Соя навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш - Сельское и лесное хозяйство - Рефераты

Соя навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш

Загружено в:

22.09.2023

Скачано:

0

Размер:

268 KB

Соя навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш Режа: 1. Соянинг дуккакли экинлар ичидаги қимматли хўжалик белгилари 2. Соянинг биологик хусусиятлари

Адабиётларнинг маълумот беришича, соя ўсимлиги Ўзбекистонда 1930 йилдан буён экилиб келинмоқда. У Хитой ва Узоқ Шарқ мамлакатларидан кириб келган (расм). расм. Соя плантациясиларидан бири. Машғулотнинг мақсади. Талабалар мустақил, лаборатория имкониятларидан фойдаланиб соя навларининг навдорлик, қимматли хўжалик қимматли белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганадилар. Керакли ўқув предметлари. Адабиётлар, маъруза конспектлари, интернет манбаи, соя навлари ўсимликлари гербарийлари, ҳар хил уруғлари ва лабораториянинг ўлчов ҳамда тортиш учун керакли асбоб, ускуналари. Раёнлаштирилган соя навларининг навдорлик белгилари қуйидагилар: 1.Гулларининг ранги –оқ, сариқ ва бошқа (расм). 2.Ўсимлик тукларининг ранги – оқ ёки сарғиш. 3.Дони шакли- думалоқ, чўзинчоқ, тухумсимон, тумшуқчали (расм). 4.Дони ранги –сариқ, яшил, жигар ранг ва қора.

5.Донининг катталиги- 6дан 13 мм гача узунликда, 4 дан 8.5 мм гача кенгликда, 1000 та дони вазни 35 дан 370 граммгача. 6.Дуккак тумшуқчасининг рангги – рангсиз, жигар ранг ва қора (расм). 7. Барглари йириклиги, ранги ва шакллари. 8.Ўсимлик бўйи ва шакли (расм). 1-топшириқ. Адабиётлар, лаборатория заҳирасидаги соя навлари ўсимликлари гербарийларидан фойдаланиб юқоридаги тартибда навларнинг навдорлик белгиларини таҳлил қилиш. Соянинг дуккакли экинлар ичидаги қимматли хўжалик белгилари унинг уруғи таркибида кўп миқдорда оқсил (35-52%), ёғ (12-27%) ва турли витаминлар: А, В, С, Д ва Э ва қатор фаол ферментлар заҳиралари борлиги билан таърифланади. расмлар. Соя ўсимлигининг навдорлик белгилари. Соя қимматли хўжалик белгиларидан яна бири мойининг ёқимли таъмга эгалиги (расм). Соянинг ертапишарлиги (75 кундан 200 кунгача) ўсимликнинг дунё бўйича мойли экинлар ичида энг кўп майдонни эгаллашини белгилаб берган. Майдонининг кенгайиши билан шимолий экотипларининг ўта тезпишар шакллари ривожланишига табиий танлаш таъсири ортади. Жанубий минтақаларда эса соя ўсимлиги навларининг вегетация даври кескин қисқариб, кам маҳсулдор ва пакана бўйлилари орта боради. Маълумотларга қаралганда, шимолий экотипининг ўта тезпишар навлари совуққа чидамлироқ, уларнинг гуллаши ва дуккакларининг

шаклланиши 14-16оС ўтиши мумкин. Жанубий экотиплар учун вегетация даврида фаол ҳарорат йиғиндиси 2800-3500оС талаб қилинади (жадвал). расм. Соя ўсимлиги донларидан олинадиган ўсимлик мойи. Жадвал. Вегетация даврининг давомийлигига қараб соя навларининг классификацияси (Д.Т.Абдукаримов маълумоти 2012) Навлар Униб чиқишдан пишгунича даврининг давомийлиги, кун. Фаол ҳарорат йиғиндиси, оС. Ўта тезпишар 80 ва ундан кам 1700 ва ундан кам Жуда тезпишар 81-90 1701-1900 Тезпишар 91-110 1901-2200 Ўрта тезпишар 111-120 2201-2300 Ўртапишар 121-130 2301-2400 Ўрта кечпишар 131-150 2401-2600 Кечпишар 151-160 2601-3000 Жуда кечпишар 161-170 3001-3500 Хаддан ташқари кечпишар 170 дан кўп 3500 дан кўп

Соянинг ўсимлиги хосили йиғиштириб олинганидан сўнг қоладиган поя ва бошқа ўсимлик қисмлари чорва моллари учун қувватли озуқа бўлиб хизмат қилади. Ўсимликларнинг бўйи 20 см дан 200 см гача фарқланади. Раёнлаштирилган соя навлари ўсимликларининг бўйи 60 см дан 180 см ларни ташкил этади. Дон ва поя хосилдорлиги ўсимликнинг бўйига ҳам боғлиқ. Бу ҳолатда фермерлар вақт ва ер майдонига эгалик имкониятига қараб ўзларининг мақсадларидан келиб чиқиб нав танлайдилар. Соянинг биологик хусусиятлари . Оқсилли озуқаси таркиби энгил ерийдиган фракцияларга (94% гача) эгалик хусусияти. Кўп миқдорда алмаштириб бўлмайдиган аминокислоталардан иборат бўлиб, лизин аминокислотаси буғдойникига нисбатан 9 марта, нўхатникига нисбатан 2-3 марта ва қорамол гўштига нисбатан 2 марта кўп. Саноат миқёсида соянинг уруғидан уч хил оқсилли маҳсулотлар олинади: - таркибида 70% оқсили бор концентратлар; - изолятлар (90% гача оқсилли) ва - гўштлардан тайёрланадиган маҳсулотларга ўхшаш озуқалар. Соя мойи бошқа ўсимликлар мойига нисбатан юқори кулинар хусусиятларига эга. Чунки у организм учун алмаштириб бўлмайдиган физиологик актив, тўйинган мой кислоталаридан иборат. Дунё бўйича ҳам соя асосий мой экини бўлиб, ҳар йили 9 миллион тоннадан кўп соя мой ишлаб чиқарилади. Адабиётлардаги маълумотларга қараганда, жаҳоннинг 62 мамлакатида соя этиштирилади. Охирги 20-25 йилда соя экин майдонлари 2.5 марта кенгайган. Яна бир муҳим биологик хусусияти томиридаги туганак бактериялари мавжудлиги. Вегетация даврида тупроқнинг хар гектарига 200-250 килограммгача азотни ҳаводан олиб тўплайди (расм).

Соя ўсимлигининг селекция учун муаммоли хусусияти ҳам мавжуд. Бу гулларининг (14-90%) ва дуккаги, уруғларининг тўкилиб (40% гача) кетиши. Адабиётларнинг маълумотларига қараганда бу хусусияти генотипи, нам ва озуқа этишмаслиги, узун ёруғлик куни тасирлари натижаси. Раёнлашган навлари орасида бу хусусият кўрсатгичи 15% дан 34%. расм. Соя ўсимлиги томиридаги тугунаклари. Ўсимликнинг учки куртаги вегетация даврини белгилаб бериш хусусиятига эга. Детерминантлик ва детерминант бўлмаган шаклларида учки куртагининг гул шингили билан тугаши ёки ўсувчанлиги билан ертапишарлик ва кеч пишарликни таъминлаб беради. Кечпишар навлари одатда хосилдорроқ бўлишади. 2-топшириқ. Соя генофонди шаклларининг қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини адабиёт, интернет манбаларидан таҳлил қилиш. Натижалар асосида ўзимизнинг тупроқ иқлим шароитимизга мос ва хосилдор бошланғич ашёларни танлаш.

Адабиётлар : 1. Абдукаримов Д.Т. Донли экинлар селекцияси ва уруғчилиги. Тошкент 2010й. 402 б. 2. Абдукадиров Д.Т. Қишлоқ хўжалиги экинлари селекцияси ва уруғчилиги. Тошкент 2002 й. 275 бет. 3. Азизов Б.М. Кузги буғдой дон сифатини оширишнинг муҳим омиллари. Ж.Ўзбекистон аграр фани ҳабарномаси. 3 (69)-сони, 2017й. 4. Азизов Б.М., Исроилов И.А., Худойкулов Ж.В. Ўсимликшуносликда илмий тадқиқот ишлари. Дарслик. Тошкент 2014. 265 б. 5. Азизов Қ.Қ., Ашуров К.К. Қанд жўхорининг янги навларини яратишда селекцияни тутган ўрни “ЎЗБЕКИСТОН ПАХТАЧИЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ ИСТИҚБОЛЛАРИ” номли Республика илмий тўплами 2014 йил (I-ҚИСМ) 128 ва 130 бетлари 6. Ан Хе Сунг, Азизов К.К., Еденбаев Д., Бобоев Фю Г., Тахирбаева Д.У. Тритикале етиштириш қўлланмаси. Ташкент. 2017. 22 б. 7. Виноградов Б.И., Атабаева Х.Н., Дементьева А.А. Ўсимликшунослик. “Мехнат” матбуоти. 1987. 166 б. 8. Дала тажрибаларини ўтказиш услубиятлари. Тошкент 2007. 149 б.

Похожие

Жавдар навларининг, навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш

Беда навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш

Жўхори навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш

Нўхат навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш

Ловия навларининг навдорлик, қимматли хўжалик белгилари ва биологик хусусиятларини ўрганиш