг яхши ютуқларини ўзлаштирдилар. Улар Крит-Микен диний-мифологик тушунчаларини қабул қилдилар. Кулолчилик, майда пластика санъати анъаналари Эллада санъати тараққиётида давом эттирилди.

Адабиётлар: 1. Кун Н.А. «Легенды и мифы Древней Греции» М., 1975. (19-23) 2. Вошинина А.И. «Античное исскуство» М., 1962. (48-54)

Похожие

Қадимги дунё санъати

Антик давр режиссураси

Тасвирий санъат

Маҳобатли санъат композицияси

Каштачилик санъати