Жавдар навларининг, навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Жавдар навларининг, навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш

Загружено в:

22.09.2023

Скачано:

0

Размер:

1131 KB

Жавдар навларининг, навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш Режа: 1. Жавдар навларининг навдорлик белгилари 2. Жавдар навларининг қимматли хўжалик белгилари 3. Жавдар навларининг биологик хусусиятлари

Экма жавдар маданий ўсимлик бўлиб, уни асосан шимолий яримшар мамлакатлари этиштиришади (расм). Жавдарнинг кузги ва баҳорги шакллари бор. расм. Жавдар экилган дала. Дунё деҳқончилигида жавдарни энг кўп экувчи давлатлар Германия, Россия ва Польша ҳисобланишади. ФАО маълумотига қаралганда, 2011— 2016 йилларда дунё бўйича этиштирилган жавдар хосилининг 60 дан 68 % гача қисми юқоридаги уч давлат ҳиссасига тўғри келади (жадвал). Жадвал. Жавдар этиштириш, йиллар бўйича (ФАО маълумотлари), минг. тонн. Давлатлар 1985 1995 2005 2013 2016 Германия - 4521 2812 4689 3174 Россия - 4098 3628 3360 2541 Польша 7600 6288 3404 3360 2200 Машғулотнинг мақсади. Машғулотнинг мақсади талабаларга жавдар навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганишдан иборат. Керакли ўқув предметлари. Донли экинлар селекцияси ва уруғчилиги адабиётлари, амалий ва лаборатория машғулотлари учун ўқув ва намунавий

қўлланмалари, маданий ўсимликларнинг келиб чиқиш марказлари харитаси, маъруза дарси конспектлари, лаборатория машғулоти дафтари, жавдар навлари ўсимликларидан тайёрланган гербарийлари, жавдар навлари уруғликларининг намуналари, қалам, ўчиргич ва чизғичлар. Республикамиз қишлоқ хўжалиги майдонларида экиш учун Вахшская 116 нави давлат реэстрига киритилган ягона нав (расм 45). Бу нав Тожикистон деҳқончилик илмий текшириш институтининг Вахш бўлимида ёввойи жавдар 7323 ни кузги Бернуб 9939 нави билан чанглатиш ва кўп марта оммавий танлаш, кейинги селекцион жараёнларидаги авлодларидан, такрорий якка танлаш натижасида яратилган нав. Навнинг муаллифлар: Н.С.Паришкура, М.К.Заршиков, Лвова Н.В.ва Рахманов М. Республиканинг суғориладиган ерларида яшил озиқа учун оралиқ экин сифатида экиш учун 1983 йилдан Давлат реэстрига киритилган. Нав вульгаре тур хилига мансуб. Ўсимликлар тупи тик ўсади, шохланиши яхши ривожланади, поясининг баландлиги 76–110 см, мустаҳкам. Барг ранги яшил, мум ғубори йўқ. Бошоғининг ранги оқ, призмасимон, узунлиги 14–20 см. Қилтиғи оқ, тўғри ўсган, узунлиги 3 см. Бошоқ қипиғи наштарсимон, узунлиги 10 мм. Дони оч – жигарранг, ўртача узунликда, донининг асоси силлиқ, 1000 та донининг вазни 18,0–20,0 г. Қўшни давлатларнинг кенг майдонларига экилаётган жавдарнинг интенсив диплоид навларидан Калинка, Лота, Бирюза, Харковская-60, Саратовская 4, Татарская 6, Саратовская 7 ва бошқалар. Тетраплоид навларидан Пуховчанка, Верасен, Завел-2 ва бошқа навларининг ҳам келиб чиқиши С.cереале Л. турига мансуб бўлиб, навларни яратиш селекция жараёнларида бошқа ёввойи тур хилларининг бир қанча керакли генларидан фойдаланилган.

расм. Вахшская 116 нави экилган дала 1-топшириқ. Адабиётлардан фойдаланган ҳолда жавдарнинг юқорида тилга олинмаган 6 та турлари ва навларининг селекцион аҳамиятлари ҳақида маълумот тўпланг. Жавдар навларининг навдорлик белгилари. Жавдар навларини фарқлашда қуйидаги морфологик белгиларидан фойдаланилади: Ўсимлик тупининг шакли, баландлиги, барг шакли, баргида ғуборининг бор йўқлиги. Бошоқ шакли-призмасимон, урчуқсимон ва узун эллипссимон кўринишда бўлади (расмлар). расмлар. Турли жавдар навлари бошоғи ва донлари

Бошоқ узунлиги-калта, ўртача узунликда ва узун бошоқли бўлади. Агар бошоғининг узунлиги 8 см гача бўлса-калта, 8-12 см бўлса-ўртача узунликда ва 12 см дан узун бўлса-узун бошоқли нав ҳисобланади. Бошоқ зичлиги-(10 см бошоқ ўзагида дон сони) 32-35 та дон бўлсасийрак, 36-39 бўлса-ўртача зич, 40 ва ундан кўп дон бўлса-зич бошоқли нав ҳисобланади. Бошоқ қилтиғи-қисқа, ўртача узун ва узун қилтиқли бўлади.1 см дан калта бўлса-қисқа,1-3 см бўлса-ўртача узун ва 3 см дан узун бўлса-узун қилтиқли нав ҳисобланади. Қилтиғининг ҳолати-дағал синувчан, дағал синмайдиган ва нозиқ ҳолда, шунингдек бошоққа ёндош, ярим эгилган ва ёнига эгилган ҳолда бўлади. Доннинг ранги-сариқ, кўк ва қўнғир бўлиши мумкин (расмлар 46-49). Доннинг узунлиги, ташқи кўриниши ва доннинг ички кўриниши. Доннинг узунлиги-узун (8 мм дан узун), ўртача (7-8 мм) ва калта (7 мм дан калта); доннинг йириклиги (1000 дон массаси) – йирик (25 г ва кўп), ўртача йирик (20 – 25 г) ва майда (25 г дан кам); доннинг кўриниши-овальсимон (доннинг узунлиги тўлалигидан 3,3 мартагача) ва узун (доннинг узунлиги тўлалигидан 3,3 ва ундан кўп бўлса). Доннинг кўндалангига кесилганда ички кўриниши бўйича унсимон, яримшишасимон ва шишасимон бўлиши мумкин. Донни гул қобиғи билан ёпишиш ҳолати (расм). Баъзи навларда дон гул қобиғи билан ёпишган ҳолда баъзиларда эса ёпишмаган ҳолда. Навнинг бу белгиси доннини тўкилишига чидамлилигини кўрсатади. Донни учида майда тукчалар (хоҳолок) бор ёки йўқлиги билан ҳам навлар бир – биридан фарқланади. Жавдар навларининг қимматли хўжалик белгилари. Жавдар дунёнинг кўпгина мамлакатларида буғдойдан кейин иккинчи нон экини (расм)

расм. Жавдар донидан пиширилган нон Жавдар донидан пиширилган нон юқори калорияга эга бўлиб, тўйимли ва мазали. Донидаги оқсили тўла қимматли, алмаштириб бўлмайдиган аминокислоталарга бой. Дон таркибида витаминлардан: А, С, Э ва В гуруҳлари мавжуд. Жавдарнинг 100 грамм дони маҳсулотида сув 13.7 г., оқсиллар 8.8 г., ёғлар 1.7 г., углеводлар 60.7 г., озуқа толаси 13.2 г., минерал моддалар 1.9 г. Пичани ва дони қорамоллар учун озуқа сифатида чорва хўжаликларида фойдаланилади (расм). Чорва молларига эм тайёрлашда эса жавдарнинг дони лизинга бой қўшимча сифатида ҳам ишлатилади. Ривожланган давлатлар саноатида жавдарнинг дони, яшил массаси ва пичанидан халқ хўжалиги учун турли туман озиқ-овқат, кийим-кечак ва бошқа маҳсулотлар ишлаб чиқариш йўлга қўйилган. 2-топшириқ. Интернет манбаларидан фойдаланиб жавдар ўсимлиги ва донидан ишлаб чиқариладиган бошқа маҳсулотлари турлари ҳақида ҳам материал тайёрланг.

расм. Жавдар пичани билан қорамолларни озиқлантириш. Жавдар навларининг биологик хусусиятлари. Жавдар ҳам ўз онтогенезида буғдой ўтайдиган фенологик ривожланиш даврларини ўтайди. Бир хил ўсиш шароитида жавдарнинг ўсимталари буғдойникига нисбатан 1-2 кун олдинроқ пайдо бўлади. Туплашни ҳам 1-2 кун ертароқ тугатади. Тупланиш бўғини тупроққа яқинроқ (1.7-2.5 см) ривожланиб, кўпинча икки ва уч бўғинли ўсимлик хосил қилади. Жавдарда тупланиш асосан кузда содир бўлади. Баҳорда, қор еришидан 1820 кун ўтганидан найчалаши бошланиб, 40-50 кундан сўнг бошоқлайди. Бошоқлашнинг 7-12 чи кунлари гуллаши (буғдойда 4-5 чи куни) бошланиб, 7-9 кун давом этади. Сут пишиш даври гуллашдан 10-14 кун ўтиб бошланади ва 8-10 кун давом этади. Бошоқлашдан 2 ой ўтиб жавдар пишади. Жавдарда доннинг пишиб етилиши (яровизацияси) узоқ давом этади. Шунинг учун ҳам жавдар кўп ҳолларда бошоқда доннинг ўсиб кетиши кузатилади.

Жавдар буғдойга нисбатан тупроқ шароитига камроқ талабгор. Чунки унинг илдиз тизими яхшироқ ривожланган бўлиб, 1,5 ва 2 метргача чуқурликка томир отади. Тупроқ ишқорлигига ҳам чидамлироқ. Жавдар бошқа донли экинларга нисбатан совуққа чидамлироқ (расм). Тупланиш даврида қишнинг 19-23оС ҳароратигача чидай олади. Уруғи 0.5- 2.0оС ўса бошлаши ҳақида ҳам маълумотлар бор. расм. Жавдар қишлаш даврида. Қиш келиши билан вегетациясини тугатиб, баҳорнинг 3-4оС ҳароратли кунлари бошланиши билан ривожланишини давом эттира олади. Фаол ҳарорат йиғиндиси ерта пишар навларида 1000-1700°С, ўрта пишар навларида 1200-1800°С ва кеч пишар навларида 1300-1850°С ни ташкил қилади. Жавдар намга талабчан ўсимлик, уруғни униб чиқиши учун ўз вазнига нисбатан 50-70% сув сингдиришни талаб қилади. Транспирация коэффитсиэнти 400. Жавдарни ўсув даврида сувга талаби найчалашдан бошоқ чиқариш даврида ошади. Жавдар четдан чангланувчи экинлар гуруҳига киради .

3-топшириқ. Интернет ва бошқа абадиётлардан фойдаланиб конспектингиздаги жавдар навларининг биологик хусусиятларига тегишли маълумотларни бойитинг.

Адабиётлар: 1. Абдукаримов Д.Т. Донли экинлар селекцияси ва уруғчилиги. Тошкент 2010й. 402 б. 2. Абдукадиров Д.Т. Қишлоқ хўжалиги экинлари селекцияси ва уруғчилиги. Тошкент 2002 й. 275 бет. 3. Азизов Б.М. Кузги буғдой дон сифатини оширишнинг муҳим омиллари. Ж.Ўзбекистон аграр фани ҳабарномаси. 3 (69)-сони, 2017й. 4. Азизов Б.М., Исроилов И.А., Худойкулов Ж.В. Ўсимликшуносликда илмий тадқиқот ишлари. Дарслик. Тошкент 2014. 265 б. 5. Азизов Қ.Қ., Ашуров К.К. Қанд жўхорининг янги навларини яратишда селекцияни тутган ўрни “ЎЗБЕКИСТОН ПАХТАЧИЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ” номли Республика илмий тўплами 2014 йил (I-ҚИСМ) 128 ва 130 бетлари 6. Ан Хе Сунг, Азизов К.К., Еденбаев Д., Бобоев Фю Г., Тахирбаева Д.У. Тритикале етиштириш қўлланмаси. Ташкент. 2017. 22 б. 7. Виноградов Б.И., Атабаева Х.Н., Дементьева А.А. Ўсимликшунослик. “Мехнат” матбуоти. 1987. 166 б. 8. Дала тажрибаларини ўтказиш услубиятлари. Тошкент 2007. 149 б.

Похожие

Беда навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш

Жўхори навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш

Нўхат навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш

Ловия навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш

Соя навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш